Gyaandweep | Atharva Veda , Kanda 19, Sukta 6

सहस्रबाहुः पुरुषः सहस्राक्षः सहस्रपात्।स भूमिं विश्वतो वृत्वात्यतिष्ठद्दशाङ्गुलम् ॥१॥

sahasrabāhuḥ puruṣaḥ sahasrākṣaḥ sahasrapāt|sa bhūmiṃ viśvato vṛtvātyatiṣṭhaddaśāṅgulam ||1||

त्रिभिः पद्भिर्द्यामरोहत्पादस्येहाभवत्पुनः ।तथा व्यक्रामद्विष्वङशनानशने अनु ॥२॥

tribhiḥ padbhirdyāmarohatpādasyehābhavatpunaḥ |tathā vyakrāmadviṣvaṅaśanānaśane anu ||2||

तावन्तो अस्य महिमानस्ततो ज्यायांश्च पूरुषः ।पादोऽस्य विश्वा भूतानि त्रिपादस्यामृतं दिवि ॥३॥

tāvanto asya mahimānastato jyāyāṃśca pūruṣaḥ |pādo'sya viśvā bhūtāni tripādasyāmṛtaṃ divi ||3||

पुरुष एवेदं सर्वं यद्भूतं यच्च भाव्यम् ।उतामृतत्वस्येश्वरो यदन्येनाभवत्सह ॥४॥

puruṣa evedaṃ sarvaṃ yadbhūtaṃ yacca bhāvyam |utāmṛtatvasyeśvaro yadanyenābhavatsaha ||4||

यत्पुरुषं व्यदधुः कतिधा व्यकल्पयन् ।मुखं किमस्य किं बाहू किमूरू पादा उच्यते ॥५॥

yatpuruṣaṃ vyadadhuḥ katidhā vyakalpayan |mukhaṃ kimasya kiṃ bāhū kimūrū pādā ucyate ||5||

ब्राह्मणोऽस्य मुखमासीद्बाहू राजन्योऽभवत्।मध्यं तदस्य यद्वैश्यः पद्भ्यां शूद्रो अजायत ॥६॥

brāhmaṇo'sya mukhamāsīdbāhū rājanyo'bhavat|madhyaṃ tadasya yadvaiśyaḥ padbhyāṃ śūdro ajāyata ||6||

चन्द्रमा मनसो जातश्चक्षोः सूर्यो अजायत ।मुखादिन्द्रश्चाग्निश्च प्राणाद्वायुरजायत ॥७॥

candramā manaso jātaścakṣoḥ sūryo ajāyata |mukhādindraścāgniśca prāṇādvāyurajāyata ||7||

नाभ्या आसीदन्तरिक्षं शीर्ष्णो द्यौः समवर्तत ।पद्भ्यां भूमिर्दिशः श्रोत्रात्तथा लोकामकल्पयन् ॥८॥

nābhyā āsīdantarikṣaṃ śīrṣṇo dyauḥ samavartata |padbhyāṃ bhūmirdiśaḥ śrotrāttathā lokāmakalpayan ||8||

विराडग्रे समभवद्विराजो अधि पूरुषः ।स जातो अत्यरिच्यत पश्चाद्भूमिमथो पुरः ॥९॥

virāḍagre samabhavadvirājo adhi pūruṣaḥ |sa jāto atyaricyata paścādbhūmimatho puraḥ ||9||

यत्पुरुषेण हविषा देवा यज्ञमतन्वत ।वसन्तो अस्यासीदाज्यं ग्रीष्म इध्मः शरद्धविः ॥१०॥

yatpuruṣeṇa haviṣā devā yajñamatanvata |vasanto asyāsīdājyaṃ grīṣma idhmaḥ śaraddhaviḥ ||10||

तं यज्ञं प्रावृषा प्रौक्षन् पुरुषं जातमग्रशः ।तेन देवा अयजन्त साध्या वसवश्च ये ॥११॥

taṃ yajñaṃ prāvṛṣā praukṣan puruṣaṃ jātamagraśaḥ |tena devā ayajanta sādhyā vasavaśca ye ||11||

तस्मादश्वा अजायन्त ये च के चोभयादतः ।गावो ह जज्ञिरे तस्मात्तस्माज्जाता अजावयः ॥१२॥

tasmādaśvā ajāyanta ye ca ke cobhayādataḥ |gāvo ha jajñire tasmāttasmājjātā ajāvayaḥ ||12||

तस्माद्यज्ञात्सर्वहुत ऋचः सामानि जज्ञिरे ।छन्दो ह जज्ञिरे तस्माद्यजुस्तस्मादजायत ॥१३॥

tasmādyajñātsarvahuta ṛcaḥ sāmāni jajñire |chando ha jajñire tasmādyajustasmādajāyata ||13||

तस्माद्यज्ञात्सर्वहुतः संभृतं पृषदाज्यम् ।पशूंस्तांश्चक्रे वायव्यान् आरण्या ग्राम्याश्च ये ॥१४॥

tasmādyajñātsarvahutaḥ saṃbhṛtaṃ pṛṣadājyam |paśūṃstāṃścakre vāyavyān āraṇyā grāmyāśca ye ||14||

सप्तास्यासन् परिधयस्त्रिः सप्त समिधः कृताः ।देवा यद्यज्ञं तन्वाना अबध्नन् पुरुषं पशुम् ॥१५॥

saptāsyāsan paridhayastriḥ sapta samidhaḥ kṛtāḥ |devā yadyajñaṃ tanvānā abadhnan puruṣaṃ paśum ||15||

मूर्ध्नो देवस्य बृहतो अंशवः सप्त सप्ततीः ।राज्ञः सोमस्याजायन्त जातस्य पुरुषादधि ॥१६॥

mūrdhno devasya bṛhato aṃśavaḥ sapta saptatīḥ |rājñaḥ somasyājāyanta jātasya puruṣādadhi ||16||

Languages