श्रीशुक उवाच - ( अनुष्टुप् )
दुर्योधनसुतां राजन् लक्ष्मणां समितिंजयः । स्वयंवरस्थामहरत् सांबो जाम्बवतीसुतः ॥ १ ॥
duryodhanasutāṃ rājan lakṣmaṇāṃ samitiṃjayaḥ | svayaṃvarasthāmaharat sāṃbo jāmbavatīsutaḥ || 1 ||
कौरवाः कुपिता ऊचुः दुर्विनीतोऽयमर्भकः । कदर्थीकृत्य नः कन्यां अकामां अहरद् बलात् ॥ २ ॥
kauravāḥ kupitā ūcuḥ durvinīto'yamarbhakaḥ | kadarthīkṛtya naḥ kanyāṃ akāmāṃ aharad balāt || 2 ||
बध्नीतेमं दुर्विनीतं किं करिष्यन्ति वृष्णयः । येऽस्मत् प्रसादोपचितां दत्तां नो भुञ्जते महीम् ॥ ३ ॥
badhnītemaṃ durvinītaṃ kiṃ kariṣyanti vṛṣṇayaḥ | ye'smat prasādopacitāṃ dattāṃ no bhuñjate mahīm || 3 ||
निगृहीतं सुतं श्रुत्वा यद्येष्यन्तीह वृष्णयः । भग्नदर्पाः शमं यान्ति प्राणा इव सुसंयताः ॥ ४ ॥
nigṛhītaṃ sutaṃ śrutvā yadyeṣyantīha vṛṣṇayaḥ | bhagnadarpāḥ śamaṃ yānti prāṇā iva susaṃyatāḥ || 4 ||
इति कर्णः शलो भूरिः यज्ञकेतुः सुयोधनः । साम्बमारेभिरे बद्धुं कुरुवृद्धानुमोदिताः ॥ ५ ॥
iti karṇaḥ śalo bhūriḥ yajñaketuḥ suyodhanaḥ | sāmbamārebhire baddhuṃ kuruvṛddhānumoditāḥ || 5 ||
दृष्ट्वानुधावतः साम्बो धार्तराष्ट्रान् महारथः । प्रगृह्य रुचिरं चापं तस्थौ सिंह इवैकलः ॥ ६ ॥
dṛṣṭvānudhāvataḥ sāmbo dhārtarāṣṭrān mahārathaḥ | pragṛhya ruciraṃ cāpaṃ tasthau siṃha ivaikalaḥ || 6 ||
तं ते जिघृक्षवः क्रुद्धाः तिष्ठ तिष्ठेति भाषिणः । आसाद्य धन्विनो बाणैः कर्णाग्रण्यः समाकिरन् ॥ ७ ॥
taṃ te jighṛkṣavaḥ kruddhāḥ tiṣṭha tiṣṭheti bhāṣiṇaḥ | āsādya dhanvino bāṇaiḥ karṇāgraṇyaḥ samākiran || 7 ||
सोऽपविद्धः कुरुश्रेष्ठ कुरुभिर्यदुनन्दनः । नामृष्यत् तदचिन्त्यार्भः सिंह क्षुद्रमृगैरिव ॥ ८ ॥
so'paviddhaḥ kuruśreṣṭha kurubhiryadunandanaḥ | nāmṛṣyat tadacintyārbhaḥ siṃha kṣudramṛgairiva || 8 ||
विस्फूर्ज्य रुचिरं चापं सर्वान् विव्याध सायकैः । कर्णादीन् षड्रथान् वीरः तावद्भिर्युगपत् पृथक् ॥ ९ ॥
visphūrjya ruciraṃ cāpaṃ sarvān vivyādha sāyakaiḥ | karṇādīn ṣaḍrathān vīraḥ tāvadbhiryugapat pṛthak || 9 ||
चतुर्भिश्चतुरो वाहान् एकैकेन च सारथीन् । रथिनश्च महेष्वासान् तस्य तत्तेऽभ्यपूजयन् ॥ १० ॥
caturbhiścaturo vāhān ekaikena ca sārathīn | rathinaśca maheṣvāsān tasya tatte'bhyapūjayan || 10 ||
तं तु ते विरथं चक्रुः चत्वारश्चतुरो हयान् । एकस्तु सारथिं जघ्ने चिच्छेदान्यः शरासनम् ॥ ११ ॥
taṃ tu te virathaṃ cakruḥ catvāraścaturo hayān | ekastu sārathiṃ jaghne cicchedānyaḥ śarāsanam || 11 ||
तं बद्ध्वा विरथीकृत्य कृच्छ्रेण कुरवो युधि । कुमारं स्वस्य कन्यां च स्वपुरं जयिनोऽविशन् ॥ १२ ॥
taṃ baddhvā virathīkṛtya kṛcchreṇa kuravo yudhi | kumāraṃ svasya kanyāṃ ca svapuraṃ jayino'viśan || 12 ||
तच्छ्रुत्वा नारदोक्तेन राजन् सञ्जातमन्यवः । कुरून् प्रत्युद्यमं चक्रुः उग्रसेनप्रचोदिताः ॥ १३ ॥
tacchrutvā nāradoktena rājan sañjātamanyavaḥ | kurūn pratyudyamaṃ cakruḥ ugrasenapracoditāḥ || 13 ||
सान्त्वयित्वा तु तान् रामः सन्नद्धान् वृष्णिपुङ्गवान् । नैच्छय् कुरूणां वृष्णीनां कलिं कलिमलापहः ॥ १४ ॥
sāntvayitvā tu tān rāmaḥ sannaddhān vṛṣṇipuṅgavān | naicchay kurūṇāṃ vṛṣṇīnāṃ kaliṃ kalimalāpahaḥ || 14 ||
जगाम हास्तिनपुरं रथेनादित्यवर्चसा । ब्राह्मणैः कुलवृद्धैश्च वृतश्चन्द्र इव ग्रहैः ॥ १५ ॥
jagāma hāstinapuraṃ rathenādityavarcasā | brāhmaṇaiḥ kulavṛddhaiśca vṛtaścandra iva grahaiḥ || 15 ||
गत्वा गजाह्वयं रामो बाह्योपवनमास्थितः । उद्धवं प्रेषयामास धृतराष्ट्रं बुभुत्सया ॥ १६ ॥
gatvā gajāhvayaṃ rāmo bāhyopavanamāsthitaḥ | uddhavaṃ preṣayāmāsa dhṛtarāṣṭraṃ bubhutsayā || 16 ||
सोऽभिवन्द्याम्बिकापुत्रं भीष्मं द्रोणं च बाह्लिकम् । दुर्योधनं च विधिवद् राममागतमब्रवीत् ॥ १७ ॥
so'bhivandyāmbikāputraṃ bhīṣmaṃ droṇaṃ ca bāhlikam | duryodhanaṃ ca vidhivad rāmamāgatamabravīt || 17 ||
तेऽतिप्रीतास्तमाकर्ण्य प्राप्तं रामं सुहृत्तमम् । तमर्चयित्वाभिययुः सर्वे मङ्गलपाणयः ॥ १८ ॥
te'tiprītāstamākarṇya prāptaṃ rāmaṃ suhṛttamam | tamarcayitvābhiyayuḥ sarve maṅgalapāṇayaḥ || 18 ||
तं सङ्गम्य यथान्यायं गामर्घ्यं च न्यवेदयन् । तेषां ये तत्प्रभावज्ञाः प्रणेमुः शिरसा बलम् ॥ १९ ॥
taṃ saṅgamya yathānyāyaṃ gāmarghyaṃ ca nyavedayan | teṣāṃ ye tatprabhāvajñāḥ praṇemuḥ śirasā balam || 19 ||
बन्धून् कुशलिनः श्रुत्वा पृष्ट्वा शिवमनामयम् । परस्परमथो रामो बभाषेऽविक्लवं वचः ॥ २० ॥
bandhūn kuśalinaḥ śrutvā pṛṣṭvā śivamanāmayam | parasparamatho rāmo babhāṣe'viklavaṃ vacaḥ || 20 ||
उग्रसेनः क्षितीशेशो यद् व आज्ञापयत् प्रभुः । तद् अव्यग्रधियः श्रुत्वा कुरुध्वं माविलम्बितम् ॥ २१ ॥
ugrasenaḥ kṣitīśeśo yad va ājñāpayat prabhuḥ | tad avyagradhiyaḥ śrutvā kurudhvaṃ māvilambitam || 21 ||
यद् यूयं बहवस्त्वेकं जित्वाधर्मेण धार्मिकम् । अबध्नीताथ तन्मृष्ये बन्धूनामैक्यकाम्यया ॥ २२ ॥
yad yūyaṃ bahavastvekaṃ jitvādharmeṇa dhārmikam | abadhnītātha tanmṛṣye bandhūnāmaikyakāmyayā || 22 ||
वीर्यशौर्यबलोन्नद्धं आत्मशक्तिसमं वचः । कुरवो बलदेवस्य निशम्योचुः प्रकोपिताः ॥ २३ ॥
vīryaśauryabalonnaddhaṃ ātmaśaktisamaṃ vacaḥ | kuravo baladevasya niśamyocuḥ prakopitāḥ || 23 ||
अहो महच्चित्रमिदं कालगत्या दुरत्यया । आरुरुक्षत्युपानद् वै शिरो मुकुटसेवितम् ॥ २४ ॥
aho mahaccitramidaṃ kālagatyā duratyayā | ārurukṣatyupānad vai śiro mukuṭasevitam || 24 ||
एते यौनेन संबद्धाः सहशय्यासनाशनाः । वृष्णयस्तुल्यतां नीता अस्मद् दत्तनृपासनाः ॥ २५ ॥
ete yaunena saṃbaddhāḥ sahaśayyāsanāśanāḥ | vṛṣṇayastulyatāṃ nītā asmad dattanṛpāsanāḥ || 25 ||
चामरव्यजने शङ्खं आतपत्रं च पाण्डुरम् । किरीटमासनं शय्यां भुञ्जन्त्यस्मदुपेक्षया ॥ २६ ॥
cāmaravyajane śaṅkhaṃ ātapatraṃ ca pāṇḍuram | kirīṭamāsanaṃ śayyāṃ bhuñjantyasmadupekṣayā || 26 ||
( इंद्रवंशा )
अलं यदूनां नरदेवलाञ्छनैः दातुः प्रतीपैः फणिनामिवामृतम् । येऽस्मत्प्रसादोपचिता हि यादवा आज्ञापयन्त्यद्य गतत्रपा बत ॥ २७ ॥
alaṃ yadūnāṃ naradevalāñchanaiḥ dātuḥ pratīpaiḥ phaṇināmivāmṛtam | ye'smatprasādopacitā hi yādavā ājñāpayantyadya gatatrapā bata || 27 ||
( अनुष्टुप् )
कथमिन्द्रोऽपि कुरुभिः भीष्मद्रोणार्जुनादिभिः । अदत्तमवरुन्धीत सिंहग्रस्तमिवोरणः ॥ २८ ॥
kathamindro'pi kurubhiḥ bhīṣmadroṇārjunādibhiḥ | adattamavarundhīta siṃhagrastamivoraṇaḥ || 28 ||
श्रीबादरायणिरुवाच -
जन्मबन्धुश्रीयोन्नद्ध मदास्ते भरतर्षभ । आश्राव्य रामं दुर्वाच्यं असभ्याः पुरमाविशन् ॥ २९ ॥
janmabandhuśrīyonnaddha madāste bharatarṣabha | āśrāvya rāmaṃ durvācyaṃ asabhyāḥ puramāviśan || 29 ||
दृष्ट्वा कुरूनां दौःशील्यं श्रुत्वावाच्यानि चाच्युतः । अवोचत् कोपसंरब्धो दुष्प्रेक्ष्यः प्रहसन् मुहुः ॥ ३० ॥
dṛṣṭvā kurūnāṃ dauḥśīlyaṃ śrutvāvācyāni cācyutaḥ | avocat kopasaṃrabdho duṣprekṣyaḥ prahasan muhuḥ || 30 ||
नूनं नानामदोन्नद्धाः शान्तिं नेच्छन्त्यसाधवः । तेषां हि प्रशमो दण्डः पशूनां लगुडो यथा ॥ ३१ ॥
nūnaṃ nānāmadonnaddhāḥ śāntiṃ necchantyasādhavaḥ | teṣāṃ hi praśamo daṇḍaḥ paśūnāṃ laguḍo yathā || 31 ||
अहो यदून् सुसंरब्धाम् कृष्णं च कुपितं शनैः । सान्त्वयित्वाहमेतेषां शममिच्छन् इहागतः ॥ ३२ ॥
aho yadūn susaṃrabdhām kṛṣṇaṃ ca kupitaṃ śanaiḥ | sāntvayitvāhameteṣāṃ śamamicchan ihāgataḥ || 32 ||
त इमे मन्दमतयः कलहाभिरताः खलाः । तं मामवज्ञाय मुहुः दुर्भाषान् मानिनोऽब्रुवन् ॥ ३३ ॥
ta ime mandamatayaḥ kalahābhiratāḥ khalāḥ | taṃ māmavajñāya muhuḥ durbhāṣān mānino'bruvan || 33 ||
नोग्रसेनः किल विभुः भोजवृष्ण्यन्धकेश्वरः । शक्रादयो लोकपाला यस्यादेशानुवर्तिनः ॥ ३४ ॥
nograsenaḥ kila vibhuḥ bhojavṛṣṇyandhakeśvaraḥ | śakrādayo lokapālā yasyādeśānuvartinaḥ || 34 ||
सुधर्माऽऽक्रम्यते येन पारिजातोऽमराङ्घ्रिपः । आनीय भुज्यते सोऽसौ न किलाध्यासनार्हणः ॥ ३५ ॥
sudharmā''kramyate yena pārijāto'marāṅghripaḥ | ānīya bhujyate so'sau na kilādhyāsanārhaṇaḥ || 35 ||
यस्य पादयुगं साक्षात् श्रीरुपास्तेऽखिलेश्वरी । स नार्हति किल श्रीशो नरदेवपरिच्छदान् ॥ ३६ ॥
yasya pādayugaṃ sākṣāt śrīrupāste'khileśvarī | sa nārhati kila śrīśo naradevaparicchadān || 36 ||
( वसंततिलका )
यस्याङ्घ्रिपङ्कजरजोऽखिललोकपालैः मौल्युत्तमैर्धृतमुपासिततीर्थतीर्थम् । ब्रह्मा भवोऽहमपि यस्य कलाः कलायाः श्रीश्चोद्वहेम चिरमस्य नृपासनं क्व ॥ ३७ ॥
yasyāṅghripaṅkajarajo'khilalokapālaiḥ maulyuttamairdhṛtamupāsitatīrthatīrtham | brahmā bhavo'hamapi yasya kalāḥ kalāyāḥ śrīścodvahema ciramasya nṛpāsanaṃ kva || 37 ||
( अनुष्टुप् )
भुञ्जते कुरुभिर्दत्तं भूखण्डं वृष्णयः किल । उपानहः किल वयं स्वयं तु कुरवः शिरः ॥ ३८ ॥
bhuñjate kurubhirdattaṃ bhūkhaṇḍaṃ vṛṣṇayaḥ kila | upānahaḥ kila vayaṃ svayaṃ tu kuravaḥ śiraḥ || 38 ||
अहो ऐश्वर्यमत्तानां मत्तानामिव मानिनाम् । असंबद्धा गिरो रुक्षाः कः सहेतानुशासीता ॥ ३९ ॥
aho aiśvaryamattānāṃ mattānāmiva māninām | asaṃbaddhā giro rukṣāḥ kaḥ sahetānuśāsītā || 39 ||
अद्य निष्कौरवं पृथ्वीं करिष्यामीत्यमर्षितः । गृहीत्वा हलमुत्तस्थौ दहन्निव जगत्त्रयम् ॥ ४० ॥
adya niṣkauravaṃ pṛthvīṃ kariṣyāmītyamarṣitaḥ | gṛhītvā halamuttasthau dahanniva jagattrayam || 40 ||
लाङ्गलाग्रेण नगरं उद्विदार्य गजाह्वयम् । विचकर्ष स गङ्गायां प्रहरिष्यन्नमर्षितः ॥ ४१ ॥
lāṅgalāgreṇa nagaraṃ udvidārya gajāhvayam | vicakarṣa sa gaṅgāyāṃ prahariṣyannamarṣitaḥ || 41 ||
जलयानमिवाघूर्णं गङ्गायां नगरं पतत् । आकृष्यमाणमालोक्य कौरवाः जातसंभ्रमाः ॥ ४२ ॥
jalayānamivāghūrṇaṃ gaṅgāyāṃ nagaraṃ patat | ākṛṣyamāṇamālokya kauravāḥ jātasaṃbhramāḥ || 42 ||
तमेव शरणं जग्मुः सकुटुम्बा जिजीविषवः । सलक्ष्मणं पुरस्कृत्य साम्बं प्राञ्जलयः प्रभुम् ॥ ४३ ॥
tameva śaraṇaṃ jagmuḥ sakuṭumbā jijīviṣavaḥ | salakṣmaṇaṃ puraskṛtya sāmbaṃ prāñjalayaḥ prabhum || 43 ||
राम रामाखिलाधार प्रभावं न विदाम ते । मूढानां नः कुबुद्धीनां क्षन्तुमर्हस्यतिक्रमम् ॥ ४४ ॥
rāma rāmākhilādhāra prabhāvaṃ na vidāma te | mūḍhānāṃ naḥ kubuddhīnāṃ kṣantumarhasyatikramam || 44 ||
स्थित्युत्पत्त्यप्ययानां त्वमेको हेतुर्निराश्रयः । लोकान् क्रीडनकानीश क्रीडतस्ते वदन्ति हि ॥ ४५ ॥
sthityutpattyapyayānāṃ tvameko heturnirāśrayaḥ | lokān krīḍanakānīśa krīḍataste vadanti hi || 45 ||
( मिश्र )
त्वमेव मूर्ध्नीदमनन्त लीलया भूमण्डलं बिभर्षि सहस्रमूर्धन् । अन्ते च यः स्वात्मनि रुद्धविश्वः शेषेऽद्वितीयः परिशिष्यमाणः ॥ ४६ ॥
tvameva mūrdhnīdamananta līlayā bhūmaṇḍalaṃ bibharṣi sahasramūrdhan | ante ca yaḥ svātmani ruddhaviśvaḥ śeṣe'dvitīyaḥ pariśiṣyamāṇaḥ || 46 ||
( अनुष्टुप् )
कोपस्तेऽखिलशिक्षार्थं न द्वेषान्न च मत्सरात् । बिभ्रतो भगवन् सत्त्वं स्थितिपालनतत्परः ॥ ४७ ॥
kopaste'khilaśikṣārthaṃ na dveṣānna ca matsarāt | bibhrato bhagavan sattvaṃ sthitipālanatatparaḥ || 47 ||
नमस्ते सर्वभूतात्मन् सर्वशक्तिधराव्यय । विश्वकर्मन् नमस्तेऽस्तु त्वां वयं शरणं गताः ॥ ४८ ॥
namaste sarvabhūtātman sarvaśaktidharāvyaya | viśvakarman namaste'stu tvāṃ vayaṃ śaraṇaṃ gatāḥ || 48 ||
श्रीशुक उवाच -
एवं प्रपन्नैः संविग्नैः वेपमानायनैर्बलः । प्रसादितः सुप्रसन्नो मा भैष्टेत्यभयं ददौ ॥ ४९ ॥
evaṃ prapannaiḥ saṃvignaiḥ vepamānāyanairbalaḥ | prasāditaḥ suprasanno mā bhaiṣṭetyabhayaṃ dadau || 49 ||
दुर्योधनः पारिबर्हं कुञ्जरान् षष्टिहायनान् । ददौ च द्वादशशतानि अयुतानि तुरङ्गमान् ॥ ५० ॥
duryodhanaḥ pāribarhaṃ kuñjarān ṣaṣṭihāyanān | dadau ca dvādaśaśatāni ayutāni turaṅgamān || 50 ||
रथानां षट्सहस्राणि रौक्माणां सूर्यवर्चसाम् । दासीनां निष्ककण्ठीनां सहस्रं दुहितृवत्सलः ॥ ५१ ॥
rathānāṃ ṣaṭsahasrāṇi raukmāṇāṃ sūryavarcasām | dāsīnāṃ niṣkakaṇṭhīnāṃ sahasraṃ duhitṛvatsalaḥ || 51 ||
प्रतिगृह्य तु तत्सर्वं भगवान् सात्वतर्षभः । ससुतः सस्नुषः प्रायात् सुहृद्भिरभिनन्दितः ॥ ५२ ॥
pratigṛhya tu tatsarvaṃ bhagavān sātvatarṣabhaḥ | sasutaḥ sasnuṣaḥ prāyāt suhṛdbhirabhinanditaḥ || 52 ||
( मिश्र )
ततः प्रविष्टः स्वपुरं हलायुधः समेत्य बन्धूननुरक्तचेतसः ।
tataḥ praviṣṭaḥ svapuraṃ halāyudhaḥ sametya bandhūnanuraktacetasaḥ |
( अनुष्टुप् )
अद्यापि च पुरं ह्येतत् सूचयद् रामविक्रमम् । समुन्नतं दक्षिणतो गङ्गायां अनुदृश्यते ॥ ५४ ॥
adyāpi ca puraṃ hyetat sūcayad rāmavikramam | samunnataṃ dakṣiṇato gaṅgāyāṃ anudṛśyate || 54 ||
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां दशमस्कन्धे उत्तरार्धे हस्तिनपुरकर्षणरूपसंकर्षणविजयो नाम अष्टषष्टितमोऽध्यायः ॥ ६८ ॥
iti śrīmadbhāgavate mahāpurāṇe pāramahaṃsyāṃ saṃhitāyāṃ daśamaskandhe uttarārdhe hastinapurakarṣaṇarūpasaṃkarṣaṇavijayo nāma aṣṭaṣaṣṭitamo'dhyāyaḥ || 68 ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Saved Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
