अथ चतुस्त्रिंशोऽध्यायः
atha catustriṃśo'dhyāyaḥ
स्वयंव्यक्तादि स्थानपञ्चकम्.
अत ऊर्ध्वं प्रवक्ष्यामि स्थलपञ्चककल्पनं । देवदेवो महाबाहुर्हरिर्नारायणस्स्वयं ।। ३४.१ ।।
ata ūrdhvaṃ pravakṣyāmi sthalapañcakakalpanaṃ | devadevo mahābāhurharirnārāyaṇassvayaṃ || 34.1 ||
येन येन प्रकारेण आविरास्तेधरातले । अर्चावताररूपेण भक्तसौलभ्यहेतवे ।। ३४.२ ।।
yena yena prakāreṇa āvirāstedharātale | arcāvatārarūpeṇa bhaktasaulabhyahetave || 34.2 ||
स्वयंव्यक्तं च दिव्यं च सैद्धं पौराणमेव च । पौरुषं चेति कथितं स्थलानां पञ्चकं बुधैः ।। ३४.३ ।।
svayaṃvyaktaṃ ca divyaṃ ca saiddhaṃ paurāṇameva ca | pauruṣaṃ ceti kathitaṃ sthalānāṃ pañcakaṃ budhaiḥ || 34.3 ||
स्वयंव्यक्तं तु तत्प्रोक्तं यत्रासौ हरिव्ययः । स्वेच्छया लोकरक्षाये भूम्यामाविर्भवेत्स्वयं ।। ३४.४ ।।
svayaṃvyaktaṃ tu tatproktaṃ yatrāsau harivyayaḥ | svecchayā lokarakṣāye bhūmyāmāvirbhavetsvayaṃ || 34.4 ||
न तत्र देवदेवस्य प्रतिष्ठा विधिसम्मता । न चापि कर्षणं नापि बिंबशुद्ध्यादिकाः क्रियाः ।। ३४.५ ।।
na tatra devadevasya pratiṣṭhā vidhisammatā | na cāpi karṣaṇaṃ nāpi biṃbaśuddhyādikāḥ kriyāḥ || 34.5 ||
बिंबेन सह देवेशस्सन्निधत्ते यतस्स्वयं । यानदिच्छा वसेद्भूमौ तावत्कालं समर्चितः ।। ३४.६ ।।
biṃbena saha deveśassannidhatte yatassvayaṃ | yānadicchā vasedbhūmau tāvatkālaṃ samarcitaḥ || 34.6 ||
स्वयंव्यक्तस्थले पूजा सर्वलोकशुभप्रदा । स्वयंव्यक्तस्थलान्यत्र चत्वार्यासत भूतले ।। ३४.७ ।।
svayaṃvyaktasthale pūjā sarvalokaśubhapradā | svayaṃvyaktasthalānyatra catvāryāsata bhūtale || 34.7 ||
यत्र वैखानसं शास्त्रमाश्रित्य परमं शुभं । अर्चयामो जगद्योनिमहमन्ये च ते त्रयः ।। ३४.८ ।।
yatra vaikhānasaṃ śāstramāśritya paramaṃ śubhaṃ | arcayāmo jagadyonimahamanye ca te trayaḥ || 34.8 ||
मरीचिर्मन्धरे विष्णुमर्चयामास केशवं । सर्वदेवोत्तमं देवं श्रीनिवासेऽत्रिरर्चयथ् ।। ३४.९ ।।
marīcirmandhare viṣṇumarcayāmāsa keśavaṃ | sarvadevottamaṃ devaṃ śrīnivāse'trirarcayath || 34.9 ||
काश्यपो विष्ण्वधिष्ठाने शुभक्षेत्रेऽप्यहं भृगुः । यादृशीवर्तते पूजा या बिंबानां च संस्थितिः ।। ३४.१० ।।
kāśyapo viṣṇvadhiṣṭhāne śubhakṣetre'pyahaṃ bhṛguḥ | yādṛśīvartate pūjā yā biṃbānāṃ ca saṃsthitiḥ || 34.10 ||
न किं चित्तामतिक्रम्य पूर्वोक्तां तु समाचरेथ् । स्वयमाविरभूद्देवो यत्र भक्तानुकंपया ।। ३४.११ ।।
na kiṃ cittāmatikramya pūrvoktāṃ tu samācareth | svayamāvirabhūddevo yatra bhaktānukaṃpayā || 34.11 ||
कर्तव्यमखिलं तत्र तन्निदेशेन कल्प्यते । न वाप्युच्छास्त्रकरणं प्रवर्तयति माधवं ।। ३४.१२ ।।
kartavyamakhilaṃ tatra tannideśena kalpyate | na vāpyucchāstrakaraṇaṃ pravartayati mādhavaṃ || 34.12 ||
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन पूर्वैराचरितं चरेथ् । अन्यथा चेत्तु कुर्वाणो देवायैवापराध्यति ।। ३४.१३ ।।
tasmātsarvaprayatnena pūrvairācaritaṃ careth | anyathā cettu kurvāṇo devāyaivāparādhyati || 34.13 ||
यन्मायामोहितं सर्वं यस्यान्तं केऽपि नो विदुः । तस्य देवस्य माहात्म्यं वक्तुं शक्नोति को भुवि ।। ३४.१४ ।।
yanmāyāmohitaṃ sarvaṃ yasyāntaṃ ke'pi no viduḥ | tasya devasya māhātmyaṃ vaktuṃ śaknoti ko bhuvi || 34.14 ||
यद्यदा चरितं तत्र तत्सर्वं शास्त्रमेव हि । तत्रापि च विशेषोऽस्ति प्रायश्चित्तादिदर्शने ।। ३४.१५ ।।
yadyadā caritaṃ tatra tatsarvaṃ śāstrameva hi | tatrāpi ca viśeṣo'sti prāyaścittādidarśane || 34.15 ||
सर्वं प्रामादिकं कुर्यात्तत्र शास्त्रं प्रवर्तकं । श्रुतिस्मृती उभेतस्य परमाज्ञां वदन्ति ही ।। ३४.१६ ।।
sarvaṃ prāmādikaṃ kuryāttatra śāstraṃ pravartakaṃ | śrutismṛtī ubhetasya paramājñāṃ vadanti hī || 34.16 ||
स्वयंव्यक्तस्थले पूजा सर्वलोकशूभावहा । स्वयं व्यक्तो जगन्नाथस्तादात्म्येन शिलादिषु ।। ३४.१७ ।।
svayaṃvyaktasthale pūjā sarvalokaśūbhāvahā | svayaṃ vyakto jagannāthastādātmyena śilādiṣu || 34.17 ||
स्वयं भक्तजनाभीष्टान्विचार्यैव प्रयच्छति । न ह्यत्र साधनापेक्षा स्वयंन्यक्तस्ततो वरः ।। ३४.१८ ।।
svayaṃ bhaktajanābhīṣṭānvicāryaiva prayacchati | na hyatra sādhanāpekṣā svayaṃnyaktastato varaḥ || 34.18 ||
देवैः प्रतिष्ठितो यत्र हरिराविर्बभूव हि । तद्दिद्यस्थलमुद्दिष्टं देवो दिव्य उदीर्यते ।। ३४.१९ ।।
devaiḥ pratiṣṭhito yatra harirāvirbabhūva hi | taddidyasthalamuddiṣṭaṃ devo divya udīryate || 34.19 ||
स्मृता देवास्त्रयस्त्रिंशत्तावत्कोटीमिता अपि । सर्वे ते फलकामास्स्युर्वे प्रपद्यन्ते यथा हरिं ।। ३४.२० ।।
smṛtā devāstrayastriṃśattāvatkoṭīmitā api | sarve te phalakāmāssyurve prapadyante yathā hariṃ || 34.20 ||
तांस्तथा भजते देवो यतोऽसौ करुणानिधिः । फलार्थिनो यदा देवाः प्रतिष्ठ्याप्य हरिं क्रमाथ् ।। ३४.२१ ।।
tāṃstathā bhajate devo yato'sau karuṇānidhiḥ | phalārthino yadā devāḥ pratiṣṭhyāpya hariṃ kramāth || 34.21 ||
समभ्यर्च्य च संप्राप्य वांभितं तदनन्तरं । लोकानुग्रहहेतोर्वै तादृशं देवमन्दिरं ।। ३४.२२ ।।
samabhyarcya ca saṃprāpya vāṃbhitaṃ tadanantaraṃ | lokānugrahahetorvai tādṛśaṃ devamandiraṃ || 34.22 ||
चिरस्थायि च संकल्प्य यथार्हं समपूजयन् । दिव्यस्थलस्थदेवो हि देवानां सन्निधापनाथ् ।। ३४.२३ ।।
cirasthāyi ca saṃkalpya yathārhaṃ samapūjayan | divyasthalasthadevo hi devānāṃ sannidhāpanāth || 34.23 ||
अत्यन्तं पुष्टिवः प्रोक्तस्सर्वशान्तिकरस्सृतः । दिव्यस्थलस्थपूजा तु शतयोजनविस्तृतं ।। ३४.२४ ।।
atyantaṃ puṣṭivaḥ proktassarvaśāntikarassṛtaḥ | divyasthalasthapūjā tu śatayojanavistṛtaṃ || 34.24 ||
पुनाति परितो देशं नात्र संदेह इष्यते । दिव्यस्थलानि कथितान्यसंख्येयानि भूतले ।। ३४.२५ ।।
punāti parito deśaṃ nātra saṃdeha iṣyate | divyasthalāni kathitānyasaṃkhyeyāni bhūtale || 34.25 ||
न हि देवास्स्वयं भूमाववतीर्य कलौ क्वचिथ् । प्रतिष्ठां देवदेवस्य कुर्वन्ति कुहिचिद्ध्रुवं ।। ३४.२६ ।।
na hi devāssvayaṃ bhūmāvavatīrya kalau kvacith | pratiṣṭhāṃ devadevasya kurvanti kuhiciddhruvaṃ || 34.26 ||
दिव्यस्थलानि भूभागे कलौ तु विरलानि वै । भविष्यन्ति बहून्यत्र लुप्तबूजानि सत्तमाः ।। ३४.२७ ।।
divyasthalāni bhūbhāge kalau tu viralāni vai | bhaviṣyanti bahūnyatra luptabūjāni sattamāḥ || 34.27 ||
दिव्यस्थलकृता पूजा शास्त्रसिद्धा न संशयः । नोच्छास्त्रं तु प्रतिष्ठादि कुर्वन्तिदिवि देवताः ।। ३४.२८ ।।
divyasthalakṛtā pūjā śāstrasiddhā na saṃśayaḥ | nocchāstraṃ tu pratiṣṭhādi kurvantidivi devatāḥ || 34.28 ||
देवाश्च देवलोकेऽपि कृत्वा वैष्णवमन्दिरं । आराध्य च जगन्नाथं प्राप्नुवन्ति फलं बहु ।। ३४.२९ ।।
devāśca devaloke'pi kṛtvā vaiṣṇavamandiraṃ | ārādhya ca jagannāthaṃ prāpnuvanti phalaṃ bahu || 34.29 ||
या तु भूमितले पूजा तादृशी दिविजा न वै । कर्मभूमिस्तु संप्रोक्ता भूमिर्द्यैर्न हि तत्समा ।। ३४.३० ।।
yā tu bhūmitale pūjā tādṛśī divijā na vai | karmabhūmistu saṃproktā bhūmirdyairna hi tatsamā || 34.30 ||
संचिन्त्य पुण्यं पापं वा भूमौ लोकान्तरेनराः । गमिष्यन्तिततो ज्यायान्भूभागस्सर्वकर्मसु ।। ३४.३१ ।।
saṃcintya puṇyaṃ pāpaṃ vā bhūmau lokāntarenarāḥ | gamiṣyantitato jyāyānbhūbhāgassarvakarmasu || 34.31 ||
ततो देवाः प्रतिष्ठाप्य चार्चयित्वा रमापतिं । अर्चावताररूपेण स्वयं तीर्णाः पुनः पुनः ।। ३४.३२ ।।
tato devāḥ pratiṣṭhāpya cārcayitvā ramāpatiṃ | arcāvatārarūpeṇa svayaṃ tīrṇāḥ punaḥ punaḥ || 34.32 ||
भूमिस्थानखिलान्जन्तून्तार्ययिष्यन्त्यनुग्रहाथ् । अतो विप्रास्सदा यज्ञैर्दानैश्च तपसा मुहुः ।। ३४.३३ ।।
bhūmisthānakhilānjantūntāryayiṣyantyanugrahāth | ato viprāssadā yajñairdānaiśca tapasā muhuḥ || 34.33 ||
तोषयिष्यन्ति देवान्वै तेषामानृण्यहेतवे । देवा निसर्गरिपवो मनुष्येषु भवन्त्यपि ।। ३४.३४ ।।
toṣayiṣyanti devānvai teṣāmānṛṇyahetave | devā nisargaripavo manuṣyeṣu bhavantyapi || 34.34 ||
आराधनेन देवस्य चोपकुर्वन्ति मानवान् । इदमेव हरेः पूजाबलं संपादितं फलं ।। ३४.३५ ।।
ārādhanena devasya copakurvanti mānavān | idameva hareḥ pūjābalaṃ saṃpāditaṃ phalaṃ || 34.35 ||
सर्वेऽपि सात्त्विका यान्ति तुष्यन्ति स्वार्जितैः फलैः । न द्विष्यन्ति रिपून्वापि तत्रो दाहरणं सुराः ।। ३४.३६ ।।
sarve'pi sāttvikā yānti tuṣyanti svārjitaiḥ phalaiḥ | na dviṣyanti ripūnvāpi tatro dāharaṇaṃ surāḥ || 34.36 ||
यथा च्यवनधर्मा स्यात्स्वर्गस्स्वर्गाश्रितोऽथ वा । तथादिन्यस्थलानिह न स्युश्शाश्वतिकानि तु ।। ३४.३७ ।।
yathā cyavanadharmā syātsvargassvargāśrito'tha vā | tathādinyasthalāniha na syuśśāśvatikāni tu || 34.37 ||
दिव्यस्थलेषु सर्वत्र दिव्येनैवागमेन तु । वैखानसेन पूजासीत्साहि श्रौती च सम्मता ।। ३४.३८ ।।
divyasthaleṣu sarvatra divyenaivāgamena tu | vaikhānasena pūjāsītsāhi śrautī ca sammatā || 34.38 ||
प्रायश्चित्तोचितान्यत्र निमित्तानि यदातदा । शास्त्रोक्तं कारयेदेव नान्यथा कारयेद्विधिः ।। ३४.३९ ।।
prāyaścittocitānyatra nimittāni yadātadā | śāstroktaṃ kārayedeva nānyathā kārayedvidhiḥ || 34.39 ||
ये तु पूर्वार्जितैरेव तपोभिः परमात्मनि । रक्तात्मानस्तपस्सिद्धास्संकल्प्य स्वतपःफलं ।। ३४.४० ।।
ye tu pūrvārjitaireva tapobhiḥ paramātmani | raktātmānastapassiddhāssaṃkalpya svatapaḥphalaṃ || 34.40 ||
देवदेवं जगन्नाथं नारायणमनायं । प्रतिष्ठाप्य क्वचिद्बिंबे समभ्यर्च्य विशेषतः ।। ३४.४१ ।।
devadevaṃ jagannāthaṃ nārāyaṇamanāyaṃ | pratiṣṭhāpya kvacidbiṃbe samabhyarcya viśeṣataḥ || 34.41 ||
उज्जीवनाय लाकानां प्रदास्यन्तीह पूजनं । स देशस्सैद्ध इत्युक्तस्सैद्धा तत्रार्चनोच्यते ।। ३४.४२ ।।
ujjīvanāya lākānāṃ pradāsyantīha pūjanaṃ | sa deśassaiddha ityuktassaiddhā tatrārcanocyate || 34.42 ||
न हि सिद्धास्तपस्सिद्धिं कुर्वन्ति विभलां क्वचिथ् । यस्यानुग्रहमिच्छन्तस्तपस्यन्तीह साधवः ।। ३४.४३ ।।
na hi siddhāstapassiddhiṃ kurvanti vibhalāṃ kvacith | yasyānugrahamicchantastapasyantīha sādhavaḥ || 34.43 ||
यं प्रसादयितुं विप्रा यज्ञदानादि कुर्वते । तस्यैवाराधनं हित्वा किं सिद्धास्संप्रकुर्वते ।। ३४.४४ ।।
yaṃ prasādayituṃ viprā yajñadānādi kurvate | tasyaivārādhanaṃ hitvā kiṃ siddhāssaṃprakurvate || 34.44 ||
ते सिद्धास्ते महात्मानस्ते सन्त न्ते तपस्विनः । ये स्वकर्मफलं देवं विदित्वा श्रीपतिं हरिं ।। ३४.४५ ।।
te siddhāste mahātmānaste santa nte tapasvinaḥ | ye svakarmaphalaṃ devaṃ viditvā śrīpatiṃ hariṃ || 34.45 ||
प्रतिष्ठाप्य तु तद्रूपमर्चयन्ति निरन्तरं । न ह्यन्यः प्रापणे हेतुरर्चनान्मुक्तिहेतवे ।। ३४.४६ ।।
pratiṣṭhāpya tu tadrūpamarcayanti nirantaraṃ | na hyanyaḥ prāpaṇe heturarcanānmuktihetave || 34.46 ||
सैद्धस्थले तु या पूजा सर्वशान्तिकरी स्मृता । पञ्चाशद्योजनं तस्य परितः पावयेन्महीं ।। ३४.४७ ।।
saiddhasthale tu yā pūjā sarvaśāntikarī smṛtā | pañcāśadyojanaṃ tasya paritaḥ pāvayenmahīṃ || 34.47 ||
सिद्धप्रतिष्ठिता देशा बहवो विदिताः पुरा । उत्पद्यन्ते भविष्यन्ति सन्तिसिद्धा धरातले ।। ३४.४८ ।।
siddhapratiṣṭhitā deśā bahavo viditāḥ purā | utpadyante bhaviṣyanti santisiddhā dharātale || 34.48 ||
सैद्धस्थलानि भूयांसि भविष्यन्ति च सन्ति च । सिद्धा वैखानसं शास्त्रमाश्रित्यैव स्वनिर्मितं ।। ३४.४९ ।।
saiddhasthalāni bhūyāṃsi bhaviṣyanti ca santi ca | siddhā vaikhānasaṃ śāstramāśrityaiva svanirmitaṃ || 34.49 ||
देवं संपूजयन्तीह तत्प्रायः प्रचलत्यपि । न हि सिद्धाः प्रकुर्वन्तिकिञ्चिदुच्छास्त्रमापदि ।। ३४.५० ।।
devaṃ saṃpūjayantīha tatprāyaḥ pracalatyapi | na hi siddhāḥ prakurvantikiñciducchāstramāpadi || 34.50 ||
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन सर्वं सिद्धाश्रितस्थले । कुर्याद्वैखानसं शास्त्रमाश्रित्य सकलाः क्रियाः ।। ३४.५१ ।।
tasmātsarvaprayatnena sarvaṃ siddhāśritasthale | kuryādvaikhānasaṃ śāstramāśritya sakalāḥ kriyāḥ || 34.51 ||
सिद्धा जानन्ति शास्त्रार्थान्सिद्धा जानन्ति चागमान् । सिद्धास्समर्चयन्त्येव वैखानसविधानतः ।। ३४.५२ ।।
siddhā jānanti śāstrārthānsiddhā jānanti cāgamān | siddhāssamarcayantyeva vaikhānasavidhānataḥ || 34.52 ||
यदि सिद्धाश्रितो देशःपूज्यतेऽन्यैः प्रमादतः । राजा तं तु विचार्यैव पुनर्वैखानसैःक्रमाथ् ।। ३४.५३ ।।
yadi siddhāśrito deśaḥpūjyate'nyaiḥ pramādataḥ | rājā taṃ tu vicāryaiva punarvaikhānasaiḥkramāth || 34.53 ||
सत्वरं याजयेत्कृत्वा प्रायश्चित्तं यथाविधि । सैद्धमेके स्थलं प्राहुरार्षमेतच्च सम्मतं ।। ३४.५४ ।।
satvaraṃ yājayetkṛtvā prāyaścittaṃ yathāvidhi | saiddhameke sthalaṃ prāhurārṣametacca sammataṃ || 34.54 ||
अथ पौराणिको देशः कथ्यते यत्र यत्र वै । गाधा पौराणिकी भूयात्तत्पुराणस्थलं मतं ।। ३४.५५ ।।
atha paurāṇiko deśaḥ kathyate yatra yatra vai | gādhā paurāṇikī bhūyāttatpurāṇasthalaṃ mataṃ || 34.55 ||
अज्ञातकर्तृकाण्यत्र स्मर्यन्ते प्रायशो बहु । स्थलानीमानितत्तानि?पुराणानि प्रचक्षते ।। ३४.५६ ।।
ajñātakartṛkāṇyatra smaryante prāyaśo bahu | sthalānīmānitattāni?purāṇāni pracakṣate || 34.56 ||
पुराणानि त्वनन्तानि स्थलानि पृथिवीतले । भवन्त्यथ कलौ प्राप्ते लुप्यन्ते तान्यनेकशः ।। ३४.५७ ।।
purāṇāni tvanantāni sthalāni pṛthivītale | bhavantyatha kalau prāpte lupyante tānyanekaśaḥ || 34.57 ||
दशयोजनपर्यन्तां भूमिं तु परितस्सकृथ् । पुनाति देशः पौराणस्तत्र किं चिन्न हीयते ।। ३४.५८ ।।
daśayojanaparyantāṃ bhūmiṃ tu paritassakṛth | punāti deśaḥ paurāṇastatra kiṃ cinna hīyate || 34.58 ||
स्वयंव्यक्तादयस्सर्वे पौराणाः कीर्तिता अपि । स्वयंव्यक्तादिभेदेन व्यवहारस्य दर्शनाथ् ।। ३४.५९ ।।
svayaṃvyaktādayassarve paurāṇāḥ kīrtitā api | svayaṃvyaktādibhedena vyavahārasya darśanāth || 34.59 ||
पुराणत्वं च तेषां स्यादन्यत्पौराणमुच्यते । पुराणस्थलदेवस्य प्रतिष्ठा विधिसम्मता ।। ३४.६० ।।
purāṇatvaṃ ca teṣāṃ syādanyatpaurāṇamucyate | purāṇasthaladevasya pratiṣṭhā vidhisammatā || 34.60 ||
प्रतिष्ठिते त्वविधिना स्थरे नैव रमेद्धरिः । न हि वृद्धास्समर्चन्ति बिंबमुच्छास्त्रनिर्मितं ।। ३४.६१ ।।
pratiṣṭhite tvavidhinā sthare naiva rameddhariḥ | na hi vṛddhāssamarcanti biṃbamucchāstranirmitaṃ || 34.61 ||
न हि पौराणिके देशे यजमानस्य गौरवं । अर्थस्य गौरवं चापि दर्शनीयं महात्मभिः? ।। ३४.६२ ।।
na hi paurāṇike deśe yajamānasya gauravaṃ | arthasya gauravaṃ cāpi darśanīyaṃ mahātmabhiḥ? || 34.62 ||
यदि पश्येद्विसूढात्मा रौरवं नरकंव्रजेथ् । एष एव विशेषस्स्यादन्यत्सैद्धवदाचरेथ् ।। ३४.६३ ।।
yadi paśyedvisūḍhātmā rauravaṃ narakaṃvrajeth | eṣa eva viśeṣassyādanyatsaiddhavadācareth || 34.63 ||
पुराणस्थलपूजा तु शास्त्रदृष्टेन वर्त्मना । प्रमादेतु समीकार्यान तेन स्याद्व्यतिक्रमः ।। ३४.६४ ।।
purāṇasthalapūjā tu śāstradṛṣṭena vartmanā | pramādetu samīkāryāna tena syādvyatikramaḥ || 34.64 ||
मानुषं पञ्चमं प्रोक्तं स्थलं यत्र विशेषतः । ग्रामे वा नगरे वापि शास्त्रोक्ते सुमनोरमे ।। ३४.६५ ।।
mānuṣaṃ pañcamaṃ proktaṃ sthalaṃ yatra viśeṣataḥ | grāme vā nagare vāpi śāstrokte sumanorame || 34.65 ||
प्रतिष्टाप्यार्चके विष्णुस्सर्वदेवेश्वरेश्वरः । ब्राह्मणैः क्षत्रियैर्वैश्यैश्शूद्रैर्वान्यैर्नरोत्तमैः ।। ३४.६६ ।।
pratiṣṭāpyārcake viṣṇussarvadeveśvareśvaraḥ | brāhmaṇaiḥ kṣatriyairvaiśyaiśśūdrairvānyairnarottamaiḥ || 34.66 ||
वैखानसेन शास्त्रेण पञ्चरात्रेण वा पुनः । मानुषस्थलपूजा तु योजनं परितस्थ्सलं ।। ३४.६७ ।।
vaikhānasena śāstreṇa pañcarātreṇa vā punaḥ | mānuṣasthalapūjā tu yojanaṃ paritasthsalaṃ || 34.67 ||
पापयेत्तस्य तु प्रोक्ताशक्तिरन्यातु तावती । मनुष्याः पुण्यकर्माणस्तत्र तत्र दिने दिने ।। ३४.६८ ।।
pāpayettasya tu proktāśaktiranyātu tāvatī | manuṣyāḥ puṇyakarmāṇastatra tatra dine dine || 34.68 ||
प्रेरिता भगवद्भक्त्याधनिनो निर्धना अपि । निर्माय भगवद्गेहं प्रतिष्ठाप्य श्रियःपतिं ।। ३४.६९ ।।
preritā bhagavadbhaktyādhanino nirdhanā api | nirmāya bhagavadgehaṃ pratiṣṭhāpya śriyaḥpatiṃ || 34.69 ||
अर्चयन्ति विशेषेण वैखानसविधानतः । विशालः पृथिवीभागः कालोऽनादिरन्तकः ।। ३४.७० ।।
arcayanti viśeṣeṇa vaikhānasavidhānataḥ | viśālaḥ pṛthivībhāgaḥ kālo'nādirantakaḥ || 34.70 ||
शास्त्रं चाप्यतिगंभीरं भक्ताश्च बहवो हरौ । तस्मात्सर्वप्रयत्नेन सर्वस्याप्यनुशासनं ।। ३४.७१ ।।
śāstraṃ cāpyatigaṃbhīraṃ bhaktāśca bahavo harau | tasmātsarvaprayatnena sarvasyāpyanuśāsanaṃ || 34.71 ||
प्रोक्तं विखनसा पूर्वं भगवच्छास्त्रमुत्तमं । अनेनैव प्रकारेण सर्वत्राराधयेद्धरिं ।। ३४.७२ ।।
proktaṃ vikhanasā pūrvaṃ bhagavacchāstramuttamaṃ | anenaiva prakāreṇa sarvatrārādhayeddhariṃ || 34.72 ||
भक्ताश्च बहुधा शास्त्रं प्रशंसन्तीदमेव ही । तदुक्तेनैव विधिना कल्पयेदालयादिकं ।। ३४.७३ ।।
bhaktāśca bahudhā śāstraṃ praśaṃsantīdameva hī | taduktenaiva vidhinā kalpayedālayādikaṃ || 34.73 ||
यथा मानाधिकरणे मया प्रोक्तस्स विस्तरः । यत्र वा दृश्यते भेदो भगवच्छास्त्रशिल्पयोः ।। ३४.७४ ।।
yathā mānādhikaraṇe mayā proktassa vistaraḥ | yatra vā dṛśyate bhedo bhagavacchāstraśilpayoḥ || 34.74 ||
शिल्पशास्त्रं परित्यज्य भगवच्छास्त्रतश्चरेथ् । प्रधानमेतच्छास्त्रं स्याद्भगवद्गेहकल्पने ।। ३४.७५ ।।
śilpaśāstraṃ parityajya bhagavacchāstrataścareth | pradhānametacchāstraṃ syādbhagavadgehakalpane || 34.75 ||
न तच्छास्त्रमनादृत्य कार्यं किं चित्समाचरेथ् । लोभान्मोहादथाज्ञानाच्छास्त्रेऽस्मिन्न धृतं चरेथ् ।। ३४.७६ ।।
na tacchāstramanādṛtya kāryaṃ kiṃ citsamācareth | lobhānmohādathājñānācchāstre'sminna dhṛtaṃ careth || 34.76 ||
अतिक्रम्यापि शास्त्रं तत्पूजा निष्भला भवेथ् । यजमानो विपद्येत तस्मादत्रोक्तमाचरेथ् ।। ३४.७७ ।।
atikramyāpi śāstraṃ tatpūjā niṣbhalā bhaveth | yajamāno vipadyeta tasmādatroktamācareth || 34.77 ||
तेनैव तु विधानेन प्रतिष्ठादिकमाचरेथ् । ऐहिकामुष्मिकं यस्मात्फलद्वयमवाप्यते ।। ३४.७८ ।।
tenaiva tu vidhānena pratiṣṭhādikamācareth | aihikāmuṣmikaṃ yasmātphaladvayamavāpyate || 34.78 ||
ग्रामे विष्ण्वर्चनाहीने विष्ण्वर्चाहीनवेश्मनि । तीर्थपानं सुरापानमन्नं गोमांसभक्षणं ।। ३४.७९ ।।
grāme viṣṇvarcanāhīne viṣṇvarcāhīnaveśmani | tīrthapānaṃ surāpānamannaṃ gomāṃsabhakṣaṇaṃ || 34.79 ||
देवधामविहीनं तु श्मशानं ग्राम उच्यते । गृहं च चितितुल्यं स्याद्यत्र नाराध्यते हरिः ।। ३४.८० ।।
devadhāmavihīnaṃ tu śmaśānaṃ grāma ucyate | gṛhaṃ ca cititulyaṃ syādyatra nārādhyate hariḥ || 34.80 ||
यो मोहादथ वालस्यादकृत्वा देवतार्चनं । भुङ्क्ते स याति नरकान्सूकरेष्वसि जायते ।। ३४.८१ ।।
yo mohādatha vālasyādakṛtvā devatārcanaṃ | bhuṅkte sa yāti narakānsūkareṣvasi jāyate || 34.81 ||
केशवार्चागृहे यस्य न तिष्ठति शूभप्रदा । तस्यान्नं नैव भोक्तव्यमभक्ष्येण समं हि तथ् ।। ३४.८२ ।।
keśavārcāgṛhe yasya na tiṣṭhati śūbhapradā | tasyānnaṃ naiva bhoktavyamabhakṣyeṇa samaṃ hi tath || 34.82 ||
बिंबशुद्ध्यादिकं कृत्वा शास्त्रोक्तविधिना पुनः । कलान्यासादिकं सर्वं विधाय परमेश्वरः ।। ३४.८३ ।।
biṃbaśuddhyādikaṃ kṛtvā śāstroktavidhinā punaḥ | kalānyāsādikaṃ sarvaṃ vidhāya parameśvaraḥ || 34.83 ||
प्रतिष्ठाप्यार्च्यते यत्र परितो योजनावधि । पूयतेऽनुग्रहाद्विष्णोः स देशोऽप्राकृतस्स्मृतः ।। ३४.८४ ।।
pratiṣṭhāpyārcyate yatra parito yojanāvadhi | pūyate'nugrahādviṣṇoḥ sa deśo'prākṛtassmṛtaḥ || 34.84 ||
तत्र पार्षदसंयुक्तश्श्रिया लक्ष्म्या समन्वितः । यथा च परमे व्योम्नि सन्निधत्ते तथा हरिः ।। ३४.८५ ।।
tatra pārṣadasaṃyuktaśśriyā lakṣmyā samanvitaḥ | yathā ca parame vyomni sannidhatte tathā hariḥ || 34.85 ||
तत्र देवास्त्रयस्त्रिंशत्पितरः पन्नगाश्च ये । साध्या विद्याधरा यक्षास्सर्वा वै देवयोनयः ।। ३४.८६ ।।
tatra devāstrayastriṃśatpitaraḥ pannagāśca ye | sādhyā vidyādharā yakṣāssarvā vai devayonayaḥ || 34.86 ||
सर्वसंवत्समृद्धिस्स्यात्पर्जन्यो वर्षुको भवेथ् । वायुर्वाति सुखं तत्र सूर्यस्तपति तेजसा ।। ३४.८७ ।।
sarvasaṃvatsamṛddhissyātparjanyo varṣuko bhaveth | vāyurvāti sukhaṃ tatra sūryastapati tejasā || 34.87 ||
चन्द्रमाश्शीतलैर्देशं सेवते किरणैस्तथा । भूमिस्सस्यवती च स्यात्प्रसन्नं च नभो भवेथ् ।। ३४.८८ ।।
candramāśśītalairdeśaṃ sevate kiraṇaistathā | bhūmissasyavatī ca syātprasannaṃ ca nabho bhaveth || 34.88 ||
नक्षत्रग्रहताराश्च प्रसादाभिमुखास्समे । राजन्वती प्रजा च स्यात्पशुपुत्रसमन्विता ।। ३४.८९ ।।
nakṣatragrahatārāśca prasādābhimukhāssame | rājanvatī prajā ca syātpaśuputrasamanvitā || 34.89 ||
न व्याधिजं भयं किं चिन्नापि ज्वरकृतं तथा । न व्यालजं भयं वापि भवेदत्रन संशयः ।। ३४.९० ।।
na vyādhijaṃ bhayaṃ kiṃ cinnāpi jvarakṛtaṃ tathā | na vyālajaṃ bhayaṃ vāpi bhavedatrana saṃśayaḥ || 34.90 ||
नोपप्लवो नृपाणां वा मृगाणां वाप्यपां भवेथ् । ब्राह्मणाः क्षत्रिया वैश्याश्शूद्रास्तत्र निवासिनः ।। ३४.९१ ।।
nopaplavo nṛpāṇāṃ vā mṛgāṇāṃ vāpyapāṃ bhaveth | brāhmaṇāḥ kṣatriyā vaiśyāśśūdrāstatra nivāsinaḥ || 34.91 ||
स्वे स्वे कर्मण्यभिरता भवेयुस्सुखजीविनः । आग्निहोत्राश्च हूयन्ते तप्यन्तेऽत्र तपांसि च ।। ३४.९२ ।।
sve sve karmaṇyabhiratā bhaveyussukhajīvinaḥ | āgnihotrāśca hūyante tapyante'tra tapāṃsi ca || 34.92 ||
दीयन्ते भूरिदानानि यत्र देवो हरिस्प्वयं । अप्राकृतमिमं देशं सन्निधानाच्छ्रियः पतेः ।। ३४.९३ ।।
dīyante bhūridānāni yatra devo harispvayaṃ | aprākṛtamimaṃ deśaṃ sannidhānācchriyaḥ pateḥ || 34.93 ||
प्राकृतं यो वदेन्मूढस्स याति नरकं ध्रुवं । अप्राकृतमिमं देवं नरो यश्चापनिह्नुते ।। ३४.९४ ।।
prākṛtaṃ yo vadenmūḍhassa yāti narakaṃ dhruvaṃ | aprākṛtamimaṃ devaṃ naro yaścāpanihnute || 34.94 ||
चण्डालस्स तु विज्ञेयो निष्कृतिर्नास्य दृश्यते । महापातकीनां तद्वद्दृष्टं पातकिनामपि ।। ३४.९५ ।।
caṇḍālassa tu vijñeyo niṣkṛtirnāsya dṛśyate | mahāpātakīnāṃ tadvaddṛṣṭaṃ pātakināmapi || 34.95 ||
उपपातकिनां चापि प्रायश्चित्तं विशेषतः । शास्त्रापलापिनां नैव प्रायश्चित्तं प्रदृश्यते ।। ३४.९६ ।।
upapātakināṃ cāpi prāyaścittaṃ viśeṣataḥ | śāstrāpalāpināṃ naiva prāyaścittaṃ pradṛśyate || 34.96 ||
यस्तु सामान्यभावेन मन्यते स्थलमीदृशं । ब्रह्महत्यामवाप्नोति भ्रूणहत्यां तथैव च ।। ३४.९७ ।।
yastu sāmānyabhāvena manyate sthalamīdṛśaṃ | brahmahatyāmavāpnoti bhrūṇahatyāṃ tathaiva ca || 34.97 ||
स्वर्णस्तेये च यत्पापं सुरापाने च यद्भवेथ् । गुरुतल्पस्य गमने यच्चपापमुदीरितं ।। ३४.९८ ।।
svarṇasteye ca yatpāpaṃ surāpāne ca yadbhaveth | gurutalpasya gamane yaccapāpamudīritaṃ || 34.98 ||
वृषलीगमने यच्च पापं सर्वं तदश्नुते । नास्ति शास्त्रात्परं ज्ञानं नस्यात्तस्मात्प्रवर्तकं ।। ३४.९९ ।।
vṛṣalīgamane yacca pāpaṃ sarvaṃ tadaśnute | nāsti śāstrātparaṃ jñānaṃ nasyāttasmātpravartakaṃ || 34.99 ||
तस्मात्तस्यावमानेन सद्यः पतति दूषकः । तस्मिन्देशे विशेषेण सर्वेभागवता हरौ ।। ३४.१०० ।।
tasmāttasyāvamānena sadyaḥ patati dūṣakaḥ | tasmindeśe viśeṣeṇa sarvebhāgavatā harau || 34.100 ||
देवपादोदकादीनि पीत्वा यास्यन्तिसद्गतिं । न हि सर्वोऽपि सर्वत्र स्वयंव्यक्तस्थलादिकं ।। ३४.१०१ ।।
devapādodakādīni pītvā yāsyantisadgatiṃ | na hi sarvo'pi sarvatra svayaṃvyaktasthalādikaṃ || 34.101 ||
गत्वैवाराधयेद्विष्णुं सदा तच्चाप्यसंभवि । अत एव कृपासिंधुर्भगवान्भूतभावनः ।। ३४.१०२ ।।
gatvaivārādhayedviṣṇuṃ sadā taccāpyasaṃbhavi | ata eva kṛpāsiṃdhurbhagavānbhūtabhāvanaḥ || 34.102 ||
अर्चावताररूपेण ग्रामे ग्रामे गृहे गृहे । अवतीर्य महाबाहुर्भक्तसौलभ्यहेतवे ।। ३४.१०३ ।।
arcāvatārarūpeṇa grāme grāme gṛhe gṛhe | avatīrya mahābāhurbhaktasaulabhyahetave || 34.103 ||
अर्च्यते शास्त्रविधिना तत्र कार्योन संशयः । तस्मादप्राकृतं देशं न ब्रूयात्प्राकृतं नरः ।। ३४.१०४ ।।
arcyate śāstravidhinā tatra kāryona saṃśayaḥ | tasmādaprākṛtaṃ deśaṃ na brūyātprākṛtaṃ naraḥ || 34.104 ||
न च सामान्यभावेन तं पश्येद्यदि पश्यति । नश्यत्येव न संदेह इति शास्त्रविनिश्चयः ।। ३४.१०५ ।।
na ca sāmānyabhāvena taṃ paśyedyadi paśyati | naśyatyeva na saṃdeha iti śāstraviniścayaḥ || 34.105 ||
इति श्रीवैखानसे भगवच्छास्त्रे भृगुप्रोक्तायां सहितायां प्रकीर्णाधिकारे चतुस्त्रिंशोऽध्यायः.
iti śrīvaikhānase bhagavacchāstre bhṛguproktāyāṃ sahitāyāṃ prakīrṇādhikāre catustriṃśo'dhyāyaḥ.
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
