श्रीराजोवाच - ( अनुष्टुप् )
अजातशत्रोस्तं दृष्ट्वा राजसूयमहोदयम् । सर्वे मुमुदिरे ब्रह्मन् नृदेवा ये समागताः ॥ १ ॥
ajātaśatrostaṃ dṛṣṭvā rājasūyamahodayam | sarve mumudire brahman nṛdevā ye samāgatāḥ || 1 ||
दुर्योधनं वर्जयित्वा राजानः सर्षयः सुराः । इति श्रुतं नो भगवन् तत्र कारणमुच्यताम् ॥ २ ॥
duryodhanaṃ varjayitvā rājānaḥ sarṣayaḥ surāḥ | iti śrutaṃ no bhagavan tatra kāraṇamucyatām || 2 ||
श्रीबादरायणिरुवाच -
पितामहस्य ते यज्ञे राजसूये महात्मनः । बान्धवाः परिचर्यायां तस्यासन् प्रेमबंधनाः ॥ ३ ॥
pitāmahasya te yajñe rājasūye mahātmanaḥ | bāndhavāḥ paricaryāyāṃ tasyāsan premabaṃdhanāḥ || 3 ||
भीमो महानसाध्यक्षो धनाध्यक्षः सुयोधनः । सहदेवस्तु पूजायां नकुलो द्रव्यसाधने ॥ ४ ॥
bhīmo mahānasādhyakṣo dhanādhyakṣaḥ suyodhanaḥ | sahadevastu pūjāyāṃ nakulo dravyasādhane || 4 ||
गुरुशुश्रूषणे जिष्णुः कृष्णः पादावनेजने । परिवेषणे द्रुपदजा कर्णो दाने महामनाः ॥ ५ ॥
guruśuśrūṣaṇe jiṣṇuḥ kṛṣṇaḥ pādāvanejane | pariveṣaṇe drupadajā karṇo dāne mahāmanāḥ || 5 ||
युयुधानो विकर्णश्च हार्दिक्यो विदुरादयः । बाह्लीकपुत्रा भूर्याद्या ये च सन्तर्दनादयः ॥ ६ ॥
yuyudhāno vikarṇaśca hārdikyo vidurādayaḥ | bāhlīkaputrā bhūryādyā ye ca santardanādayaḥ || 6 ||
निरूपिता महायज्ञे नानाकर्मसु ते तदा । प्रवर्तन्ते स्म राजेन्द्र राज्ञः प्रियचिकीर्षवः ॥ ७ ॥
nirūpitā mahāyajñe nānākarmasu te tadā | pravartante sma rājendra rājñaḥ priyacikīrṣavaḥ || 7 ||
( वसंततिलका )
ऋत्विक् सदस्यबहुवित्सु सुहृत्तमेषु स्विष्टेषु सूनृतसमर्हणदक्षिणाभिः । चैद्ये च सात्वतपतेश्चरणं प्रविष्टे चक्रुस्ततस्त्ववभृथ स्नपनं द्युनद्याम् ॥ ८ ॥
ṛtvik sadasyabahuvitsu suhṛttameṣu sviṣṭeṣu sūnṛtasamarhaṇadakṣiṇābhiḥ | caidye ca sātvatapateścaraṇaṃ praviṣṭe cakrustatastvavabhṛtha snapanaṃ dyunadyām || 8 ||
( अनुष्टुप् )
मृदङ्गशङ्खपणव धुन्धुर्यानकगोमुखाः । वादित्राणि विचित्राणि नेदुरावभृथोत्सवे ॥ ९ ॥
mṛdaṅgaśaṅkhapaṇava dhundhuryānakagomukhāḥ | vāditrāṇi vicitrāṇi nedurāvabhṛthotsave || 9 ||
नर्तक्यो ननृतुर्हृष्टा गायका यूथशो जगुः । वीणावेणुतलोन्नादः तेषां स दिवमस्पृशत् ॥ १० ॥
nartakyo nanṛturhṛṣṭā gāyakā yūthaśo jaguḥ | vīṇāveṇutalonnādaḥ teṣāṃ sa divamaspṛśat || 10 ||
चित्रध्वजपताकाग्रैः इभेन्द्रस्यन्दनार्वभिः । स्वलङ्कृतैर्भटैर्भूपा निर्ययू रुक्ममालिनः ॥ ११ ॥
citradhvajapatākāgraiḥ ibhendrasyandanārvabhiḥ | svalaṅkṛtairbhaṭairbhūpā niryayū rukmamālinaḥ || 11 ||
यदुसृञ्जयकाम्बोज कुरुकेकयकोशलाः । कम्पयन्तो भुवं सैन्यैः यजनपुरःसराः ॥ १२ ॥
yadusṛñjayakāmboja kurukekayakośalāḥ | kampayanto bhuvaṃ sainyaiḥ yajanapuraḥsarāḥ || 12 ||
सदस्यर्त्विग्द्विजश्रेष्ठा ब्रह्मघोषेण भूयसा । देवर्षिपितृगन्धर्वाः तुष्टुवुः पुष्पवर्षिणः ॥ १३ ॥
sadasyartvigdvijaśreṣṭhā brahmaghoṣeṇa bhūyasā | devarṣipitṛgandharvāḥ tuṣṭuvuḥ puṣpavarṣiṇaḥ || 13 ||
स्वलंकृता नरा नार्यो गन्धस्रग् भूषणाम्बरैः । विलिंपन्त्यो अभिसिंच विजह्रुर्विविधै रसैः ॥ १४ ॥
svalaṃkṛtā narā nāryo gandhasrag bhūṣaṇāmbaraiḥ | viliṃpantyo abhisiṃca vijahrurvividhai rasaiḥ || 14 ||
तैलगोरसगन्धोद हरिद्रासान्द्रकुंकुमैः । पुम्भिर्लिप्ताः प्रलिंपन्त्यो विजह्रुर्वारयोषितः ॥ १५ ॥
tailagorasagandhoda haridrāsāndrakuṃkumaiḥ | pumbhirliptāḥ praliṃpantyo vijahrurvārayoṣitaḥ || 15 ||
( वसंततिलका )
गुप्ता नृभिर्निरगमन्नुपलब्धुमेतद् देव्यो यथा दिवि विमानवरैर्नृदेव्यः । ता मातुलेयसखिभिः परिषिच्यमानाः सव्रीडहासविकसद् वदना विरेजुः ॥ १६ ॥
guptā nṛbhirniragamannupalabdhumetad devyo yathā divi vimānavarairnṛdevyaḥ | tā mātuleyasakhibhiḥ pariṣicyamānāḥ savrīḍahāsavikasad vadanā virejuḥ || 16 ||
ता देवरानुत सखीन् सिन्सिषिचुर्दृतीभिः क्लिन्नाम्बरा विवृतगात्रकुचोरुमध्याः । औत्सुक्यमुक्त कवरा च्च्यवमानमाल्याः क्षोभं दधुर्मलधियां रुचिरैर्विहारैः ॥ १७ ॥
tā devarānuta sakhīn sinsiṣicurdṛtībhiḥ klinnāmbarā vivṛtagātrakucorumadhyāḥ | autsukyamukta kavarā ccyavamānamālyāḥ kṣobhaṃ dadhurmaladhiyāṃ rucirairvihāraiḥ || 17 ||
( अनुष्टुप् )
स सम्राड् रथमारुढः सदश्वं रुक्ममालिनम् । व्यरोचत स्वपत्नीभिः क्रियाभिः क्रतुराडिव ॥ १८ ॥
sa samrāḍ rathamāruḍhaḥ sadaśvaṃ rukmamālinam | vyarocata svapatnībhiḥ kriyābhiḥ kraturāḍiva || 18 ||
पत्नीसंयाजावभृथ्यैः चरित्वा ते तमृत्विजः । आचान्तं स्नापयां चक्रुः गंगायां सह कृष्णया ॥ १९ ॥
patnīsaṃyājāvabhṛthyaiḥ caritvā te tamṛtvijaḥ | ācāntaṃ snāpayāṃ cakruḥ gaṃgāyāṃ saha kṛṣṇayā || 19 ||
देवदुन्दुभयो नेदुः नरदुंदुभिभिः समम् । मुमुचुः पुष्पवर्षाणि देवर्षिपितृमानवाः ॥ २० ॥
devadundubhayo neduḥ naraduṃdubhibhiḥ samam | mumucuḥ puṣpavarṣāṇi devarṣipitṛmānavāḥ || 20 ||
सस्नुस्तत्र ततः सर्वे वर्णाश्रमयुता नराः । महापातक्यपि यतः सद्यो मुच्येत किल्बिषात् ॥ २१ ॥
sasnustatra tataḥ sarve varṇāśramayutā narāḥ | mahāpātakyapi yataḥ sadyo mucyeta kilbiṣāt || 21 ||
अथ राजाहते क्षौमे परिधाय स्वलङ्कृतः । ऋत्विक् सदस्य विप्रादीन् आनर्चाभरणाम्बरैः ॥ २२ ॥
atha rājāhate kṣaume paridhāya svalaṅkṛtaḥ | ṛtvik sadasya viprādīn ānarcābharaṇāmbaraiḥ || 22 ||
बन्धूञ्ज्ञातीन् नृपान् मित्र सुहृदोऽन्यांश्च सर्वशः । अभीक्ष्णं पूजयामास नारायणपरो नृपः ॥ २३ ॥
bandhūñjñātīn nṛpān mitra suhṛdo'nyāṃśca sarvaśaḥ | abhīkṣṇaṃ pūjayāmāsa nārāyaṇaparo nṛpaḥ || 23 ||
( वसंततिलका )
सर्वे जनाः सुररुचो मणिकुण्डलस्रग् उष्णीषकञ्चुक दुकूलमहार्घ्यहाराः । नार्यश्च कुण्डलयुगालकवृन्दजुष्ट वक्त्रश्रियः कनकमेखलया विरेजुः ॥ २४ ॥
sarve janāḥ suraruco maṇikuṇḍalasrag uṣṇīṣakañcuka dukūlamahārghyahārāḥ | nāryaśca kuṇḍalayugālakavṛndajuṣṭa vaktraśriyaḥ kanakamekhalayā virejuḥ || 24 ||
( अनुष्टुप् )
अथ ऋत्विजो महाशीलाः सदस्या ब्रह्मवादिनः । ब्रह्मक्षत्रियविट्शुद्रा राजानो ये समागताः ॥ २५ ॥
atha ṛtvijo mahāśīlāḥ sadasyā brahmavādinaḥ | brahmakṣatriyaviṭśudrā rājāno ye samāgatāḥ || 25 ||
देवर्षिपितृभूतानि लोकपालाः सहानुगाः । पूजितास्तं अनुज्ञाप्य स्वधामानि ययुर्नृप ॥ २६ ॥
devarṣipitṛbhūtāni lokapālāḥ sahānugāḥ | pūjitāstaṃ anujñāpya svadhāmāni yayurnṛpa || 26 ||
हरिदासस्य राजर्षे राजसूयमहोदयम् । नैवातृप्यन् प्रशंसन्तः पिबन् मर्त्योऽमृतं यथा ॥ २७ ॥
haridāsasya rājarṣe rājasūyamahodayam | naivātṛpyan praśaṃsantaḥ piban martyo'mṛtaṃ yathā || 27 ||
ततो युधिष्ठिरो राजा सुहृत् संबंन्धि बान्धवान् । प्रेम्णा निवारयामास कृष्णं च त्यागकातरः ॥ २८ ॥
tato yudhiṣṭhiro rājā suhṛt saṃbaṃndhi bāndhavān | premṇā nivārayāmāsa kṛṣṇaṃ ca tyāgakātaraḥ || 28 ||
भगवानपि तत्राङ्ग न्यवात्सीत् तत्प्रियंकरः । प्रस्थाप्य यदुवीरांश्च साम्बादींश्च कुशस्थलीम् ॥ २९ ॥
bhagavānapi tatrāṅga nyavātsīt tatpriyaṃkaraḥ | prasthāpya yaduvīrāṃśca sāmbādīṃśca kuśasthalīm || 29 ||
इत्थं राजा धर्मसुतो मनोरथमहार्णवम् । सुदुस्तरं समुत्तीर्य कृष्णेनासीद् गतज्वरः ॥ ३० ॥
itthaṃ rājā dharmasuto manorathamahārṇavam | sudustaraṃ samuttīrya kṛṣṇenāsīd gatajvaraḥ || 30 ||
एकदान्तःपुरे तस्य वीक्ष्य दुर्योधनः श्रियम् । अतप्यद् राजसूयस्य महित्वं चाच्युतात्मनः ॥ ३१ ॥
ekadāntaḥpure tasya vīkṣya duryodhanaḥ śriyam | atapyad rājasūyasya mahitvaṃ cācyutātmanaḥ || 31 ||
( वसंततिलका )
यस्मिन् नरेन्द्रदितिजेन्द्र सुरेन्द्रलक्ष्मीः नाना विभान्ति किल विश्वसृजोपकॢप्ताः । ताभिः पतीन्द्रुपदराजसुतोपतस्थे यस्यां विषक्तहृदयः कुरुराडतप्यत् ॥ ३२ ॥
yasmin narendraditijendra surendralakṣmīḥ nānā vibhānti kila viśvasṛjopakḷptāḥ | tābhiḥ patīndrupadarājasutopatasthe yasyāṃ viṣaktahṛdayaḥ kururāḍatapyat || 32 ||
यस्मिन् तदा मधुपतेर्महिषीसहस्रं श्रोणीभरेण शनकैः क्वणदङ्घ्रिशोभम् । मध्ये सुचारु कुचकुङ्कुमशोणहारं श्रीमन्मुखं प्रचलकुण्डलकुन्तलाढ्यम् ॥ ३३ ॥
yasmin tadā madhupatermahiṣīsahasraṃ śroṇībhareṇa śanakaiḥ kvaṇadaṅghriśobham | madhye sucāru kucakuṅkumaśoṇahāraṃ śrīmanmukhaṃ pracalakuṇḍalakuntalāḍhyam || 33 ||
( अनुष्टुप् )
सभायां मयकॢप्तायां क्वापि धर्मसुतोऽधिराट् । वृतोऽनुगैर्बन्धुभिश्च कृष्णेनापि स्वचक्षुषा ॥ ३४ ॥
sabhāyāṃ mayakḷptāyāṃ kvāpi dharmasuto'dhirāṭ | vṛto'nugairbandhubhiśca kṛṣṇenāpi svacakṣuṣā || 34 ||
आसीनः काञ्चने साक्षात् आसने मघवानिव । पारमेष्ठ्यश्रीया जुष्टः स्तूयमानश्च वन्दिभिः ॥ ३५ ॥
āsīnaḥ kāñcane sākṣāt āsane maghavāniva | pārameṣṭhyaśrīyā juṣṭaḥ stūyamānaśca vandibhiḥ || 35 ||
तत्र दुर्योधनो मानी परीतो भ्रातृभिर्नृप । किरीटमाली न्यविशद् असिहस्तः क्षिपन् रुषा ॥ ३६ ॥
tatra duryodhano mānī parīto bhrātṛbhirnṛpa | kirīṭamālī nyaviśad asihastaḥ kṣipan ruṣā || 36 ||
स्थलेऽभ्यगृह्णाद् वस्त्रान्तं जलं मत्वा स्थलेऽपतत् । जले च स्थलवद् भ्रान्त्या मयमायाविमोहितः ॥ ३७ ॥
sthale'bhyagṛhṇād vastrāntaṃ jalaṃ matvā sthale'patat | jale ca sthalavad bhrāntyā mayamāyāvimohitaḥ || 37 ||
जहास भीमस्तं दृष्ट्वा स्त्रियो नृपतयोऽपरे । निवार्यमाणा अप्यङ्ग राज्ञा कृष्णानुमोदिताः ॥ ३८ ॥
jahāsa bhīmastaṃ dṛṣṭvā striyo nṛpatayo'pare | nivāryamāṇā apyaṅga rājñā kṛṣṇānumoditāḥ || 38 ||
( मिश्र )
स व्रीडितोऽवाग्वदनो रुषा ज्वलन् निष्क्रम्य तूष्णीं प्रययौ गजाह्वयम् । हाहेति शब्दः सुमहानभूत् सतां अजातशत्रुर्विमना इवाभवत् । बभूव तूष्णीं भगवान्भुवो भरं समुज्जिहीर्षुर्भ्रमति स्म यद् दृशा ॥ ३९ ॥
sa vrīḍito'vāgvadano ruṣā jvalan niṣkramya tūṣṇīṃ prayayau gajāhvayam | hāheti śabdaḥ sumahānabhūt satāṃ ajātaśatrurvimanā ivābhavat | babhūva tūṣṇīṃ bhagavānbhuvo bharaṃ samujjihīrṣurbhramati sma yad dṛśā || 39 ||
( अनुष्टुप् )
एतत्तेऽभिहितं राजन् यत्पृष्टोऽहमिह त्वया । सुयोधनस्य दौरात्म्यं राजसूये महाक्रतौ ॥ ४० ॥
etatte'bhihitaṃ rājan yatpṛṣṭo'hamiha tvayā | suyodhanasya daurātmyaṃ rājasūye mahākratau || 40 ||
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां दशमस्कन्धे उत्तरार्धे दुर्योधनमानभंगो नाम पञ्चसप्ततितमोऽध्यायः ॥ ७५ ॥
iti śrīmadbhāgavate mahāpurāṇe pāramahaṃsyāṃ saṃhitāyāṃ daśamaskandhe uttarārdhe duryodhanamānabhaṃgo nāma pañcasaptatitamo'dhyāyaḥ || 75 ||
हरिः ॐ तत्सत् श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥
hariḥ ॐ tatsat śrīkṛṣṇārpaṇamastu ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
