अथैकोनविंशोऽध्यायः.
athaikonaviṃśo'dhyāyaḥ.
भगवदर्चनम्
अत ऊर्ध्वं ध्रुवार्चायां अर्चनं संप्रवक्ष्यते । मूर्धादि पीठात्सन्न्यस्तपुष्पादीन्यपि शोधयेत् ।। १९.१ ।।
ata ūrdhvaṃ dhruvārcāyāṃ arcanaṃ saṃpravakṣyate | mūrdhādi pīṭhātsannyastapuṣpādīnyapi śodhayet || 19.1 ||
योगवीरार्चनं स्याच्चेत्त्रिकालं स्नानमाचरेथ् । प्रातर्मध्याह्नयोर्वाथ योगपीठेध्रुवार्ऽचनं ।। १९.२ ।।
yogavīrārcanaṃ syāccettrikālaṃ snānamācareth | prātarmadhyāhnayorvātha yogapīṭhedhruvār'canaṃ || 19.2 ||
भोगमेव ध्रुवार्चायां प्रातर्मध्याह्न योरपि । त्रिकालं वाथ संस्नाप्य ध्रुवार्चायां विशेषतः ।। १९.३ ।।
bhogameva dhruvārcāyāṃ prātarmadhyāhna yorapi | trikālaṃ vātha saṃsnāpya dhruvārcāyāṃ viśeṣataḥ || 19.3 ||
वस्त्रादीन्यपि संशोध्य पुष्पन्यासं च पूर्ववत् । शिवादीनर्चयित्वातु पादपीठे समन्ततः ।। १९.४ ।।
vastrādīnyapi saṃśodhya puṣpanyāsaṃ ca pūrvavat | śivādīnarcayitvātu pādapīṭhe samantataḥ || 19.4 ||
तथासनाद्यैस्सर्वैश्च त्रिसंध्यं चार्चयेद्बुधः । अर्धयामे तु पूर्वान्तमर्चयित्वा च पूर्ववत् ।। १९.५ ।।
tathāsanādyaissarvaiśca trisaṃdhyaṃ cārcayedbudhaḥ | ardhayāme tu pūrvāntamarcayitvā ca pūrvavat || 19.5 ||
हविर्नि वेदयेच्चैवानुक्तमस्यच्च पूर्ववथ् । आवाहनविसर्गौ तुन कुर्यादिति शासनं ।। १९.६ ।।
havirni vedayeccaivānuktamasyacca pūrvavath | āvāhanavisargau tuna kuryāditi śāsanaṃ || 19.6 ||
अथ वक्ष्येर्ऽचनान्तेतु विधानं प्रति कर्मणां । सौवर्णमुत्तमं पात्रं राजतं मध्यमे भवेथ् ।। १९.७ ।।
atha vakṣyer'canāntetu vidhānaṃ prati karmaṇāṃ | sauvarṇamuttamaṃ pātraṃ rājataṃ madhyame bhaveth || 19.7 ||
अधमं ताम्रपात्रं तु त्रिविधं पात्र मुच्यते । त्रितालमुत्तमं प्रोक्तं द्वितालं मध्यमं भवेत् ।। १९.८ ।।
adhamaṃ tāmrapātraṃ tu trividhaṃ pātra mucyate | tritālamuttamaṃ proktaṃ dvitālaṃ madhyamaṃ bhavet || 19.8 ||
अधमं त्वेकतालं स्यात्त्रिविधं पात्रविस्तरं । विस्तारेण समाख्यातं तयोर्मध्यममध्यमं ।। १९.९ ।।
adhamaṃ tvekatālaṃ syāttrividhaṃ pātravistaraṃ | vistāreṇa samākhyātaṃ tayormadhyamamadhyamaṃ || 19.9 ||
तस्य मध्ये त्रिभागैकं कर्णिकांगुलमुच्छ्रयं । परेतोऽष्टदलं कुर्यात्कर्णिकोच्छ्रयमानतः ।। १९.१० ।।
tasya madhye tribhāgaikaṃ karṇikāṃgulamucchrayaṃ | pareto'ṣṭadalaṃ kuryātkarṇikocchrayamānataḥ || 19.10 ||
द्व्यङ्गुलं मूलनाहं स्यात्तदग्रं त्वर्धनाहकं । किञ्चित्फलांबुजाकारमग्रं कुर्याद्विचक्षणः ।। १९.११ ।।
dvyaṅgulaṃ mūlanāhaṃ syāttadagraṃ tvardhanāhakaṃ | kiñcitphalāṃbujākāramagraṃ kuryādvicakṣaṇaḥ || 19.11 ||
द्विप्रस्थतण्डुलैः पक्वमन्नं तत्रैव निक्षिपेत् । अभिघार्य घृतेनैव अष्टांगुलसमुन्नतं ।। १९.१२ ।।
dviprasthataṇḍulaiḥ pakvamannaṃ tatraiva nikṣipet | abhighārya ghṛtenaiva aṣṭāṃgulasamunnataṃ || 19.12 ||
दशाङ्गुलं वा उत्सेधं द्वादशांगुलमेववा । तत्पात्रञ्च समादाय कौतुकाग्रे निधाय च ।। १९.१३ ।।
daśāṅgulaṃ vā utsedhaṃ dvādaśāṃgulamevavā | tatpātrañca samādāya kautukāgre nidhāya ca || 19.13 ||
कौतुकाच्छक्तिमादाय चार्चयेदष्टविग्रहैः । परब्रह्माण मित्युक्त्वा परमात्मानमित्यपि ।। १९.१४ ।।
kautukācchaktimādāya cārcayedaṣṭavigrahaiḥ | parabrahmāṇa mityuktvā paramātmānamityapi || 19.14 ||
भक्तवत्सलं योगेशंऽ चतुर्मूर्तिभिरर्चयेथ् । प्रातःपुष्पबलिं कुर्यान्मध्याह्नेन्नबलिं तथा ।। १९.१५ ।।
bhaktavatsalaṃ yogeśaṃ' caturmūrtibhirarcayeth | prātaḥpuṣpabaliṃ kuryānmadhyāhnennabaliṃ tathā || 19.15 ||
साये त्वर्घ्यबलिं कुर्यात्पूर्वमेव प्रचोदितं । तण्डुलैः कुडुबैश्चापि यथालाभमथापि वा ।। १९.१६ ।।
sāye tvarghyabaliṃ kuryātpūrvameva pracoditaṃ | taṇḍulaiḥ kuḍubaiścāpi yathālābhamathāpi vā || 19.16 ||
श्रुतं चार्घ्यबलिं कुर्यात्पुष्बं तु चतुरङ्गुलं । शिष्यमाहूय तत्काले सोष्णीषं सोत्तरीयकं ।। १९.१७ ।।
śrutaṃ cārghyabaliṃ kuryātpuṣbaṃ tu caturaṅgulaṃ | śiṣyamāhūya tatkāle soṣṇīṣaṃ sottarīyakaṃ || 19.17 ||
शिष्यं गरुड वत्स्मृत्वा पात्रमुद्धृत्यतत्र वै । उदुत्यऽमिति मन्त्रेण शिष्यस्तच्छिरसि न्यसेथ् ।। १९.१८ ।।
śiṣyaṃ garuḍa vatsmṛtvā pātramuddhṛtyatatra vai | udutya'miti mantreṇa śiṣyastacchirasi nyaseth || 19.18 ||
प्रदक्षिणं ततः कुर्यात्कुर्याच्छब्दरवैर्युतं । वितानछत्रसंयुक्तं पिञ्छचामरसंयुतं ।। १९.१९ ।।
pradakṣiṇaṃ tataḥ kuryātkuryācchabdaravairyutaṃ | vitānachatrasaṃyuktaṃ piñchacāmarasaṃyutaṃ || 19.19 ||
धूपदीपसमायुक्तं शनैःकुर्यात्प्रदक्षिणं । प्रदक्षिणत्रयं कृत्वा प्रविशेदालयं भुधः ।। १९.२० ।।
dhūpadīpasamāyuktaṃ śanaiḥkuryātpradakṣiṇaṃ | pradakṣiṇatrayaṃ kṛtvā praviśedālayaṃ bhudhaḥ || 19.20 ||
भूतपीठान्तरे तिष्ठेद्गृह्णीयात्तु तदर्चकः । कौतुकाग्रेतु सन्न्यस्य ओङ्कारेण निवेशयेत् ।। १९.२१ ।।
bhūtapīṭhāntare tiṣṭhedgṛhṇīyāttu tadarcakaḥ | kautukāgretu sannyasya oṅkāreṇa niveśayet || 19.21 ||
बल्यग्रं खण्डयित्वातु सेनेशाय निवेदयेथ् । तच्छेषं सोदकं चैव भूतपीठे तु निक्षिपेत् ।। १९.२२ ।।
balyagraṃ khaṇḍayitvātu seneśāya nivedayeth | taccheṣaṃ sodakaṃ caiva bhūtapīṭhe tu nikṣipet || 19.22 ||
उत्सवं कर्तुकामश्चेत्त्रिसंधिष्वेवमुत्तमं । सायं प्रातर्मध्यमं स्यात्सायं चैवाधमं भवेत् ।। १९.२३ ।।
utsavaṃ kartukāmaścettrisaṃdhiṣvevamuttamaṃ | sāyaṃ prātarmadhyamaṃ syātsāyaṃ caivādhamaṃ bhavet || 19.23 ||
बलिं च बलिबेरं वा कारयेदिति के च न । बल्यर्थं क्लप्तदेवस्य चोर्ध्वमानमुदाहृतं ।। १९.२४ ।।
baliṃ ca baliberaṃ vā kārayediti ke ca na | balyarthaṃ klaptadevasya cordhvamānamudāhṛtaṃ || 19.24 ||
महाबेरस्य हस्तेन चैकविंशतिकांगुलं । सप्तदशाङ्गुलं विद्याद्द्वादशांगुलमेव वा ।। १९.२५ ।।
mahāberasya hastena caikaviṃśatikāṃgulaṃ | saptadaśāṅgulaṃ vidyāddvādaśāṃgulameva vā || 19.25 ||
श्रेष्ठमध्यकनिष्ठानि त्रिविधं मानमाचरेथ् । अर्चाबेरत्रिभागै कमुत्तमप्रतिमाभवेथ् ।। १९.२६ ।।
śreṣṭhamadhyakaniṣṭhāni trividhaṃ mānamācareth | arcāberatribhāgai kamuttamapratimābhaveth || 19.26 ||
तन्मानस्य दशांशेन त्वेकोनं मध्यमं भवेत् । मध्यमस्य दशांशेन त्वेकोनमधमं भवेत् ।। १९.२७ ।।
tanmānasya daśāṃśena tvekonaṃ madhyamaṃ bhavet | madhyamasya daśāṃśena tvekonamadhamaṃ bhavet || 19.27 ||
महतो मूलबेरस्य मुखायामं प्रशस्यते । बल्यर्थं प्रतिमां कुर्यात्सर्वेषां स्थापनं भवेत् ।। १९.२८ ।।
mahato mūlaberasya mukhāyāmaṃ praśasyate | balyarthaṃ pratimāṃ kuryātsarveṣāṃ sthāpanaṃ bhavet || 19.28 ||
सौवर्णं राजतं ताम्रं श्रेष्ठमध्यमगौणतः । रत्नजप्रतिमां कुर्यान्मानोन्मानं न विद्यते ।। १९.२९ ।।
sauvarṇaṃ rājataṃ tāmraṃ śreṣṭhamadhyamagauṇataḥ | ratnajapratimāṃ kuryānmānonmānaṃ na vidyate || 19.29 ||
उष्णीषं गोलकं ज्ञेयं शिरोमानं त्रिमात्रकं । केशान्तार्चा समं भागं संगमात्पुटसूत्रकं ।। १९.३० ।।
uṣṇīṣaṃ golakaṃ jñeyaṃ śiromānaṃ trimātrakaṃ | keśāntārcā samaṃ bhāgaṃ saṃgamātpuṭasūtrakaṃ || 19.30 ||
पुटसूत्राद्धनुपर्यन्तमेकमेकन्तु भागशः । गलमर्धाङ्गुलं विन्द्यान्मात्रार्धं ग्रीवमुच्यते ।। १९.३१ ।।
puṭasūtrāddhanuparyantamekamekantu bhāgaśaḥ | galamardhāṅgulaṃ vindyānmātrārdhaṃ grīvamucyate || 19.31 ||
हिक्काहृदयपर्यन्तं मुखं मात्राधिकं भवेथ् । हृदयं नाभि तथैवोक्तं तदधस्तात्तु तत्समं ।। १९.३२ ।।
hikkāhṛdayaparyantaṃ mukhaṃ mātrādhikaṃ bhaveth | hṛdayaṃ nābhi tathaivoktaṃ tadadhastāttu tatsamaṃ || 19.32 ||
ऊरू च द्विमुखायामं गोलकोत्सेधमिष्यते । चरणं जानुमानं च कालायपुरतो परम्? ।। १९.३३ ।।
ūrū ca dvimukhāyāmaṃ golakotsedhamiṣyate | caraṇaṃ jānumānaṃ ca kālāyapurato param? || 19.33 ||
हिक्कासूत्रादधस्तात्तु बाहुद्विमुखनेत्रकं । प्रकोष्ठं मुखबन्धं च मुखमर्धाधिकं भवेत् । १९.३४ ।।
hikkāsūtrādadhastāttu bāhudvimukhanetrakaṃ | prakoṣṭhaṃ mukhabandhaṃ ca mukhamardhādhikaṃ bhavet | 19.34 ||
मणिबन्धाङ्गुलस्याग्रे मुखयामं प्रशस्यते । चतुर्भुजं च कृत्वा तु मानमेवमुदाहृतं ।। १९.३५ ।।
maṇibandhāṅgulasyāgre mukhayāmaṃ praśasyate | caturbhujaṃ ca kṛtvā tu mānamevamudāhṛtaṃ || 19.35 ||
.........वकुर्यात्पद्माकारं तु गोलकं । अथ वक्ष्ये विशेषेण हविष्पाकं विधानतः ।। १९.३६ ।।
.........vakuryātpadmākāraṃ tu golakaṃ | atha vakṣye viśeṣeṇa haviṣpākaṃ vidhānataḥ || 19.36 ||
पक्त्वा वित्तानुसारेण हवींष्यपि च कल्पयेथ् । अल्पे महति वा तुल्यं फलमाढ्यदरिद्रयोः ।। १९.३७ ।।
paktvā vittānusāreṇa havīṃṣyapi ca kalpayeth | alpe mahati vā tulyaṃ phalamāḍhyadaridrayoḥ || 19.37 ||
निवेदयित्वा देवेशं कल्याणं कारयेद्बुधः । अवदत्वा? घृतं यत्तु कल्याणमशुभायवै ।। १९.३८ ।।
nivedayitvā deveśaṃ kalyāṇaṃ kārayedbudhaḥ | avadatvā? ghṛtaṃ yattu kalyāṇamaśubhāyavai || 19.38 ||
अलाभे चैव सर्वेषां व्रीहीणां तण्डुलां ःस्तथा ।
alābhe caiva sarveṣāṃ vrīhīṇāṃ taṇḍulāṃ ḥstathā |
शतद्वयं पञ्चविंशद्व्रीहिभिः पूरितं तु यथ् । शुक्तिमात्रमिति ख्यातं मानं तेनैव कारयेथ् ।। १९.४० ।।
śatadvayaṃ pañcaviṃśadvrīhibhiḥ pūritaṃ tu yath | śuktimātramiti khyātaṃ mānaṃ tenaiva kārayeth || 19.40 ||
तद्द्वयं तिलमित्युक्तं प्रकुञ्चं स्यात्तिलद्वयं । प्रसृतिस्तद्द्वयं प्रोक्तं कुडुबं प्रसृतिद्वयं ।। १९.४१ ।।
taddvayaṃ tilamityuktaṃ prakuñcaṃ syāttiladvayaṃ | prasṛtistaddvayaṃ proktaṃ kuḍubaṃ prasṛtidvayaṃ || 19.41 ||
अञ्जलि स्तद्द्वयं प्रोक्तं प्रस्थं स्यादञ्जलिद्वयं । पात्रं प्रस्थद्वयं प्रोक्तमाढकं तद्द्वयं भवेथ् ।। १९.४२ ।।
añjali staddvayaṃ proktaṃ prasthaṃ syādañjalidvayaṃ | pātraṃ prasthadvayaṃ proktamāḍhakaṃ taddvayaṃ bhaveth || 19.42 ||
चतुराढकसंयुक्तं द्रोणमित्यभिधीयते । द्रोणद्वयं भवेत्खारी भारङ्खारीद्वयं भवेत् ।। १९.४३ ।।
caturāḍhakasaṃyuktaṃ droṇamityabhidhīyate | droṇadvayaṃ bhavetkhārī bhāraṅkhārīdvayaṃ bhavet || 19.43 ||
द्रोणतण्डुलसंयुक्तमुत्तमं हविरुच्यते । तदर्धं मध्यमं प्रोक्तन्तदर्धमधमं भवेथ् ।। १९.४४ ।।
droṇataṇḍulasaṃyuktamuttamaṃ havirucyate | tadardhaṃ madhyamaṃ proktantadardhamadhamaṃ bhaveth || 19.44 ||
उत्तमोत्तममित्युक्तमष्टद्रोणैन्तु तण्डुलैः । अधिकं यद्भवेत्तस्मात्प्रोक्तं सर्वं महाहविः ।। १९.४५ ।।
uttamottamamityuktamaṣṭadroṇaintu taṇḍulaiḥ | adhikaṃ yadbhavettasmātproktaṃ sarvaṃ mahāhaviḥ || 19.45 ||
तदर्धैस्तण्डुलैः सिद्धं मध्यमं हविरुच्यते । षड्द्रोणैस्तण्डुलैः सिद्धं हविरुत्तममध्यमं ।। १९.४६ ।।
tadardhaistaṇḍulaiḥ siddhaṃ madhyamaṃ havirucyate | ṣaḍdroṇaistaṇḍulaiḥ siddhaṃ haviruttamamadhyamaṃ || 19.46 ||
द्रोणहीनं भवेत्तस्मादुत्तमाधममुच्यते । मध्यमोत्तममित्युक्तं चतुर्द्रेणैस्तु तण्डुलैः ।। १९.४७ ।।
droṇahīnaṃ bhavettasmāduttamādhamamucyate | madhyamottamamityuktaṃ caturdreṇaistu taṇḍulaiḥ || 19.47 ||
द्रोणत्रयं भवेद्यत्र कृतं मध्यममध्यमं । मध्यमाधममित्युक्तं द्रोणद्वयकृतं हविः ।। १९.४८ ।।
droṇatrayaṃ bhavedyatra kṛtaṃ madhyamamadhyamaṃ | madhyamādhamamityuktaṃ droṇadvayakṛtaṃ haviḥ || 19.48 ||
द्रोणेन तण्डुलेनैव निवेद्यऽमधमोत्तमं । तस्य मध्यममित्युक्तमाढकद्वय सम्मितं ।। १९.४९ ।।
droṇena taṇḍulenaiva nivedya'madhamottamaṃ | tasya madhyamamityuktamāḍhakadvaya sammitaṃ || 19.49 ||
आढकेन तु संयुक्त मधसूधममुच्यते । तण्डुलानाढकार्धं तु देवीनां तु प्रकल्पयेत् ।। १९.५० ।।
āḍhakena tu saṃyukta madhasūdhamamucyate | taṇḍulānāḍhakārdhaṃ tu devīnāṃ tu prakalpayet || 19.50 ||
चरुप्रस्थद्वयं प्रोक्तं हविराढकमुच्यते । प्रस्थं कुडुबसंयुक्तं पिशाचानां बलिर्भवेत् ।। १९.५१ ।।
caruprasthadvayaṃ proktaṃ havirāḍhakamucyate | prasthaṃ kuḍubasaṃyuktaṃ piśācānāṃ balirbhavet || 19.51 ||
गन्धवर्णरसैर्जुष्टाः प्रग्राह्यास्तण्डुलास्तथा । प्रक्षाल्य तण्डुलान्सम्यक्निष्बीड्य च पुनःपुनः ।। १९.५२ ।।
gandhavarṇarasairjuṣṭāḥ pragrāhyāstaṇḍulāstathā | prakṣālya taṇḍulānsamyakniṣbīḍya ca punaḥpunaḥ || 19.52 ||
चतुः प्रक्षालनं कृत्वा प्रजास्थाऽलीति मन्त्रतः । ऊर्जस्वऽतीति मन्त्रेण पात्रे प्रक्षिप्य तण्डुलान् ।। १९.५३ ।।
catuḥ prakṣālanaṃ kṛtvā prajāsthā'līti mantrataḥ | ūrjasva'tīti mantreṇa pātre prakṣipya taṇḍulān || 19.53 ||
छुल्ल्यामारोपयेत्पश्चा द्विष्णवे जुष्टऽमित्यपि । वाचस्पऽतीति मन्त्रेण हविस्स्विन्नन्तु पाचयेत् ।। १९.५४ ।।
chullyāmāropayetpaścā dviṣṇave juṣṭa'mityapi | vācaspa'tīti mantreṇa havissvinnantu pācayet || 19.54 ||
धूमगन्धरसं स्विन्नमतिपक्वं च शीतलं । केशकीटापविद्धन्तु त्यजेत्पर्युषितं तथा ।। १९.५५ ।।
dhūmagandharasaṃ svinnamatipakvaṃ ca śītalaṃ | keśakīṭāpaviddhantu tyajetparyuṣitaṃ tathā || 19.55 ||
मुद्गं चैव महामुद्गं कूटस्थं राजमाषकं । कदली पनसं चैव कूश्माण्डं बृहती तथा ।। १९.५६ ।।
mudgaṃ caiva mahāmudgaṃ kūṭasthaṃ rājamāṣakaṃ | kadalī panasaṃ caiva kūśmāṇḍaṃ bṛhatī tathā || 19.56 ||
कन्दमूलफलान्यन्ये साराढ्या उपदंशकाः । गुडं दधि समायुक्तमाज्ययुक्तं......... ।। १९.५७ ।।
kandamūlaphalānyanye sārāḍhyā upadaṃśakāḥ | guḍaṃ dadhi samāyuktamājyayuktaṃ......... || 19.57 ||
हविःकृत्वा चतुर्भागमूर्ध्वभागे निवेदयेथ् । अधस्तादेकभागेन होमार्थं बलये तथा ।। १९.५८ ।।
haviḥkṛtvā caturbhāgamūrdhvabhāge nivedayeth | adhastādekabhāgena homārthaṃ balaye tathā || 19.58 ||
यदंशं पात्रसंशिष्टं पूजायैव च निर्मितं । सौवर्णे राजते पात्रे काञ्च्ये ताम्रे निवेदयेत् ।। १९.५९ ।।
yadaṃśaṃ pātrasaṃśiṣṭaṃ pūjāyaiva ca nirmitaṃ | sauvarṇe rājate pātre kāñcye tāmre nivedayet || 19.59 ||
अग्नि कार्यावशिष्टं च बलिशिष्टं च यद्धविः । तत्सर्वं पूजकायैव प्रोक्तमेवं मनीषिभिः ।। १९.६० ।।
agni kāryāvaśiṣṭaṃ ca baliśiṣṭaṃ ca yaddhaviḥ | tatsarvaṃ pūjakāyaiva proktamevaṃ manīṣibhiḥ || 19.60 ||
द्वितीयावरणे प्रोक्तमाग्नेय्यां पचनालयं । अर्चकस्य गृहे वापि पाचयित्वा निवेदयेत् ।। १९.६१ ।।
dvitīyāvaraṇe proktamāgneyyāṃ pacanālayaṃ | arcakasya gṛhe vāpi pācayitvā nivedayet || 19.61 ||
प्रणिधिं चाज्यस्थालीं च प्रोक्षणीपात्रमेव च । अर्घ्यप्रदानपात्रं च कुडुबेन प्रपूरितं ।। १९.६२ ।।
praṇidhiṃ cājyasthālīṃ ca prokṣaṇīpātrameva ca | arghyapradānapātraṃ ca kuḍubena prapūritaṃ || 19.62 ||
हविःपात्रप्रमाणन्तं बलिपात्रप्रमाणतः । पानीयदानपात्रं च कांस्यं शुक्तिजमेव वा ।। १९.६३ ।।
haviḥpātrapramāṇantaṃ balipātrapramāṇataḥ | pānīyadānapātraṃ ca kāṃsyaṃ śuktijameva vā || 19.63 ||
हिरण्मयं वा रौप्यं वा यधाशोभमलङ्कृतं । तांबूलदाने प्येवं स्यात्सौवर्णं कांस्यमेव हि ।। १९.६४ ।।
hiraṇmayaṃ vā raupyaṃ vā yadhāśobhamalaṅkṛtaṃ | tāṃbūladāne pyevaṃ syātsauvarṇaṃ kāṃsyameva hi || 19.64 ||
दपन्णं च प्रदातव्यं ध्रुवानससमं भवेथ् । आवाहनार्थप्रणिथिं प्रस्थमात्र प्रपूरितं ।। १९.६५ ।।
dapanṇaṃ ca pradātavyaṃ dhruvānasasamaṃ bhaveth | āvāhanārthapraṇithiṃ prasthamātra prapūritaṃ || 19.65 ||
कलुषं कृमिशैवालयुक्तं सूत्रविवर्जितं । गन्धवर्णरसैर्जुष्टमशुचिस्थानमाश्रितं ।। १९.६६ ।।
kaluṣaṃ kṛmiśaivālayuktaṃ sūtravivarjitaṃ | gandhavarṇarasairjuṣṭamaśucisthānamāśritaṃ || 19.66 ||
पङ्काश्मदूषितं चैव सामुद्रं पल्वलोदकं । अग्राह्यमुदकं ग्राह्यमेभिर्देषैर्विवर्जितं ।। १९.६७ ।।
paṅkāśmadūṣitaṃ caiva sāmudraṃ palvalodakaṃ | agrāhyamudakaṃ grāhyamebhirdeṣairvivarjitaṃ || 19.67 ||
उत्तमं त्रिगुणैरद्भिस्सानं चाथममुच्यते । अभिषेको नदीभ्नन्तु मध्यमे मध्यमं बवेथ् ।। १९.६८ ।।
uttamaṃ triguṇairadbhissānaṃ cāthamamucyate | abhiṣeko nadībhnantu madhyame madhyamaṃ baveth || 19.68 ||
उशीरचन्दनोपेतं यज्जलं पाद्यमुच्यते । एलालवङ्गतक्कोलजातीफलसमन्वितं ।। १९.६९ ।।
uśīracandanopetaṃ yajjalaṃ pādyamucyate | elālavaṅgatakkolajātīphalasamanvitaṃ || 19.69 ||
आप आचमनीयार्थमुशीरामयचन्दनैः । आपःक्षीरकुशाग्रादि यवसिद्धार्थतण्डुलैः ।। १९.७० ।।
āpa ācamanīyārthamuśīrāmayacandanaiḥ | āpaḥkṣīrakuśāgrādi yavasiddhārthataṇḍulaiḥ || 19.70 ||
तिलव्रीहि समायुक्तैरर्घ्य मष्टाङ्ग मुच्यते । चन्दनं चागुरुश्चैव कुङ्कुमं गन्ध उच्यते, ।। १९.७१ ।।
tilavrīhi samāyuktairarghya maṣṭāṅga mucyate | candanaṃ cāguruścaiva kuṅkumaṃ gandha ucyate, || 19.71 ||
एकं द्वयं त्रयं वापि कर्बूरेण चतुष्टयं । उशीरचन्टनोपेतं घृतयुक्तं घृताप्लुतं ।। १९.७२ ।।
ekaṃ dvayaṃ trayaṃ vāpi karbūreṇa catuṣṭayaṃ | uśīracanṭanopetaṃ ghṛtayuktaṃ ghṛtāplutaṃ || 19.72 ||
किञ्चित्कर्बूरसंयुक्तं धूपमित्युच्यते बुधैः । गोघृतेन कृतं यत्तु दीपमुत्तममुच्यते ।। १९.७३ ।।
kiñcitkarbūrasaṃyuktaṃ dhūpamityucyate budhaiḥ | goghṛtena kṛtaṃ yattu dīpamuttamamucyate || 19.73 ||
चतुरङ्गुलमायामं राजसं दीपमेव हि । दीपं तत्त्षङ्गुलायामं मध्यमं दीपमुच्यते ।। १९.७४ ।।
caturaṅgulamāyāmaṃ rājasaṃ dīpameva hi | dīpaṃ tattṣaṅgulāyāmaṃ madhyamaṃ dīpamucyate || 19.74 ||
अधमं तु भवेद्दीपमङ्गुलद्वयसम्मितं । कापिलेन गृतेनापि कृतं कर्बूरवर्तिकं ।। १९.७५ ।।
adhamaṃ tu bhaveddīpamaṅguladvayasammitaṃ | kāpilena gṛtenāpi kṛtaṃ karbūravartikaṃ || 19.75 ||
दीपं विष्णुप्रियं प्रोक्तं सर्वसिद्धिप्रदायकं । तामसं तु भवेद्दीपं माहिषेण तु सर्पिषा ।। १९.७६ ।।
dīpaṃ viṣṇupriyaṃ proktaṃ sarvasiddhipradāyakaṃ | tāmasaṃ tu bhaveddīpaṃ māhiṣeṇa tu sarpiṣā || 19.76 ||
वृक्षबीजोद्भवस्नेहदीपं पैशाचमुच्यते । तामसं वापि पैशाचमयोग्यं दीपमुच्यते ।। १९.७७ ।।
vṛkṣabījodbhavasnehadīpaṃ paiśācamucyate | tāmasaṃ vāpi paiśācamayogyaṃ dīpamucyate || 19.77 ||
क्ष्ॐअं कार्पासजं वस्त्रं वक्षभेदाङ्गसंभवं । दशहस्तायतं चैव विस्तारं तु द्विहस्तकं ।। १९.७८ ।।
kṣॐaṃ kārpāsajaṃ vastraṃ vakṣabhedāṅgasaṃbhavaṃ | daśahastāyataṃ caiva vistāraṃ tu dvihastakaṃ || 19.78 ||
मनोहरं तु सुश्लक्ष्णं विशेषं वस्त्रमुच्यते । बेरायामार्धमानेन वस्त्रविस्तार मुच्यते ।। १९.७९ ।।
manoharaṃ tu suślakṣṇaṃ viśeṣaṃ vastramucyate | berāyāmārdhamānena vastravistāra mucyate || 19.79 ||
विस्ताराष्टगुणायामं सदशं तु सलक्षणं । मयूरपिञ्छैःकुर्यात्तु चतुस्तालं तु विस्तृतं ।। १९.८० ।।
vistārāṣṭaguṇāyāmaṃ sadaśaṃ tu salakṣaṇaṃ | mayūrapiñchaiḥkuryāttu catustālaṃ tu vistṛtaṃ || 19.80 ||
अधोमुखं तु कर्तव्यमत ऊर्ध्वमुखं तथा । पञ्चारत्निप्रमाणेव दण्डस्स्यादधमं तथा ।। १९.८१ ।।
adhomukhaṃ tu kartavyamata ūrdhvamukhaṃ tathā | pañcāratnipramāṇeva daṇḍassyādadhamaṃ tathā || 19.81 ||
अधिकं द्वादशाङ्गुल्यं मध्यमेचोत्तमेपि वा । एवं पिञ्छं समाख्यातं छत्रलक्षणमुच्यते ।। १९.८२ ।।
adhikaṃ dvādaśāṅgulyaṃ madhyamecottamepi vā | evaṃ piñchaṃ samākhyātaṃ chatralakṣaṇamucyate || 19.82 ||
षट्तानं छत्रविस्तारमुत्तमं समुदाहृतं । मध्यमं पञ्चतालंस्याच्च तुस्तालमथाधमं ।। १९.८३ ।।
ṣaṭtānaṃ chatravistāramuttamaṃ samudāhṛtaṃ | madhyamaṃ pañcatālaṃsyācca tustālamathādhamaṃ || 19.83 ||
मौक्तिकं तु भवेच्छत्रं वस्त्रेशापि हितं तथा । वस्त्रेण वा तथा कुर्यात्तालपत्रमथापि वा ।। १९.८४ ।।
mauktikaṃ tu bhavecchatraṃ vastreśāpi hitaṃ tathā | vastreṇa vā tathā kuryāttālapatramathāpi vā || 19.84 ||
छत्रं त्वधोमुखं प्रोक्तं दण्डं पिञ्छस्य दण्डवथ् । सुवर्णरत्नसंयुक्तं कुर्यादाभरणादिकं ।। १९.८५ ।।
chatraṃ tvadhomukhaṃ proktaṃ daṇḍaṃ piñchasya daṇḍavath | suvarṇaratnasaṃyuktaṃ kuryādābharaṇādikaṃ || 19.85 ||
मुकुटं कुण्डलं चैव हारं कैयूरकं तथा । कटकं कटिसूत्रं च पुष्पं वै हारनूपुरे ।। १९.८६ ।।
mukuṭaṃ kuṇḍalaṃ caiva hāraṃ kaiyūrakaṃ tathā | kaṭakaṃ kaṭisūtraṃ ca puṣpaṃ vai hāranūpure || 19.86 ||
कुर्यादुदरबन्धं च रत्नहारं च मेखलां । हारं च कर्णपुष्पं च प्रतिमाया यथार्हकं ।। १९.८७ ।।
kuryādudarabandhaṃ ca ratnahāraṃ ca mekhalāṃ | hāraṃ ca karṇapuṣpaṃ ca pratimāyā yathārhakaṃ || 19.87 ||
चामरै श्चामरं कुर्यात्पिञ्छैर्वापि मयूरजैः । दण्डं हक्तप्रमाणं स्याद्बालदण्डप्रमाणकं ।। १९.८८ ।।
cāmarai ścāmaraṃ kuryātpiñchairvāpi mayūrajaiḥ | daṇḍaṃ haktapramāṇaṃ syādbāladaṇḍapramāṇakaṃ || 19.88 ||
हेमरत्नमयं दण्डं तारताम्रमयं तथा । अथ वा दारुदण्डं स्यान्मयूरपिञ्छं च योजयेथ् ।। १९.८९ ।।
hemaratnamayaṃ daṇḍaṃ tāratāmramayaṃ tathā | atha vā dārudaṇḍaṃ syānmayūrapiñchaṃ ca yojayeth || 19.89 ||
एवं तु चामरं प्रोक्तं प्रच्छन्नपटमुच्यते । क्ष्ॐअकार्पाससंयुक्तं द्वारमानन्तु कारयेथ् ।। १९.९० ।।
evaṃ tu cāmaraṃ proktaṃ pracchannapaṭamucyate | kṣॐakārpāsasaṃyuktaṃ dvāramānantu kārayeth || 19.90 ||
अथ वक्ष्ये विशेषेण सहस्रधाराविधिक्रमं । सौवर्णं राजतं वापि ताम्रं वापि स्वशक्तितः ।। १९.९१ ।।
atha vakṣye viśeṣeṇa sahasradhārāvidhikramaṃ | sauvarṇaṃ rājataṃ vāpi tāmraṃ vāpi svaśaktitaḥ || 19.91 ||
उत्तमं षोडशाङ्गुल्यं मध्यमं द्वादशांगुलं । अष्टांगुलं तदधमं यथाशक्ति च कारयेथ् ।। १९.९२ ।।
uttamaṃ ṣoḍaśāṅgulyaṃ madhyamaṃ dvādaśāṃgulaṃ | aṣṭāṃgulaṃ tadadhamaṃ yathāśakti ca kārayeth || 19.92 ||
एतैरङ्गुलिभिस्सम्यक्भ्रमीकृत्य च चन्द्रवथ् । भागं भित्त्युन्नतं प्रोक्तं गोलकं वा विशेषतः ।। १९.९३ ।।
etairaṅgulibhissamyakbhramīkṛtya ca candravath | bhāgaṃ bhittyunnataṃ proktaṃ golakaṃ vā viśeṣataḥ || 19.93 ||
सीमावृत्तं तु विस्तारमष्टाङ्गुलमिति स्मृतं । कर्णि कायामविस्तारं गोलकं तु यवोन्नतं ।। १९.९४ ।।
sīmāvṛttaṃ tu vistāramaṣṭāṅgulamiti smṛtaṃ | karṇi kāyāmavistāraṃ golakaṃ tu yavonnataṃ || 19.94 ||
मध्ये रत्नं सुवर्णं वा यथा शक्ति समर्पयेथ् । कर्णिकामभितः कुर्याद्दलान्यष्ट सुसंगतं ।। १९.९५ ।।
madhye ratnaṃ suvarṇaṃ vā yathā śakti samarpayeth | karṇikāmabhitaḥ kuryāddalānyaṣṭa susaṃgataṃ || 19.95 ||
परितष्षोडशदलं द्वात्रिंशत्कर्णिकं बहिः । चतुष्षष्टिसमायुक्तं दलं बाह्ये प्रकल्पयेथ् ।। १९.९६ ।।
paritaṣṣoḍaśadalaṃ dvātriṃśatkarṇikaṃ bahiḥ | catuṣṣaṣṭisamāyuktaṃ dalaṃ bāhye prakalpayeth || 19.96 ||
दले यवद्वयघनं रेखामपि च कारयेथ् । सहस्रसुषिरैर्युक्तं समानोक्तं च कारयेथ् ।। १९.९७ ।।
dale yavadvayaghanaṃ rekhāmapi ca kārayeth | sahasrasuṣirairyuktaṃ samānoktaṃ ca kārayeth || 19.97 ||
षोडशद्वादशाष्टाभिरङ्गुल्यायामविस्तृतं । मालं तद्धस्तविस्तारं शङ्खान्तरसमीकृतं ।। १९.९८ ।।
ṣoḍaśadvādaśāṣṭābhiraṅgulyāyāmavistṛtaṃ | mālaṃ taddhastavistāraṃ śaṅkhāntarasamīkṛtaṃ || 19.98 ||
पद्माकृतिं च कृत्वा तु तौ च नालसमायुतौ । शेषं युक्त्या प्रकुर्वीत जलनिर्गमनं बुधः,, ।। १९.९९ ।।
padmākṛtiṃ ca kṛtvā tu tau ca nālasamāyutau | śeṣaṃ yuktyā prakurvīta jalanirgamanaṃ budhaḥ,, || 19.99 ||
सर्वसैन्दर्यसंयुक्तं तथाकारं च कारयेथ् । प्रक्षाल्य पञ्चगव्येन शोधनीयेन शोधयेथ् ।। १९.१०० ।।
sarvasaindaryasaṃyuktaṃ tathākāraṃ ca kārayeth | prakṣālya pañcagavyena śodhanīyena śodhayeth || 19.100 ||
देवालयस्य पुरितो गोमयेनोपलिप्य च । थान्यराशिं समास्तीर्य वस्त्रं चोपरि विन्यसेथ् ।। १९.१०१ ।।
devālayasya purito gomayenopalipya ca | thānyarāśiṃ samāstīrya vastraṃ copari vinyaseth || 19.101 ||
उत्तरे वास्तुहोमं च पर्यक्निं चैव पूर्ववथ् । आचार्यं पूजयेत्तत्र नववस्त्राङ्गुलीयकाः, ।। १९.१०२ ।।
uttare vāstuhomaṃ ca paryakniṃ caiva pūrvavath | ācāryaṃ pūjayettatra navavastrāṅgulīyakāḥ, || 19.102 ||
तन्त्रेन्दुमण्डलं ध्यात्वा पद्मे पद्मनिधिं तथा । शङ्खे शङ्खनिधिं तद्वदावाह्यैव समर्चयेथ् ।। १९.१०३ ।।
tantrendumaṇḍalaṃ dhyātvā padme padmanidhiṃ tathā | śaṅkhe śaṅkhanidhiṃ tadvadāvāhyaiva samarcayeth || 19.103 ||
पुण्याहं वाचयित्वा तु दक्षिणां च ददेत्पुनः । बिंबशुद्धिं च कृत्वातु मन्त्रेणैवाभिषिच्य च ।। १९.१०४ ।।
puṇyāhaṃ vācayitvā tu dakṣiṇāṃ ca dadetpunaḥ | biṃbaśuddhiṃ ca kṛtvātu mantreṇaivābhiṣicya ca || 19.104 ||
देवदेवं समभ्यर्च्य हविस्तत्र निवेदयेथ् । एवं वै कृतपात्राणि देवार्थं च प्रदापयेथ् ।। १९.१०५ ।।
devadevaṃ samabhyarcya havistatra nivedayeth | evaṃ vai kṛtapātrāṇi devārthaṃ ca pradāpayeth || 19.105 ||
तस्य कायकृतं पापं तत्क्षणादेव नश्यति । सर्वदोषोपशमनं विष्णुभक्तिविवर्धनं ।। १९.१०६ ।।
tasya kāyakṛtaṃ pāpaṃ tatkṣaṇādeva naśyati | sarvadoṣopaśamanaṃ viṣṇubhaktivivardhanaṃ || 19.106 ||
इति श्रीवैखानसे भगवच्छास्त्रे भृसुप्रोक्तायांसंहितायां प्रकीर्णाधिकारे एकानविंशोऽध्यायः.
iti śrīvaikhānase bhagavacchāstre bhṛsuproktāyāṃsaṃhitāyāṃ prakīrṇādhikāre ekānaviṃśo'dhyāyaḥ.
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
