श्रीराजोवाच - ( अनुष्टुप् )
ब्रह्मन् वेदितुमिच्छामः स्वसारं रामकृष्णयोः । यथोपयेमे विजयो या ममासीत् पितामही ॥ १ ॥
brahman veditumicchāmaḥ svasāraṃ rāmakṛṣṇayoḥ | yathopayeme vijayo yā mamāsīt pitāmahī || 1 ||
श्रीशुक उवाच -
अर्जुनस्तीर्थयात्रायां पर्यटन् अवनीं प्रभुः । गतः प्रभासमश्रृणोन् मातुलेयीं स आत्मनः ॥ २ ॥
arjunastīrthayātrāyāṃ paryaṭan avanīṃ prabhuḥ | gataḥ prabhāsamaśrṛṇon mātuleyīṃ sa ātmanaḥ || 2 ||
दुर्योधनाय रामस्तां दास्यतीति न चापरे । तल्लिप्सुः स यतिर्भूत्वा त्रिदण्डी द्वारकामगात् ॥ ३ ॥
duryodhanāya rāmastāṃ dāsyatīti na cāpare | tallipsuḥ sa yatirbhūtvā tridaṇḍī dvārakāmagāt || 3 ||
तत्र वै वार्षिकान् मासान् अवात्सीत् स्वार्थसाधकः । पौरैः सभाजितोऽभीक्ष्णं रामेणाजानता च सः ॥ ४ ॥
tatra vai vārṣikān māsān avātsīt svārthasādhakaḥ | pauraiḥ sabhājito'bhīkṣṇaṃ rāmeṇājānatā ca saḥ || 4 ||
एकदा गृहमानीय आतिथ्येन निमंत्र्य तम् । श्रद्धयोपहृतं भैक्ष्यं बलेन बुभुजे किल ॥ ५ ॥
ekadā gṛhamānīya ātithyena nimaṃtrya tam | śraddhayopahṛtaṃ bhaikṣyaṃ balena bubhuje kila || 5 ||
सोऽपश्यत्तत्र महतीं कन्यां वीरमनोहराम् । प्रीत्युत्फुल्लेक्षणस्तस्यां भावक्षुब्धं मनो दधे ॥ ६ ॥
so'paśyattatra mahatīṃ kanyāṃ vīramanoharām | prītyutphullekṣaṇastasyāṃ bhāvakṣubdhaṃ mano dadhe || 6 ||
सापि तं चकमे वीक्ष्य नारीणां हृदयंगमम् । हसन्ती व्रीडितापाङ्गी तन्न्यस्तहृदयेक्षणा ॥ ७ ॥
sāpi taṃ cakame vīkṣya nārīṇāṃ hṛdayaṃgamam | hasantī vrīḍitāpāṅgī tannyastahṛdayekṣaṇā || 7 ||
तां परं समनुध्यायन् नन्तरं प्रेप्सुरर्जुनः । न लेभे शं भ्रमच्चित्तः कामेनातिबलीयसा ॥ ८ ॥
tāṃ paraṃ samanudhyāyan nantaraṃ prepsurarjunaḥ | na lebhe śaṃ bhramaccittaḥ kāmenātibalīyasā || 8 ||
महत्यां देवयात्रायां रथस्थां दुर्गनिर्गतां । जहारानुमतः पित्रोः कृष्णस्य च महारथः ॥ ९ ॥
mahatyāṃ devayātrāyāṃ rathasthāṃ durganirgatāṃ | jahārānumataḥ pitroḥ kṛṣṇasya ca mahārathaḥ || 9 ||
रथस्थो धनुरादाय शूरांश्चारुन्धतो भटान् । विद्राव्य क्रोशतां स्वानां स्वभागं मृगराडिव ॥ १० ॥
rathastho dhanurādāya śūrāṃścārundhato bhaṭān | vidrāvya krośatāṃ svānāṃ svabhāgaṃ mṛgarāḍiva || 10 ||
तच्छ्रुत्वा क्षुभितो रामः पर्वणीव महार्णवः । गृहीतपादः कृष्णेन सुहृद्भिश्चानुसाम्यत ॥ ११ ॥
tacchrutvā kṣubhito rāmaḥ parvaṇīva mahārṇavaḥ | gṛhītapādaḥ kṛṣṇena suhṛdbhiścānusāmyata || 11 ||
प्राहिणोत्पारिबर्हाणि वरवध्वोर्मुदा बलः । महाधनोपस्करेभ रथाश्वनरयोषितः ॥ १२ ॥
prāhiṇotpāribarhāṇi varavadhvormudā balaḥ | mahādhanopaskarebha rathāśvanarayoṣitaḥ || 12 ||
श्रीशुक उवाच -
कृष्णस्यासीद् द्विजश्रेष्ठः श्रुतदेव इति श्रुतः । कृष्णैकभक्त्या पूर्णार्थः शान्तः कविरलम्पटः ॥ १३ ॥
kṛṣṇasyāsīd dvijaśreṣṭhaḥ śrutadeva iti śrutaḥ | kṛṣṇaikabhaktyā pūrṇārthaḥ śāntaḥ kaviralampaṭaḥ || 13 ||
स उवास विदेहेषु मिथिलायां गृहाश्रमी । अनीहयागताहार्य निर्वर्तितनिजक्रियः ॥ १४ ॥
sa uvāsa videheṣu mithilāyāṃ gṛhāśramī | anīhayāgatāhārya nirvartitanijakriyaḥ || 14 ||
यात्रामात्रं त्वहरहः दैवाद् उपनमत्युत । नाधिकं तावता तुष्टः क्रिया चक्रे यथोचिताः ॥ १५ ॥
yātrāmātraṃ tvaharahaḥ daivād upanamatyuta | nādhikaṃ tāvatā tuṣṭaḥ kriyā cakre yathocitāḥ || 15 ||
तथा तद्राष्ट्रपालोऽङ्ग बहुलाश्व इति श्रुतः । मैथिलो निरहम्मान उभावप्यच्युतप्रियौ ॥ १६ ॥
tathā tadrāṣṭrapālo'ṅga bahulāśva iti śrutaḥ | maithilo nirahammāna ubhāvapyacyutapriyau || 16 ||
तयोः प्रसन्नो भगवान् दारुकेणाहृतं रथम् । आरुह्य साकं मुनिभिः विदेहान् प्रययौ प्रभुः ॥ १७ ॥
tayoḥ prasanno bhagavān dārukeṇāhṛtaṃ ratham | āruhya sākaṃ munibhiḥ videhān prayayau prabhuḥ || 17 ||
नारदो वामदेवोऽत्रिः कृष्णो रामोऽसितोऽरुणिः । अहं बृहस्पतिः कण्वो मैत्रेयश्च्यवनादयः ॥ १८ ॥
nārado vāmadevo'triḥ kṛṣṇo rāmo'sito'ruṇiḥ | ahaṃ bṛhaspatiḥ kaṇvo maitreyaścyavanādayaḥ || 18 ||
तत्र तत्र तमायान्तं पौरा जानपदा नृप । उपतस्थुः सार्घ्यहस्ता ग्रहैः सूर्यमिवोदितम् ॥ १९ ॥
tatra tatra tamāyāntaṃ paurā jānapadā nṛpa | upatasthuḥ sārghyahastā grahaiḥ sūryamivoditam || 19 ||
श्रीशुक उवाच -
आनर्तधन्वकुरुजाङ्गलकङ्कमत्स्य पाञ्चालकुन्तिमधुकेकयकोशलार्णाः । अन्ये च तन्मुखसरोजमुदारहास स्निग्धेक्षणं नृप पपुर्दृशिभिर्नृनार्यः ॥ २० ॥
ānartadhanvakurujāṅgalakaṅkamatsya pāñcālakuntimadhukekayakośalārṇāḥ | anye ca tanmukhasarojamudārahāsa snigdhekṣaṇaṃ nṛpa papurdṛśibhirnṛnāryaḥ || 20 ||
तेभ्यः स्ववीक्षणविनष्टतमिस्रदृग्भ्यः क्षेमं त्रिलोकगुरुरर्थदृशं च यच्छन् । श्रृणवन् दिगन्तधवलं स्वयशोऽशुभघ्नं गीतं सुरैर्नृभिरगात् शनकैर्विदेहान् ॥ २१ ॥
tebhyaḥ svavīkṣaṇavinaṣṭatamisradṛgbhyaḥ kṣemaṃ trilokagururarthadṛśaṃ ca yacchan | śrṛṇavan digantadhavalaṃ svayaśo'śubhaghnaṃ gītaṃ surairnṛbhiragāt śanakairvidehān || 21 ||
( अनुष्टुप् )
तेऽच्युतं प्राप्तमाकर्ण्य पौरा जानपदा नृप । अभीयुर्मुदितास्तस्मै गृहीतार्हणपाणयः ॥ २२ ॥
te'cyutaṃ prāptamākarṇya paurā jānapadā nṛpa | abhīyurmuditāstasmai gṛhītārhaṇapāṇayaḥ || 22 ||
दृष्ट्वा त उत्तमःश्लोकं प्रीत्युत्फुलाननाशयाः । कैर्धृताञ्जलिभिर्नेमुः श्रुतपूर्वान् तथा मुनीन् ॥ २३ ॥
dṛṣṭvā ta uttamaḥślokaṃ prītyutphulānanāśayāḥ | kairdhṛtāñjalibhirnemuḥ śrutapūrvān tathā munīn || 23 ||
स्वानुग्रहाय सम्प्राप्तं मन्वानौ तं जगद्गुरुम् । मैथिलः श्रुतदेवश्च पादयोः पेततुः प्रभोः ॥ २४ ॥
svānugrahāya samprāptaṃ manvānau taṃ jagadgurum | maithilaḥ śrutadevaśca pādayoḥ petatuḥ prabhoḥ || 24 ||
न्यमन्त्रयेतां दाशार्हं आतिथ्येन सह द्विजैः । मैथिलः श्रुतदेवश्च युगपत् संहताञ्जली ॥ २५ ॥
nyamantrayetāṃ dāśārhaṃ ātithyena saha dvijaiḥ | maithilaḥ śrutadevaśca yugapat saṃhatāñjalī || 25 ||
भगवान् तदभिप्रेत्य द्वयोः प्रियचिकीर्षया । उभयोराविशद् गेहं उभाभ्यां तदलक्षितः ॥ २६ ॥
bhagavān tadabhipretya dvayoḥ priyacikīrṣayā | ubhayorāviśad gehaṃ ubhābhyāṃ tadalakṣitaḥ || 26 ||
श्रोतुमप्यसतां दूरान् जनकः स्वगृहागतान् । आनीतेष्वासनाग्र्येषु सुखासीनान् महामनाः ॥ २७ ॥
śrotumapyasatāṃ dūrān janakaḥ svagṛhāgatān | ānīteṣvāsanāgryeṣu sukhāsīnān mahāmanāḥ || 27 ||
प्रवृद्धभक्त्या उद्धर्ष हृदयास्राविलेक्षणः । नत्वा तदङ्घ्रीन् प्रक्षाल्य तदपो लोकपावनीः ॥ २८ ॥
pravṛddhabhaktyā uddharṣa hṛdayāsrāvilekṣaṇaḥ | natvā tadaṅghrīn prakṣālya tadapo lokapāvanīḥ || 28 ||
सकुटुम्बो वहन्मूर्ध्ना पूजयां चक्र ईश्वरान् । गन्धमाल्याम्बराकल्प धूपदीपार्घ्यगोवृषैः ॥ २९ ॥
sakuṭumbo vahanmūrdhnā pūjayāṃ cakra īśvarān | gandhamālyāmbarākalpa dhūpadīpārghyagovṛṣaiḥ || 29 ||
वाचा मधुरया प्रीणन् इदमाहान्नतर्पितान् । पादावङ्कगतौ विष्णोः संस्पृशञ्छनकैर्मुदा ॥ ३० ॥
vācā madhurayā prīṇan idamāhānnatarpitān | pādāvaṅkagatau viṣṇoḥ saṃspṛśañchanakairmudā || 30 ||
श्रीबहुलाश्व उवाच -
भवान्हि सर्वभूतानां आत्मा साक्षी स्वदृग् विभो । अथ नस्त्वत्पदाम्भोजं स्मरतां दर्शनं गतः ॥ ३१ ॥
bhavānhi sarvabhūtānāṃ ātmā sākṣī svadṛg vibho | atha nastvatpadāmbhojaṃ smaratāṃ darśanaṃ gataḥ || 31 ||
स्ववचस्तदृतं कर्तुं अस्मद्दृग्गोचरो भवान् । यदात्थैकान्तभक्तान् मे नानन्तः श्रीरजः प्रियः ॥ ३२ ॥
svavacastadṛtaṃ kartuṃ asmaddṛggocaro bhavān | yadātthaikāntabhaktān me nānantaḥ śrīrajaḥ priyaḥ || 32 ||
को नु त्वच्चरणाम्भोजं एवंविद् विसृजेत् पुमान् । निष्किञ्चनानां शान्तानां मुनीनां यस्त्वमात्मदः ॥ ३३ ॥
ko nu tvaccaraṇāmbhojaṃ evaṃvid visṛjet pumān | niṣkiñcanānāṃ śāntānāṃ munīnāṃ yastvamātmadaḥ || 33 ||
योऽवतीर्य यदोर्वंशे नृणां संसरतामिह । यशो वितेने तच्छान्त्यै त्रैलोक्यवृजिनापहम् ॥ ३४ ॥
yo'vatīrya yadorvaṃśe nṛṇāṃ saṃsaratāmiha | yaśo vitene tacchāntyai trailokyavṛjināpaham || 34 ||
नमस्तुभ्यं भगवते कृष्णायाकुण्ठमेधसे । नारायणाय ऋषये सुशान्तं तप ईयुषे ॥ ३५ ॥
namastubhyaṃ bhagavate kṛṣṇāyākuṇṭhamedhase | nārāyaṇāya ṛṣaye suśāntaṃ tapa īyuṣe || 35 ||
दिनानि कतिचिद् भूमन् गृहान् नो निवस द्विजैः । समेतः पादरजसा पुनीहीदं निमेः कुलम् ॥ ३६ ॥
dināni katicid bhūman gṛhān no nivasa dvijaiḥ | sametaḥ pādarajasā punīhīdaṃ nimeḥ kulam || 36 ||
इत्युपामन्त्रितो राज्ञा भगवान् लोकभावनः । उवास कुर्वन् कल्याणं मिथिलानरयोषिताम् ॥ ३७ ॥
ityupāmantrito rājñā bhagavān lokabhāvanaḥ | uvāsa kurvan kalyāṇaṃ mithilānarayoṣitām || 37 ||
श्रुतदेवोऽच्युतं प्राप्तं स्वगृहाञ्जनको यथा । नत्वा मुनीन् सुसंहृष्टो धुन्वन् वासो ननर्त ह ॥ ३८ ॥
śrutadevo'cyutaṃ prāptaṃ svagṛhāñjanako yathā | natvā munīn susaṃhṛṣṭo dhunvan vāso nanarta ha || 38 ||
तृणपीठबृषीष्वेतान् आनीतेषूपवेश्य सः । स्वागतेनाभिनन्द्याङ्घ्रीन् सभार्योऽवनिजे मुदा ॥ ३९ ॥
tṛṇapīṭhabṛṣīṣvetān ānīteṣūpaveśya saḥ | svāgatenābhinandyāṅghrīn sabhāryo'vanije mudā || 39 ||
तदम्भसा महाभाग आत्मानं सगृहान्वयम् । स्नापयां चक्र उद्धर्षो लब्धसर्वमनोरथः ॥ ४० ॥
tadambhasā mahābhāga ātmānaṃ sagṛhānvayam | snāpayāṃ cakra uddharṣo labdhasarvamanorathaḥ || 40 ||
( मिश्र )
फलार्हणोशीरशिवामृताम्बुभिः मृदा सुरभ्या तुलसीकुशाम्बुजैः । आराधयामास यथोपपन्नया सपर्यया सत्त्वविवर्धनान्धसा ॥ ४१ ॥
phalārhaṇośīraśivāmṛtāmbubhiḥ mṛdā surabhyā tulasīkuśāmbujaiḥ | ārādhayāmāsa yathopapannayā saparyayā sattvavivardhanāndhasā || 41 ||
स तर्कयामास कुतो ममान्वभूद् गृहान्धकुपे पतितस्य सङ्गमः । यः सर्वतीर्थास्पदपादरेणुभिः कृष्णेन चास्यात्मनिकेतभूसुरैः ॥ ४२ ॥
sa tarkayāmāsa kuto mamānvabhūd gṛhāndhakupe patitasya saṅgamaḥ | yaḥ sarvatīrthāspadapādareṇubhiḥ kṛṣṇena cāsyātmaniketabhūsuraiḥ || 42 ||
( अनुष्टुप् )
सूपविष्टान् कृतातिथ्यान् श्रुतदेव उपस्थितः । सभार्यस्वजनापत्य उवाचाङ्घ्र्यभिमर्शनः ॥ ४३ ॥
sūpaviṣṭān kṛtātithyān śrutadeva upasthitaḥ | sabhāryasvajanāpatya uvācāṅghryabhimarśanaḥ || 43 ||
श्रुतदेव उवाच -
नाद्य नो दर्शनं प्राप्तः परं परमपूरुषः । यर्हीदं शक्तिभिः सृष्ट्वा प्रविष्टो ह्यात्मसत्तया ॥ ४४ ॥
nādya no darśanaṃ prāptaḥ paraṃ paramapūruṣaḥ | yarhīdaṃ śaktibhiḥ sṛṣṭvā praviṣṭo hyātmasattayā || 44 ||
यथा शयानः पुरुषो मनसैवात्ममायया । सृष्ट्वा लोकं परं स्वाप्नं अनुविश्यावभासते ॥ ४५ ॥
yathā śayānaḥ puruṣo manasaivātmamāyayā | sṛṣṭvā lokaṃ paraṃ svāpnaṃ anuviśyāvabhāsate || 45 ||
श्रृण्वतां गदतां शश्वद् अर्चतां त्वाभिवन्दताम् । नृणां संवदतामन्तः हृदि भास्यमलात्मनाम् ॥ ४६ ॥
śrṛṇvatāṃ gadatāṃ śaśvad arcatāṃ tvābhivandatām | nṛṇāṃ saṃvadatāmantaḥ hṛdi bhāsyamalātmanām || 46 ||
हृदिस्थोऽप्यतिदूरस्थः कर्मविक्षिप्तचेतसाम् । आत्मशक्तिभिरग्राह्योऽपि अन्त्युपेतगुणात्मनाम् ॥ ४७ ॥
hṛdistho'pyatidūrasthaḥ karmavikṣiptacetasām | ātmaśaktibhiragrāhyo'pi antyupetaguṇātmanām || 47 ||
( वंशस्था )
नमोऽस्तु तेऽध्यात्मविदां परात्मने अनात्मने स्वात्मविभक्तमृत्यवे । सकारणाकारणलिङ्गमीयुषे स्वमाययासंवृतरुद्धदृष्टये ॥ ४८ ॥
namo'stu te'dhyātmavidāṃ parātmane anātmane svātmavibhaktamṛtyave | sakāraṇākāraṇaliṅgamīyuṣe svamāyayāsaṃvṛtaruddhadṛṣṭaye || 48 ||
( अनुष्टुप् )
स त्वं शाधि स्वभृत्यान् नः किं देव करवामहे । एतदन्तो नृणां क्लेशो यद्भवानक्षिगोचरः ॥ ४९ ॥
sa tvaṃ śādhi svabhṛtyān naḥ kiṃ deva karavāmahe | etadanto nṛṇāṃ kleśo yadbhavānakṣigocaraḥ || 49 ||
श्रीशुक उवाच -
तदुक्तमित्युपाकर्ण्य भगवान् प्रणतार्तिहा । गृहीत्वा पाणिना पाणिं प्रहसन् तमुवाच ह ॥ ५० ॥
taduktamityupākarṇya bhagavān praṇatārtihā | gṛhītvā pāṇinā pāṇiṃ prahasan tamuvāca ha || 50 ||
श्रीभगवानुवाच -
ब्रह्मंस्तेऽनुग्रहार्थाय सम्प्राप्तान् विद्ध्यमून् मुनीन् । सञ्चरन्ति मया लोकान् पुनन्तः पादरेणुभिः ॥ ५१ ॥
brahmaṃste'nugrahārthāya samprāptān viddhyamūn munīn | sañcaranti mayā lokān punantaḥ pādareṇubhiḥ || 51 ||
देवाः क्षेत्राणि तीर्थानि दर्शनस्पर्शनार्चनैः । शनैः पुनन्ति कालेन तदप्यर्हत्तमेक्षया ॥ ५२ ॥
devāḥ kṣetrāṇi tīrthāni darśanasparśanārcanaiḥ | śanaiḥ punanti kālena tadapyarhattamekṣayā || 52 ||
ब्राह्मणो जन्मना श्रेयान् सर्वेषां प्राणिनामिह । तपसा विद्यया तुष्ट्या किमु मत्कलया युतः ॥ ५३ ॥
brāhmaṇo janmanā śreyān sarveṣāṃ prāṇināmiha | tapasā vidyayā tuṣṭyā kimu matkalayā yutaḥ || 53 ||
न ब्राह्मणान्मे दयितं रूपमेतच्चतुर्भुजम् । सर्ववेदमयो विप्रः सर्वदेवमयो ह्यहम् ॥ ५४ ॥
na brāhmaṇānme dayitaṃ rūpametaccaturbhujam | sarvavedamayo vipraḥ sarvadevamayo hyaham || 54 ||
दुष्प्रज्ञा अविदित्वैवं अवजानन्त्यसूयवः । गुरुं मां विप्रमात्मानं अर्चादाविज्यदृष्टयः ॥ ५५ ॥
duṣprajñā aviditvaivaṃ avajānantyasūyavaḥ | guruṃ māṃ vipramātmānaṃ arcādāvijyadṛṣṭayaḥ || 55 ||
चराचरमिदं विश्वं भावा ये चास्य हेतवः । मद् रूपाणीति चेतस्य आधत्ते विप्रो मदीक्षया ॥ ५६ ॥
carācaramidaṃ viśvaṃ bhāvā ye cāsya hetavaḥ | mad rūpāṇīti cetasya ādhatte vipro madīkṣayā || 56 ||
तस्माद् ब्रह्मऋषीनेतान् ब्रह्मन् मच्छ्रद्धयार्चय । एवं चेदर्चितोऽस्म्यद्धा नान्यथा भूरिभूतिभिः ॥ ५७ ॥
tasmād brahmaṛṣīnetān brahman macchraddhayārcaya | evaṃ cedarcito'smyaddhā nānyathā bhūribhūtibhiḥ || 57 ||
श्रीशुक उवाच -
स इत्थं प्रभुनादिष्टः सहकृष्णान् द्विजोत्तमान् । आराध्यैकात्मभावेन मैथिलश्चाप सद्गतिम् ॥ ५८ ॥
sa itthaṃ prabhunādiṣṭaḥ sahakṛṣṇān dvijottamān | ārādhyaikātmabhāvena maithilaścāpa sadgatim || 58 ||
एवं स्वभक्तयो राजन् भगवान् भक्तभक्तिमान् । उषित्वाऽऽदिश्य सन्मार्गं पुनर्द्वारवतीमगात् ॥ ५९ ॥
evaṃ svabhaktayo rājan bhagavān bhaktabhaktimān | uṣitvā''diśya sanmārgaṃ punardvāravatīmagāt || 59 ||
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां दशमस्कन्धे उत्तरार्धे श्रुतदेवानुग्रहो नाम षडशीतितमोऽध्यायः ॥ ८६ ॥
iti śrīmadbhāgavate mahāpurāṇe pāramahaṃsyāṃ saṃhitāyāṃ daśamaskandhe uttarārdhe śrutadevānugraho nāma ṣaḍaśītitamo'dhyāyaḥ || 86 ||
हरिः ॐ तत्सत् श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥
hariḥ ॐ tatsat śrīkṛṣṇārpaṇamastu ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
