एवं आविष्कृताशेष गुणकर्मोदयो मुनिम् । सव्रीड इव तं सम्राड् उपारतमुवाच ह ॥ १ ॥
evaṃ āviṣkṛtāśeṣa guṇakarmodayo munim | savrīḍa iva taṃ samrāḍ upāratamuvāca ha || 1 ||
मैत्रेय उवाच -
ब्रह्मासृजत्स्वमुखतो युष्मान् आत्मपरीप्सया । छन्दोमयस्तपोविद्या योगयुक्तानलम्पटान् ॥ २ ॥
brahmāsṛjatsvamukhato yuṣmān ātmaparīpsayā | chandomayastapovidyā yogayuktānalampaṭān || 2 ||
मनुरुवाच -
तत्त्राणायासृजत् चास्मान् दोः सहस्रात्सहस्रपात् । हृदयं तस्य हि ब्रह्म क्षत्रमङ्गं प्रचक्षते ॥ ३ ॥
tattrāṇāyāsṛjat cāsmān doḥ sahasrātsahasrapāt | hṛdayaṃ tasya hi brahma kṣatramaṅgaṃ pracakṣate || 3 ||
अतो ह्यन्योन्यमात्मानं ब्रह्म क्षत्रं च रक्षतः । रक्षति स्माव्ययो देवः स यः सदसदात्मकः ॥ ४ ॥
ato hyanyonyamātmānaṃ brahma kṣatraṃ ca rakṣataḥ | rakṣati smāvyayo devaḥ sa yaḥ sadasadātmakaḥ || 4 ||
तव सन्दर्शनादेव च्छिन्ना मे सर्वसंशयाः । यत्स्वयं भगवान् प्रीत्या धर्ममाह रिरक्षिषोः ॥ ५ ॥
tava sandarśanādeva cchinnā me sarvasaṃśayāḥ | yatsvayaṃ bhagavān prītyā dharmamāha rirakṣiṣoḥ || 5 ||
दिष्ट्या मे भगवान् दृष्टो दुर्दर्शो योऽकृतात्मनाम् । दिष्ट्या पादरजः स्पृष्टं शीर्ष्णा मे भवतः शिवम् ॥ ६ ॥
diṣṭyā me bhagavān dṛṣṭo durdarśo yo'kṛtātmanām | diṣṭyā pādarajaḥ spṛṣṭaṃ śīrṣṇā me bhavataḥ śivam || 6 ||
दिष्ट्या त्वयानुशिष्टोऽहं कृतश्चानुग्रहो महान् । अपावृतैः कर्णरन्ध्रैः जुष्टा दिष्ट्योशतीर्गिरः ॥ ७ ॥
diṣṭyā tvayānuśiṣṭo'haṃ kṛtaścānugraho mahān | apāvṛtaiḥ karṇarandhraiḥ juṣṭā diṣṭyośatīrgiraḥ || 7 ||
स भवान् दुहितृस्नेह परिक्लिष्टात्मनो मम । श्रोतुमर्हसि दीनस्य श्रावितं कृपया मुने ॥ ८ ॥
sa bhavān duhitṛsneha parikliṣṭātmano mama | śrotumarhasi dīnasya śrāvitaṃ kṛpayā mune || 8 ||
प्रियव्रतोत्तानपदोः स्वसेयं दुहिता मम । अन्विच्छति पतिं युक्तं वयःशीलगुणादिभिः ॥ ९ ॥
priyavratottānapadoḥ svaseyaṃ duhitā mama | anvicchati patiṃ yuktaṃ vayaḥśīlaguṇādibhiḥ || 9 ||
यदा तु भवतः शील श्रुतरूपवयोगुणान् । अशृणोत् नारदाद् एषा त्वय्यासीत् कृतनिश्चया ॥ १० ॥
yadā tu bhavataḥ śīla śrutarūpavayoguṇān | aśṛṇot nāradād eṣā tvayyāsīt kṛtaniścayā || 10 ||
तत्प्रतीच्छ द्विजाग्र्येमां श्रद्धयोपहृतां मया । सर्वात्मनानुरूपां ते गृहमेधिषु कर्मसु ॥ ११ ॥
tatpratīccha dvijāgryemāṃ śraddhayopahṛtāṃ mayā | sarvātmanānurūpāṃ te gṛhamedhiṣu karmasu || 11 ||
उद्यतस्य हि कामस्य प्रतिवादो न शस्यते । अपि निर्मुक्तसङ्गस्य कामरक्तस्य किं पुनः ॥ १२ ॥
udyatasya hi kāmasya prativādo na śasyate | api nirmuktasaṅgasya kāmaraktasya kiṃ punaḥ || 12 ||
य उद्यतमनादृत्य कीनाशं अभियाचते । क्षीयते तद्यशः स्फीतं मानश्चावज्ञया हतः ॥ १३ ॥
ya udyatamanādṛtya kīnāśaṃ abhiyācate | kṣīyate tadyaśaḥ sphītaṃ mānaścāvajñayā hataḥ || 13 ||
अहं त्वाश्रृणवं विद्वन् विवाहार्थं समुद्यतम् । अतस्त्वं उपकुर्वाणः प्रत्तां प्रतिगृहाण मे ॥ १४ ॥
ahaṃ tvāśrṛṇavaṃ vidvan vivāhārthaṃ samudyatam | atastvaṃ upakurvāṇaḥ prattāṃ pratigṛhāṇa me || 14 ||
बाढमुद्वोढुकामोऽहं अप्रत्ता च तवात्मजा । आवयोः अनुरूपोऽसौ आद्यो वैवाहिको विधिः ॥ १५ ॥
bāḍhamudvoḍhukāmo'haṃ aprattā ca tavātmajā | āvayoḥ anurūpo'sau ādyo vaivāhiko vidhiḥ || 15 ||
ऋषिरुवाच ।
कामः स भूयान् नरदेव तेऽस्याः पुत्र्याः समाम्नायविधौ प्रतीतः । क एव ते तनयां नाद्रियेत स्वयैव कान्त्या क्षिपतीमिव श्रियम् ॥ १६ ॥
kāmaḥ sa bhūyān naradeva te'syāḥ putryāḥ samāmnāyavidhau pratītaḥ | ka eva te tanayāṃ nādriyeta svayaiva kāntyā kṣipatīmiva śriyam || 16 ||
यां हर्म्यपृष्ठे क्वणदङ्घ्रिशोभां विक्रीडतीं कन्दुकविह्वलाक्षीम् । विश्वावसुर्न्यपतत् स्वात् विमानात् विलोक्य सम्मोहविमूढचेताः ॥ १७ ॥
yāṃ harmyapṛṣṭhe kvaṇadaṅghriśobhāṃ vikrīḍatīṃ kandukavihvalākṣīm | viśvāvasurnyapatat svāt vimānāt vilokya sammohavimūḍhacetāḥ || 17 ||
तां प्रार्थयन्तीं ललनाललामं असेवितश्रीचरणैरदृष्टाम् । वत्सां मनोरुच्चपदः स्वसारं को नानुमन्येत बुधोऽभियाताम् ॥ १८ ॥
tāṃ prārthayantīṃ lalanālalāmaṃ asevitaśrīcaraṇairadṛṣṭām | vatsāṃ manoruccapadaḥ svasāraṃ ko nānumanyeta budho'bhiyātām || 18 ||
अतो भजिष्ये समयेन साध्वीं यावत्तेजो बिभृयाद् आत्मनो मे । अतो धर्मान् पारमहंस्यमुख्यान् शुक्लप्रोक्तान् बहु मन्येऽविहिंस्रान् ॥ १९ ॥
ato bhajiṣye samayena sādhvīṃ yāvattejo bibhṛyād ātmano me | ato dharmān pāramahaṃsyamukhyān śuklaproktān bahu manye'vihiṃsrān || 19 ||
यतोऽभवद्विश्वमिदं विचित्रं संस्थास्यते यत्र च वावतिष्ठते । प्रजापतीनां पतिरेष मह्यं परं प्रमाणं भगवान् अनन्तः ॥ २० ॥
yato'bhavadviśvamidaṃ vicitraṃ saṃsthāsyate yatra ca vāvatiṣṭhate | prajāpatīnāṃ patireṣa mahyaṃ paraṃ pramāṇaṃ bhagavān anantaḥ || 20 ||
स उग्रधन्वन् इयदेवाबभाषे आसीच्च तूष्णीं अरविन्दनाभम् । धियोपगृह्णन् स्मितशोभितेन मुखेन चेतो लुलुभे देवहूत्याः ॥ २१ ॥
sa ugradhanvan iyadevābabhāṣe āsīcca tūṣṇīṃ aravindanābham | dhiyopagṛhṇan smitaśobhitena mukhena ceto lulubhe devahūtyāḥ || 21 ||
मैत्रेय उवाच - (अनुष्टुप्)
सोऽनु ज्ञात्वा व्यवसितं महिष्या दुहितुः स्फुटम् । तस्मै गुणगणाढ्याय ददौ तुल्यां प्रहर्षितः ॥ २२ ॥
so'nu jñātvā vyavasitaṃ mahiṣyā duhituḥ sphuṭam | tasmai guṇagaṇāḍhyāya dadau tulyāṃ praharṣitaḥ || 22 ||
शतरूपा महाराज्ञी पारिबर्हान् महाधनान् । दम्पत्योः पर्यदात् प्रीत्या भूषावासः परिच्छदान् ॥ २३ ॥
śatarūpā mahārājñī pāribarhān mahādhanān | dampatyoḥ paryadāt prītyā bhūṣāvāsaḥ paricchadān || 23 ||
प्रत्तां दुहितरं सम्राट् सदृक्षाय गतव्यथः । उपगुह्य च बाहुभ्यां औत्कण्ठ्योन्मथिताशयः ॥ २४ ॥
prattāṃ duhitaraṃ samrāṭ sadṛkṣāya gatavyathaḥ | upaguhya ca bāhubhyāṃ autkaṇṭhyonmathitāśayaḥ || 24 ||
अशक्नुवन् तद्विरहं मुञ्चन् बाष्पकलां मुहुः । आसिञ्चद् अम्ब वत्सेति नेत्रोदैर्दुहितुः शिखाः ॥ २५ ॥
aśaknuvan tadvirahaṃ muñcan bāṣpakalāṃ muhuḥ | āsiñcad amba vatseti netrodairduhituḥ śikhāḥ || 25 ||
आमन्त्र्य तं मुनिवरं अनुज्ञातः सहानुगः । प्रतस्थे रथमारुह्य सभार्यः स्वपुरं नृपः ॥ २६ ॥
āmantrya taṃ munivaraṃ anujñātaḥ sahānugaḥ | pratasthe rathamāruhya sabhāryaḥ svapuraṃ nṛpaḥ || 26 ||
उभयोः ऋषिकुल्यायाः सरस्वत्याः सुरोधसोः । ऋषीणां उपशान्तानां पश्यन् आश्रमसम्पदः ॥ २७ ॥
ubhayoḥ ṛṣikulyāyāḥ sarasvatyāḥ surodhasoḥ | ṛṣīṇāṃ upaśāntānāṃ paśyan āśramasampadaḥ || 27 ||
तं आयान्तं अभिप्रेत्य ब्रह्मावर्तात्प्रजाः पतिम् । गीतसंस्तुतिवादित्रैः प्रत्युदीयुः प्रहर्षिताः ॥ २८ ॥
taṃ āyāntaṃ abhipretya brahmāvartātprajāḥ patim | gītasaṃstutivāditraiḥ pratyudīyuḥ praharṣitāḥ || 28 ||
बर्हिष्मती नाम पुरी सर्वसंपत् समन्विता । न्यपतन्यत्र रोमाणि यज्ञस्याङ्गं विधुन्वतः ॥ २९ ॥
barhiṣmatī nāma purī sarvasaṃpat samanvitā | nyapatanyatra romāṇi yajñasyāṅgaṃ vidhunvataḥ || 29 ||
कुशाः काशास्त एवासन् शश्वद्धरितवर्चसः । ऋषयो यैः पराभाव्य यज्ञघ्नान् यज्ञमीजिरे ॥ ३० ॥
kuśāḥ kāśāsta evāsan śaśvaddharitavarcasaḥ | ṛṣayo yaiḥ parābhāvya yajñaghnān yajñamījire || 30 ||
कुशकाशमयं बर्हिः आस्तीर्य भगवान् मनुः । अयजद् यज्ञपुरुषं लब्धा स्थानं यतो भुवम् ॥ ३१ ॥
kuśakāśamayaṃ barhiḥ āstīrya bhagavān manuḥ | ayajad yajñapuruṣaṃ labdhā sthānaṃ yato bhuvam || 31 ||
बर्हिष्मतीं नाम विभुः यां निर्विश्य समावसत् । तस्यां प्रविष्टो भवनं तापत्रयविनाशनम् ॥ ३२ ॥
barhiṣmatīṃ nāma vibhuḥ yāṃ nirviśya samāvasat | tasyāṃ praviṣṭo bhavanaṃ tāpatrayavināśanam || 32 ||
सभार्यः सप्रजः कामान् बुभुजेऽन्याविरोधतः । सङ्गीयमानसत्कीर्तिः सस्त्रीभिः सुरगायकैः । प्रत्यूषेष्वनुबद्धेन हृदा श्रृण्वन् हरेः कथाः ॥ ३३ ॥
sabhāryaḥ saprajaḥ kāmān bubhuje'nyāvirodhataḥ | saṅgīyamānasatkīrtiḥ sastrībhiḥ suragāyakaiḥ | pratyūṣeṣvanubaddhena hṛdā śrṛṇvan hareḥ kathāḥ || 33 ||
निष्णातं योगमायासु मुनिं स्वायम्भुवं मनुम् । यदाभ्रंशयितुं भोगा न शेकुर्भगवत्परम् ॥ ३४ ॥
niṣṇātaṃ yogamāyāsu muniṃ svāyambhuvaṃ manum | yadābhraṃśayituṃ bhogā na śekurbhagavatparam || 34 ||
अयातयामाः तस्यासन् यामाः स्वान्तरयापनाः । श्रृण्वतो ध्यायतो विष्णोः कुर्वतो ब्रुवतः कथाः ॥ ३५ ॥
ayātayāmāḥ tasyāsan yāmāḥ svāntarayāpanāḥ | śrṛṇvato dhyāyato viṣṇoḥ kurvato bruvataḥ kathāḥ || 35 ||
स एवं स्वान्तरं निन्ये युगानां एकसप्ततिम् । वासुदेवप्रसङ्गेन परिभूतगतित्रयः ॥ ३६ ॥
sa evaṃ svāntaraṃ ninye yugānāṃ ekasaptatim | vāsudevaprasaṅgena paribhūtagatitrayaḥ || 36 ||
शारीरा मानसा दिव्या वैयासे ये च मानुषाः । भौतिकाश्च कथं क्लेशा बाधन्ते हरिसंश्रयम् ॥ ३७ ॥
śārīrā mānasā divyā vaiyāse ye ca mānuṣāḥ | bhautikāśca kathaṃ kleśā bādhante harisaṃśrayam || 37 ||
यः पृष्टो मुनिभिः प्राह धर्मान् नानाविधान् शुभान् । नृणां वर्णाश्रमाणां च सर्वभूतहितः सदा ॥ ३८ ॥
yaḥ pṛṣṭo munibhiḥ prāha dharmān nānāvidhān śubhān | nṛṇāṃ varṇāśramāṇāṃ ca sarvabhūtahitaḥ sadā || 38 ||
एतत्ते आदिराजस्य मनोश्चरितमद्भुतम् । वर्णितं वर्णनीयस्य तदपत्योदयं श्रृणु ॥ ३९ ॥
etatte ādirājasya manoścaritamadbhutam | varṇitaṃ varṇanīyasya tadapatyodayaṃ śrṛṇu || 39 ||
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां तृतीयस्कन्धे द्वाविंशोऽध्यायः ॥ २२ ॥
iti śrīmadbhāgavate mahāpurāṇe pāramahaṃsyāṃ saṃhitāyāṃ tṛtīyaskandhe dvāviṃśo'dhyāyaḥ || 22 ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
