श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे अरण्यकाण्डे त्रिचत्वारिंशः सर्गः ॥३-४३॥
śrīmadvālmīkiyarāmāyaṇe araṇyakāṇḍe tricatvāriṃśaḥ sargaḥ || 3-43 ||
सा तं सम्प्रेक्ष्य सुश्रोणी कुसुमानि विचिन्वती । हेमराजतवर्णाभ्यां पार्श्वाभ्यामुपशोभितम्॥ १॥
sā taṃ samprekṣya suśroṇī kusumāni vicinvatī | hemarājatavarṇābhyāṃ pārśvābhyāmupaśobhitam || 1 ||
प्रहृष्टा चानवद्याङ्गी मृष्टहाटकवर्णिनी । भर्तारमपि चक्रन्द लक्ष्मणं चैव सायुधम्॥ २॥
prahṛṣṭā cānavadyāṅgī mṛṣṭahāṭakavarṇinī | bhartāramapi cakranda lakṣmaṇaṃ caiva sāyudham || 2 ||
आहूयाहूय च पुनस्तं मृगं साधु वीक्षते । आगच्छागच्छ शीघ्रं वै आर्यपुत्र सहानुज॥ ३॥
āhūyāhūya ca punastaṃ mṛgaṃ sādhu vīkṣate | āgacchāgaccha śīghraṃ vai āryaputra sahānuja || 3 ||
तावाहूतौ नरव्याघ्रौ वैदेह्या रामलक्ष्मणौ । वीक्षमाणौ तु तं देशं तदा ददृशतुर्मृगम्॥ ४॥
tāvāhūtau naravyāghrau vaidehyā rāmalakṣmaṇau | vīkṣamāṇau tu taṃ deśaṃ tadā dadṛśaturmṛgam || 4 ||
शङ्कमानस्तु तं दृष्ट्वा लक्ष्मणो वाक्यमब्रवीत् । तमेवैनमहं मन्ये मारीचं राक्षसं मृगम्॥ ५॥
śaṅkamānastu taṃ dṛṣṭvā lakṣmaṇo vākyamabravīt | tamevainamahaṃ manye mārīcaṃ rākṣasaṃ mṛgam || 5 ||
चरन्तो मृगयां हृष्टाः पापेनोपाधिना वने । अनेन निहता राम राजानः कामरूपिणा॥ ६॥
caranto mṛgayāṃ hṛṣṭāḥ pāpenopādhinā vane | anena nihatā rāma rājānaḥ kāmarūpiṇā || 6 ||
अस्य मायाविदो माया मृगरूपमिदं कृतम् । भानुमत् पुरुषव्याघ्र गन्धर्वपुरसंनिभम्॥ ७॥
asya māyāvido māyā mṛgarūpamidaṃ kṛtam | bhānumat puruṣavyāghra gandharvapurasaṃnibham || 7 ||
मृगो ह्येवंविधो रत्नविचित्रो नास्ति राघव । जगत्यां जगतीनाथ मायैषा हि न संशयः॥ ८॥
mṛgo hyevaṃvidho ratnavicitro nāsti rāghava | jagatyāṃ jagatīnātha māyaiṣā hi na saṃśayaḥ || 8 ||
एवं ब्रुवाणं काकुत्स्थं प्रतिवार्य शुचिस्मिता । उवाच सीता संहृष्टा छद्मना हृतचेतना॥ ९॥
evaṃ bruvāṇaṃ kākutsthaṃ prativārya śucismitā | uvāca sītā saṃhṛṣṭā chadmanā hṛtacetanā || 9 ||
आर्यपुत्राभिरामोऽसौ मृगो हरति मे मनः । आनयैनं महाबाहो क्रीडार्थं नो भविष्यति॥ १०॥
āryaputrābhirāmo'sau mṛgo harati me manaḥ | ānayainaṃ mahābāho krīḍārthaṃ no bhaviṣyati || 10 ||
इहाश्रमपदेऽस्माकं बहवः पुण्यदर्शनाः । मृगाश्चरन्ति सहिताश्चमराः सृमरास्तथा॥ ११॥
ihāśramapade'smākaṃ bahavaḥ puṇyadarśanāḥ | mṛgāścaranti sahitāścamarāḥ sṛmarāstathā || 11 ||
ऋक्षाः पृषतसङ्घाश्च वानराः किन्नरास्तथा । विहरन्ति महाबाहो रूपश्रेष्ठा महाबलाः॥ १२॥
ṛkṣāḥ pṛṣatasaṅghāśca vānarāḥ kinnarāstathā | viharanti mahābāho rūpaśreṣṭhā mahābalāḥ || 12 ||
न चान्यः सदृशो राजन् दृष्टः पूर्वं मृगो मया । तेजसा क्षमया दीप्त्या यथायं मृगसत्तमः॥ १३॥
na cānyaḥ sadṛśo rājan dṛṣṭaḥ pūrvaṃ mṛgo mayā | tejasā kṣamayā dīptyā yathāyaṃ mṛgasattamaḥ || 13 ||
नानावर्णविचित्राङ्गो रत्नभूतो ममाग्रतः । द्योतयन् वनमव्यग्रं शोभते शशिसंनिभः॥ १४॥
nānāvarṇavicitrāṅgo ratnabhūto mamāgrataḥ | dyotayan vanamavyagraṃ śobhate śaśisaṃnibhaḥ || 14 ||
अहो रूपमहो लक्ष्मीः स्वरसम्पच्च शोभना । मृगोऽद्भुतो विचित्राङ्गो हृदयं हरतीव मे॥ १५॥
aho rūpamaho lakṣmīḥ svarasampacca śobhanā | mṛgo'dbhuto vicitrāṅgo hṛdayaṃ haratīva me || 15 ||
यदि ग्रहणमभ्येति जीवन् नेव मृगस्तव । आश्चर्यभूतं भवति विस्मयं जनयिष्यति॥ १६॥
yadi grahaṇamabhyeti jīvan neva mṛgastava | āścaryabhūtaṃ bhavati vismayaṃ janayiṣyati || 16 ||
समाप्तवनवासानां राज्यस्थानां च नः पुनः । अन्तःपुरे विभूषार्थो मृग एष भविष्यति॥ १७॥
samāptavanavāsānāṃ rājyasthānāṃ ca naḥ punaḥ | antaḥpure vibhūṣārtho mṛga eṣa bhaviṣyati || 17 ||
भरतस्यार्यपुत्रस्य श्वश्रूणां मम च प्रभो । मृगरूपमिदं दिव्यं विस्मयं जनयिष्यति॥ १८॥
bharatasyāryaputrasya śvaśrūṇāṃ mama ca prabho | mṛgarūpamidaṃ divyaṃ vismayaṃ janayiṣyati || 18 ||
जीवन्न यदि तेऽभ्येति ग्रहणं मृगसत्तमः । अजिनं नरशार्दूल रुचिरं तु भविष्यति॥ १९॥
jīvanna yadi te'bhyeti grahaṇaṃ mṛgasattamaḥ | ajinaṃ naraśārdūla ruciraṃ tu bhaviṣyati || 19 ||
निहतस्यास्य सत्त्वस्य जाम्बूनदमयत्वचि । शष्पबृस्यां विनीतायामिच्छाम्यहमुपासितुम्॥ २०॥
nihatasyāsya sattvasya jāmbūnadamayatvaci | śaṣpabṛsyāṃ vinītāyāmicchāmyahamupāsitum || 20 ||
कामवृत्तमिदं रौद्रं स्त्रीणामसदृशं मतम् । वपुषा त्वस्य सत्त्वस्य विस्मयो जनितो मम॥ २१॥
kāmavṛttamidaṃ raudraṃ strīṇāmasadṛśaṃ matam | vapuṣā tvasya sattvasya vismayo janito mama || 21 ||
तेन काञ्चनरोम्णा तु मणिप्रवरशृङ्गिणा । तरुणादित्यवर्णेन नक्षत्रपथवर्चसा॥ २२॥
tena kāñcanaromṇā tu maṇipravaraśṛṅgiṇā | taruṇādityavarṇena nakṣatrapathavarcasā || 22 ||
बभूव राघवस्यापि मनो विस्मयमागतम् । इति सीतावचः श्रुत्वा दृष्ट्वा च मृगमद्भुतम्॥ २३॥
babhūva rāghavasyāpi mano vismayamāgatam | iti sītāvacaḥ śrutvā dṛṣṭvā ca mṛgamadbhutam || 23 ||
लोभितस्तेन रूपेण सीतया च प्रचोदितः । उवाच राघवो हृष्टो भ्रातरं लक्ष्मणं वचः॥ २४॥
lobhitastena rūpeṇa sītayā ca pracoditaḥ | uvāca rāghavo hṛṣṭo bhrātaraṃ lakṣmaṇaṃ vacaḥ || 24 ||
पश्य लक्ष्मण वैदेह्याः स्पृहामुल्लसितामिमाम् । रूपश्रेष्ठतया ह्येष मृगोऽद्य न भविष्यति॥ २५॥
paśya lakṣmaṇa vaidehyāḥ spṛhāmullasitāmimām | rūpaśreṣṭhatayā hyeṣa mṛgo'dya na bhaviṣyati || 25 ||
न वने नन्दनोद्देशे न चैत्ररथसंश्रये । कुतः पृथिव्यां सौमित्रे योऽस्य कश्चित् समो मृगः॥ २६॥
na vane nandanoddeśe na caitrarathasaṃśraye | kutaḥ pṛthivyāṃ saumitre yo'sya kaścit samo mṛgaḥ || 26 ||
प्रतिलोमानुलोमाश्च रुचिरा रोमराजयः । शोभन्ते मृगमाश्रित्य चित्राः कनकबिन्दुभिः॥ २७॥
pratilomānulomāśca rucirā romarājayaḥ | śobhante mṛgamāśritya citrāḥ kanakabindubhiḥ || 27 ||
पश्यास्य जृम्भमाणस्य दीप्तामग्निशिखोपमाम् । जिह्वां मुखान्निःसरन्तीं मेघादिव शतह्रदाम्॥ २८॥
paśyāsya jṛmbhamāṇasya dīptāmagniśikhopamām | jihvāṃ mukhānniḥsarantīṃ meghādiva śatahradām || 28 ||
मसारगल्वर्कमुखः शङ्खमुक्तानिभोदरः । कस्य नामानिरूप्योऽसौ न मनो लोभयेन्मृगः॥ २९॥
masāragalvarkamukhaḥ śaṅkhamuktānibhodaraḥ | kasya nāmānirūpyo'sau na mano lobhayenmṛgaḥ || 29 ||
कस्य रूपमिदं दृष्ट्वा जाम्बूनदमयप्रभम् । नानारत्नमयं दिव्यं न मनो विस्मयं व्रजेत्॥ ३०॥
kasya rūpamidaṃ dṛṣṭvā jāmbūnadamayaprabham | nānāratnamayaṃ divyaṃ na mano vismayaṃ vrajet || 30 ||
मांसहेतोरपि मृगान् विहारार्थं च धन्विनः । घ्नन्ति लक्ष्मण राजानो मृगयायां महावने॥ ३१॥
māṃsahetorapi mṛgān vihārārthaṃ ca dhanvinaḥ | ghnanti lakṣmaṇa rājāno mṛgayāyāṃ mahāvane || 31 ||
धनानि व्यवसायेन विचीयन्ते महावने । धातवो विविधाश्चापि मणिरत्नसुवर्णिनः॥ ३२॥
dhanāni vyavasāyena vicīyante mahāvane | dhātavo vividhāścāpi maṇiratnasuvarṇinaḥ || 32 ||
तत् सारमखिलं नॄणां धनं निचयवर्धनम् । मनसा चिन्तितं सर्वं यथा शुक्रस्य लक्ष्मण॥ ३३॥
tat sāramakhilaṃ nṝṇāṃ dhanaṃ nicayavardhanam | manasā cintitaṃ sarvaṃ yathā śukrasya lakṣmaṇa || 33 ||
अर्थी येनार्थकृत्येन संव्रजत्यविचारयन् । तमर्थमर्थशास्त्रज्ञाः प्राहुरर्थ्याः सुलक्ष्मण॥ ३४॥
arthī yenārthakṛtyena saṃvrajatyavicārayan | tamarthamarthaśāstrajñāḥ prāhurarthyāḥ sulakṣmaṇa || 34 ||
एतस्य मृगरत्नस्य परार्घ्ये काञ्चनत्वचि । उपवेक्ष्यति वैदेही मया सह सुमध्यमा॥ ३५॥
etasya mṛgaratnasya parārghye kāñcanatvaci | upavekṣyati vaidehī mayā saha sumadhyamā || 35 ||
न कादली न प्रियकी न प्रवेणी न चाविकी । भवेदेतस्य सदृशी स्पर्शेऽनेनेति मे मतिः॥ ३६॥
na kādalī na priyakī na praveṇī na cāvikī | bhavedetasya sadṛśī sparśe'neneti me matiḥ || 36 ||
एष चैव मृगः श्रीमान् यश्च दिव्यो नभश्चरः । उभावेतौ मृगौ दिव्यौ तारामृगमहीमृगौ॥ ३७॥
eṣa caiva mṛgaḥ śrīmān yaśca divyo nabhaścaraḥ | ubhāvetau mṛgau divyau tārāmṛgamahīmṛgau || 37 ||
यदि वायं तथा यन्मां भवेद् वदसि लक्ष्मण । मायैषा राक्षसस्येति कर्तव्योऽस्य वधो मया॥ ३८॥
yadi vāyaṃ tathā yanmāṃ bhaved vadasi lakṣmaṇa | māyaiṣā rākṣasasyeti kartavyo'sya vadho mayā || 38 ||
एतेन हि नृशंसेन मारीचेनाकृतात्मना । वने विचरता पूर्वं हिंसिता मुनिपुंगवाः॥ ३९॥
etena hi nṛśaṃsena mārīcenākṛtātmanā | vane vicaratā pūrvaṃ hiṃsitā munipuṃgavāḥ || 39 ||
उत्थाय बहवोऽनेन मृगयायां जनाधिपाः । निहताः परमेष्वासास्तस्माद् वध्यस्त्वयं मृगः॥ ४०॥
utthāya bahavo'nena mṛgayāyāṃ janādhipāḥ | nihatāḥ parameṣvāsāstasmād vadhyastvayaṃ mṛgaḥ || 40 ||
पुरस्तादिह वातापिः परिभूय तपस्विनः । उदरस्थो द्विजान् हन्ति स्वगर्भोऽश्वतरीमिव॥ ४१॥
purastādiha vātāpiḥ paribhūya tapasvinaḥ | udarastho dvijān hanti svagarbho'śvatarīmiva || 41 ||
स कदाचिच्चिराल्लोभादाससाद महामुनिम् । अगस्त्यं तेजसा युक्तं भक्ष्यस्तस्य बभूव ह॥ ४२॥
sa kadāciccirāllobhādāsasāda mahāmunim | agastyaṃ tejasā yuktaṃ bhakṣyastasya babhūva ha || 42 ||
समुत्थाने च तद्रूपं कर्तुकामं समीक्ष्य तम् । उत्स्मयित्वा तु भगवान् वातापिमिदमब्रवीत्॥ ४३॥
samutthāne ca tadrūpaṃ kartukāmaṃ samīkṣya tam | utsmayitvā tu bhagavān vātāpimidamabravīt || 43 ||
त्वयाविगण्य वातापे परिभूताश्च तेजसा । जीवलोके द्विजश्रेष्ठास्तस्मादसि जरां गतः॥ ४४॥
tvayāvigaṇya vātāpe paribhūtāśca tejasā | jīvaloke dvijaśreṣṭhāstasmādasi jarāṃ gataḥ || 44 ||
तद् रक्षो न भवेदेव वातापिरिव लक्ष्मण । मद्विधं योऽतिमन्येत धर्मनित्यं जितेन्द्रियम्॥ ४५॥
tad rakṣo na bhavedeva vātāpiriva lakṣmaṇa | madvidhaṃ yo'timanyeta dharmanityaṃ jitendriyam || 45 ||
भवेद्धतोऽयं वातापिरगस्त्येनेव मा गतः । इह त्वं भव संनद्धो यन्त्रितो रक्ष मैथिलीम्॥ ४६॥
bhaveddhato'yaṃ vātāpiragastyeneva mā gataḥ | iha tvaṃ bhava saṃnaddho yantrito rakṣa maithilīm || 46 ||
अस्यामायत्तमस्माकं यत् कृत्यं रघुनन्दन । अहमेनं वधिष्यामि ग्रहीष्याम्यथवा मृगम्॥ ४७॥
asyāmāyattamasmākaṃ yat kṛtyaṃ raghunandana | ahamenaṃ vadhiṣyāmi grahīṣyāmyathavā mṛgam || 47 ||
यावद् गच्छामि सौमित्रे मृगमानयितुं द्रुतम् । पश्य लक्ष्मण वैदेह्या मृगत्वचि गतां स्पृहाम्॥ ४८॥
yāvad gacchāmi saumitre mṛgamānayituṃ drutam | paśya lakṣmaṇa vaidehyā mṛgatvaci gatāṃ spṛhām || 48 ||
त्वचा प्रधानया ह्येष मृगोऽद्य न भविष्यति । अप्रमत्तेन ते भाव्यमाश्रमस्थेन सीतया॥ ४९॥
tvacā pradhānayā hyeṣa mṛgo'dya na bhaviṣyati | apramattena te bhāvyamāśramasthena sītayā || 49 ||
यावत् पृषतमेकेन सायकेन निहन्म्यहम् । हत्वैतच्चर्म चादाय शीघ्रमेष्यामि लक्ष्मण॥ ५०॥
yāvat pṛṣatamekena sāyakena nihanmyaham | hatvaitaccarma cādāya śīghrameṣyāmi lakṣmaṇa || 50 ||
प्रदक्षिणेनातिबलेन पक्षिणा जटायुषा बुद्धिमता च लक्ष्मण । भवाप्रमत्तः प्रतिगृह्य मैथिलीं प्रतिक्षणं सर्वत एव शङ्कितः॥ ५१॥
pradakṣiṇenātibalena pakṣiṇā jaṭāyuṣā buddhimatā ca lakṣmaṇa | bhavāpramattaḥ pratigṛhya maithilīṃ pratikṣaṇaṃ sarvata eva śaṅkitaḥ || 51 ||
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये अरण्यकाण्डे त्रिचत्वारिंशः सर्गः ॥३-४३॥
ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe vālmīkīye ādikāvye araṇyakāṇḍe tricatvāriṃśaḥ sargaḥ || 3-43 ||
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
