स्त्रीलक्षणवर्णनम्ब्रह्मोवाच
अथ अष्टाविंशोध्यायः ।।
atha aṣṭāviṃśodhyāyaḥ
ब्रह्मोवाच
शृण्विदानीं महाबाहो स्त्रीलक्षणमनुत्तमम् । यन्मयोक्तं पुरा वीर नारदस्य महात्मनः ।। १।।
śṛṇvidānīṃ mahābāho strīlakṣaṇamanuttamam |yanmayoktaṃ purā vīra nāradasya mahātmanaḥ | | 1
तत्त्वं विज्ञायते येन शुभाशुभमवस्थितम् । निन्दितं च प्रशस्तं च स्त्रीणां वक्ष्यामि लक्षणम् ।। २।।
tattvaṃ vijñāyate yena śubhāśubhamavasthitam |ninditaṃ ca praśastaṃ ca strīṇāṃ vakṣyāmi lakṣaṇam | | 2
मातरं पितरं चैव भ्रातरं मातुलं तथा । द्वौ तु बिम्बौ परीक्षेत समुद्रस्य वचो यथा ।। ३।।
mātaraṃ pitaraṃ caiva bhrātaraṃ mātulaṃ tathā |dvau tu bimbau parīkṣeta samudrasya vaco yathā | | 3
मुहूर्ते तिथिसम्पन्ने नक्षत्रे चाभिपूजिते । द्विजैस्तु सह वागम्य कन्यां वीक्षेत शास्त्रवित् ।। ४।।
muhūrte tithisampanne nakṣatre cābhipūjite |dvijaistu saha vāgamya kanyāṃ vīkṣeta śāstravit | | 4
हस्तौ पादौ परीक्षेत अङ्गुलीर्नखमेव च । १पाणिमेव च जङ्घे च कटिनासोरु एव च ।। ५।।
hastau pādau parīkṣeta aṅgulīrnakhameva ca |1pāṇimeva ca jaṅghe ca kaṭināsoru eva ca | | 5
जघनोदरपृष्ठं च स्तनौ कर्णौ भुजौ तथा । जिह्वां चोष्ठौ च दन्ताश्च कपोलं गलकं तथा ।। ६।।
jaghanodarapṛṣṭhaṃ ca stanau karṇau bhujau tathā |jihvāṃ coṣṭhau ca dantāśca kapolaṃ galakaṃ tathā | | 6
चक्षुर्नासा ललाटं च शिरः केशांस्तथैव च । रोमराजिं१ स्वरं वर्णमावर्तानि तु वा पुनः ।। ७।।
cakṣurnāsā lalāṭaṃ ca śiraḥ keśāṃstathaiva ca |romarājiṃ1 svaraṃ varṇamāvartāni tu vā punaḥ | | 7
यस्यास्तु रेखाग्रीवायां या२ च रक्तान्तलोचना । यस्य सा गृहमागच्छेत्तद्गृहं सुखमेधते ।। ८।।
yasyāstu rekhāgrīvāyāṃ yā2 ca raktāntalocanā |yasya sā gṛhamāgacchettadgṛhaṃ sukhamedhate | | 8
ललाटे दृश्यते यस्यास्त्रिशूलं देवनिर्मितम् । बहूनां स्त्रीसहस्राणां स्वामिनीं तां विनिर्दिशेत् ।। ९।।
lalāṭe dṛśyate yasyāstriśūlaṃ devanirmitam |bahūnāṃ strīsahasrāṇāṃ svāminīṃ tāṃ vinirdiśet | | 9
राजहंसगतिर्यस्या मृगाक्षी मृगवर्णिका । समशुक्लाग्रदन्ता च कन्यां तामुत्तमां विदुः ।। 1.28.१०।।
rājahaṃsagatiryasyā mṛgākṣī mṛgavarṇikā |samaśuklāgradantā ca kanyāṃ tāmuttamāṃ viduḥ | | 1.28.10
मण्डूककुक्षी या कन्या न्यग्रोधपरिमण्डला । एकं जनयते पुत्रं सोऽपि राजा भविष्यति ।। ११।।
maṇḍūkakukṣī yā kanyā nyagrodhaparimaṇḍalā |ekaṃ janayate putraṃ so'pi rājā bhaviṣyati | | 11
हंसस्वरा मृदुवचा या कन्या मधुपिङ्गला । अष्टौ जनयते पुत्रान्धनधान्यविवर्धिनी ।। १२।।
haṃsasvarā mṛduvacā yā kanyā madhupiṅgalā |aṣṭau janayate putrāndhanadhānyavivardhinī | | 12
आयतौ श्रवणौ यस्याः सुरूपा चापि नासिका । भ्रुवौ चेन्द्रायुधाकारौ सात्यन्तं सुखभागिनी ।। १३।।
āyatau śravaṇau yasyāḥ surūpā cāpi nāsikā |bhruvau cendrāyudhākārau sātyantaṃ sukhabhāginī | | 13
तन्वी श्यामा तथा कृष्णा स्निग्धाङ्गी मृदुभाषिणी । शङ्खकुन्देन्दुदशना भवेदैश्वर्यभागिनी ।। १४।।
tanvī śyāmā tathā kṛṣṇā snigdhāṅgī mṛdubhāṣiṇī |śaṅkhakundendudaśanā bhavedaiśvaryabhāginī | | 14
विस्तीर्णं जघनं यस्या वेदिमध्या तु या भवेत् । आयते विपुले नेत्रे राजपत्नी तु सा भवेत् ।। १५।।
vistīrṇaṃ jaghanaṃ yasyā vedimadhyā tu yā bhavet |āyate vipule netre rājapatnī tu sā bhavet | | 15
यस्याः पयोधरे वामे हस्तेकर्णे गलेऽपि वा । मशकं तिलकं वापि सा पूर्वं जनयेत्सुतम् ।। १६।।
yasyāḥ payodhare vāme hastekarṇe gale'pi vā |maśakaṃ tilakaṃ vāpi sā pūrvaṃ janayetsutam | | 16
गूढगुल्फाङ्गुलिशिरा अल्पपार्ष्णिः सुमध्यमा । रक्ताक्षी रक्तचरणा सात्यन्तं सुखभागिनी ।। १७।।
gūḍhagulphāṅguliśirā alpapārṣṇiḥ sumadhyamā |raktākṣī raktacaraṇā sātyantaṃ sukhabhāginī | | 17
कूर्मपृष्ठायतनखौ स्निग्धभावविवर्जितौ । वक्राङ्गुलितलौ पादौ कन्यां तां परिवर्जयेत् ।। १८।।
kūrmapṛṣṭhāyatanakhau snigdhabhāvavivarjitau |vakrāṅgulitalau pādau kanyāṃ tāṃ parivarjayet | | 18
येन केनचिदंशेन मांसं यस्या विवर्धते । रासभीं तादृशीं विद्यान्न सा कल्याणमर्हति ।। १९।।
yena kenacidaṃśena māṃsaṃ yasyā vivardhate |rāsabhīṃ tādṛśīṃ vidyānna sā kalyāṇamarhati | | 19
पादे प्रदेशिनी यस्या अङ्गुष्ठं समतिक्रमेत् । दुःशीला दुर्भगा ज्ञेया कन्यां तां परिवर्जयेत् ।। 1.28.२०।।
pāde pradeśinī yasyā aṅguṣṭhaṃ samatikramet |duḥśīlā durbhagā jñeyā kanyāṃ tāṃ parivarjayet | | 1.28.20
पादे मध्यमिका यस्याः क्षितिं न स्पृशते यदि । रमते सा न कौमारे स्वच्छन्दा१ कामचारिणी ।। २१।।
pāde madhyamikā yasyāḥ kṣitiṃ na spṛśate yadi |ramate sā na kaumāre svacchandā1 kāmacāriṇī | | 21
पादे अनामिका यस्याः क्षितिं न स्पृशते यदि । द्वितीयं पुरुषं हत्वा तृतीये सा प्रतिष्ठिता ।। २२।।
pāde anāmikā yasyāḥ kṣitiṃ na spṛśate yadi |dvitīyaṃ puruṣaṃ hatvā tṛtīye sā pratiṣṭhitā | | 22
पादे कनिष्ठा यस्यास्तु क्षितिं न स्पृशते यदि । द्वितीयं पुरुषं हत्वा तृतीये सा प्रतिष्ठिता ।। २३।।
pāde kaniṣṭhā yasyāstu kṣitiṃ na spṛśate yadi |dvitīyaṃ puruṣaṃ hatvā tṛtīye sā pratiṣṭhitā | | 23
न देविका न धनिका न धान्यप्रतिनामिका । गुल्मवृक्षसनाम्नी च कन्यां तां परिवर्जयेत् ।। २४।।
na devikā na dhanikā na dhānyapratināmikā |gulmavṛkṣasanāmnī ca kanyāṃ tāṃ parivarjayet | | 24
इन्द्रचन्द्रादिपुरुषसनाम्नी च यदा भवेत् । नैताः पतिषु रज्यन्ते याश्च नक्षत्रनामिकाः ।। २५।।
indracandrādipuruṣasanāmnī ca yadā bhavet |naitāḥ patiṣu rajyante yāśca nakṣatranāmikāḥ | | 25
आवर्तः पृष्ठतो यस्या नाभिं समनुविन्दति । तदपत्यं भवेद् ध्रस्वं ह्रस्वायुश्च विनिर्दिशेत् ।। २६।।
āvartaḥ pṛṣṭhato yasyā nābhiṃ samanuvindati |tadapatyaṃ bhaved dhrasvaṃ hrasvāyuśca vinirdiśet | | 26
पृष्ठावर्ता पतिं हन्ति नाभ्यावर्ता पतिव्रता । कट्यावर्ता तु स्वच्छन्दा न कदाचिद्विरज्यते ।। २७।।
pṛṣṭhāvartā patiṃ hanti nābhyāvartā pativratā |kaṭyāvartā tu svacchandā na kadācidvirajyate | | 27
यस्यास्तु हसमानाया गण्डे जायेत् कूपकम् । रमते सा न कौमारे स्वच्छन्दा कार्यकारिणी ।। २८।।
yasyāstu hasamānāyā gaṇḍe jāyet kūpakam |ramate sā na kaumāre svacchandā kāryakāriṇī | | 28
यस्यास्तु गच्छमानायाष्टिट्टीकायति जङ्घिका । पुत्रं व्यवस्येत्सा कर्तुं पतित्वे नात्र संशयः ।। २९।।
yasyāstu gacchamānāyāṣṭiṭṭīkāyati jaṅghikā |putraṃ vyavasyetsā kartuṃ patitve nātra saṃśayaḥ | | 29
स्थूलपादा च या कन्या सर्वांगेषु च लोमशा । स्थूलहस्ता च या स्याद्वै दासीं तां निर्दिशेद्बुधः ।। 1.28.३०।।
sthūlapādā ca yā kanyā sarvāṃgeṣu ca lomaśā |sthūlahastā ca yā syādvai dāsīṃ tāṃ nirdiśedbudhaḥ | | 1.28.30
यस्याश्चोत्कटकौ२ पादौ मुखं च विकृतं भवेत् । उत्तरोष्ठे च रोमाणि सा क्षिप्रं भक्षयेत्पतिम् ।। ३१।।
yasyāścotkaṭakau2 pādau mukhaṃ ca vikṛtaṃ bhavet |uttaroṣṭhe ca romāṇi sā kṣipraṃ bhakṣayetpatim | | 31
त्रीणि यस्याः प्रलम्बन्ते ललाटमुदरं स्फिचौ । त्रीणि भक्षयते सा तु देवरं श्वसुरं पतिम् ।। ३२।।
trīṇi yasyāḥ pralambante lalāṭamudaraṃ sphicau |trīṇi bhakṣayate sā tu devaraṃ śvasuraṃ patim | | 32
समुद्भूषितचारित्रा गुरुभक्ता पतिव्रता । देवब्राह्मणभक्ता च मानुषीं तां विनिर्दिशेत् ।। ३ ३।।
samudbhūṣitacāritrā gurubhaktā pativratā |devabrāhmaṇabhaktā ca mānuṣīṃ tāṃ vinirdiśet ||3 3
नित्यं स्नाता सुगन्धा च नित्यं च प्रियवादिनी । अल्पाशिन्यल्परोषा च देवतां तां विनिर्दिशेत् ।। ३४।।
nityaṃ snātā sugandhā ca nityaṃ ca priyavādinī |alpāśinyalparoṣā ca devatāṃ tāṃ vinirdiśet || 34
प्रच्छन्नं कुरुते पापमपवादं च रक्षति । हदयं स्याच्च दुर्ग्राह्यं मार्जारी तां विनिर्दिशेत् ।। ३५।।
pracchannaṃ kurute pāpamapavādaṃ ca rakṣati |hadayaṃ syācca durgrāhyaṃ mārjārī tāṃ vinirdiśet ||35
हसते क्रीडते चैव क्रुद्धा चैव प्रसीदति । नीचेषु रमते नित्यं रासभी तां विनिर्दिशेत् ।। ३६।।
hasate krīḍate caiva kruddhā caiva prasīdati |nīceṣu ramate nityaṃ rāsabhī tāṃ vinirdiśet || 36
प्रतिकूलकरी नित्यं बन्धूनां भर्तुरेव च । स्वच्छन्दे ललितां चैव आसुरीं तां विनिर्दिशेत् ।। ३७।।
pratikūlakarī nityaṃ bandhūnāṃ bhartureva ca |svacchande lalitāṃ caiva āsurīṃ tāṃ vinirdiśet ||37
१बह्वाशी बहुवाक्या च नित्यं चाप्रियवादिनी । हिनस्ति स्वपतिं या तु राक्षसीं तां विनिर्दिशेत् ।। ३८।।
1bahvāśī bahuvākyā ca nityaṃ cāpriyavādinī |hinasti svapatiṃ yā tu rākṣasīṃ tāṃ vinirdiśet || 38
शौचाचारपरिभ्रष्टा रूपभ्रष्टा भयङ्करा । प्रस्वेदमलपङ्का च पिशाचीं तां विनिर्दिशेत् ।। ३९।।
śaucācāraparibhraṣṭā rūpabhraṣṭā bhayaṅkarā |prasvedamalapaṅkā ca piśācīṃ tāṃ vinirdiśet ||39
नित्यं स्नातां सुगन्धां च मांसमद्यप्रियादिनीम् । वृक्षोद्यानप्रसक्ता च गान्धर्वीं तां विनिर्दिशेत् ।। 1.28.४०।।
nityaṃ snātāṃ sugandhāṃ ca māṃsamadyapriyādinīm |vṛkṣodyānaprasaktā ca gāndharvīṃ tāṃ vinirdiśet ||1.28.40
चपला चञ्चला चैव नित्यं पश्येद्दिशस्तथा । चलस्वभावा लुब्धा च वानरीं तां विनिर्दिशेत् ।। ४ १।।
capalā cañcalā caiva nityaṃ paśyeddiśastathā |calasvabhāvā lubdhā ca vānarīṃ tāṃ vinirdiśet ||4 1
चन्द्राननां शुभाङ्गीं तु मत्तवारणगामिनीम् । आरक्तनखहस्तां तु विद्याद्विद्याधरीं बुधः ।। ४२।।
candrānanāṃ śubhāṅgīṃ tu mattavāraṇagāminīm |āraktanakhahastāṃ tu vidyādvidyādharīṃ budhaḥ ||42
वीणावादित्रशब्देन वंशगीतरवेण च । पुष्पधूपप्रसक्तां च गान्धर्वीं तां विनिर्दिशेत् ।। ४३।।
vīṇāvāditraśabdena vaṃśagītaraveṇa ca |puṣpadhūpaprasaktāṃ ca gāndharvīṃ tāṃ vinirdiśet ||43
सुमन्तुरुवाच
इत्येवमुक्त्वा स महानुभावो जगाम वेधा निजमन्दिरं वै । स्त्रीणां तथा पुंस्त्ववतां च वीर यल्लक्षणं पार्थिव लोकपूज्यम् ।। ४४।।
ityevamuktvā sa mahānubhāvo jagāma vedhā nijamandiraṃ vai |strīṇāṃ tathā puṃstvavatāṃ ca vīra yallakṣaṇaṃ pārthiva lokapūjyam | | 44
इति श्रीभविष्ये महापुराणे शतार्द्धसाहस्र्यां संहितायां ब्राह्मे पर्वणि चतुर्थी कल्पे स्त्रीलक्षणवर्णनं नामाष्टाविंशोऽध्यायः । २८ । ।।
iti śrībhaviṣye mahāpurāṇe śatārddhasāhasryāṃ saṃhitāyāṃ brāhme parvaṇi caturthī kalpe strīlakṣaṇavarṇanaṃ nāmāṣṭāviṃśo'dhyāyaḥ | 28 |
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
300 Mudras
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Anushtanam
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
5 Days
Save Shloka
Post Shloka
Copy Shloka
Shloka Link
