Shabdavarga Begins
अथ शब्दवर्गः ।। १.६।।
atha śabdavargaḥ || 1.6||
Saraswati (8) - ब्राह्मी (स्त्री), गौ (स्त्री), भारती (स्त्री), भाषा (स्त्री), गिर् (स्त्री), वाच् (स्त्री), वाणी (स्त्री), सरस्वती (स्त्री)
ब्राह्मी तु भारती भाषा गीर्वाग्वाणी सरस्वती ।। १.६.३५२ ।।
brāhmī tu bhāratī bhāṣā gīrvāgvāṇī sarasvatī || 1.6.352 ||
Promise (6) - व्याहार (पुं), उक्ति (स्त्री), लपित (नपुं), भाषित (नपुं), वचन (नपुं), वचस् (नपुं)
व्याहार उक्तिर्लपितं भाषितं वचनं वचः ।। १.६.३५३ ।।
vyāhāra uktirlapitaṃ bhāṣitaṃ vacanaṃ vacaḥ || 1.6.353 ||
Bad Words (2) - अपभ्रंश (पुं), अपशब्द (पुं), Word(1) - शब्द (पुं)
अपभ्रंशोऽपशब्दः स्याच्छास्त्रे शब्दस्तु वाचकः ।। १.६.३५४ ।।
apabhraṃśo'paśabdaḥ syācchāstre śabdastu vācakaḥ || 1.6.354 ||
Sentence (1) - वाक्य (नपुं)
तिङ् सुबन्तचयो वाक्यं क्रिया वा कारकान्विता ।। १.६.३५५ ।।
tiṅ subantacayo vākyaṃ kriyā vā kārakānvitā || 1.6.355 ||
Veda (4) - श्रुति (स्त्री), वेद (पुं), आम्नाय (पुं), त्रयी (स्त्री), Subsidiary Veda. (2) - धर्म (पुं), त्रयीधर्म (पुं)
श्रुतिः स्त्री वेद आम्नायस्त्रयी धर्मस्तु तद्विधिः ।। १.६.३५६ ।।
śrutiḥ strī veda āmnāyastrayī dharmastu tadvidhiḥ || 1.6.356 ||
RigVeda. (1) - ऋच् (स्त्री) , Samaveda. (1) - सामन् (नपुं), Yajurveda, (1) - यजुस् (नपुं), Rig Yajus Saman. (1) - त्रयी (स्त्री)
स्त्रियामृक् सामयजुषी इति वेदास्त्रयस्त्रयी ।। १.६.३५७ ।।
striyāmṛk sāmayajuṣī iti vedāstrayastrayī || 1.6.357 ||
Vedanga (1) - शिक्षा (स्त्री), Omkara. (2) - ओङ्कार (पुं), प्रणव (पुं)
शिक्षेत्यादि श्रुतेरङ्गमोङ्कारप्रणवौ समौ ।। १.६.३५८ ।।
śikṣetyādi śruteraṅgamoṅkārapraṇavau samau || 1.6.358 ||
History. (2) - इतिहास (पुं), पुरावृत्त (नपुं), Vedic Accent. (1) - उदात्त (पुं)
इतिहासः पुरावृत्तमुदात्ताद्यास्त्रयः स्वराः ।। १.६.३५९ ।।
itihāsaḥ purāvṛttamudāttādyāstrayaḥ svarāḥ || 1.6.359 ||
Logic. (2) - आन्वीक्षिकी (स्त्री), तर्कविद्या (स्त्री), Ethics (1) - दण्डनीति (स्त्री)
आन्वीक्षिकी दण्डनीतिस्तर्कविद्याऽर्थशास्त्रयोः ।। १.६.३६० ।।
ānvīkṣikī daṇḍanītistarkavidyā'rthaśāstrayoḥ || 1.6.360 ||
Tale. (1) - आख्यायिका (स्त्री),
आख्यायिकोपलब्धार्था पुराणं पञ्चलक्षणम् ।। १.६.३६१ ।।
ākhyāyikopalabdhārthā purāṇaṃ pañcalakṣaṇam || 1.6.361 ||
Epic Story (2) - प्रबन्धकल्पना (स्त्री), कथा (स्त्री), Riddle (2) - प्रवह्लिका (स्त्री), प्रहेलिका (स्त्री)
प्रबन्धकल्पना कथा प्रवह्लिका प्रहेलिका ।। १.६.३६२ ।।
prabandhakalpanā kathā pravahlikā prahelikā || 1.6.362 ||
Social Code (2) - स्मृति (स्त्री), धर्मसंहिता (स्त्री) , Compendium (2) - समाहृति (स्त्री), सङ्ग्रह (पुं)
स्मृतिस्तु धर्मसंहिता समाहृतिस्तु संग्रहः ।। १.६.३६३ ।।
smṛtistu dharmasaṃhitā samāhṛtistu saṃgrahaḥ || 1.6.363 ||
Challenge. (2) - समस्या (स्त्री), समासार्था (स्त्री), Rumour. (2) - किंवदन्ती (स्त्री), जनश्रुति (स्त्री)
समस्या तु समासार्था किंवदन्ती जनश्रुतिः ।। १.६.३६४ ।।
samasyā tu samāsārthā kiṃvadantī janaśrutiḥ || 1.6.364 ||
News (4) - वार्ता (स्त्री), प्रवृत्ति (स्त्री), वृत्तान्त (पुं), उदन्त (पुं), Name (1) - आह्वय (पुं)
वार्ता प्रवृत्तिर्वृत्तान्त उदन्तः स्यादथाऽह्वयः ।। १.६.३६५ ।।
vārtā pravṛttirvṛttānta udantaḥ syādathā'hvayaḥ || 1.6.365 ||
Name (6) - आख्या (स्त्री), आह्वा (स्त्री), अभिधान (नपुं), नामधेय (नपुं), नामन् (नपुं), संज्ञा (स्त्री)
आख्याह्वे अभिधानं च नामधेयं च नाम च ।। १.६.३६६ ।।
ākhyāhve abhidhānaṃ ca nāmadheyaṃ ca nāma ca || 1.6.366 ||
Summons. (3) - हूति (स्त्री), आकारणा (स्त्री), आह्वान (नपुं), Collective Call. (1) - संहूति (स्त्री)
हूतिराकारणाऽऽह्वानं संहूतिर्बहुभिः कृता ।। १.६.३६७ ।।
hūtirākāraṇā''hvānaṃ saṃhūtirbahubhiḥ kṛtā || 1.6.367 ||
Debate (2) - विवाद (पुं), व्यवहार (पुं),Introduction. (2) - उपन्यास (पुं), वाङ्मुख (नपुं)
विवादो व्यवहारः स्यादुपन्यासस्तु वाङ्मुखम् ।। १.६.३६८ ।।
vivādo vyavahāraḥ syādupanyāsastu vāṅmukham || 1.6.368 ||
Example (2) - उपोद्धात (पुं), उदाहार (पुं), Oath. (2) - शपन (नपुं), शपथ (पुं)
उपोद्धात उदाहारः शपनं शपथः पुमान् ।। १.६.३६९ ।।
upoddhāta udāhāraḥ śapanaṃ śapathaḥ pumān || 1.6.369 ||
Question. (3) - प्रश्न (पुं), अनुयोग (पुं), पृच्छा (स्त्री), Answer(2) - प्रतिवाक्य (नपुं), उत्तर (नपुं)
प्रश्नोऽनुयोगः पृच्छा च प्रतिवाक्योत्तरे समे ।। १.६.३७० ।।
praśno'nuyogaḥ pṛcchā ca prativākyottare same || 1.6.370 ||
Groundless Demand. (2) - मिथ्याभियोग (पुं), अभ्याख्यान (नपुं), False Accusation(1) - मिथ्याभिशंसन (नपुं)
मिथ्याभियोगोऽभ्याख्यानमथ मिथ्याभिशंसनम् ।। १.६.३७१ ।।
mithyābhiyogo'bhyākhyānamatha mithyābhiśaṃsanam || 1.6.371 ||
Rapture. (2) - अभिशाप (पुं), शाप (पुं), Roar. (1) - प्रणाद (पुं)
अभिशापः प्रणादस्तु शब्दः स्यादनुरागजः ।। १.६.३७२ ।।
abhiśāpaḥ praṇādastu śabdaḥ syādanurāgajaḥ || 1.6.372 ||
Fame (5) - यशस् (नपुं), कीर्ति (स्त्री), समज्ञा (स्त्री), +समाज्ञा (स्त्री), समज्या (स्त्री), Praise. (5) - स्तव (पुं), स्तोत्र (नपुं), स्तुति (स्त्री), नुति (स्त्री), प्रशंसा (स्त्री)
यशः कीर्तिः समज्ञा च स्तवः स्तोत्रं स्तुतिर्नुतिः ।। १.६.३७३ ।।
yaśaḥ kīrtiḥ samajñā ca stavaḥ stotraṃ stutirnutiḥ || 1.6.373 ||
Repetition. (1) - आम्रेडित (नपुं), Shouting (2) - उच्चैर्घुष्ट (नपुं), घोषणा (स्त्री)
आम्रेडितं द्विस्त्रिरुक्तमुच्चैर्घुष्टं तु घोषणा ।। १.६.३७४ ।।
āmreḍitaṃ dvistriruktamuccairghuṣṭaṃ tu ghoṣaṇā || 1.6.374 ||
Trembling of Speech. (1) - काकु (स्त्री)
काकुः स्त्रियां विकारो यः शोकभीत्यादिभिर्ध्वनेः ।। १.६.३७५ ।।
kākuḥ striyāṃ vikāro yaḥ śokabhītyādibhirdhvaneḥ || 1.6.375 ||
Blame. (7) - अवर्ण (पुं), आक्षेप (पुं), निर्वाद (पुं), परीवाद (पुं), परिवाद (पुं), अपवाद (पुं), अववाद (पुं)
अवर्णाऽक्षेपनिर्वादपरीवादापवादवत्। ।। १.६.३७६ ।।
avarṇā'kṣepanirvādaparīvādāpavādavat| || 1.6.376 ||
Blame (5) - उपक्रोश (पुं), जुगुप्सा (स्त्री), कुत्सा (स्त्री), निन्दा (स्त्री), गर्हण (नपुं)
उपक्रोशो जुगुप्सा च कुत्सा निन्दा च गर्हणे ।। १.६.३७७ ।।
upakrośo jugupsā ca kutsā nindā ca garhaṇe || 1.6.377 ||
Harsh Speech (2) - पारुष्य (नपुं), अतिवाद (पुं), Reproach. (2) - भर्त्सन (नपुं), अपकारगिर् (स्त्री)
पारुष्यमतिवादः स्याद् भर्त्सनं त्वपकारगीः ।। १.६.३७८ ।।
pāruṣyamativādaḥ syād bhartsanaṃ tvapakāragīḥ || 1.6.378 ||
Gossip. (1) - परिभाषण (नपुं)
यः सनिन्द उपालम्भस्तत्र स्यात्परिभाषणम् ।। १.६.३७९ ।।
yaḥ saninda upālambhastatra syātparibhāṣaṇam || 1.6.379 ||
Accusation (1) - आक्षारण (स्त्री-नपुं)
तत्र त्वाक्षारणा यः स्यादाक्रोशो मैथुनं प्रति ।। १.६.३८० ।।
tatra tvākṣāraṇā yaḥ syādākrośo maithunaṃ prati || 1.6.380 ||
Conversation. (2) - आभाषण (नपुं), आलाप (पुं), Rambling Speech (1) - प्रलाप (पुं)
स्यादाभाषणमालापः प्रलापोऽनर्थकं वचः ।। १.६.३८१ ।।
syādābhāṣaṇamālāpaḥ pralāpo'narthakaṃ vacaḥ || 1.6.381 ||
Repetitious Speech (2) - अनुलाप (पुं), मुहुर्भाषा (स्त्री), Lamentation (3) - विलाप (पुं), विलपन (नपुं), परिदेवन (नपुं-स्त्री)
अनुलापो मुहुर्भाषा विलापः परिदेवनम् ।। १.६.३८२ ।।
anulāpo muhurbhāṣā vilāpaḥ paridevanam || 1.6.382 ||
Quarrel (2) - विप्रलाप (पुं), विरोधोक्ति (स्त्री), Confident Conversation (1) - संलाप (पुं)
विप्रलापो विरोधोक्तिः संलापो भाषणं मिथः ।। १.६.३८३ ।।
vipralāpo virodhoktiḥ saṃlāpo bhāṣaṇaṃ mithaḥ || 1.6.383 ||
Good Speech (2) - सुप्रलाप (पुं), सुवचन (नपुं), Denial. (2) - अपलाप (पुं), निह्नव (पुं)
सुप्रलापः सुवचनमपलापस्तु निह्नवः ।। १.६.३८४ ।।
supralāpaḥ suvacanamapalāpastu nihnavaḥ || 1.6.384 ||
Objection. (3) - चोद्य (नपुं), आक्षेप (पुं), अभियोग (पुं), Cursing. (3) - शाप (पुं), आक्रोश (पुं), दुरेषणा (स्त्री)
चोद्यमाक्षेपाऽभियोगौ शापाऽक्रोशौ दुरेषणा ।। १.६.३८५ ।।
codyamākṣepā'bhiyogau śāpā'krośau dureṣaṇā || 1.6.385 ||
Sweet talk(3) - चाटु (पुं), चटु (पुं), श्लाघा (स्त्री)
अस्त्री चाटु चटु श्लाघा प्रेम्णा मिथ्याविकत्थनम् ।। १.६.३८६ ।।
astrī cāṭu caṭu ślāghā premṇā mithyāvikatthanam || 1.6.386 ||
Message(2) - सन्देशवाच् (स्त्री), वाचिक (नपुं)
संदेशवाग्वाचिकं स्याद्वाग्भेदास्तु त्रिषूत्तरे ।। १.६.३८७ ।।
saṃdeśavāgvācikaṃ syādvāgbhedāstu triṣūttare || 1.6.387 ||
Inauspicious (3) - रुशती (स्त्री), रुषती (स्त्री), उषती (स्त्री), Auspicious. (2) - कल्या (स्त्री), काल्या (स्त्री)
रुशती वागकल्याणी स्यात्कल्या तु शुभात्मिका ।। १.६.३८८ ।।
ruśatī vāgakalyāṇī syātkalyā tu śubhātmikā || 1.6.388 ||
Very Sweet(1) - अत्यर्थमधुर (पुं), Coherent (2) - सङ्गत (नपुं), हृदयङ्गम (नपुं)
अत्यर्थमधुरं सान्त्वं संगतं हृदयङ्गमम् ।। १.६.३८९ ।।
atyarthamadhuraṃ sāntvaṃ saṃgataṃ hṛdayaṅgamam || 1.6.389 ||
Harsh. (2) - निष्ठुर (नपुं), परुष (नपुं), Obscene. (2) - ग्राम्य (नपुं), अश्लील (नपुं)
निष्ठुरं परुषं ग्राम्यमश्लीलं सूनृतं प्रिये ।। १.६.३९० ।।
niṣṭhuraṃ paruṣaṃ grāmyamaślīlaṃ sūnṛtaṃ priye || 1.6.390 ||
Pleasing (3) - सङ्कुल (नपुं), क्लिष्ट (नपुं), परस्परपराहत (नपुं), Contradictory (1) - सूनृत (नपुं)
सत्येऽथ संकुलक्लिष्टे परस्परपराहते ।। १.६.३९१ ।।
satye'tha saṃkulakliṣṭe parasparaparāhate || 1.6.391 ||
Slurred (2) - लुप्तवर्णपद (नपुं), ग्रस्त (नपुं), Fast. (2) - निरस्त (नपुं), त्वरितोदित (नपुं)
लुप्तवर्णपदं ग्रस्तं निरस्तं त्वरितोदितम् ।। १.६.३९२ ।।
luptavarṇapadaṃ grastaṃ nirastaṃ tvaritoditam || 1.6.392 ||
sputtered (1) - सनिष्ठीव (नपुं) , Meaningless. (3) - अबद्ध (नपुं), अवध्य (नपुं), अनर्थक (नपुं)
अम्बूकृतं सनिष्ठीवमबद्धं स्यादनर्थकम् ।। १.६.३९३ ।।
ambūkṛtaṃ saniṣṭhīvamabaddhaṃ syādanarthakam || 1.6.393 ||
Inapporpriate (2) - अनक्षर (नपुं), अवाच्य (नपुं), Oxymoron (1) - आहत (नपुं)
अनक्षरमवाच्यं स्यादाहतं तु मृषार्थकम् ।। १.६.३९४ ।।
anakṣaramavācyaṃ syādāhataṃ tu mṛṣārthakam || 1.6.394 ||
Sarcastic (2) - सोल्लुण्ठन (नपुं), सोत्प्रास (पुं), Loving(2) - मणित (नपुं), भणित (नपुं)
सोल्लुण्ठनं तु सोत्प्रासं मणितं रतिकूजितम् ।। १.६.३९५ ।।
solluṇṭhanaṃ tu sotprāsaṃ maṇitaṃ ratikūjitam || 1.6.395 ||
Plain(5) - श्राव्य (नपुं), हृद्य (वि), मनोहारिन् (वि), विस्पष्ट (वि), प्रकटोदित (वि)
श्राव्यं हृद्यं मनोहारि विस्पष्टं प्रकटोदितम् ।। १.६.३९६ ।।
śrāvyaṃ hṛdyaṃ manohāri vispaṣṭaṃ prakaṭoditam || 1.6.396 ||
Unclear (2) - म्लिष्ट (वि), अविस्पष्ट (वि) , False (2) - वितथ (नपुं), अनृत (नपुं)
अथ म्लिष्टमविस्पष्टं वितथं त्वनृतं वचः ।। १.६.३९७ ।।
atha mliṣṭamavispaṣṭaṃ vitathaṃ tvanṛtaṃ vacaḥ || 1.6.397 ||
True (4) - सत्य (वि), तथ्य (वि), ऋत (वि), सम्यञ्च् (वि)
सत्यं तथ्यमृतं सम्यगमूनि त्रिषु तद्वति ।। १.६.३९८ ।।
satyaṃ tathyamṛtaṃ samyagamūni triṣu tadvati || 1.6.398 ||
Sound (7) - शब्द (पुं), निनाद (पुं), निनद (पुं), ध्वनि (पुं), ध्वान (पुं), रव (पुं), स्वन (पुं)
शब्दे निनादनिनदध्वनिध्वानरवस्वनाः ।। १.६.३९९ ।।
śabde ninādaninadadhvanidhvānaravasvanāḥ || 1.6.399 ||
Sound. (6) - स्वान (पुं), निर्घोष (पुं), निर्ह्राद (पुं), नाद (पुं), निस्वान (पुं), निस्वन (पुं)
स्वाननिर्घोषनिर्ह्रादनादनिस्वाननिस्वनाः ।। १.६.४०० ।।
svānanirghoṣanirhrādanādanisvānanisvanāḥ || 1.6.400 ||
Sound. (4) - आरव (पुं), आराव (पुं), संराव (पुं), विराव (पुं), Sound of Clothes (1) - मर्मर (पुं)
आरवाऽऽरावसंरावविरावा अथ मर्मरः ।। १.६.४०१ ।।
āravā''rāvasaṃrāvavirāvā atha marmaraḥ || 1.6.401 ||
Sound of Ornaments. (2) - शिञ्जित (नपुं), शिञ्जा (स्त्री)
स्वनिते वस्त्रपर्णानां भूषणानां तु शिञ्जितम् ।। १.६.४०२ ।।
svanite vastraparṇānāṃ bhūṣaṇānāṃ tu śiñjitam || 1.6.402 ||
Sound of String Instruments. (5) - निक्वाण (पुं), निक्वण (पुं), क्वाण (पुं), क्वण (पुं), क्वणन (नपुं)
निक्वाणो निक्वणः क्वाणः क्वणः क्वणनमित्यपि ।। १.६.४०३ ।।
nikvāṇo nikvaṇaḥ kvāṇaḥ kvaṇaḥ kvaṇanamityapi || 1.6.403 ||
Sound Of Stringed Instruments(Louder). (3) - प्रादि (पुं), प्रक्वाण (पुं), प्रक्वण (पुं)
वीणायाः क्वणिते प्रादेः प्रक्वाणप्रक्वणादयः ।। १.६.४०४ ।।
vīṇāyāḥ kvaṇite prādeḥ prakvāṇaprakvaṇādayaḥ || 1.6.404 ||
Uproar (2) - कोलाहल (पुं), कलकल (पुं), Uproar by birds. (2) - वाशित (नपुं), वासित (नपुं)
कोलाहलः कलकलस्तिरश्चां वाशितं रुतम् ।। १.६.४०५ ।।
kolāhalaḥ kalakalastiraścāṃ vāśitaṃ rutam || 1.6.405 ||
Echo (3) - प्रतिश्रुत् (स्त्री), प्रतिध्वान (पुं), प्रतिध्वनि (पुं), Singing (2) - गीत (नपुं), गान (नपुं)
स्त्री प्रतिश्रुत्प्रतिध्वाने गीतं गानमिमे समे॥ ।। १.६.४०६ ।।
strī pratiśrutpratidhvāne gītaṃ gānamime same|| || 1.6.406 ||
Shabda Varga Ends
इति शब्दादि ।। १.६ ।।
iti śabdādi || 1.6 ||
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Saved Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
