अथषट्त्रिंशोऽध्यायः.
athaṣaṭtriṃśo'dhyāyaḥ.
अपचाराः
अपचारास्तथा विष्णोर्द्वात्रिंशत्परिकीर्तिताः । यानैर्वा पादुकैर्वापि गमनं भगवद्गृहे ।। ३६.१ ।।
apacārāstathā viṣṇordvātriṃśatparikīrtitāḥ | yānairvā pādukairvāpi gamanaṃ bhagavadgṛhe || 36.1 ||
देवोत्सवाद्यसेवाचाप्रणामं च तदग्रतः । एकहस्तप्रणामश्च तत्पुरस्तात्प्रदक्षिणं ।। ३६.२ ।।
devotsavādyasevācāpraṇāmaṃ ca tadagrataḥ | ekahastapraṇāmaśca tatpurastātpradakṣiṇaṃ || 36.2 ||
उच्छिष्टे चैव चाशौचे भगवद्वन्दनादिकं । पादप्रसारणं चाग्रे तथा पर्यङ्कबन्धनं ।। ३६.३ ।।
ucchiṣṭe caiva cāśauce bhagavadvandanādikaṃ | pādaprasāraṇaṃ cāgre tathā paryaṅkabandhanaṃ || 36.3 ||
शयनं भोजनं चैव मुधाभाषणमेव च । उच्चैर्भाषा वृधाजल्पो रोदनाद्यं च विग्रहः ।। ३६.४ ।।
śayanaṃ bhojanaṃ caiva mudhābhāṣaṇameva ca | uccairbhāṣā vṛdhājalpo rodanādyaṃ ca vigrahaḥ || 36.4 ||
निग्रहोऽनुग्रहश्चैव स्त्रीषु साकूतभाषणं । अश्लीलकथनं चैवाप्यधोवायुविमोक्षणं ।। ३६.५ ।।
nigraho'nugrahaścaiva strīṣu sākūtabhāṣaṇaṃ | aślīlakathanaṃ caivāpyadhovāyuvimokṣaṇaṃ || 36.5 ||
कंबलावरणं चैव वरनिन्दा परस्तुतिः । शक्तौ गौणोपचारश्चाप्यनिवेदितभक्षणं ।। ३६.६ ।।
kaṃbalāvaraṇaṃ caiva varanindā parastutiḥ | śaktau gauṇopacāraścāpyaniveditabhakṣaṇaṃ || 36.6 ||
तत्तत्कालोद्भवानां च फलादीनामनर्पणं । विनियुक्तावशिष्टस्य प्रदानं व्यञ्जनादिषु ।। ३६.७ ।।
tattatkālodbhavānāṃ ca phalādīnāmanarpaṇaṃ | viniyuktāvaśiṣṭasya pradānaṃ vyañjanādiṣu || 36.7 ||
पृष्ठीकृत्यासनं चैव परेषामभिवन्दनं । गुर्ॐऔनं निजस्तोत्रं देवतानिन्दनं तथा ।। ३६.८ ।।
pṛṣṭhīkṛtyāsanaṃ caiva pareṣāmabhivandanaṃ | gurॐaunaṃ nijastotraṃ devatānindanaṃ tathā || 36.8 ||
अपचारां स्तु विविधानीदृशान्परिवर्जयेथ् । अपचारेष्वनन्तेषु सत्स्वन्येषु प्रमादतः ।। ३६.९ ।।
apacārāṃ stu vividhānīdṛśānparivarjayeth | apacāreṣvananteṣu satsvanyeṣu pramādataḥ || 36.9 ||
क्षमऽऽस्वेत्यर्थनैवैगा निष्कृतिर्निरुपद्रवा । अन्यथा यदि कुर्वाणःप्रमादात्ज्ञानतोऽथवा ।। ३६.१० ।।
kṣama''svetyarthanaivaigā niṣkṛtirnirupadravā | anyathā yadi kurvāṇaḥpramādātjñānato'thavā || 36.10 ||
स याति नरकान्घोरान्सन्ततं भृशदारुणान् । येतु स्मरणमात्रेण भवन्ति हृदयच्छिदः ।। ३६.११ ।।
sa yāti narakānghorānsantataṃ bhṛśadāruṇān | yetu smaraṇamātreṇa bhavanti hṛdayacchidaḥ || 36.11 ||
द्वात्रिंशन्नरकाः
द्वात्रिंशन्नरकास्ते तु कीर्त्यन्तेब्रह्मवादिभिः । रौरवध्वान्तशीतोष्णतापांबुजमहांबुजाः ।। ३६.१२ ।।
dvātriṃśannarakāste tu kīrtyantebrahmavādibhiḥ | rauravadhvāntaśītoṣṇatāpāṃbujamahāṃbujāḥ || 36.12 ||
कालसूत्रोऽष्टमो ह्येते नरका इति विश्रुताः । सूच्यग्रकालखड्गाश्च क्षुरधारांचबरीषकाः ।। ३६.१३ ।।
kālasūtro'ṣṭamo hyete narakā iti viśrutāḥ | sūcyagrakālakhaḍgāśca kṣuradhārāṃcabarīṣakāḥ || 36.13 ||
तप्तांगारमहादाहौ संतापश्चेति के चन । भवन्त्यष्टासु भीभत्का महाशब्दा भयानकाः ।। ३६.१४ ।।
taptāṃgāramahādāhau saṃtāpaśceti ke cana | bhavantyaṣṭāsu bhībhatkā mahāśabdā bhayānakāḥ || 36.14 ||
लक्षाप्रलेपमांसादनिरुच्छ्वसनसोच्छ्वसाः । युग्माद्रिशाल्मलीलोहप्रदीपक्षुत्पिपासिकाः ।। ३६.१५ ।।
lakṣāpralepamāṃsādanirucchvasanasocchvasāḥ | yugmādriśālmalīlohapradīpakṣutpipāsikāḥ || 36.15 ||
कृमीणां निचयश्चैव राजानः परिकीर्तिताः । लोहस्तम्भोऽथ विण्मूत्रे तथा वैतरणी नदी ।। ३६.१६ ।।
kṛmīṇāṃ nicayaścaiva rājānaḥ parikīrtitāḥ | lohastambho'tha viṇmūtre tathā vaitaraṇī nadī || 36.16 ||
तामिस्रश्चान्धतामिस्रः कुम्भीपाकोऽथ रौरवः । महापदानुगामी च राजराजेश्वराह्वयः ।। ३६.१७ ।।
tāmisraścāndhatāmisraḥ kumbhīpāko'tha rauravaḥ | mahāpadānugāmī ca rājarājeśvarāhvayaḥ || 36.17 ||
त्रयस्त्रींशत्पुटेष्वर्धं पार्थिवं चार्धमायसं । तन्मध्ये नरका घोरा बहुशस्तमसि स्थिताः ।। ३६.१८ ।।
trayastrīṃśatpuṭeṣvardhaṃ pārthivaṃ cārdhamāyasaṃ | tanmadhye narakā ghorā bahuśastamasi sthitāḥ || 36.18 ||
तेषां नरकभेदानामष्टाविंशतिकोटयः । एतेषां दारुणानां तु नरकाणां पतिस्थ्सितः ।। ३६.१९ ।।
teṣāṃ narakabhedānāmaṣṭāviṃśatikoṭayaḥ | eteṣāṃ dāruṇānāṃ tu narakāṇāṃ patisthsitaḥ || 36.19 ||
कूश्माण्ड इति विख्यातः प्रलयार्कालनद्युतिः । करालवदनः क्रुद्धो वृत्तकोटरलोचनः ।। ३६.२० ।।
kūśmāṇḍa iti vikhyātaḥ pralayārkālanadyutiḥ | karālavadanaḥ kruddho vṛttakoṭaralocanaḥ || 36.20 ||
टङ्कपाणिस्तथाभूतैर्भूतैर्भूयोभिरावृतः । पापास्त्वेतेषु पच्यन्तेनराः कर्मानुरूपतः ।। ३६.२१ ।।
ṭaṅkapāṇistathābhūtairbhūtairbhūyobhirāvṛtaḥ | pāpāstveteṣu pacyantenarāḥ karmānurūpataḥ || 36.21 ||
यातनाभिर्विचित्राभिरापापप्रक्षयान्तकं । प्रायश्चित्तोज्घिता दृप्तानिजधर्मपराङ्मुखाः ।। ३६.२२ ।।
yātanābhirvicitrābhirāpāpaprakṣayāntakaṃ | prāyaścittojghitā dṛptānijadharmaparāṅmukhāḥ || 36.22 ||
परधर्मरताश्चोराः पतन्ति नरकाग्निषु । महापातकिनःकल्पं तिष्ठन्ति नरकाग्निषु ।। ३६.२३ ।।
paradharmaratāścorāḥ patanti narakāgniṣu | mahāpātakinaḥkalpaṃ tiṣṭhanti narakāgniṣu || 36.23 ||
मन्वन्तरं पातकिनो देवब्रह्मस्वहारिणः । उपपातकिनो मर्त्या देवदेवाग्नियज्वनां ।। ३६.२४ ।।
manvantaraṃ pātakino devabrahmasvahāriṇaḥ | upapātakino martyā devadevāgniyajvanāṃ || 36.24 ||
द्विजगोगुरुधर्माणां निन्दका ब्रह्मणो दिनं । अन्ये चतुर्युगं मर्त्यास्तदर्धं च नराधमाः ।। ३६.२५ ।।
dvijagogurudharmāṇāṃ nindakā brahmaṇo dinaṃ | anye caturyugaṃ martyāstadardhaṃ ca narādhamāḥ || 36.25 ||
तिष्ठन्ति नरके घोरे निजपापानुरूप्यतः । द्यूतस्त्रीविषयासक्ता ये धर्मविकलाःखलाः ।। ३६.२६ ।।
tiṣṭhanti narake ghore nijapāpānurūpyataḥ | dyūtastrīviṣayāsaktā ye dharmavikalāḥkhalāḥ || 36.26 ||
पतन्ति तेषु घोरेषु नरकेषु नराधमाः । न श्रुण्वन्ति च ये मूढास्साधूक्तं धर्मगौरवं ।। ३६.२७ ।।
patanti teṣu ghoreṣu narakeṣu narādhamāḥ | na śruṇvanti ca ye mūḍhāssādhūktaṃ dharmagauravaṃ || 36.27 ||
प्यत्यक्षं केन तद्दृष्टं प्रत्युऽऽतेति वदन्ति च । कामलोभाभिभूताश्च बिडालव्रतिनस्तथा ।। ३६.२८ ।।
pyatyakṣaṃ kena taddṛṣṭaṃ pratyu''teti vadanti ca | kāmalobhābhibhūtāśca biḍālavratinastathā || 36.28 ||
पापिष्ठाः कर्महीनाश्च जिह्वोपस्थपरायणाः । यतिनिन्दापरा ये च क्षेत्रतीर्थादिदूषकाः ।। ३६.२९ ।।
pāpiṣṭhāḥ karmahīnāśca jihvopasthaparāyaṇāḥ | yatinindāparā ye ca kṣetratīrthādidūṣakāḥ || 36.29 ||
पतन्ति तेषु ते मर्त्याविवशाः पापबन्धनाः । इहानुभूयनिर्दिष्टमायुर्मर्त्यास्स्वयंभुवा ।। ३६.३० ।।
patanti teṣu te martyāvivaśāḥ pāpabandhanāḥ | ihānubhūyanirdiṣṭamāyurmartyāssvayaṃbhuvā || 36.30 ||
निमित्तं किञ्चिदासाद्य विमुच्यन्तेकलेवरैः । लभन्ते ते पुनर्देबं यातनीयं स्वकर्मजं ।। ३६.३१ ।।
nimittaṃ kiñcidāsādya vimucyantekalevaraiḥ | labhante te punardebaṃ yātanīyaṃ svakarmajaṃ || 36.31 ||
तन्मात्रगुणसंपन्नं सुखदुःखोपभोगदं । पापाः पापक्षयो यावत्पच्यन्ते नरकाग्निषु ।। ३६.३२ ।।
tanmātraguṇasaṃpannaṃ sukhaduḥkhopabhogadaṃ | pāpāḥ pāpakṣayo yāvatpacyante narakāgniṣu || 36.32 ||
आमलप्रक्षयाद्वह्नौ ध्मायन्तेधातवो यथा । यावन्तोजन्तवस्स्वर्गभूपातालेषु सर्वतः ।। ३६.३३ ।।
āmalaprakṣayādvahnau dhmāyantedhātavo yathā | yāvantojantavassvargabhūpātāleṣu sarvataḥ || 36.33 ||
तावन्त एव घोरेषु सन्त्यधो नरकाग्निषु । अष्टाविंशतिरेवोक्ताः क्षितेर्नरककोटयः ।। ३६.३४ ।।
tāvanta eva ghoreṣu santyadho narakāgniṣu | aṣṭāviṃśatirevoktāḥ kṣiternarakakoṭayaḥ || 36.34 ||
सप्तमस्य तलस्याधो घोरेतमसि संस्थिताः । घोराख्या प्रधमाकोटिस्सु घोरतलसंस्थिताः ।। ३६.३५ ।।
saptamasya talasyādho ghoretamasi saṃsthitāḥ | ghorākhyā pradhamākoṭissu ghoratalasaṃsthitāḥ || 36.35 ||
अतिघोरा महाघोरा घोरघोरा च पञ्चमी । षष्ठी तरलताराख्या सप्तमी च भयावहा ।। ३६.३६ ।।
atighorā mahāghorā ghoraghorā ca pañcamī | ṣaṣṭhī taralatārākhyā saptamī ca bhayāvahā || 36.36 ||
अष्टमी कालरात्री च नवमी च भयोत्कटा । दशमी तदधश्चण्णा महाचण्डा ततोऽप्यधः ।। ३६.३७ ।।
aṣṭamī kālarātrī ca navamī ca bhayotkaṭā | daśamī tadadhaścaṇṇā mahācaṇḍā tato'pyadhaḥ || 36.37 ||
चण्डकोलाहलाचान्या प्रचण्डानरकाधिका । पद्मापद्मवती भीमा भीमभीषणनायका ।। ३६.३८ ।।
caṇḍakolāhalācānyā pracaṇḍānarakādhikā | padmāpadmavatī bhīmā bhīmabhīṣaṇanāyakā || 36.38 ||
कराला विकराला च वज्रा विंशतिकास्मृता । त्रिकोणा पञ्चकोणा च सुदीर्घा परिवर्तुला ।। ३६.३९ ।।
karālā vikarālā ca vajrā viṃśatikāsmṛtā | trikoṇā pañcakoṇā ca sudīrghā parivartulā || 36.39 ||
सप्तभ्ॐआष्टभ्ॐआ च दीप्तायामेति चाष्टमी । इत्येता नामतः प्रोक्ता घोरा नरककोटयः ।। ३६.४० ।।
saptabhॐāṣṭabhॐā ca dīptāyāmeti cāṣṭamī | ityetā nāmataḥ proktā ghorā narakakoṭayaḥ || 36.40 ||
अष्टाविंशतिरेवैताः पापानां यातनात्मनां । तासां क्रमेण विज्ञेयाः पञ्च पञ्चैकनायकाः ।। ३६.४१ ।।
aṣṭāviṃśatirevaitāḥ pāpānāṃ yātanātmanāṃ | tāsāṃ krameṇa vijñeyāḥ pañca pañcaikanāyakāḥ || 36.41 ||
प्रत्येकं सर्वकोटीनां नामतस्तान्निबोधत । रौरवः प्रथमस्तेषां रुदन्ते यत्र देहिनः ।। ३६.४२ ।।
pratyekaṃ sarvakoṭīnāṃ nāmatastānnibodhata | rauravaḥ prathamasteṣāṃ rudante yatra dehinaḥ || 36.42 ||
महारौरवको यत्र महान्तोऽपि रुदन्तिच । तमश्शीतं यथा चोष्णं पञ्चाद्या नायकास्स्मृताः ।। ३६.४३ ।।
mahārauravako yatra mahānto'pi rudantica | tamaśśītaṃ yathā coṣṇaṃ pañcādyā nāyakāssmṛtāḥ || 36.43 ||
सुघोरस्सुतपस्तीक्ष्णः पद्मस्सं जीवनश्शतः । महामांसो विलोमश्च सुभीमश्च कटङ्कटः ।। ३६.४४ ।।
sughorassutapastīkṣṇaḥ padmassaṃ jīvanaśśataḥ | mahāmāṃso vilomaśca subhīmaśca kaṭaṅkaṭaḥ || 36.44 ||
तीव्रवेषी करालश्च विकरालः प्रकम्पनः । महापद्मस्सुपद्मश्च कालवक्रश्च गर्जनः ।। ३६.४५ ।।
tīvraveṣī karālaśca vikarālaḥ prakampanaḥ | mahāpadmassupadmaśca kālavakraśca garjanaḥ || 36.45 ||
सूचीमुखस्सुनेमिश्च खादकस्सुप्रपीडनः । कुंभीपाकस्सुपाकश्च चक्रकश्चातिदारुणः ।। ३६.४६ ।।
sūcīmukhassunemiśca khādakassuprapīḍanaḥ | kuṃbhīpākassupākaśca cakrakaścātidāruṇaḥ || 36.46 ||
अङ्गारराशिफवनमसृक्पूयचहद्रस्तथा । तीक्ष्णायस्तुण्डशकुनिर्महासंवर्तकस्तता ।। ३६.४७ ।।
aṅgārarāśiphavanamasṛkpūyacahadrastathā | tīkṣṇāyastuṇḍaśakunirmahāsaṃvartakastatā || 36.47 ||
सुतप्ताब्जस्सुलोपश्च पूतिमांसो द्रवत्रपु । उच्छ्वासश्च निरुच्छ्वासो सुदीर्घः कूटशाल्मली ।। ३६.४८ ।।
sutaptābjassulopaśca pūtimāṃso dravatrapu | ucchvāsaśca nirucchvāso sudīrghaḥ kūṭaśālmalī || 36.48 ||
दरीष्टस्सुमहानादप्रभावस्सुप्रभावनः । ऋक्षमेषवृकाश्शल्य सिंहव्याघ्रगजाननाः ।। ३६.४९ ।।
darīṣṭassumahānādaprabhāvassuprabhāvanaḥ | ṛkṣameṣavṛkāśśalya siṃhavyāghragajānanāḥ || 36.49 ||
श्वसूकराजमहिषखरमेषहयाननाः । ग्रहकुंभीरनक्रास्याः सर्पकूर्मास्यवायसाः ।। ३६.५० ।।
śvasūkarājamahiṣakharameṣahayānanāḥ | grahakuṃbhīranakrāsyāḥ sarpakūrmāsyavāyasāḥ || 36.50 ||
कृध्रोलूकजलूकाश्च शार्दूलकपिकर्कटाः । गन्धकः पूतिवक्रश्च रक्ताक्षः पूतिमृत्तिकः ।। ३६.५१ ।।
kṛdhrolūkajalūkāśca śārdūlakapikarkaṭāḥ | gandhakaḥ pūtivakraśca raktākṣaḥ pūtimṛttikaḥ || 36.51 ||
कणधूमस्तुषाग्निश्च कृमीणां निचयस्तथा । अमेध्यश्चाप्रतीकारो रुधिरान्नस्यभोजनं ।। ३६.५२ ।।
kaṇadhūmastuṣāgniśca kṛmīṇāṃ nicayastathā | amedhyaścāpratīkāro rudhirānnasyabhojanaṃ || 36.52 ||
लालाभक्षमभक्षश्च सर्वभक्षश्च दारुणः । जङ्कटस्सुविलासश्च विकटः कटपूतनः ।। ३६.५३ ।।
lālābhakṣamabhakṣaśca sarvabhakṣaśca dāruṇaḥ | jaṅkaṭassuvilāsaśca vikaṭaḥ kaṭapūtanaḥ || 36.53 ||
अम्बरीषः कटाहश्च कष्टा वैतरणी नदी । सुतप्तलोहशयनमेकपादप्रतप्तकं ।। ३६.५४ ।।
ambarīṣaḥ kaṭāhaśca kaṣṭā vaitaraṇī nadī | sutaptalohaśayanamekapādaprataptakaṃ || 36.54 ||
असितालवनं घोरमस्थिभङ्गप्रपीडनं । तिलातसीक्षुयान्त्राणिकूटपाशप्रमर्दनं ।। ३६.५५ ।।
asitālavanaṃ ghoramasthibhaṅgaprapīḍanaṃ | tilātasīkṣuyāntrāṇikūṭapāśapramardanaṃ || 36.55 ||
महाछुल्ली सुछुल्ली च तप्तलोहमयी शिला । पर्वतक्षुरधाराख्यं तथा च मलपर्वतः ।। ३६.५६ ।।
mahāchullī suchullī ca taptalohamayī śilā | parvatakṣuradhārākhyaṃ tathā ca malaparvataḥ || 36.56 ||
मूत्रविष्ठांधकूपेषु क्षारकूपेषु पातनं । मुसलोलूखलं यन्त्रं शिलाशकललाङ्गलं ।। ३६.५७ ।।
mūtraviṣṭhāṃdhakūpeṣu kṣārakūpeṣu pātanaṃ | musalolūkhalaṃ yantraṃ śilāśakalalāṅgalaṃ || 36.57 ||
तालपत्रासिगहनं महामशकमण्डपं । सम्मोहनोऽस्थिभङ्गश्च तपुःशूलमयोगुडः(?) ।। ३६.५८ ।।
tālapatrāsigahanaṃ mahāmaśakamaṇḍapaṃ | sammohano'sthibhaṅgaśca tapuḥśūlamayoguḍaḥ(?) || 36.58 ||
बहुदुःखं महादुःखं कश्मलं शमलं मलं । हालाहलो निरूपश्च सुरूपश्च तमोऽनुगः ।। ३६.५९ ।।
bahuduḥkhaṃ mahāduḥkhaṃ kaśmalaṃ śamalaṃ malaṃ | hālāhalo nirūpaśca surūpaśca tamo'nugaḥ || 36.59 ||
एकपादस्त्रिपादश्च तीव्रवीचिश्च रन्तिमः । अष्टाविंशतिरेवैतैः क्रमशः पञ्चकाः स्मृताः ।। ३६.६० ।।
ekapādastripādaśca tīvravīciśca rantimaḥ | aṣṭāviṃśatirevaitaiḥ kramaśaḥ pañcakāḥ smṛtāḥ || 36.60 ||
कोटीनामानु पूर्व्येण पञ्च पञ्चैव नायकाः । रौरवाद्यं च वीर्यं च शतमेकन्तु सर्वतः ।। ३६.६१ ।।
koṭīnāmānu pūrvyeṇa pañca pañcaiva nāyakāḥ | rauravādyaṃ ca vīryaṃ ca śatamekantu sarvataḥ || 36.61 ||
चत्वारिंशत्समधिकं महानरकमण्डलं । तेषु पापाः प्रपच्यन्तेनराः कर्मानुरूपतः ।। ३६.६२ ।।
catvāriṃśatsamadhikaṃ mahānarakamaṇḍalaṃ | teṣu pāpāḥ prapacyantenarāḥ karmānurūpataḥ || 36.62 ||
यातनाभिर्विचित्राभिराकर्मप्रक्षयाद्भृशं । सुसूढं हस्तयोर्बद्ध्वातप्तशृङ्खलया नराः ।। ३६.६३ ।।
yātanābhirvicitrābhirākarmaprakṣayādbhṛśaṃ | susūḍhaṃ hastayorbaddhvātaptaśṛṅkhalayā narāḥ || 36.63 ||
महावृङ्गरशाखासुगम्यन्तेयमकिङ्करैः । डोलिताश्चातिवेगेन निस्संज्ञा यान्तियोजनं ।। ३६.६४ ।।
mahāvṛṅgaraśākhāsugamyanteyamakiṅkaraiḥ | ḍolitāścātivegena nissaṃjñā yāntiyojanaṃ || 36.64 ||
अन्तरिक्षस्थितानां च लोहभारशतं ततः । पादयोर्बध्यते तेषां यमदूतैर्महाबलैः ।। ३६.६५ ।।
antarikṣasthitānāṃ ca lohabhāraśataṃ tataḥ | pādayorbadhyate teṣāṃ yamadūtairmahābalaiḥ || 36.65 ||
तेन भारेण महता भृशमाताडितानराः । आख्यान्तस्स्वानि कर्माणि तूष्णीं तिष्टन्ति विह्वलाः ।। ३६.६६ ।।
tena bhāreṇa mahatā bhṛśamātāḍitānarāḥ | ākhyāntassvāni karmāṇi tūṣṇīṃ tiṣṭanti vihvalāḥ || 36.66 ||
ततस्तप्तैरग्नि वर्णैर्लोहदण्डैस्सकण्टकैः । हन्यन्ते किङ्करैर्घोरैस्समर्तात्पापकारिणः ।। ३६.६७ ।।
tatastaptairagni varṇairlohadaṇḍaissakaṇṭakaiḥ | hanyante kiṅkarairghoraissamartātpāpakāriṇaḥ || 36.67 ||
ततः क्षारेण दीप्तेन वह्नेरपि विशेषतः । समन्ततः प्रलिप्यन्ते ताम्रेण च पुनः पुनः ।। ३६.६८ ।।
tataḥ kṣāreṇa dīptena vahnerapi viśeṣataḥ | samantataḥ pralipyante tāmreṇa ca punaḥ punaḥ || 36.68 ||
द्रुतेनात्यन्तलिप्तेन क्षताङ्गा जर्जरीकृताः । पुनर्विधाय चाङ्गानि शिरःप्रभृति चक्रमाथ् ।। ३६.६९ ।।
drutenātyantaliptena kṣatāṅgā jarjarīkṛtāḥ | punarvidhāya cāṅgāni śiraḥprabhṛti cakramāth || 36.69 ||
वार्ताकवत्प्रपच्यन्ते तप्ततैले कटाहके । निष्ठापूर्णे तथाकूपे कृमीणांनिचये पुनः ।। ३६.७० ।।
vārtākavatprapacyante taptataile kaṭāhake | niṣṭhāpūrṇe tathākūpe kṛmīṇāṃnicaye punaḥ || 36.70 ||
मेदोऽसृक्पूयपूर्णायां वाप्यां क्षिप्यन्ति? ते पुनः । भक्ष्यन्ते कृमिभिस्तीव्रैर्लोहतुण्डैश्च वायसैः ।। ३६.७१ ।।
medo'sṛkpūyapūrṇāyāṃ vāpyāṃ kṣipyanti? te punaḥ | bhakṣyante kṛmibhistīvrairlohatuṇḍaiśca vāyasaiḥ || 36.71 ||
श्वभिर्दंशैर्वृकैरुग्रैर्व्याघ्रैश्च विकृतैर्नरैः । पच्यन्ते चरुवद्वापि प्रदीप्ताङ्गारराशिषु ।। ३६.७२ ।।
śvabhirdaṃśairvṛkairugrairvyāghraiśca vikṛtairnaraiḥ | pacyante caruvadvāpi pradīptāṅgārarāśiṣu || 36.72 ||
प्रोतास्तीक्ष्णेषु शूलेषु नराः पापेन कर्मणा । शैलपीठैरथाक्रम्य घोरैः कर्मभिरात्मजैः ।। ३६.७३ ।।
protāstīkṣṇeṣu śūleṣu narāḥ pāpena karmaṇā | śailapīṭhairathākramya ghoraiḥ karmabhirātmajaiḥ || 36.73 ||
तिलवत्संप्रपीड्यन्ते चक्राख्ये नरके नराः । पच्यन्ते चातितप्तेषु लोहभाण्डेष्वनेकथा ।। ३६.७४ ।।
tilavatsaṃprapīḍyante cakrākhye narake narāḥ | pacyante cātitapteṣu lohabhāṇḍeṣvanekathā || 36.74 ||
तैलपूर्णकटाहेषु सुतप्तेषु पुनःपुनः । सर्देन्द्रियाणि संबद्ध्य क्रमात्पापेन यातनाः ।। ३६.७५ ।।
tailapūrṇakaṭāheṣu sutapteṣu punaḥpunaḥ | sardendriyāṇi saṃbaddhya kramātpāpena yātanāḥ || 36.75 ||
भवन्ति घोराः प्रत्येकं शरीरे तत्कृतेन च । ये श्रुण्वन्ति हरेर्निन्दां तेषां कर्णः प्रपूर्यते ।। ३६.७६ ।।
bhavanti ghorāḥ pratyekaṃ śarīre tatkṛtena ca | ye śruṇvanti harernindāṃ teṣāṃ karṇaḥ prapūryate || 36.76 ||
अग्निनर्णैरयःकीलैस्तप्तैस्ताम्रादिकद्रुतैः । त्रपुसीसारकूरकूटाद्यैःक्षारेण जतुना पुनः ।। ३६.७७ ।।
agninarṇairayaḥkīlaistaptaistāmrādikadrutaiḥ | trapusīsārakūrakūṭādyaiḥkṣāreṇa jatunā punaḥ || 36.77 ||
सुतप्ततीक्ष्णतैलेन वज्रलेपेन चान्ततः । क्रमादापूर्यते कर्णौ? नरकेषु च यातनाः ।। ३६.७८ ।।
sutaptatīkṣṇatailena vajralepena cāntataḥ | kramādāpūryate karṇau? narakeṣu ca yātanāḥ || 36.78 ||
अनुक्रमेण सर्वेषु भ्रमन्त्येतेषु यातनाः । ये तु देव गृहं गत्वा तत्र सेवार्थमागताः ।। ३६.७९ ।।
anukrameṇa sarveṣu bhramantyeteṣu yātanāḥ | ye tu deva gṛhaṃ gatvā tatra sevārthamāgatāḥ || 36.79 ||
अथ वान्यत्र तद्रूपा मदमोहपराजिताः । परदारांश्च गच्छन्ति लुब्धास्स्निग्धेन चक्षुषा ।। ३६.८० ।।
atha vānyatra tadrūpā madamohaparājitāḥ | paradārāṃśca gacchanti lubdhāssnigdhena cakṣuṣā || 36.80 ||
श्रावयेद्यो बुधो भक्त्या तथा यश्श्रुणुयादपि । सर्वपापविनिर्मुक्ता वैष्णवं पदमाप्नुयुः ।। ३५.३८० ।।
śrāvayedyo budho bhaktyā tathā yaśśruṇuyādapi | sarvapāpavinirmuktā vaiṣṇavaṃ padamāpnuyuḥ || 35.380 ||
अथोत्सवादिकरणे फलं वक्ष्ये मधुद्विषः । सकामानां फलं काम्यमकामानां परं पदं ।। ३५.३८१ ।।
athotsavādikaraṇe phalaṃ vakṣye madhudviṣaḥ | sakāmānāṃ phalaṃ kāmyamakāmānāṃ paraṃ padaṃ || 35.381 ||
उत्सवं तु प्रवक्ष्यन्ति देवदेवार्चनां सुराः । उत्साह उत्सवः प्रोक्तो मनुष्याणां विशेषेतः ।। ३५.३८२ ।।
utsavaṃ tu pravakṣyanti devadevārcanāṃ surāḥ | utsāha utsavaḥ prokto manuṣyāṇāṃ viśeṣetaḥ || 35.382 ||
उदित्युत्कृष्टशब्दोऽयं सवो यज्ञ उदाहृतः । तस्मादुत्तमयज्ञत्वादुत्सवः परिभाष्यते ।। ३५.३८३ ।।
udityutkṛṣṭaśabdo'yaṃ savo yajña udāhṛtaḥ | tasmāduttamayajñatvādutsavaḥ paribhāṣyate || 35.383 ||
वाजिमेधास्तयागानां तस्माद्देवोत्सवो वरः । उत्सवं देवदेवस्य यः कुर्यात्स्वकुलं स्वकं ।। ३५.३८४ ।।
vājimedhāstayāgānāṃ tasmāddevotsavo varaḥ | utsavaṃ devadevasya yaḥ kuryātsvakulaṃ svakaṃ || 35.384 ||
उत्तारयन्स्वयं विष्णोस्स याति परमं पदं । सवादुत्तारणं यस्मादुत्सवः परिकीर्त्यते ।। ३५.३८५ ।।
uttārayansvayaṃ viṣṇossa yāti paramaṃ padaṃ | savāduttāraṇaṃ yasmādutsavaḥ parikīrtyate || 35.385 ||
स यज्ञो वो नरान्युष्मानुत्तारयति निश्चयं । इति वेदा वदन्तीति स उत्सव उदीर्य ते ।। ३५.३८६ ।।
sa yajño vo narānyuṣmānuttārayati niścayaṃ | iti vedā vadantīti sa utsava udīrya te || 35.386 ||
वाजीमेधसहस्रेण यजतो यत्फलं भवेथ् । यश्चोत्सवेन यजते तयोस्तुल्यं फलं न्मृतं ।। ३५.३८७ ।।
vājīmedhasahasreṇa yajato yatphalaṃ bhaveth | yaścotsavena yajate tayostulyaṃ phalaṃ nmṛtaṃ || 35.387 ||
यागानामपि सर्वेषां फलमुत्सवकर्मणा । देवस्याश्नुवते सर्वं ये यजन्ते संशयः ।। ३५.३८८ ।।
yāgānāmapi sarveṣāṃ phalamutsavakarmaṇā | devasyāśnuvate sarvaṃ ye yajante saṃśayaḥ || 35.388 ||
सवानुत्क्रमते यस्मात्तस्मादुत्सव उछ्यते । उपकुर्वन्ति ये मर्त्या देवस्योत्सवकर्मणि ।। ३५.३८९ ।।
savānutkramate yasmāttasmādutsava uchyate | upakurvanti ye martyā devasyotsavakarmaṇi || 35.389 ||
कर्माणा मनसा वाचा तेऽपि यान्ति फलं बहु । ग्रामे वा रगरे वऽपि पत्तने वा महोत्सवः ।। ३५.३९० ।।
karmāṇā manasā vācā te'pi yānti phalaṃ bahu | grāme vā ragare va'pi pattane vā mahotsavaḥ || 35.390 ||
यत्र प्रवर्तते विष्णोस्संपदस्सन्ति तत्र वै । यत्र देशे जनपदे राष्ट्रे वा प्युत्सवो हरेः ।। ३५.३९१ ।।
yatra pravartate viṣṇossaṃpadassanti tatra vai | yatra deśe janapade rāṣṭre vā pyutsavo hareḥ || 35.391 ||
इतस्ततश्च धावन्ति दह्यमानास्तदर्चिषा । पृष्ठेनानीय जङ्घे द्वे विन्यस्ते स्रन्धयोजिते ।। ३६.९३ ।।
itastataśca dhāvanti dahyamānāstadarciṣā | pṛṣṭhenānīya jaṅghe dve vinyaste srandhayojite || 36.93 ||
तयोर्मध्येन चाकृष्य बाहुपृष्ठेन गाढतः । बद्ध्वा परस्परं सर्वं सुदृढं पापरज्जुभिः ।। ३६.९४ ।।
tayormadhyena cākṛṣya bāhupṛṣṭhena gāḍhataḥ | baddhvā parasparaṃ sarvaṃ sudṛḍhaṃ pāparajjubhiḥ || 36.94 ||
पिण्डबद्धं दशन्त्येनं भ्रमारास्तीक्ष्णलोहजाः । मानिनां क्रोधिनां चैव तस्कराणां च दारुणाः ।। ३६.९५ ।।
piṇḍabaddhaṃ daśantyenaṃ bhramārāstīkṣṇalohajāḥ | mānināṃ krodhināṃ caiva taskarāṇāṃ ca dāruṇāḥ || 36.95 ||
पिण्डबद्धास्स्मृता याम्यमहाज्वाले च यातनाः । रिज्जुभिर्वेष्टितांगाश्च प्रलिप्ताः कर्दमेन च ।। ३६.९६ ।।
piṇḍabaddhāssmṛtā yāmyamahājvāle ca yātanāḥ | rijjubhirveṣṭitāṃgāśca praliptāḥ kardamena ca || 36.96 ||
करीषवत्प्रपच्यन्ते म्रियन्ते तेन तेतथा । सुतीक्ष्णक्षारतोयेन कर्मशानु शिलासु च ।। ३६.९७ ।।
karīṣavatprapacyante mriyante tena tetathā | sutīkṣṇakṣāratoyena karmaśānu śilāsu ca || 36.97 ||
अपापसंक्षयात्पापा घृष्यन्ते चन्दनं यथा । शरीराभ्यन्तरगतैस्सन्ततं कृमिभिर्नराः ।। ३६.९८ ।।
apāpasaṃkṣayātpāpā ghṛṣyante candanaṃ yathā | śarīrābhyantaragataissantataṃ kṛmibhirnarāḥ || 36.98 ||
भक्ष्यन्ते तीव्रवदनैरादेह प्रक्षयाद्भृशं । कृमीणां निचये क्षिप्ताः पूतिमांसस्य राशिषु ।। ३६.९९ ।।
bhakṣyante tīvravadanairādeha prakṣayādbhṛśaṃ | kṛmīṇāṃ nicaye kṣiptāḥ pūtimāṃsasya rāśiṣu || 36.99 ||
तिष्ठन्त्युद्विग्नहृदयाः पर्वताभ्यन्तरार्दिताः । सुतप्तवज्रलेपेन शरीरमुपलिप्यते ।। ३६.१०० ।।
tiṣṭhantyudvignahṛdayāḥ parvatābhyantarārditāḥ | sutaptavajralepena śarīramupalipyate || 36.100 ||
जिघ्रन्ति मूढमनसो शिरसा धारयन्ति च । आरोप्यते शिरस्तेषां सुतप्तैर्लोहशङ्कुभिः ।। ३६.१०३ ।।
jighranti mūḍhamanaso śirasā dhārayanti ca | āropyate śirasteṣāṃ sutaptairlohaśaṅkubhiḥ || 36.103 ||
ततः क्षारेण दीप्तेन तैलताम्रादिभिः क्रमाथ् । शरीरे च महाघोराश्चित्रा नरकयातनाः ।। ३६.१०४ ।।
tataḥ kṣāreṇa dīptena tailatāmrādibhiḥ kramāth | śarīre ca mahāghorāścitrā narakayātanāḥ || 36.104 ||
बहुधोत्पाट्यते जीह्वा येऽसत्य प्रियवादिनः । संदंशेन सुतप्तेन प्रपीड्योरसि पादतः ।। ३६.१०५ ।।
bahudhotpāṭyate jīhvā ye'satya priyavādinaḥ | saṃdaṃśena sutaptena prapīḍyorasi pādataḥ || 36.105 ||
मिध्यागमप्रवक्तुश्च जीह्वा चास्य विनिर्गता । क्रोशार्धजीह्वाविस्तीर्णैर्हलैस्तीक्ष्णैः प्रपाट्यते ।। ३६.१०६ ।।
midhyāgamapravaktuśca jīhvā cāsya vinirgatā | krośārdhajīhvāvistīrṇairhalaistīkṣṇaiḥ prapāṭyate || 36.106 ||
निर्भर्त्सयन्तिये क्रूरा मातरं पितरं गुरुं । तेषां वज्रजलूकाभिर्मुखमादश्यते यतः ।। ३६.१०७ ।।
nirbhartsayantiye krūrā mātaraṃ pitaraṃ guruṃ | teṣāṃ vajrajalūkābhirmukhamādaśyate yataḥ || 36.107 ||
ततःक्षारेण ताम्रेण त्रपुणा सिच्यते पुनः । द्रुतैरापूर्यतेऽत्यर्थं तप्तलोहैश्च तन्मुखं ।। ३६.१०८ ।।
tataḥkṣāreṇa tāmreṇa trapuṇā sicyate punaḥ | drutairāpūryate'tyarthaṃ taptalohaiśca tanmukhaṃ || 36.108 ||
इतस्ततः पुनर्धावन्बद्ध्यते यमकिङ्करैः । ये निन्दन्ति महात्मानमाचार्यं धर्मदेशिकं ।। ३६.१०९ ।।
itastataḥ punardhāvanbaddhyate yamakiṅkaraiḥ | ye nindanti mahātmānamācāryaṃ dharmadeśikaṃ || 36.109 ||
विष्णुभक्तांश्च सम्मूढास्तद्धर्मं चैह शाश्वतं । तेषामुरसि कन्थे च जिह्मायां दन्तसन्धिषु ।। ३६.११० ।।
viṣṇubhaktāṃśca sammūḍhāstaddharmaṃ caiha śāśvataṃ | teṣāmurasi kanthe ca jihmāyāṃ dantasandhiṣu || 36.110 ||
तालुन्योष्ठे च नासायां मूर्ध्नि सर्वांगसन्धिषु । अग्निवर्णास्सुतप्ताश्च त्रिशिखा लोहशङ्कवः ।। ३६.१११ ।।
tālunyoṣṭhe ca nāsāyāṃ mūrdhni sarvāṃgasandhiṣu | agnivarṇāssutaptāśca triśikhā lohaśaṅkavaḥ || 36.111 ||
आरोप्यन्ते सुबहुशः स्थानेष्वेतेषु मुद्गरैः । ततः क्षारेण तप्तेन ताम्रेण त्रपुणा पुनः ।। ३६.११२ ।।
āropyante subahuśaḥ sthāneṣveteṣu mudgaraiḥ | tataḥ kṣāreṇa taptena tāmreṇa trapuṇā punaḥ || 36.112 ||
तप्तलोहादिभिस्सर्वैरापूर्यन्ते समन्ततः । यातनाश्च महाचित्राश्शरीरस्यापि सर्वतः ।। ३६.११३ ।।
taptalohādibhissarvairāpūryante samantataḥ | yātanāśca mahācitrāśśarīrasyāpi sarvataḥ || 36.113 ||
निश्शेषनरकेष्वेवं भ्रमन्ति क्रमशः पुनः । ये गृह्णन्ति परद्रव्यं पद्भ्यां विप्रं स्पृशन्ति च ।। ३६.११४ ।।
niśśeṣanarakeṣvevaṃ bhramanti kramaśaḥ punaḥ | ye gṛhṇanti paradravyaṃ padbhyāṃ vipraṃ spṛśanti ca || 36.114 ||
देवोपकरणांगं च ज्ञानं च लिखितं क्वचिथ् । हस्तपादाघनैस्ते षामापूर्यन्ते समन्ततः ।। ३६.११५ ।।
devopakaraṇāṃgaṃ ca jñānaṃ ca likhitaṃ kvacith | hastapādāghanaiste ṣāmāpūryante samantataḥ || 36.115 ||
क्षारताम्रादिभिर्धीप्तैर्दह्यन्ते क्रमशः पुनः । नरकेषु च सर्वेषु विचित्रा देहयातनाः ।। ३६.११६ ।।
kṣāratāmrādibhirdhīptairdahyante kramaśaḥ punaḥ | narakeṣu ca sarveṣu vicitrā dehayātanāḥ || 36.116 ||
भवन्ति बहुशः कष्टाः पाणिपादसमुद्भवाः । प्रदत्तां देवदेवस्य तन्नाम्ना पूजकस्य वा ।। ३६.११७ ।।
bhavanti bahuśaḥ kaṣṭāḥ pāṇipādasamudbhavāḥ | pradattāṃ devadevasya tannāmnā pūjakasya vā || 36.117 ||
पदार्धिनामथान्येषां हठाद्वृत्तिं हरन्तिये । ते वै नरककूपेषु पच्यमानास्स्वकर्मभिः ।। ३६.११८ ।।
padārdhināmathānyeṣāṃ haṭhādvṛttiṃ harantiye | te vai narakakūpeṣu pacyamānāssvakarmabhiḥ || 36.118 ||
व्रजन्तियातना भूयो नातियन्तियामाङ्गणं । ये देवायतनारामवापीकूपमठाङ्गणं ।। ३६.११९ ।।
vrajantiyātanā bhūyo nātiyantiyāmāṅgaṇaṃ | ye devāyatanārāmavāpīkūpamaṭhāṅgaṇaṃ || 36.119 ||
उपद्रवन्ति पापिष्ठा नृपास्तत्र वसन्ति च । व्यायामोद्वर्तनाभ्यङ्गस्नानपानान्नभोजनं ।। ३६.१२० ।।
upadravanti pāpiṣṭhā nṛpāstatra vasanti ca | vyāyāmodvartanābhyaṅgasnānapānānnabhojanaṃ || 36.120 ||
क्रीडनं मैथुनं द्यूतमशौचाद्याचरन्ति च । ते नधैर्विविधैर्घोरैरिक्षु यन्त्रादिपीडनैः ।। ३६.१२१ ।।
krīḍanaṃ maithunaṃ dyūtamaśaucādyācaranti ca | te nadhairvividhairghorairikṣu yantrādipīḍanaiḥ || 36.121 ||
निरयाग्निषु पच्यन्ते यावदाचन्द्रतारकं । देवायतनपर्यन्ते देवारामे च कुत्रचिथ् ।। ३६.१२२ ।।
nirayāgniṣu pacyante yāvadācandratārakaṃ | devāyatanaparyante devārāme ca kutracith || 36.122 ||
समुत्सृजन्ति ये मूढाःपुरीषं मूत्रमेव वा । तेषां शिश्नं सवृषणं हन्यते लोहमुद्गरैः, ।। ३६.१२३ ।।
samutsṛjanti ye mūḍhāḥpurīṣaṃ mūtrameva vā | teṣāṃ śiśnaṃ savṛṣaṇaṃ hanyate lohamudgaraiḥ, || 36.123 ||
सूचीभीर्नेत्रपर्यन्तैरग्निवर्णैस्सकण्टकैः । अरोप्यन्ते गुदे तेषां यावन्मूर्ध्नि विनिर्गतैः ।। ३६.१२४ ।।
sūcībhīrnetraparyantairagnivarṇaissakaṇṭakaiḥ | aropyante gude teṣāṃ yāvanmūrdhni vinirgataiḥ || 36.124 ||
ततः क्षारेण महता ताम्रेण त्रपुणा पुनः । द्रुतेनापूर्यते गाढं गुदं शिश्नं च देहिनां ।। ३६.१२५ ।।
tataḥ kṣāreṇa mahatā tāmreṇa trapuṇā punaḥ | drutenāpūryate gāḍhaṃ gudaṃ śiśnaṃ ca dehināṃ || 36.125 ||
मनस्सर्वेन्द्रियाणां च यस्मादुक्तं प्रवर्तनं । तस्मादिन्द्रियदुःखेन जायते तत्सुदुःखितं ।। ३६.१२६ ।।
manassarvendriyāṇāṃ ca yasmāduktaṃ pravartanaṃ | tasmādindriyaduḥkhena jāyate tatsuduḥkhitaṃ || 36.126 ||
अन्न पानमदत्तं यैर्मूढैर्नाप्यनुमोदितं । धने सत्यपि ये दानं न च यच्छन्ति तृष्णया ।। ३६.१२७ ।।
anna pānamadattaṃ yairmūḍhairnāpyanumoditaṃ | dhane satyapi ye dānaṃ na ca yacchanti tṛṣṇayā || 36.127 ||
अतिथिं चावमन्यन्ते कालप्राप्तं गृहाश्रमे । तेजोहीना रणे बद्धा हस्तपादानधारिताः ।। ३६.१२८ ।।
atithiṃ cāvamanyante kālaprāptaṃ gṛhāśrame | tejohīnā raṇe baddhā hastapādānadhāritāḥ || 36.128 ||
विस्तारितांगाश्शुष्यन्ति तिष्ठन्त्यब्दशतं नराः । हस्तपादललाटेषु कीलिता लोहशङ्कुभिः ।। ३६.१२९ ।।
vistāritāṃgāśśuṣyanti tiṣṭhantyabdaśataṃ narāḥ | hastapādalalāṭeṣu kīlitā lohaśaṅkubhiḥ || 36.129 ||
नित्यं च विकृतं वक्रं कीलकद्वयघाटितं । कृमिभिःप्राणिभिश्चोग्रैर्लोहतुण्डैश्च वायसैः ।। ३६.१३० ।।
nityaṃ ca vikṛtaṃ vakraṃ kīlakadvayaghāṭitaṃ | kṛmibhiḥprāṇibhiścograirlohatuṇḍaiśca vāyasaiḥ || 36.130 ||
उपद्रवैर्बहुविधैर्मुखमन्तः प्रपीड्यते । जिह्वा ततः प्रभिन्ना च गाढं शृङ्खलया पुनः ।। ३६.१३१ ।।
upadravairbahuvidhairmukhamantaḥ prapīḍyate | jihvā tataḥ prabhinnā ca gāḍhaṃ śṛṅkhalayā punaḥ || 36.131 ||
तिष्टन्ति लंबमानाश्च लोहाकारास्सुवर्तुलाः । ततः स्वमांसमुत्कृष्य तिलमात्रप्रमाणतः ।। ३६.१३२ ।।
tiṣṭanti laṃbamānāśca lohākārāssuvartulāḥ | tataḥ svamāṃsamutkṛṣya tilamātrapramāṇataḥ || 36.132 ||
खादितुं दीयते तेषां सूच्यग्रेण च शोणितं । यथा निर्मांसतां प्राप्ताः कालेन बहुधा पुनः ।। ३६.१३३ ।।
khādituṃ dīyate teṣāṃ sūcyagreṇa ca śoṇitaṃ | yathā nirmāṃsatāṃ prāptāḥ kālena bahudhā punaḥ || 36.133 ||
ततः क्षारेण दीप्तेन तच्छरीरं प्रलिप्यते । भिद्यन्ते वर्ष धाराभिश्शुष्यन्ते वायुना पुनः ।। ३६.१३४ ।।
tataḥ kṣāreṇa dīptena taccharīraṃ pralipyate | bhidyante varṣa dhārābhiśśuṣyante vāyunā punaḥ || 36.134 ||
पुनस्तैलेन सिच्यन्ते सुतप्तेन समन्ततः । इति चित्रविधैर्घोरैर्मध्यमानास्स्वकर्मजैः ।। ३६.१३५ ।।
punastailena sicyante sutaptena samantataḥ | iti citravidhairghorairmadhyamānāssvakarmajaiḥ || 36.135 ||
म्रियन्ते नैव पापिष्ठा यावत्पापस्य संक्षयः । तस्मात्पापं न कुर्वीत चञ्चले जीविते सति ।। ३६.१३६ ।।
mriyante naiva pāpiṣṭhā yāvatpāpasya saṃkṣayaḥ | tasmātpāpaṃ na kurvīta cañcale jīvite sati || 36.136 ||
एवं क्लिष्टा विशिष्टाश्च सावशेषेण कर्मणा । ततः क्षितिं समासाद्य जायन्ते देहिनः पुनः ।। ३६.१३७ ।।
evaṃ kliṣṭā viśiṣṭāśca sāvaśeṣeṇa karmaṇā | tataḥ kṣitiṃ samāsādya jāyante dehinaḥ punaḥ || 36.137 ||
स्थावरा विविधाः क्रूरास्तृण गुल्मादिभेदितः । तत्रानुभूय दुःखानि जायन्ते कीटयोनिषु, ।। ३६.१३८ ।।
sthāvarā vividhāḥ krūrāstṛṇa gulmādibheditaḥ | tatrānubhūya duḥkhāni jāyante kīṭayoniṣu, || 36.138 ||
निष्क्रान्ताः कीटयोनिभ्योजायन्ते पक्षिणः क्रमाथ् । संक्लिष्टाः पक्षिभेवेन भवन्ति मृगजातिषु ।। ३६.१३९ ।।
niṣkrāntāḥ kīṭayonibhyojāyante pakṣiṇaḥ kramāth | saṃkliṣṭāḥ pakṣibhevena bhavanti mṛgajātiṣu || 36.139 ||
मार्गं दुःघमतिक्रम्य जायन्ते पशुयोनिषु । क्रमाद्गोयोनिमासाद्य जायन्ते मानुषे पुनः ।। ३६.१४० ।।
mārgaṃ duḥghamatikramya jāyante paśuyoniṣu | kramādgoyonimāsādya jāyante mānuṣe punaḥ || 36.140 ||
व्युत्क्रमेणापि मानुष्यं प्राप्यते पुण्यगौरवाथ् । ततो मनुष्यतां प्राप्य तत्तत्पापानुसारतः ।। ३६.१४१ ।।
vyutkrameṇāpi mānuṣyaṃ prāpyate puṇyagauravāth | tato manuṣyatāṃ prāpya tattatpāpānusārataḥ || 36.141 ||
संयुतां पापचिह्नेश्च वर्तन्ते प्राणिनस्ततः । देवाभिगमनम्स्नातो धृतोर्ध्वपुण्ड्रश्च प्रयतश्शान्तमानसः ।। ३६.१४२ ।।
saṃyutāṃ pāpacihneśca vartante prāṇinastataḥ | devābhigamanamsnāto dhṛtordhvapuṇḍraśca prayataśśāntamānasaḥ || 36.142 ||
अव्यग्रश्चान्यकार्येषु गृहीत्वा शक्तितस्स्वयं । फलादीन्युपहाराणि गन्धान्सुमनसस्तथा ।। ३६.१४३ ।।
avyagraścānyakāryeṣu gṛhītvā śaktitassvayaṃ | phalādīnyupahārāṇi gandhānsumanasastathā || 36.143 ||
हिरण्यं हरिमुद्दिश्य येन सर्वाःकृता इमे । उपहारादिभिस्सम्यगभिसच्छेज्जगद्गुरुं ।। ३६.१४४ ।।
hiraṇyaṃ harimuddiśya yena sarvāḥkṛtā ime | upahārādibhissamyagabhisacchejjagadguruṃ || 36.144 ||
पत्रैः पुष्पैःफलैर्वापि यथाशक्ति समर्पितैः । अयत्नसुलभेनापि तोयेनापि स तुष्यति ।। ३६.१४५ ।।
patraiḥ puṣpaiḥphalairvāpi yathāśakti samarpitaiḥ | ayatnasulabhenāpi toyenāpi sa tuṣyati || 36.145 ||
पादचार्येव गच्छेत्तु देवालयमतन्द्रितः । अशक्तोऽप्यथ वाशक्त आढ्यो वा दुर्विधोऽध वा ।। ३६.१४६ ।।
pādacāryeva gacchettu devālayamatandritaḥ | aśakto'pyatha vāśakta āḍhyo vā durvidho'dha vā || 36.146 ||
आधिराज्ये जगद्धातुरधिकारी समस्स्मृतः । न हि संहरते ज्योत्स्नां चन्द्रश्चण्डालवेश्मनि ।। ३६.१४७ ।।
ādhirājye jagaddhāturadhikārī samassmṛtaḥ | na hi saṃharate jyotsnāṃ candraścaṇḍālaveśmani || 36.147 ||
न वा सौधेषु सम्राजां सुधाधाराः प्रवर्षति । भोगायतनमे तेषा मेकाकारं कलेपरं ।। ३६.१४८ ।।
na vā saudheṣu samrājāṃ sudhādhārāḥ pravarṣati | bhogāyataname teṣā mekākāraṃ kaleparaṃ || 36.148 ||
अनुगृह्णाति दाता तस्य नोच्चानचो विधिः विष्णुपारम्यं । देवतेह परञ्ज्योतिरेक एव परः पुमान् ।। ३६.१४९ ।।
anugṛhṇāti dātā tasya noccānaco vidhiḥ viṣṇupāramyaṃ | devateha parañjyotireka eva paraḥ pumān || 36.149 ||
स एव बहुधा लोके मायया भिद्यते स्वया । विष्ण्वाख्यस्स स्वयं मायं प्रकृतिं व्यज्य स द्विधा ।। ३६.१५० ।।
sa eva bahudhā loke māyayā bhidyate svayā | viṣṇvākhyassa svayaṃ māyaṃ prakṛtiṃ vyajya sa dvidhā || 36.150 ||
स्थितस्त्रिधा च सत्त्वादिगुणभेदात्प्रतीयते । विष्णुब्रह्मशिवाख्योऽसौ स्थित्युत्पत्यन्तकृत्स्मृतः ।। ३६.१५१ ।।
sthitastridhā ca sattvādiguṇabhedātpratīyate | viṣṇubrahmaśivākhyo'sau sthityutpatyantakṛtsmṛtaḥ || 36.151 ||
विष्ण्वाद्या मूर्तयस्तस्य धर्मज्ञानादिभेदतः । चतस्र एव विज्ञेया वेदवर्ण युगाश्रयाः ।। ३६.१५२ ।।
viṣṇvādyā mūrtayastasya dharmajñānādibhedataḥ | catasra eva vijñeyā vedavarṇa yugāśrayāḥ || 36.152 ||
विष्णुश्च पुरुषस्सत्यो ह्यच्युतश्छानिरुद्धकः । पञ्चधोपनिषद्भेदान्महाभूतत्वमागतः ।। ३६.२५३ ।।
viṣṇuśca puruṣassatyo hyacyutaśchāniruddhakaḥ | pañcadhopaniṣadbhedānmahābhūtatvamāgataḥ || 36.253 ||
मनश्श्रोत्रादिभिष्षड्भिरङ्गैश्च हृदयादिभिः । षडक्षरात्मको नित्यमृषिभिश्चैष भिद्यते ।। ३६.१५४ ।।
manaśśrotrādibhiṣṣaḍbhiraṅgaiśca hṛdayādibhiḥ | ṣaḍakṣarātmako nityamṛṣibhiścaiṣa bhidyate || 36.154 ||
सप्तव्याहृतिभिर्लो कैश्छन्दोभिः क्रतुभिस्तथा । सप्तधा भिद्यमानोऽसौ विज्ञातव्यो विचक्षणैः ।। ३६.१५५ ।।
saptavyāhṛtibhirlo kaiśchandobhiḥ kratubhistathā | saptadhā bhidyamāno'sau vijñātavyo vicakṣaṇaiḥ || 36.155 ||
अष्टप्रकृतिभिश्चासावष्टमूर्तिभिरेव च । अष्टाक्षरमयो नित्यमष्टधा चैष भिद्यते ।। ३६.१५६ ।।
aṣṭaprakṛtibhiścāsāvaṣṭamūrtibhireva ca | aṣṭākṣaramayo nityamaṣṭadhā caiṣa bhidyate || 36.156 ||
नारायणो नृसिंहश्च वराहो वामनस्तथा । रामब्रह्मेन्द्रसूर्याश्च चन्द्रस्तैर्न वधा स्थितिः ।। ३६.१५७ ।।
nārāyaṇo nṛsiṃhaśca varāho vāmanastathā | rāmabrahmendrasūryāśca candrastairna vadhā sthitiḥ || 36.157 ||
इन्द्रोऽग्निश्ट यमश्चैव निरृतिर्वरुणस्तथा । वायुस्सोमस्तथेशानो ब्रह्मानन्तश्चते दश ।। ३६.१५८ ।।
indro'gniśṭa yamaścaiva nirṛtirvaruṇastathā | vāyussomastatheśāno brahmānantaścate daśa || 36.158 ||
एकादशेन्द्रियैर्भिन्नस्तथा द्वादशमानपैः । स त्रयोदशधा चैव विश्वेदेवादिभिः स्थितः ।। ३६.१५९ ।।
ekādaśendriyairbhinnastathā dvādaśamānapaiḥ | sa trayodaśadhā caiva viśvedevādibhiḥ sthitaḥ || 36.159 ||
स चतुर्दशधा भिन्नो मनुभिश्चाक्षुषादिभिः । तिथिभिः पञ्चदशधा भिन्नो ज्ञेयस्सु वै प्रभुः ।। ३६.१६० ।।
sa caturdaśadhā bhinno manubhiścākṣuṣādibhiḥ | tithibhiḥ pañcadaśadhā bhinno jñeyassu vai prabhuḥ || 36.160 ||
स्वरैष्षोडशधा भिन्नोदिक्कोणावान्तरैस्तथा । मूर्त्यन्तरैश्च विज्ञेयो बहुधा तस्य विस्तरः ।। ३६.१६१ ।।
svaraiṣṣoḍaśadhā bhinnodikkoṇāvāntaraistathā | mūrtyantaraiśca vijñeyo bahudhā tasya vistaraḥ || 36.161 ||
एकद्वित्रिचतुःपञ्चषडाद्या विश्वतो मुखाः । मुखभेदास्समाख्यातास्तस्य विश्वात्मनो हरेः ।। ३६.१६२ ।।
ekadvitricatuḥpañcaṣaḍādyā viśvato mukhāḥ | mukhabhedāssamākhyātāstasya viśvātmano hareḥ || 36.162 ||
द्व्यादयो विश्वतःपाणेर्भुजभेदस्तथा स्मृताः । विविधाभरणा दीर्घा विविधायुधधारिणः ।। ३६.१६३ ।।
dvyādayo viśvataḥpāṇerbhujabhedastathā smṛtāḥ | vividhābharaṇā dīrghā vividhāyudhadhāriṇaḥ || 36.163 ||
मूर्धानश्चैव तस्योक्ता लसन्मुकुटकुण्डलाः । हैमोर्ध्वपुड्रलावण्यप्रभवा वक्रकुन्तलाः ।। ३६.१६४ ।।
mūrdhānaścaiva tasyoktā lasanmukuṭakuṇḍalāḥ | haimordhvapuḍralāvaṇyaprabhavā vakrakuntalāḥ || 36.164 ||
स्मेरारुणाधरास्स्ॐयाः प्रसादामृतवर्षिणः । सहस्रं पौरुषे सूक्ते पादाश्चाक्षीण्यनेकशः ।। ३६.१६५ ।।
smerāruṇādharāssॐyāḥ prasādāmṛtavarṣiṇaḥ | sahasraṃ pauruṣe sūkte pādāścākṣīṇyanekaśaḥ || 36.165 ||
हिरण्यगर्भोऽनेकात्मा विमलश्श्याम एव च । नीलः पीतस्तथा रक्तो नानावर्णः प्रकीर्तितः ।। ३६.१६६ ।।
hiraṇyagarbho'nekātmā vimalaśśyāma eva ca | nīlaḥ pītastathā rakto nānāvarṇaḥ prakīrtitaḥ || 36.166 ||
चन्द्रसूर्यौस्मृतौ तस्य नयने वामदक्षिणे । ब्रह्माणमाहुर्मूर्धानं केशांश्चास्य वनस्पतीन् ।। ३६.१६७ ।।
candrasūryausmṛtau tasya nayane vāmadakṣiṇe | brahmāṇamāhurmūrdhānaṃ keśāṃścāsya vanaspatīn || 36.167 ||
आस्यं वेदाश्च येऽनन्ता तोयं रुधिरमेव च । उपजिह्वा तु तस्योक्तमुपश्रुतिशतं तथा ।। ३६.१६८ ।।
āsyaṃ vedāśca ye'nantā toyaṃ rudhirameva ca | upajihvā tu tasyoktamupaśrutiśataṃ tathā || 36.168 ||
भ्रुवोर्मध्ये तथा रुद्रं भृगुं मनसि संस्थितं । रुद्रा एकादश ज्ञे या स्तस्य कण्ठं समाश्रिता ।। ३६.१६९ ।।
bhruvormadhye tathā rudraṃ bhṛguṃ manasi saṃsthitaṃ | rudrā ekādaśa jñe yā stasya kaṇṭhaṃ samāśritā || 36.169 ||
नक्षत्रग्रहताराश्च दन्तास्स्युर्मरुतोऽपि च । धर्माधर्मौतथोर्ध्वाधरोष्ठौ तु परिकीर्तितौ ।। ३६.१७० ।।
nakṣatragrahatārāśca dantāssyurmaruto'pi ca | dharmādharmautathordhvādharoṣṭhau tu parikīrtitau || 36.170 ||
इन्द्राग्नी तालुके तस्य जिह्माचैव सरस्वती । दिशश्च विदिशश्चैव श्रोत्रयोन्तस्य संस्मृताः ।। ३६.१७१ ।।
indrāgnī tāluke tasya jihmācaiva sarasvatī | diśaśca vidiśaścaiva śrotrayontasya saṃsmṛtāḥ || 36.171 ||
वायुःप्राणेषु विज्ञेयस्साध्याश्चांगुलयःस्मृताः । ऋषयो रोमकूपेषु सागरा वस्तिगोचराः ।। ३६.१७२ ।।
vāyuḥprāṇeṣu vijñeyassādhyāścāṃgulayaḥsmṛtāḥ | ṛṣayo romakūpeṣu sāgarā vastigocarāḥ || 36.172 ||
नद्यश्च वसुधा चास्य नागाश्च नलके स्थिताः । जानुस्थावश्विनौ देवौ पर्वताश्चोरुसंस्थिताः ।। ३६.१७३ ।।
nadyaśca vasudhā cāsya nāgāśca nalake sthitāḥ | jānusthāvaśvinau devau parvatāścorusaṃsthitāḥ || 36.173 ||
गुह्योऽस्य गुह्यका ज्ञेया वसवश्चोरसि स्थिताः । नखाग्रेषु च विज्ञेया दिव्या ओषधयस्तथा ।। ३६.१७४ ।।
guhyo'sya guhyakā jñeyā vasavaścorasi sthitāḥ | nakhāgreṣu ca vijñeyā divyā oṣadhayastathā || 36.174 ||
नासिकायाः पुटौ ज्ञेयावयने दक्षिणोत्तरे । ऋतवो बाहुमूले तु मासाः करतलेषु च ।। ३६.१७५ ।।
nāsikāyāḥ puṭau jñeyāvayane dakṣiṇottare | ṛtavo bāhumūle tu māsāḥ karataleṣu ca || 36.175 ||
ललाटाग्रे तथा सिद्धा भ्रुवोर्मेघास्सविद्युतः । यक्षकिन्नरगन्धर्वा दैतेया दानवास्तथा ।। ३६.१७६ ।।
lalāṭāgre tathā siddhā bhruvormeghāssavidyutaḥ | yakṣakinnaragandharvā daiteyā dānavāstathā || 36.176 ||
राक्षसाश्चारणाश्चास्य जठरं समुसाश्रिताः । पितरः प्रेतकूश्माण्ड वेतालप्रमथास्तथा ।। ३६.१७७ ।।
rākṣasāścāraṇāścāsya jaṭharaṃ samusāśritāḥ | pitaraḥ pretakūśmāṇḍa vetālapramathāstathā || 36.177 ||
पातालगोचराश्चास्य पावयुग्मं समाश्रिताः । पार्श्वयोस्तस्य विज्ञेयाःक्रिया वेदैरभिष्टुताः ।। ३६.१७८ ।।
pātālagocarāścāsya pāvayugmaṃ samāśritāḥ | pārśvayostasya vijñeyāḥkriyā vedairabhiṣṭutāḥ || 36.178 ||
अग्निहोत्रादिकर्माणि वर्णाश्रमहितानि च । स्वाहास्वधावषट्का रास्सर्वेऽस्य हृदये श्रिताः ।। ३६.१७९ ।।
agnihotrādikarmāṇi varṇāśramahitāni ca | svāhāsvadhāvaṣaṭkā rāssarve'sya hṛdaye śritāḥ || 36.179 ||
नाम्नां शतं सहस्रं वा तथानन्तं पठन्तियथ् । अनन्तानन्तरूपस्य यथायोगं समन्वितं ।। ३६.१८० ।।
nāmnāṃ śataṃ sahasraṃ vā tathānantaṃ paṭhantiyath | anantānantarūpasya yathāyogaṃ samanvitaṃ || 36.180 ||
मूर्तयश्चास्य सर्वास्तास्संख्यातीताः प्रकीर्तिताः । देवादीनां च सर्वेषां मूर्तयस्तत्र संश्रिताः ।। ३६.१८१ ।।
mūrtayaścāsya sarvāstāssaṃkhyātītāḥ prakīrtitāḥ | devādīnāṃ ca sarveṣāṃ mūrtayastatra saṃśritāḥ || 36.181 ||
तस्मादनन्तन्संप्रोक्तः पुंसूक्ते तदुदीरितं । सहस्रशीर्षा पुरुषस्सहस्राक्षस्सहस्रपात्ऽऽ ।। ३६.१८२ ।।
tasmādanantansaṃproktaḥ puṃsūkte tadudīritaṃ | sahasraśīrṣā puruṣassahasrākṣassahasrapāt'' || 36.182 ||
ब्राह्मणा मुखते यस्य क्षत्रिया यस्य बाहुतः । ऊरुतो यस्य वै जाता वैश्याश्चेति नरा भुवि ।। ३६.१८३ ।।
brāhmaṇā mukhate yasya kṣatriyā yasya bāhutaḥ | ūruto yasya vai jātā vaiśyāśceti narā bhuvi || 36.183 ||
चन्द्रमा मनसो जातश्चक्षुषोर्मिहिरस्तथा । मूखादिन्द्रस्तथाग्निश्च प्राणाद्वायुरजायत ।। ३६.१८४ ।।
candramā manaso jātaścakṣuṣormihirastathā | mūkhādindrastathāgniśca prāṇādvāyurajāyata || 36.184 ||
नाभ्यायस्यान्तरिक्षं च शिरसो द्यौरजायत । पद्भ्यां भूमिर्दिशश्श्रोत्राद्यस्य देवस्य संबभौ ।। ३६.१८५ ।।
nābhyāyasyāntarikṣaṃ ca śiraso dyaurajāyata | padbhyāṃ bhūmirdiśaśśrotrādyasya devasya saṃbabhau || 36.185 ||
तमीदृशं महाविष्णुमप्रमेयमनामयं । तत्प्रसादादृते ज्ञातुं वक्तुं वा नैव शक्यते ।। ३६.१८६ ।।
tamīdṛśaṃ mahāviṣṇumaprameyamanāmayaṃ | tatprasādādṛte jñātuṃ vaktuṃ vā naiva śakyate || 36.186 ||
सर्वदेवमयो विष्णुः सर्वे देवास्तदात्मकाः । अशेषं वाङ्मयं चेदं लोकालोकं चराचरं ।। ३६.१८७ ।।
sarvadevamayo viṣṇuḥ sarve devāstadātmakāḥ | aśeṣaṃ vāṅmayaṃ cedaṃ lokālokaṃ carācaraṃ || 36.187 ||
वैष्णव्या व्याप्यते शक्त्या वायुनेवदिशोऽन्तरं । सर्वे विष्णुमयादेवास्सर्वशास्त्रेषु कीर्तिताः ।। ३६.१८८ ।।
vaiṣṇavyā vyāpyate śaktyā vāyunevadiśo'ntaraṃ | sarve viṣṇumayādevāssarvaśāstreṣu kīrtitāḥ || 36.188 ||
आधाराधेयभावेन द्वेधास व्याप्य तिष्ठति । सर्वभूतहितायैव निष्कलस्सकलःस्थितः ।। ३६.१८९ ।।
ādhārādheyabhāvena dvedhāsa vyāpya tiṣṭhati | sarvabhūtahitāyaiva niṣkalassakalaḥsthitaḥ || 36.189 ||
निष्कलस्सकलश्चैवं ज्ञेयो विष्णुस्सनातनः । सर्वतःपाणिपादं तत्सर्वतोऽक्षिशिरोमुखं ।। ३६.१९० ।।
niṣkalassakalaścaivaṃ jñeyo viṣṇussanātanaḥ | sarvataḥpāṇipādaṃ tatsarvato'kṣiśiromukhaṃ || 36.190 ||
सर्वतश्श्रुतिमल्लोके सर्वमावृत्य तिष्ठति, । सर्वेन्द्रियगुणाभासं सर्वेन्द्रियविवर्जतं ।। ३६.१९१ ।।
sarvataśśrutimalloke sarvamāvṛtya tiṣṭhati, | sarvendriyaguṇābhāsaṃ sarvendriyavivarjataṃ || 36.191 ||
असक्तं सर्वभृच्चैव निर्गुणं गुणभोक्तृ च । अविभक्तं च भूतेषु विभक्तमिव च स्थितं ।। ३६.१९२ ।।
asaktaṃ sarvabhṛccaiva nirguṇaṃ guṇabhoktṛ ca | avibhaktaṃ ca bhūteṣu vibhaktamiva ca sthitaṃ || 36.192 ||
भूतभर्तृच तद्ज्ञेयं ग्रसिष्णु प्रभविष्णु च । ज्योतिषामपि तज्ज्योतिस्तमसः परमुच्यते ।। ३६.१९३ ।।
bhūtabhartṛca tadjñeyaṃ grasiṣṇu prabhaviṣṇu ca | jyotiṣāmapi tajjyotistamasaḥ paramucyate || 36.193 ||
ज्ञानं ज्ञेयं ज्ञानगम्यं हृदि सर्वस्य विष्ठितं । तच्चाद्यो जगतामीशः परेशः परमेश्वरः ।। ३६.१९४ ।।
jñānaṃ jñeyaṃ jñānagamyaṃ hṛdi sarvasya viṣṭhitaṃ | taccādyo jagatāmīśaḥ pareśaḥ parameśvaraḥ || 36.194 ||
परावरस्वरूपेण विष्णुस्सर्वहृदि स्थितः । स्थूलसूक्ष्मपरत्वेन त्रिधा च भगवान्स्थितः ।। ३६.१९५ ।।
parāvarasvarūpeṇa viṣṇussarvahṛdi sthitaḥ | sthūlasūkṣmaparatvena tridhā ca bhagavānsthitaḥ || 36.195 ||
प्रभविष्णुर्महाविष्णुस्सदाविष्णुः स्मृतश्च सः । आत्मा स ह्यन्तरात्मा च परमात्मा च संस्मृतः ।। ३६.१९६ ।।
prabhaviṣṇurmahāviṣṇussadāviṣṇuḥ smṛtaśca saḥ | ātmā sa hyantarātmā ca paramātmā ca saṃsmṛtaḥ || 36.196 ||
वैराजं लैङ्गिकं चैव बहिरन्तश्च सर्वशः । शब्दादिश्चिन्मयं रूपं जाग्रत्स्वप्न सुषुप्तिगं ।। ३६.१९७ ।।
vairājaṃ laiṅgikaṃ caiva bahirantaśca sarvaśaḥ | śabdādiścinmayaṃ rūpaṃ jāgratsvapna suṣuptigaṃ || 36.197 ||
मन्त्रानुस्वारनादेषु त्रयमन्वेषयेद्बुधः । वेदे च भगवच्छास्त्रे सांख्ये योगे तथैव च ।। ३६.१९८ ।।
mantrānusvāranādeṣu trayamanveṣayedbudhaḥ | vede ca bhagavacchāstre sāṃkhye yoge tathaiva ca || 36.198 ||
धर्मशास्त्रे पुराणे च मुनिभिर्देवमानुषैः । पठ्यते निखिलैर्नित्यं विश्वं विष्णुमयं जगथ् ।। ३६.१९९ ।।
dharmaśāstre purāṇe ca munibhirdevamānuṣaiḥ | paṭhyate nikhilairnityaṃ viśvaṃ viṣṇumayaṃ jagath || 36.199 ||
यच्च भूतं भविष्यच्च वर्तमानं तु किं चन । इन्द्रियाणीन्द्रियार्थाश्च भूतान्तः करणानि च ।। ३६.२०० ।।
yacca bhūtaṃ bhaviṣyacca vartamānaṃ tu kiṃ cana | indriyāṇīndriyārthāśca bhūtāntaḥ karaṇāni ca || 36.200 ||
अव्यक्तं त्रिगुणा माया विद्या धर्मादयस्तथा । नियतिश्च कला कालः सर्वमन्यच्च तन्मयं ।। ३६.२०१ ।।
avyaktaṃ triguṇā māyā vidyā dharmādayastathā | niyatiśca kalā kālaḥ sarvamanyacca tanmayaṃ || 36.201 ||
विष्णुरेव परो देवस्सर्व भूतेष्ववस्थितः । सर्वभूतानि चैवाचौ न तदस्तीह यन्न सः ।। ३६.२०२ ।।
viṣṇureva paro devassarva bhūteṣvavasthitaḥ | sarvabhūtāni caivācau na tadastīha yanna saḥ || 36.202 ||
देवासुरादयो मर्त्याः पशवश्च सरीसृपाः । तरुवल्लीतृणौषध्यो महाभ्राशनिविद्युतः ।। ३६.२०३ ।।
devāsurādayo martyāḥ paśavaśca sarīsṛpāḥ | taruvallītṛṇauṣadhyo mahābhrāśanividyutaḥ || 36.203 ||
शैलाब्धिसरिदारामनगराणि सरांसि च । लोकाश्चान न्तकालोऽग्नि प्रेतावासोरगालयाः ।। ३६.२०४ ।।
śailābdhisaridārāmanagarāṇi sarāṃsi ca | lokāścāna ntakālo'gni pretāvāsoragālayāḥ || 36.204 ||
सप्तभूरादयो ब्राह्मशैववैष्णवसंज्ञिताः । सर्वे च विष्णुनैकेन व्याप्तास्सर्वात्मनात्मना ।। ३६.२०५ ।।
saptabhūrādayo brāhmaśaivavaiṣṇavasaṃjñitāḥ | sarve ca viṣṇunaikena vyāptāssarvātmanātmanā || 36.205 ||
वराहो भार्गवस्सिंहो रामश्रीधरवामनाः । अश्विकृष्णौ च दिक्ष्वेषां लोकैरण्डं सहाखिलं ।। ३६.२०६ ।।
varāho bhārgavassiṃho rāmaśrīdharavāmanāḥ | aśvikṛṣṇau ca dikṣveṣāṃ lokairaṇḍaṃ sahākhilaṃ || 36.206 ||
यच्चानुक्तमशेषेण विष्णोरेता विभूतयः । विश्वव्यापितयेवैष विष्णुर्वृद्धैरुधीरितः ।। ३६.२०७ ।।
yaccānuktamaśeṣeṇa viṣṇoretā vibhūtayaḥ | viśvavyāpitayevaiṣa viṣṇurvṛddhairudhīritaḥ || 36.207 ||
पुरुसंज्ञेशरीरेऽस्मिन्शयनात्पुरुषः स्मृतः । सत्यश्छाबाधितार्थत्वान्नित्यत्वात्स प्रकीर्तितः ।। ३६.२०८ ।।
purusaṃjñeśarīre'sminśayanātpuruṣaḥ smṛtaḥ | satyaśchābādhitārthatvānnityatvātsa prakīrtitaḥ || 36.208 ||
अच्युतोऽच्यवनादेव स हरिः समदीरितः । अनिरुद्धस्तथा प्रोक्तस्सर्वस्मादनिरोधनाथ् ।। ३६.२०९ ।।
acyuto'cyavanādeva sa hariḥ samadīritaḥ | aniruddhastathā proktassarvasmādanirodhanāth || 36.209 ||
वसनास्तर्वभूतेषु वासुदेवत्वमीयिवान् । आदिमूर्तेस्समाकृष्टः स्मृतस्संकर्षणः प्रभुः ।। ३६.२१० ।।
vasanāstarvabhūteṣu vāsudevatvamīyivān | ādimūrtessamākṛṣṭaḥ smṛtassaṃkarṣaṇaḥ prabhuḥ || 36.210 ||
प्रद्युम्नो द्युम्न पृष्ठत्वात्त्रिधामा धामभिस्त्रिभिः । वैकुण्ठामलवर्णत्वाद्वैकुण्ठश्टायमुच्यते ।। ३६.२११ ।।
pradyumno dyumna pṛṣṭhatvāttridhāmā dhāmabhistribhiḥ | vaikuṇṭhāmalavarṇatvādvaikuṇṭhaśṭāyamucyate || 36.211 ||
लीयेते प्रलये त्वस्मिन्केशावित्येष केशवः । नरनारीप्रकर्तृत्वान्नराणां चायनादयं ।। ३६.२१२ ।।
līyete pralaye tvasminkeśāvityeṣa keśavaḥ | naranārīprakartṛtvānnarāṇāṃ cāyanādayaṃ || 36.212 ||
नारायणो नरोद्धानामयनत्वादपाञ्च सः । माधवो मधुषूत्पत्त्या धवत्वाद्वा श्रियःस्मृतः ।। ३६.२१३ ।।
nārāyaṇo naroddhānāmayanatvādapāñca saḥ | mādhavo madhuṣūtpattyā dhavatvādvā śriyaḥsmṛtaḥ || 36.213 ||
गोविन्दतीति गोविन्दो गावो विन्दन्ति यं तथा । असुरं मधुनामानं हन्तीति मधुसूदन ।। ३६.२१४ ।।
govindatīti govindo gāvo vindanti yaṃ tathā | asuraṃ madhunāmānaṃ hantīti madhusūdana || 36.214 ||
त्रिभिःस्वैर्विक्रमैर्व्याप्तो जगदेष त्रिविक्रमः । वामनो व्रास्वतायोगाच्छ्रीधरो वहनाच्छ्रियः ।। ३६.२१५ ।।
tribhiḥsvairvikramairvyāpto jagadeṣa trivikramaḥ | vāmano vrāsvatāyogācchrīdharo vahanācchriyaḥ || 36.215 ||
हृषीकस्येन्द्रियस्येशो हृषीकेश उदीरितः । पद्मं नाभेरभूद्यप्य पद्मनाभस्ततस्म्मतः ।। ३६.२१६ ।।
hṛṣīkasyendriyasyeśo hṛṣīkeśa udīritaḥ | padmaṃ nābherabhūdyapya padmanābhastatasmmataḥ || 36.216 ||
उदरालम्बि दामास्येत्युक्तो दामोदरो हरिः । उत्तमः पुरुषोयस्मादुक्तस्स पुरुषोत्तमः ।। ३६.२१७ ।।
udarālambi dāmāsyetyukto dāmodaro hariḥ | uttamaḥ puruṣoyasmāduktassa puruṣottamaḥ || 36.217 ||
विलोमेन्द्रियगम्यत्वात्प्रोच्यते स त्वधोक्षजः । अर्धमर्धं लरस्सिंहो नरसिंहा उदाहृतः ।। ३६.२१८ ।।
vilomendriyagamyatvātprocyate sa tvadhokṣajaḥ | ardhamardhaṃ larassiṃho narasiṃhā udāhṛtaḥ || 36.218 ||
जनार्दनस्स पापिष्ठान्जनानर्दयतीति सः । इन्द्रस्यावरजो भूत उपेन्द्रः प्रोच्यते हरिः ।। ३६.२१९ ।।
janārdanassa pāpiṣṭhānjanānardayatīti saḥ | indrasyāvarajo bhūta upendraḥ procyate hariḥ || 36.219 ||
हरणात्सर्वपापानां हरिर्नायणः स्मृतः । कर्षणात्पापराशीनां कृष्णस्सर्वात्मको हरिः ।। ३६.२२० ।।
haraṇātsarvapāpānāṃ harirnāyaṇaḥ smṛtaḥ | karṣaṇātpāparāśīnāṃ kṛṣṇassarvātmako hariḥ || 36.220 ||
रुद्रो रोदयते तस्मात्ब्रह्मा बृंहणकर्मणा । इन्द्रश्च परमैश्वर्याद्वहनाद्वह्निरुच्यते ।। ३६.२२१ ।।
rudro rodayate tasmātbrahmā bṛṃhaṇakarmaṇā | indraśca paramaiśvaryādvahanādvahnirucyate || 36.221 ||
यमस्संयमनात्पुंसां वरणाद्वरुणस्तथा । वायुर्वानात्सवात्सोमरिशश्चेष्टे जनेषु यः ।। ३६.२२२ ।।
yamassaṃyamanātpuṃsāṃ varaṇādvaruṇastathā | vāyurvānātsavātsomariśaśceṣṭe janeṣu yaḥ || 36.222 ||
आदित्योऽदितिपुत्रत्वाच्चन्द्रश्चन्दयते यतः । इत्येवं गुणवृत्त्योह्यैः शब्देरेकोऽप्यनेकथा ।। ३६.२२३ ।।
ādityo'ditiputratvāccandraścandayate yataḥ | ityevaṃ guṇavṛttyohyaiḥ śabdereko'pyanekathā || 36.223 ||
श्रुतिभिः प्रोच्यते ब्रह्म विष्ण्वाख्यं जातु नेतरथ् । तस्येश्वरस्य चैश्वर्यात्सर्वमेतत्प्रवर्तते ।। ३६.२२४ ।।
śrutibhiḥ procyate brahma viṣṇvākhyaṃ jātu netarath | tasyeśvarasya caiśvaryātsarvametatpravartate || 36.224 ||
सेश्वरं हि जगत्सर्वं भवेन्नानीश्वरं क्वचिथ् । तन्मयत्वेन गोविन्दे न्यस्तसर्वभरा नराः ।। ३६.२२५ ।।
seśvaraṃ hi jagatsarvaṃ bhavennānīśvaraṃ kvacith | tanmayatvena govinde nyastasarvabharā narāḥ || 36.225 ||
तद्याजीनो महाभागास्तरन्ति भववारिधिं । तं प्रसाधयितुं यत्नः कार्यस्सरात्मना नरैः ।। ३६.२२६ ।।
tadyājīno mahābhāgāstaranti bhavavāridhiṃ | taṃ prasādhayituṃ yatnaḥ kāryassarātmanā naraiḥ || 36.226 ||
भक्तिनम्रस्सदा गच्छेत्सर्वोऽपि जगतः पतिं । तद्देवस्य प्रियं भूयाद्यतस्सम्माननं तु तथ् ।। ३६.२२७ ।।
bhaktinamrassadā gacchetsarvo'pi jagataḥ patiṃ | taddevasya priyaṃ bhūyādyatassammānanaṃ tu tath || 36.227 ||
तस्य सन्निहितो देवो यस्य चित्ते जनार्दनः । दानेन तपसा नान्यैस्त्यस्य तुष्टोभवेद्धरिः ।। ३६.२२८ ।।
tasya sannihito devo yasya citte janārdanaḥ | dānena tapasā nānyaistyasya tuṣṭobhaveddhariḥ || 36.228 ||
आरुह्य शकटं गच्छेद्यो विष्णोर्मन्दिरं नरः । नारी वा बालको वाथ वृद्ध आतुर एव वा ।। ३६.२२९ ।।
āruhya śakaṭaṃ gacchedyo viṣṇormandiraṃ naraḥ | nārī vā bālako vātha vṛddha ātura eva vā || 36.229 ||
तस्य पुण्यफलं नास्ति प्रेत्य युग्यश्च जायते । ये वाहयन्ति तान्मर्त्यान्नरा वा प्राणिनश्च ये ।। ३६.२३० ।।
tasya puṇyaphalaṃ nāsti pretya yugyaśca jāyate | ye vāhayanti tānmartyānnarā vā prāṇinaśca ye || 36.230 ||
ते यास्यन्ति पदं विष्णोर्यस्मात्पादच रास्तु ते । ये वाहयन्ति जन्तूंस्तान्स्तेऽपिमूढाः पतन्ति वै ।। ३६.२३१ ।।
te yāsyanti padaṃ viṣṇoryasmātpādaca rāstu te | ye vāhayanti jantūṃstānste'pimūḍhāḥ patanti vai || 36.231 ||
यस्तोदयति तानेव गमने मूढचेतनः । स यामीर्यातनाः प्राप्य तोद्यते यमकिङ्करैः ।। ३६.२३२ ।।
yastodayati tāneva gamane mūḍhacetanaḥ | sa yāmīryātanāḥ prāpya todyate yamakiṅkaraiḥ || 36.232 ||
पुनः पशुत्वमापन्नस्तोद्यते पशुभिर्नरैः । यो वा भृतकदानेन वाहनेन तु मानवः ।। ३६.२३३ ।।
punaḥ paśutvamāpannastodyate paśubhirnaraiḥ | yo vā bhṛtakadānena vāhanena tu mānavaḥ || 36.233 ||
वाहयत्यथ वोहेत सोऽपि यास्यति दुर्गतिं । अपारे दुर्गसंसारे कर्मबद्धे विशेषतः ।। ३६.२३४ ।।
vāhayatyatha voheta so'pi yāsyati durgatiṃ | apāre durgasaṃsāre karmabaddhe viśeṣataḥ || 36.234 ||
स्वीयं कर्म समुत्सृज्य पतन्ति नरकेऽशुचौ । ततःपशुत्वमापन्नाश्चिरं तिष्ठन्ति भूतले ।। ३६.२३५ ।।
svīyaṃ karma samutsṛjya patanti narake'śucau | tataḥpaśutvamāpannāściraṃ tiṣṭhanti bhūtale || 36.235 ||
पादुकामधिरुह्यापि यो देवालयमाप्रजेथ् । स पशुर्जोयते प्रेत्य रोगी चेहप्रजायते ।। ३६.२३६ ।।
pādukāmadhiruhyāpi yo devālayamāprajeth | sa paśurjoyate pretya rogī cehaprajāyate || 36.236 ||
पादुकां वाहनं चापि योऽधिष्ठित्य विमूढधीः । प्रणामं हरये कुर्यात्त स्य दूरतरो हरिः ।। ३६.२३७ ।।
pādukāṃ vāhanaṃ cāpi yo'dhiṣṭhitya vimūḍhadhīḥ | praṇāmaṃ haraye kuryātta sya dūrataro hariḥ || 36.237 ||
देवदर्णनमुद्दिश्य नैवेदं विध आव्रजेथ् । अयत्नाद्गमने जातेऽप्यवरुह्य च वाहनाथ् ।। ३६.२३८ ।।
devadarṇanamuddiśya naivedaṃ vidha āvrajeth | ayatnādgamane jāte'pyavaruhya ca vāhanāth || 36.238 ||
पादुकादि विमुच्यैव समुपस्पृश्य वारिणा । प्रविशेत्प्रयतो भूत्वा प्राकारं प्रथमं पुनः ।। ३६.२३९ ।।
pādukādi vimucyaiva samupaspṛśya vāriṇā | praviśetprayato bhūtvā prākāraṃ prathamaṃ punaḥ || 36.239 ||
न विशेद्धाम देवस्य यादता वाहनादिभिः । तादृशं पुरुषं दृष्ट्वा यथाशक्त्यवबोधयेथ् ।। ३६.२४० ।।
na viśeddhāma devasya yādatā vāhanādibhiḥ | tādṛśaṃ puruṣaṃ dṛṣṭvā yathāśaktyavabodhayeth || 36.240 ||
आद्यस्त्वेषोऽपचारस्स्याद्यत्नहार्योभवेत्ततः । श्मशानमध्ये गत्वातु यो गच्छेद्देवतागृहं ।। ३६.२४१ ।।
ādyastveṣo'pacārassyādyatnahāryobhavettataḥ | śmaśānamadhye gatvātu yo gaccheddevatāgṛhaṃ || 36.241 ||
सप्तजन्मकृतात्पुण्यात्तत्क्षणान्मुच्यते नरः । सार्गालीं योनिमाश्रित्य पसेज्जन्मत्रयं ततः ।। ३६.२४२ ।।
saptajanmakṛtātpuṇyāttatkṣaṇānmucyate naraḥ | sārgālīṃ yonimāśritya pasejjanmatrayaṃ tataḥ || 36.242 ||
दरिद्राश्चैव मार्खाश्च भविष्यन्ति त्रिजन्मकं । अन्यदेवगृहं गद्वाह्यस्नात्वा यो व्रजेद्गृहं ।। ३६.२४३ ।।
daridrāścaiva mārkhāśca bhaviṣyanti trijanmakaṃ | anyadevagṛhaṃ gadvāhyasnātvā yo vrajedgṛhaṃ || 36.243 ||
देवदेवस्य मोहात्तु तस्य पापं महाद्भवेथ् । गृहाद्गृहं तथा गद्वा भिक्षार्थी क्षुधितस्स्वयं ।। ३६.२४४ ।।
devadevasya mohāttu tasya pāpaṃ mahādbhaveth | gṛhādgṛhaṃ tathā gadvā bhikṣārthī kṣudhitassvayaṃ || 36.244 ||
भिक्षामलब्ध्वा कुत्रापि दरिद्रो जायते नरः । चत्वारि चैव जन्मानि तेषामन्ते च यो बुधः? ।। ३६.२४५ ।।
bhikṣāmalabdhvā kutrāpi daridro jāyate naraḥ | catvāri caiva janmāni teṣāmante ca yo budhaḥ? || 36.245 ||
चण्डालयोनि माप्नोति जन्मानि दश पञ्च च । अत्र चोदाहरन्तीमं विशेषं काश्यपादयः ।। ३६.२४६ ।।
caṇḍālayoni māpnoti janmāni daśa pañca ca | atra codāharantīmaṃ viśeṣaṃ kāśyapādayaḥ || 36.246 ||
सर्वदेवमयो विष्णुस्सर्ववेदमयो हरिः । तस्यातिरिक्तं नो किञ्चिद्विशेषस्तत्र वक्ष्यते ।। ३६.२४७ ।।
sarvadevamayo viṣṇussarvavedamayo hariḥ | tasyātiriktaṃ no kiñcidviśeṣastatra vakṣyate || 36.247 ||
सर्वेऽप्यधिकृता लोके तत्तत्कर्मानुरूपतः । आब्रह्मस्तंबपर्यन्तं जगदन्तर्व्यवस्थिताः ।। ३६.२४८ ।।
sarve'pyadhikṛtā loke tattatkarmānurūpataḥ | ābrahmastaṃbaparyantaṃ jagadantarvyavasthitāḥ || 36.248 ||
तस्मादेव जगत्सर्वं सर्गकाले प्रजायते । तस्मिन्नेव पुनस्तच्च प्रलये संप्रलीयते ।। ३६.२४९ ।।
tasmādeva jagatsarvaṃ sargakāle prajāyate | tasminneva punastacca pralaye saṃpralīyate || 36.249 ||
यः वरः प्रकृतेः प्रोक्तः पुराणः पुरुषोऽव्ययः । स एव सर्वभूतात्मा नर इत्यभिधीयते ।। ३६.२५० ।।
yaḥ varaḥ prakṛteḥ proktaḥ purāṇaḥ puruṣo'vyayaḥ | sa eva sarvabhūtātmā nara ityabhidhīyate || 36.250 ||
नराज्जातानि तत्त्वानि नाराणीति प्रचक्षते । तान्येव चायनं यस्य स तु नारायणः स्मृतः ।। ३६.२५१ ।।
narājjātāni tattvāni nārāṇīti pracakṣate | tānyeva cāyanaṃ yasya sa tu nārāyaṇaḥ smṛtaḥ || 36.251 ||
नारायणः परं ब्रह्म तत्त्वं नारायणः परः । विष्ण्वादिभिस्तथा केचिद्वासुदेवादिभिः परे ।। ३६.२५२ ।।
nārāyaṇaḥ paraṃ brahma tattvaṃ nārāyaṇaḥ paraḥ | viṣṇvādibhistathā kecidvāsudevādibhiḥ pare || 36.252 ||
संज्ञाभेदैर्महात्मानस्सदैवाराधयन्तितं । सर्वत्र परिपूर्णस्य सर्वधा सर्ववस्तुषु ।। ३६.२५३ ।।
saṃjñābhedairmahātmānassadaivārādhayantitaṃ | sarvatra paripūrṇasya sarvadhā sarvavastuṣu || 36.253 ||
न जातु लभ्यते किञ्चिद्येनाव्याप्तं तु किं चन । तस्मात्तस्मिन्समारोप्य सर्वं देवेश्वरेश्वरे ।। ३६.२५४ ।।
na jātu labhyate kiñcidyenāvyāptaṃ tu kiṃ cana | tasmāttasminsamāropya sarvaṃ deveśvareśvare || 36.254 ||
उपासनं भवेद्यत्तु तद्भवेदुचितं बुधैः । अन्यत्र तं समारोप्य यदि चोपासनं भवेथ् ।। ३६.२५५ ।।
upāsanaṃ bhavedyattu tadbhaveducitaṃ budhaiḥ | anyatra taṃ samāropya yadi copāsanaṃ bhaveth || 36.255 ||
तद्भवेदन्यदेवार्चा तस्मात्परिमितं फलं । येऽप्यन्यदेवताभक्तायजन्ते श्रद्धयोऽन्विताः ।। ३६.२५६ ।।
tadbhavedanyadevārcā tasmātparimitaṃ phalaṃ | ye'pyanyadevatābhaktāyajante śraddhayo'nvitāḥ || 36.256 ||
यजन्ते तेऽपि देवेशं तमेवाविधि पूर्वकं । अन्ये ते ब्रह्मरुद्रेन्द्रास्तदाद्या देवतास्स्मृताः ।। ३६.२५७ ।।
yajante te'pi deveśaṃ tamevāvidhi pūrvakaṃ | anye te brahmarudrendrāstadādyā devatāssmṛtāḥ || 36.257 ||
वैष्णवा अवताराश्च ये तु शास्त्रोदिताः पुरा । परमार्थे न भिद्यन्ते नान्यत्वं स्यात्परस्परं ।। ३६.२५८ ।।
vaiṣṇavā avatārāśca ye tu śāstroditāḥ purā | paramārthe na bhidyante nānyatvaṃ syātparasparaṃ || 36.258 ||
विष्ण्वालयादथैकस्मादन्यविष्ण्वालयस्य तु । तत्स्थानां दैवतानां वा नान्यत्वं जातु संभवेथ् ।। ३६.२५९ ।।
viṣṇvālayādathaikasmādanyaviṣṇvālayasya tu | tatsthānāṃ daivatānāṃ vā nānyatvaṃ jātu saṃbhaveth || 36.259 ||
अथ शास्त्रविधिर्भिन्नो यत्र नाप्युपलभ्यते । तत्रान्यत्वं विजानीयान्न चेच्छेच्छास्त्रसंकरं ।। ३६.२६० ।।
atha śāstravidhirbhinno yatra nāpyupalabhyate | tatrānyatvaṃ vijānīyānna cecchecchāstrasaṃkaraṃ || 36.260 ||
हरिं देवं तु संसेव्य वाहनस्थं द्विजोत्तमः । यदन्यं सेदते वीथ्यां तत्काले वाहनस्थितं ।। ३६.२६१ ।।
hariṃ devaṃ tu saṃsevya vāhanasthaṃ dvijottamaḥ | yadanyaṃ sedate vīthyāṃ tatkāle vāhanasthitaṃ || 36.261 ||
सोऽपि पापमवाप्नोति विष्णुध्यानेन शुद्ध्यति । देवेशस्योत्सवो यत्र ग्रामे वा नगरेऽपि वा ।। ३६.२६२ ।।
so'pi pāpamavāpnoti viṣṇudhyānena śuddhyati | deveśasyotsavo yatra grāme vā nagare'pi vā || 36.262 ||
पर्वताग्रे महानद्यास्तीरे दुर्गाटवीषुवा । तत्र गच्छेन्नरो भक्त्या सेवेतोत्सवमादराथ् ।। ३६.२६३ ।।
parvatāgre mahānadyāstīre durgāṭavīṣuvā | tatra gacchennaro bhaktyā sevetotsavamādarāth || 36.263 ||
सह पुत्त्रेस्सहामात्यैस्सर्वैः परिजनैर्वृतः । वैष्णवं क्रतुदेशन्तु गत्वा सेवेत मानवः ।। ३६.२६४ ।।
saha puttressahāmātyaissarvaiḥ parijanairvṛtaḥ | vaiṣṇavaṃ kratudeśantu gatvā seveta mānavaḥ || 36.264 ||
यथार्ऽहमुपयुञ्जीत स्वशक्तिं तत्क्रियासु च । श्रुत्वा देवोत्सवारंभं पङ्गूभावेन यो नरः ।। ३६.२६५ ।।
yathār'hamupayuñjīta svaśaktiṃ tatkriyāsu ca | śrutvā devotsavāraṃbhaṃ paṅgūbhāvena yo naraḥ || 36.265 ||
तिष्ठेत्स जन्मसाहस्रं पङ्गुरेव भविष्यति । तद्भवेद्विफलं जन्म भूभारस्तस्य जीवितं ।। ३६.२६६ ।।
tiṣṭhetsa janmasāhasraṃ paṅgureva bhaviṣyati | tadbhavedviphalaṃ janma bhūbhārastasya jīvitaṃ || 36.266 ||
देवेशस्योत्सवे सम्यग्वर्तमाने महाफले । योऽन्यत्र व्यापृतस्तत्र न गच्छेद्दुर्मना नरः ।। ३६.२६७ ।।
deveśasyotsave samyagvartamāne mahāphale | yo'nyatra vyāpṛtastatra na gaccheddurmanā naraḥ || 36.267 ||
न तस्य निष्कृतिः प्रोक्ता स पापी नरकं व्रजेथ् । अनाहूतोऽध्वरं गच्छेत्तथा गुरुकुलं व्रजेथ् ।। ३६.२६८ ।।
na tasya niṣkṛtiḥ proktā sa pāpī narakaṃ vrajeth | anāhūto'dhvaraṃ gacchettathā gurukulaṃ vrajeth || 36.268 ||
योऽध्वरं गन्तुकामोऽत्र प्रतीक्षेतार्ङ्गणादिकं । तन्य पूर्वार्जितं पुण्यं तत्क्षणादेव नश्यति ।। ३६.२६९ ।।
yo'dhvaraṃ gantukāmo'tra pratīkṣetārṅgaṇādikaṃ | tanya pūrvārjitaṃ puṇyaṃ tatkṣaṇādeva naśyati || 36.269 ||
देवोत्सवं तु यो मर्त्यो यतमानं तु सेवितुं । वारयेद्येन केनापि हेतुना स तु दुर्मतिः ।। ३६.२७० ।।
devotsavaṃ tu yo martyo yatamānaṃ tu sevituṃ | vārayedyena kenāpi hetunā sa tu durmatiḥ || 36.270 ||
अफलस्सफलो वापि पतत्येव न संशयः । विष्णुपञ्चदिने वापि पुण्याहेष्वितरेष्वपि ।। ३६.२७१ ।।
aphalassaphalo vāpi patatyeva na saṃśayaḥ | viṣṇupañcadine vāpi puṇyāheṣvitareṣvapi || 36.271 ||
उपोषितस्तु श्रुत्वैव देवेशस्योत्सवं हठाथ् । तत्क्षणाद्यो न गच्छेत्तु तस्य पापं महद्भवेथ् ।। ३६.२७२ ।।
upoṣitastu śrutvaiva deveśasyotsavaṃ haṭhāth | tatkṣaṇādyo na gacchettu tasya pāpaṃ mahadbhaveth || 36.272 ||
खट्वामास्थाय यश्शेते वर्तमाने तदुत्सवे । आसीनस्थ्सित एवात्र स यामीर्यातना व्रजेथ् ।। ३६.२७३ ।।
khaṭvāmāsthāya yaśśete vartamāne tadutsave | āsīnasthsita evātra sa yāmīryātanā vrajeth || 36.273 ||
देवेशाभिमुखं गत्वा न कुर्याद्यो नमस्क्रियां । स पापिष्ठतरो लोके निष्कृतिर्नास्य विद्यते ।। ३६.२७४ ।।
deveśābhimukhaṃ gatvā na kuryādyo namaskriyāṃ | sa pāpiṣṭhataro loke niṣkṛtirnāsya vidyate || 36.274 ||
उत्क्रमिष्यन्ति यत्प्राणाः प्राणदे समुपस्थिते । प्रत्युद्थानाभिवादाभ्यां पुनस्तान्प्रतिपादयेथ् ।। ३६.२७५ ।।
utkramiṣyanti yatprāṇāḥ prāṇade samupasthite | pratyudthānābhivādābhyāṃ punastānpratipādayeth || 36.275 ||
सर्वेषां प्राणभूतोऽसौ भगवान्हरिरव्ययः । प्राणिनश्चेतनास्सर्वे प्राण्येकः प्राणदोऽपरः ।। ३६.२७६ ।।
sarveṣāṃ prāṇabhūto'sau bhagavānhariravyayaḥ | prāṇinaścetanāssarve prāṇyekaḥ prāṇado'paraḥ || 36.276 ||
अन्यथा चेन्महादोषः संक्षुफ्यन्ते च मानवाः । एकहस्तप्रणामेन यत्पापं न तदन्यतः ।। ३६.२७७ ।।
anyathā cenmahādoṣaḥ saṃkṣuphyante ca mānavāḥ | ekahastapraṇāmena yatpāpaṃ na tadanyataḥ || 36.277 ||
हस्तौ द्वौ निर्मितौ धात्रा किं तेन सुकृतं भवेथ् । प्राञ्जलीकृत्य हस्तौतु याचेत मधुसूदनं ।। ३६.२७८ ।।
hastau dvau nirmitau dhātrā kiṃ tena sukṛtaṃ bhaveth | prāñjalīkṛtya hastautu yāceta madhusūdanaṃ || 36.278 ||
य एकेनैव हस्तेन प्रणमेन्मन्दधीर्हरिं । तस्यहस्तो भवेदेकः पश्चाज्जन्मशतैरपि ।। ३६.२७९ ।।
ya ekenaiva hastena praṇamenmandadhīrhariṃ | tasyahasto bhavedekaḥ paścājjanmaśatairapi || 36.279 ||
इह वै जायते पङ्गू रोगी चैव न संशयः । किमिदं बहुलैश्चित्रैः करणैर्देहकल्पनं ।। ३६.२८० ।।
iha vai jāyate paṅgū rogī caiva na saṃśayaḥ | kimidaṃ bahulaiścitraiḥ karaṇairdehakalpanaṃ || 36.280 ||
यद्येकैकं न चेत्तस्य कैङ्कर्यायोपयुज्यते । किं स्वाधीनेन हस्तेन स्वाधीनं कर्म सेवितुं ।। ३६.२८१ ।।
yadyekaikaṃ na cettasya kaiṅkaryāyopayujyate | kiṃ svādhīnena hastena svādhīnaṃ karma sevituṃ || 36.281 ||
अशक्नु वानास्स्वातन्त्षहताः पापहता हताः । एकहस्तप्रणामस्तु परिहार्यो विशेषतः ।। ३६.२८२ ।।
aśaknu vānāssvātantṣahatāḥ pāpahatā hatāḥ | ekahastapraṇāmastu parihāryo viśeṣataḥ || 36.282 ||
प्रणतं चैकहस्तेन यस्तु प्रत्यभिवादयेथ् । तावुभौ नरकं यातस्तयोर्यस्मात्समागमः ।। ३६.२८३ ।।
praṇataṃ caikahastena yastu pratyabhivādayeth | tāvubhau narakaṃ yātastayoryasmātsamāgamaḥ || 36.283 ||
देवतास्तादृशं मूढं शपन्ति च विशङ्किताः । पुरस्ताद्यस्तु देवस्य कुर्यादात्मप्रदक्षिणं ।। ३६.२८४ ।।
devatāstādṛśaṃ mūḍhaṃ śapanti ca viśaṅkitāḥ | purastādyastu devasya kuryādātmapradakṣiṇaṃ || 36.284 ||
आत्मना स भवेद्वापस्स द्रुह्येदात्मने बुधः । पुरस्ताद्देवबिंबे तु देव्यमङ्गलविग्रहे ।। ३६.२८५ ।।
ātmanā sa bhavedvāpassa druhyedātmane budhaḥ | purastāddevabiṃbe tu devyamaṅgalavigrahe || 36.285 ||
वर्तमाने त्वनादृत्य न ह्यन्यस्य प्रदक्षिणं । यत्र मानसिकार्चा स्यात्तच्च मानसिकं भवेथ् ।। ३६.२८६ ।।
vartamāne tvanādṛtya na hyanyasya pradakṣiṇaṃ | yatra mānasikārcā syāttacca mānasikaṃ bhaveth || 36.286 ||
अन्तर्यामी य एवास्ते हृदये निष्कलो हरिः । स एव सकलो भूत्वा बिंबे यत्सन्निधापितः ।। ३६.२८७ ।।
antaryāmī ya evāste hṛdaye niṣkalo hariḥ | sa eva sakalo bhūtvā biṃbe yatsannidhāpitaḥ || 36.287 ||
तस्मात्सकलपूजायां नैव कुर्याद्व्यतिक्रमं । न कदापि भवेत्प्राज्ञ उच्भिष्टस्स्वेषु कर्मसु ।। ३६.२८८ ।।
tasmātsakalapūjāyāṃ naiva kuryādvyatikramaṃ | na kadāpi bhavetprājña ucbhiṣṭassveṣu karmasu || 36.288 ||
विण्मूत्रं पथि कृत्वातु शौचं यावन्न चाचरेथ् । उच्छिष्टस्तावदेव स्यादनर्हस्सर्वकर्मसु ।। ३६.२८९ ।।
viṇmūtraṃ pathi kṛtvātu śaucaṃ yāvanna cācareth | ucchiṣṭastāvadeva syādanarhassarvakarmasu || 36.289 ||
नखरोमाणि यश्चैव केशास्थीनि तथैव च । क्षिपेत्तु देवतागारे स भवेद्ब्रह्महा नरः ।। ३६.२९० ।।
nakharomāṇi yaścaiva keśāsthīni tathaiva ca | kṣipettu devatāgāre sa bhavedbrahmahā naraḥ || 36.290 ||
माक्षिकीं योनिम्श्रित्य जायते म्रियते पुनः । सप्त जन्मानि तत्रैव व्रजेन्नरकमस्ततः ।। ३६.२९१ ।।
mākṣikīṃ yonimśritya jāyate mriyate punaḥ | sapta janmāni tatraiva vrajennarakamastataḥ || 36.291 ||
तांबूलं चर्वितं यस्तु प्रक्षिपेद्देवमन्तिरे । स याति नरकं घोरं यावदाभूतसंप्लवं ।। ३६.२९२ ।।
tāṃbūlaṃ carvitaṃ yastu prakṣipeddevamantire | sa yāti narakaṃ ghoraṃ yāvadābhūtasaṃplavaṃ || 36.292 ||
ततो मुक्तो महापापी शुनकोऽपरजन्मनि । संस्थितस्त्रीणि जन्मानि वसत्येव न संशयः ।। ३६.२९३ ।।
tato mukto mahāpāpī śunako'parajanmani | saṃsthitastrīṇi janmāni vasatyeva na saṃśayaḥ || 36.293 ||
निष्ठीवनकरो यस्तु मन्दिरे मधुविद्विषः । कृमिभक्ष्ये पतेद्घोरे नरके पापकृन्नरः ।। ३६.२९४ ।।
niṣṭhīvanakaro yastu mandire madhuvidviṣaḥ | kṛmibhakṣye patedghore narake pāpakṛnnaraḥ || 36.294 ||
श्लेष्मातकतरुर्भूत्वा जायते जन्मपञ्चकं । मूत्रयेन्मन्दिरे यस्तु केशवस्य विमूढधीः ।। ३६.२९५ ।।
śleṣmātakatarurbhūtvā jāyate janmapañcakaṃ | mūtrayenmandire yastu keśavasya vimūḍhadhīḥ || 36.295 ||
स मूत्रगर्तनरके पतत्येव ह्यवाक्छिराः । तस्मान्मुक्तस्तुरक्तादिनिंबकद्रुममास्थितः ।। ३६.२९६ ।।
sa mūtragartanarake patatyeva hyavākchirāḥ | tasmānmuktasturaktādiniṃbakadrumamāsthitaḥ || 36.296 ||
जनिष्यति न सन्देहस्सप्तजन्मसु सौकरीं । पुरीषं वात्र कुर्वीत यो नरो भगवद्गृहे ।। ३६.२९७ ।।
janiṣyati na sandehassaptajanmasu saukarīṃ | purīṣaṃ vātra kurvīta yo naro bhagavadgṛhe || 36.297 ||
स याति नरकान्घोरान्पर्यायेणैकविंशतिं । ततो मुक्तस्तु पापात्मा विष्ठायां जायते कृमिः ।। ३६.२९८ ।।
sa yāti narakānghorānparyāyeṇaikaviṃśatiṃ | tato muktastu pāpātmā viṣṭhāyāṃ jāyate kṛmiḥ || 36.298 ||
समीपे मन्दिरस्यापि सकृन्मूत्रं करोति यः । स तिष्ठेद्रौरवे घोरे वर्षाणामयुतं शतं ।। ३६.२९९ ।।
samīpe mandirasyāpi sakṛnmūtraṃ karoti yaḥ | sa tiṣṭhedraurave ghore varṣāṇāmayutaṃ śataṃ || 36.299 ||
ततोऽपि मनुजो मुक्तो ग्रामसूकरजातितां । ग्रामे जन्मशतं प्राप्य विष्ठाभूसूकरस्तथा ।। ३६.३०० ।।
tato'pi manujo mukto grāmasūkarajātitāṃ | grāme janmaśataṃ prāpya viṣṭhābhūsūkarastathā || 36.300 ||
यस्तु रेतोविसर्गं च कृत्वा कामादकामतः । अस्नातो देवतागारमियात्सद्यस्स नश्यति ।। ३६.३०१ ।।
yastu retovisargaṃ ca kṛtvā kāmādakāmataḥ | asnāto devatāgāramiyātsadyassa naśyati || 36.301 ||
यो यत्र देवतागेहे दन्तधावनमाचरेथ् । तथा निर्लेखयेज्जिह्वां स पापी नश्यति ध्रुवं ।। ३६.३०२ ।।
yo yatra devatāgehe dantadhāvanamācareth | tathā nirlekhayejjihvāṃ sa pāpī naśyati dhruvaṃ || 36.302 ||
तैलेनाभ्यक्तसर्वाङ्गः कषायोद्वर्तितस्तथा । यो नरःप्रविशेद्गेहं देवस्य परमात्मनः ।। ३६.३०३ ।।
tailenābhyaktasarvāṅgaḥ kaṣāyodvartitastathā | yo naraḥpraviśedgehaṃ devasya paramātmanaḥ || 36.303 ||
स याति गृहगोधात्वं नवजन्मानि पञ्च च । अनुगम्य यथा प्रेतं याति देवालयं तु यः ।। ३६.३०४ ।।
sa yāti gṛhagodhātvaṃ navajanmāni pañca ca | anugamya yathā pretaṃ yāti devālayaṃ tu yaḥ || 36.304 ||
आराधितुमथेच्छेद्वास गच्छेन्नरायुतं । बलिभुग्योनितां याति जन्मानि सुबहूनि वै ।। ३६.३०५ ।।
ārādhitumathecchedvāsa gacchennarāyutaṃ | balibhugyonitāṃ yāti janmāni subahūni vai || 36.305 ||
भरणं तु तथा कृत्वा मृतकस्य विशेषतः । मन्दिरं न प्रवेष्टव्यं प्रविष्टस्तु प्रणश्यति ।। ३६.३०६ ।।
bharaṇaṃ tu tathā kṛtvā mṛtakasya viśeṣataḥ | mandiraṃ na praveṣṭavyaṃ praviṣṭastu praṇaśyati || 36.306 ||
चाण्डालीं योनिमाश्रित्य जन्मकृन्नव पञ्च च । भविष्यति तथा भूयः पृथक्क्रूरोऽथ निष्ठुरः ।। ३६.३०७ ।।
cāṇḍālīṃ yonimāśritya janmakṛnnava pañca ca | bhaviṣyati tathā bhūyaḥ pṛthakkrūro'tha niṣṭhuraḥ || 36.307 ||
भुक्त्वाश्राद्धं परगृहे यायाद्विष्णुगृहन्तु यः । अर्चयेद्वा विशेषेण चटको जायते खलः ।। ३६.३०८ ।।
bhuktvāśrāddhaṃ paragṛhe yāyādviṣṇugṛhantu yaḥ | arcayedvā viśeṣeṇa caṭako jāyate khalaḥ || 36.308 ||
तत्र जन्मशतं प्राप्य ततो गोधावपुर्गतः । छायामाक्रम्य यो मोहाद्याति विष्णोस्तु मन्दिरं ।। ३६.३०९ ।।
tatra janmaśataṃ prāpya tato godhāvapurgataḥ | chāyāmākramya yo mohādyāti viṣṇostu mandiraṃ || 36.309 ||
प्रदक्षिणमकुर्वन्वा यस्तिष्ठेन्मतिपूर्वकं । सोऽप्युच्छिष्टोभवेन्मूढस्तस्य पापफलं त्विदं ।। ३६.३१० ।।
pradakṣiṇamakurvanvā yastiṣṭhenmatipūrvakaṃ | so'pyucchiṣṭobhavenmūḍhastasya pāpaphalaṃ tvidaṃ || 36.310 ||
तिष्सेत्स कानने शून्ये कण्टकैर्बहुभिर्वृतः । फलपुह्पादिहीनश्च श्मशाने? शून्यवृक्षतां ।। ३६.३११ ।।
tiṣsetsa kānane śūnye kaṇṭakairbahubhirvṛtaḥ | phalapuhpādihīnaśca śmaśāne? śūnyavṛkṣatāṃ || 36.311 ||
यज्ञ सूत्रमधःकृत्य कर्णे कृत्वा विशेषतः । अपसव्यं च धृत्वैव धृत्वा चैव निवीतवथ् ।। ३६.३१२ ।।
yajña sūtramadhaḥkṛtya karṇe kṛtvā viśeṣataḥ | apasavyaṃ ca dhṛtvaiva dhṛtvā caiva nivītavath || 36.312 ||
न गच्छेद्देवतागारं न वा मुक्तशिखो नरः । अकच्छः पुच्छकच्छश्च नग्नः कौपीनमातृधृक् ।। ३६.३१३ ।।
na gaccheddevatāgāraṃ na vā muktaśikho naraḥ | akacchaḥ pucchakacchaśca nagnaḥ kaupīnamātṛdhṛk || 36.313 ||
रिक्तहस्तश्शून्यफालस्त्यक्तसंव्यान एव च । खादन्नपि च तांबूलमुपहारादि भक्षयन् ।। ३६.३१४ ।।
riktahastaśśūnyaphālastyaktasaṃvyāna eva ca | khādannapi ca tāṃbūlamupahārādi bhakṣayan || 36.314 ||
देवालयं विशेन्नैव तस्य पापं महद्भवेथ् । दुराचारो हि पुरुषो नेहायुर्विन्दते महथ् ।। ३६.३१५ ।।
devālayaṃ viśennaiva tasya pāpaṃ mahadbhaveth | durācāro hi puruṣo nehāyurvindate mahath || 36.315 ||
त्रस्यन्ति चास्य भूतानि तथा परिभनन्तिच । तस्मादाचारवानेव कुर्याद्वैवैदिकीः क्रियाः ।। ३६.३१६ ।।
trasyanti cāsya bhūtāni tathā paribhanantica | tasmādācāravāneva kuryādvaivaidikīḥ kriyāḥ || 36.316 ||
अपि पापशरीरस्य आचारो हन्त्यलक्षणं । आचारलक्षणो धर्मः सन्तश्चारित्रलक्षणाः ।। ३६.३१७ ।।
api pāpaśarīrasya ācāro hantyalakṣaṇaṃ | ācāralakṣaṇo dharmaḥ santaścāritralakṣaṇāḥ || 36.317 ||
साधूनां च यथावृत्तमेतदाचारलक्षणं । अप्यदृष्टं श्रवादेव पुरुषं धर्मचारिणं ।। ३६.३१८ ।।
sādhūnāṃ ca yathāvṛttametadācāralakṣaṇaṃ | apyadṛṣṭaṃ śravādeva puruṣaṃ dharmacāriṇaṃ || 36.318 ||
स्वानि कर्माणि कुर्वाणं तं जनाः कुर्वते प्रियं । ये नास्तिका निष्क्रियाश्च गुरुशास्त्रातिलङ्घिनः ।। ३६.३१९ ।।
svāni karmāṇi kurvāṇaṃ taṃ janāḥ kurvate priyaṃ | ye nāstikā niṣkriyāśca guruśāstrātilaṅghinaḥ || 36.319 ||
अधर्मज्ञा दुराचारास्ते भवन्तिगतायुषः । विशीला धर्ममर्यादा नित्यं संकीर्णमैथुनाः ।। ३६.३२० ।।
adharmajñā durācārāste bhavantigatāyuṣaḥ | viśīlā dharmamaryādā nityaṃ saṃkīrṇamaithunāḥ || 36.320 ||
अल्पायुषो भवन्तीहनरा निरयगामिनः । लोष्ठमर्दी तृणच्छेदी नखखादी च यो नरः ।। ३६.३२१ ।।
alpāyuṣo bhavantīhanarā nirayagāminaḥ | loṣṭhamardī tṛṇacchedī nakhakhādī ca yo naraḥ || 36.321 ||
नित्योच्छिष्टस्संकुसुको नेहयुर्विन्दते क्वचिथ् । विष्णुस्थानसमीपस्थान्विष्णुसेवार्थमागतान् ।। ३६.३२२ ।।
nityocchiṣṭassaṃkusuko nehayurvindate kvacith | viṣṇusthānasamīpasthānviṣṇusevārthamāgatān || 36.322 ||
श्वपचान्पतितान्वापि स्पृष्ट्वा न स्नानमाचरेथ् । उत्सवे वासुदेवस्य यःस्नाति स्पर्शशङ्कया ।। ३६.३२३ ।।
śvapacānpatitānvāpi spṛṣṭvā na snānamācareth | utsave vāsudevasya yaḥsnāti sparśaśaṅkayā || 36.323 ||
स्वर्गस्थाः पितरस्तस्य पतन्ति नरकेऽशुचौ । पिबेत्पादोदकं विष्णोर्गुरूणां वा विशेषतः ।। ३६.३२४ ।।
svargasthāḥ pitarastasya patanti narake'śucau | pibetpādodakaṃ viṣṇorgurūṇāṃ vā viśeṣataḥ || 36.324 ||
तत्र नाचमनं कुर्यात्तद्वत्सोमे द्विजोत्तमः । अन्यदेवार्थसन्दिष्ठैः पूजयेयुश्च ये हरिं ।। ३६.३२५ ।।
tatra nācamanaṃ kuryāttadvatsome dvijottamaḥ | anyadevārthasandiṣṭhaiḥ pūjayeyuśca ye hariṃ || 36.325 ||
सप्तजन्मानि पञ्चापि मुडूकत्वं व्रजन्ति ते । जन्मद्वयन्तु वै मूढाश्शूद्रतां यान्ति ते नराः ।। ३६.३२६ ।।
saptajanmāni pañcāpi muḍūkatvaṃ vrajanti te | janmadvayantu vai mūḍhāśśūdratāṃ yānti te narāḥ || 36.326 ||
कुसुमानां निवेद्याहं गन्धमाघ्राति यो नरः । स पूतिगन्धसंयुक्तः कुष्ठी चैव भवेद्ध्रुवं ।। ३६.३२७ ।।
kusumānāṃ nivedyāhaṃ gandhamāghrāti yo naraḥ | sa pūtigandhasaṃyuktaḥ kuṣṭhī caiva bhaveddhruvaṃ || 36.327 ||
तदन्ते त्रीणि जन्मानि तादृशानि भवन्त्युत । जातकं मृतकं वापि यस्याशौचं विधीयते ।। ३६.३२८ ।।
tadante trīṇi janmāni tādṛśāni bhavantyuta | jātakaṃ mṛtakaṃ vāpi yasyāśaucaṃ vidhīyate || 36.328 ||
अनर्हस्सर्वकर्मभ्यो स नेयाद्देवता गृहं । पुंप्रसूतौ स्मृतं पूर्वैस्सापिण्ड्यं सप्तपूरुषं ।। ३६.३२९ ।।
anarhassarvakarmabhyo sa neyāddevatā gṛhaṃ | puṃprasūtau smṛtaṃ pūrvaissāpiṇḍyaṃ saptapūruṣaṃ || 36.329 ||
कन्यकाजनने तद्वत्सापिण्डन्तु त्रिपूरुषं । व्रतिनां सत्रिणां तद्वद्यतीनां ब्रह्मचारिणां ।। ३६.३३० ।।
kanyakājanane tadvatsāpiṇḍantu tripūruṣaṃ | vratināṃ satriṇāṃ tadvadyatīnāṃ brahmacāriṇāṃ || 36.330 ||
नाशौचः कथ्यते प्राज्ञैर्यथा शातातपोऽब्रवीथ् । व्रतसंकल्पमात्रेण व्रतित्वं व्रतिनो भवेथ् ।। ३६.३३१ ।।
nāśaucaḥ kathyate prājñairyathā śātātapo'bravīth | vratasaṃkalpamātreṇa vratitvaṃ vratino bhaveth || 36.331 ||
वृतमात्रस्तथर्त्विक्च सत्रे सत्री प्रकीर्तितः । काषायदण्डमात्रेण यतित्वञ्च यतेर्मतं ।। ३६.३३२ ।।
vṛtamātrastathartvikca satre satrī prakīrtitaḥ | kāṣāyadaṇḍamātreṇa yatitvañca yatermataṃ || 36.332 ||
उपनीतो वसेन्मा वा तथा गुरुकुले क्रमाथ् । ब्रह्माध्येति नचाध्येति ब्रह्मचारी कुमारकः ।। ३६.३३३ ।।
upanīto vasenmā vā tathā gurukule kramāth | brahmādhyeti nacādhyeti brahmacārī kumārakaḥ || 36.333 ||
राजाज्ञाकारिणां तद्वद्राज्ञां च स्नातकस्य चर् । इदृशानामथान्येषामत्रास्तर्भावरिरितः ।। ३६.३३४ ।।
rājājñākāriṇāṃ tadvadrājñāṃ ca snātakasya car | idṛśānāmathānyeṣāmatrāstarbhāvariritaḥ || 36.334 ||
न कुर्याच्च नमस्कारं नैव प्रत्यभिवादयेथ् । नार्ऽपयेदुपहारांश्च तीर्थादीन्नापि सेवते ।। ३६.३३५ ।।
na kuryācca namaskāraṃ naiva pratyabhivādayeth | nār'payedupahārāṃśca tīrthādīnnāpi sevate || 36.335 ||
आशौची ब्राह्मणो यस्तु मोहाद्देवं प्रपूजयेथ् । सप्तजन्मसु दारिद्षमत्यन्तं समवाप्नुयाथ् ।। ३६.३३६ ।।
āśaucī brāhmaṇo yastu mohāddevaṃ prapūjayeth | saptajanmasu dāridṣamatyantaṃ samavāpnuyāth || 36.336 ||
श्वानयोनिशतं प्राप्य ततश्चण्डालतामियाथ् । योभुक्त्वा देवतागारे निक्षिप्योच्छिष्टमत्र तु ।। ३६.३३७ ।।
śvānayoniśataṃ prāpya tataścaṇḍālatāmiyāth | yobhuktvā devatāgāre nikṣipyocchiṣṭamatra tu || 36.337 ||
गच्छेदन्यत्र वा प्रास्यात्सोपि मूढो विपद्यते । यस्तु देवगृहद्वारे प्रसार्य चरणौ क्वचिथ् ।। ३६.३३८ ।।
gacchedanyatra vā prāsyātsopi mūḍho vipadyate | yastu devagṛhadvāre prasārya caraṇau kvacith || 36.338 ||
शेते निद्राति सम्मोहात्स याति नरकायुतं । पुनश्च जन्म संप्राप्य नीचयोनिष्वनेकशः ।। ३६.३३९ ।।
śete nidrāti sammohātsa yāti narakāyutaṃ | punaśca janma saṃprāpya nīcayoniṣvanekaśaḥ || 36.339 ||
यातनाश्चानुभूयेव दौर्ब्राह्मण्यं व्रजेत्तु सः । यस्तु देवगृहे मूढश्सयीत मदमोहितः ।। ३६.३४० ।।
yātanāścānubhūyeva daurbrāhmaṇyaṃ vrajettu saḥ | yastu devagṛhe mūḍhaśsayīta madamohitaḥ || 36.340 ||
तत्रोच्छिष्टनिधानेन भृशं निश्श्वासमारुतैः । दुर्गन्धी जायते मर्त्योजायते जन्मपञ्चकं ।। ३६.३४१ ।।
tatrocchiṣṭanidhānena bhṛśaṃ niśśvāsamārutaiḥ | durgandhī jāyate martyojāyate janmapañcakaṃ || 36.341 ||
ततस्सूकरतां प्राप्य जन्मानि नव पञ्च च । क्लिश्यते बहुभिः कष्टैर्न शयीत हरेर्गृहे ।। ३६.३४२ ।।
tatassūkaratāṃ prāpya janmāni nava pañca ca | kliśyate bahubhiḥ kaṣṭairna śayīta harergṛhe || 36.342 ||
उपधानादिसहितं य स्तल्पमधितिष्ठति । देवालये विशेषेण प्राकारे वापि मूढधीः ।। ३६.३४३ ।।
upadhānādisahitaṃ ya stalpamadhitiṣṭhati | devālaye viśeṣeṇa prākāre vāpi mūḍhadhīḥ || 36.343 ||
स भवेद्दुर्भगश्चैव सर्पयौनिषु जायते । सप्त पञ्च च जन्मानि ततो मानुषतां व्रजेथ् ।। ३६.३४४ ।।
sa bhaveddurbhagaścaiva sarpayauniṣu jāyate | sapta pañca ca janmāni tato mānuṣatāṃ vrajeth || 36.344 ||
शयीत देवतागेहे व्याधितो यस्तु दुर्मतिः । स भवेद्दुर्मना दीनो प्रेत्य चेह च जन्मनि ।। ३६.३४५ ।।
śayīta devatāgehe vyādhito yastu durmatiḥ | sa bhaveddurmanā dīno pretya ceha ca janmani || 36.345 ||
यःस्त्रिया सहितो मूढश्शयीत भगवद्गृहे । स भवेद्दुरितष्षण्डस्सप्तजन्मानि पञ्च च ।। ३६.३४६ ।।
yaḥstriyā sahito mūḍhaśśayīta bhagavadgṛhe | sa bhavedduritaṣṣaṇḍassaptajanmāni pañca ca || 36.346 ||
योगिभिर्योगसिद्ध्यर्थमभ्यस्यन्ते विशेषतः । आसनानि त्वसंख्यानि देवागारे न चाचरेथ् ।। ३६.३४७ ।।
yogibhiryogasiddhyarthamabhyasyante viśeṣataḥ | āsanāni tvasaṃkhyāni devāgāre na cācareth || 36.347 ||
मन्त्रयोगपरैस्तद्वल्लययोगपरायणैः । हठयोगिभिरेतानि क्रियन्ते राजयोगिभिः ।। ३६.३४८ ।।
mantrayogaparaistadvallayayogaparāyaṇaiḥ | haṭhayogibhiretāni kriyante rājayogibhiḥ || 36.348 ||
स्वस्तिकं सर्वतोभद्रं सिद्धं सिंहासनं तथा । सव्यं खूलं सुखं चैव गोमुखं गरुडं तथा ।। ३६.३४९ ।।
svastikaṃ sarvatobhadraṃ siddhaṃ siṃhāsanaṃ tathā | savyaṃ khūlaṃ sukhaṃ caiva gomukhaṃ garuḍaṃ tathā || 36.349 ||
मयूरं मत्स्यमत्स्येन्द्रं मण्डूकं मुद्गरं मृगं । कुञ्जरं कुक्कुटं नागं काष्ठं क्रैञ्चं च कूर्मकं ।। ३६.३५० ।।
mayūraṃ matsyamatsyendraṃ maṇḍūkaṃ mudgaraṃ mṛgaṃ | kuñjaraṃ kukkuṭaṃ nāgaṃ kāṣṭhaṃ kraiñcaṃ ca kūrmakaṃ || 36.350 ||
खड्गं च कामदहनं वैयाघ्रं वेणुकासनं । योन्यासनं वासकं च धीरं पद्मासनं तथा ।। ३६.३५१ ।।
khaḍgaṃ ca kāmadahanaṃ vaiyāghraṃ veṇukāsanaṃ | yonyāsanaṃ vāsakaṃ ca dhīraṃ padmāsanaṃ tathā || 36.351 ||
वाराहं चैव पर्यङ्कं पतगासनमेव च । त्रिपदं हस्तिकर्णं च हेममर्धासनं तथा ।। ३६.३५२ ।।
vārāhaṃ caiva paryaṅkaṃ patagāsanameva ca | tripadaṃ hastikarṇaṃ ca hemamardhāsanaṃ tathā || 36.352 ||
इत्यादीना मासना नामशीतिश्च तुरुत्तरा । अन्यानि शास्त्रसिद्धानि यानि सन्ति विशेषतः ।। ३६.३५३ ।।
ityādīnā māsanā nāmaśītiśca turuttarā | anyāni śāstrasiddhāni yāni santi viśeṣataḥ || 36.353 ||
तान्यास्थायि तु देवाग्रेनो पतिष्ठेत बुद्धिमान् । भुञ्जीयाद्देवतागारे यः पापस्स तु दुर्मनाः ।। ३६.३५४ ।।
tānyāsthāyi tu devāgreno patiṣṭheta buddhimān | bhuñjīyāddevatāgāre yaḥ pāpassa tu durmanāḥ || 36.354 ||
कुक्षिरोगार्दितो भूत्वा जन्मानि दश पञ्च च । ततस्सृगालतां प्राप्य पतेद्धि नरकेऽशुचौ ।। ३६.३५५ ।।
kukṣirogārdito bhūtvā janmāni daśa pañca ca | tatassṛgālatāṃ prāpya pateddhi narake'śucau || 36.355 ||
यो वा मूढमतिर्मोहात्कारयेद्द्विजभोजनं । देवागारे विशेषेण स भवेन्निन्दितो जनः ।। ३६.३५६ ।।
yo vā mūḍhamatirmohātkārayeddvijabhojanaṃ | devāgāre viśeṣeṇa sa bhavennindito janaḥ || 36.356 ||
गर्भागारे चान्तराले तथा चैवार्धमण्डपे । महामण्डपमध्ये च नान्नमद्याद्विशेषतः ।। ३६.३५७ ।।
garbhāgāre cāntarāle tathā caivārdhamaṇḍape | mahāmaṇḍapamadhye ca nānnamadyādviśeṣataḥ || 36.357 ||
अन्नं पात्रे विनिक्षिप्य पुटपत्रादिनिर्मिते । आपोशनं तु कृत्वैव यदद्याद्भोजनं तुतथ् ।। ३६.३५८ ।।
annaṃ pātre vinikṣipya puṭapatrādinirmite | āpośanaṃ tu kṛtvaiva yadadyādbhojanaṃ tutath || 36.358 ||
न देवताप्रसादस्य गृहीतस्याञ्जलौ तथा । न चैवापोशनं कुर्यात्कुर्याच्चेत्तदसम्मतं ।। ३६.३५९ ।।
na devatāprasādasya gṛhītasyāñjalau tathā | na caivāpośanaṃ kuryātkuryāccettadasammataṃ || 36.359 ||
यस्तु पानीयपात्राणि पीतान्यत्र तु विन्यसेथ् । स गच्छेन्नरकान्क्रूरान्यावन्त उदबिन्दवः ।। ३६.३६० ।।
yastu pānīyapātrāṇi pītānyatra tu vinyaseth | sa gacchennarakānkrūrānyāvanta udabindavaḥ || 36.360 ||
पात्रे तिष्ठन्ति शरदस्तावतीर्नात्र संशयः । निवेदितं तु देवस्य देवस्याग्रे विशेषतः ।। ३६.३६१ ।।
pātre tiṣṭhanti śaradastāvatīrnātra saṃśayaḥ | niveditaṃ tu devasya devasyāgre viśeṣataḥ || 36.361 ||
प्रदद्यात्तु क्रमेणैव वर्णाश्रमविधानतः । अश्नन्तिभक्तास्सर्वेऽपिगृहीत्वैवांजलौ पुनः ।। ३६.३६२ ।।
pradadyāttu krameṇaiva varṇāśramavidhānataḥ | aśnantibhaktāssarve'pigṛhītvaivāṃjalau punaḥ || 36.362 ||
ब्रह्मण्यदेवमुद्दिश्य पुरुषं ब्राह्मणप्रियं । नारायणमनाद्यन्तं विष्णुं सर्वेश्वरेश्वरं ।। ३६.३६३ ।।
brahmaṇyadevamuddiśya puruṣaṃ brāhmaṇapriyaṃ | nārāyaṇamanādyantaṃ viṣṇuṃ sarveśvareśvaraṃ || 36.363 ||
ब्राह्मणान्भोजयेद्यस्तु कर्मसाद्गुण्यसिद्धये । तथा निष्कृतिनिष्पत्त्यैशास्त्रोक्तेन विधानतः ।। ३६.३६४ ।।
brāhmaṇānbhojayedyastu karmasādguṇyasiddhaye | tathā niṣkṛtiniṣpattyaiśāstroktena vidhānataḥ || 36.364 ||
कारयेन्नोक्तदेशेषु कदापि द्विजभोजनं । यस्त्वन्नं दापयेद्विप्रो द्विजेभ्यो भक्तिसंयुतः ।। ३६.३६५ ।।
kārayennoktadeśeṣu kadāpi dvijabhojanaṃ | yastvannaṃ dāpayedvipro dvijebhyo bhaktisaṃyutaḥ || 36.365 ||
निवेदितं तु देवस्य संतुष्ट्यैस्वस्य तस्य च । तस्य तुष्यति देवेश आदाता तु विपद्यते ।। ३६.३६६ ।।
niveditaṃ tu devasya saṃtuṣṭyaisvasya tasya ca | tasya tuṣyati deveśa ādātā tu vipadyate || 36.366 ||
दातुस्तु सकलं पापं मनोवाक्कायकर्मभिः । बहुशस्संचितं पूर्वमादाता समवाप्नुयाथ् ।। ३६.३६७ ।।
dātustu sakalaṃ pāpaṃ manovākkāyakarmabhiḥ | bahuśassaṃcitaṃ pūrvamādātā samavāpnuyāth || 36.367 ||
प्रसादोऽपिहि देवस्य परपाकरुचिं नरं । न जातु पावयेन्नैव पावयेत्पावयेन्न तु ।। ३६.३६८ ।।
prasādo'pihi devasya parapākaruciṃ naraṃ | na jātu pāvayennaiva pāvayetpāvayenna tu || 36.368 ||
यदृच्छालाभसंतुष्टं यथा भक्तवरं तथा । महिमानं प्रसादस्य योऽवजानाति मूढधीः ।। ३६.३६९ ।।
yadṛcchālābhasaṃtuṣṭaṃ yathā bhaktavaraṃ tathā | mahimānaṃ prasādasya yo'vajānāti mūḍhadhīḥ || 36.369 ||
तेन भुक्तं भवेत्पापं दातुरेव न संशयः । अयुतं ब्राह्मणानान्तु तर्पयित्वातु यत्फलं ।। ३६.३७० ।।
tena bhuktaṃ bhavetpāpaṃ dātureva na saṃśayaḥ | ayutaṃ brāhmaṇānāntu tarpayitvātu yatphalaṃ || 36.370 ||
तत्फलं नश्यति क्षिप्रमुच्छिष्टस्य कणेन तु । अथान्नविक्रयेदोषः कथ्यते विधिवित्तमैः ।। ३६.३७१ ।।
tatphalaṃ naśyati kṣipramucchiṣṭasya kaṇena tu | athānnavikrayedoṣaḥ kathyate vidhivittamaiḥ || 36.371 ||
अन्नविक्रयिणः पापा व्रजन्ति यमयातनाः । प्रेत्य सृगालतां यान्ति नव जन्मानि पञ्च च ।। ३६.३७२ ।।
annavikrayiṇaḥ pāpā vrajanti yamayātanāḥ | pretya sṛgālatāṃ yānti nava janmāni pañca ca || 36.372 ||
यस्त्वन्नं भगवद्गेहे विक्रीणाति विशेषतः । चण्डालो जायते प्रेत्य क्षुधितश्च चरेन्मुहुः ।। ३६.३७३ ।।
yastvannaṃ bhagavadgehe vikrīṇāti viśeṣataḥ | caṇḍālo jāyate pretya kṣudhitaśca carenmuhuḥ || 36.373 ||
विक्रीणते तु ये विप्रा वाणिज्ये दत्तचक्षुषः । येऽप्यन्नमुपहारादि चेतरद्देवमन्दिरे ।। ३६.३७४ ।।
vikrīṇate tu ye viprā vāṇijye dattacakṣuṣaḥ | ye'pyannamupahārādi cetaraddevamandire || 36.374 ||
तेऽपि यान्ति महाघोरं नरकं भृशदारुणं । यत्र नैवभवेष्यन्ति पालीयायोदबिन्दवः ।। ३६.३७५ ।।
te'pi yānti mahāghoraṃ narakaṃ bhṛśadāruṇaṃ | yatra naivabhaveṣyanti pālīyāyodabindavaḥ || 36.375 ||
कणमन्नस्य वान स्यात्तप्यन्ते तत्र ते जनाः । ये गृहीत्वा तदन्नादि भुञ्जते क्षुधिता जनाः ।। ३६.३७६ ।।
kaṇamannasya vāna syāttapyante tatra te janāḥ | ye gṛhītvā tadannādi bhuñjate kṣudhitā janāḥ || 36.376 ||
उपकुर्वन्तिये वा तानुच्यन्तेऽभक्ष्यभोजनाः । अन्नं प्राणा मनुष्याणां सर्वमन्ने प्रतिष्ठितं ।। ३६.३७७ ।।
upakurvantiye vā tānucyante'bhakṣyabhojanāḥ | annaṃ prāṇā manuṣyāṇāṃ sarvamanne pratiṣṭhitaṃ || 36.377 ||
अन्नं ब्रह्मात्मकं विन्द्याद्विन्द्यादन्नमयीं तनुं । अन्नं विक्रीणते ये तु प्राणविक्रयिणः स्मृताः ।। ३६.३७८ ।।
annaṃ brahmātmakaṃ vindyādvindyādannamayīṃ tanuṃ | annaṃ vikrīṇate ye tu prāṇavikrayiṇaḥ smṛtāḥ || 36.378 ||
तस्मात्सर्वप्रयत्नेन त्यजेत्तत्क्रय विक्रयौ । न कुर्याद्देवता गेहेऽभ्युदयं श्राद्धभोजनं ।। ३६.३७९ ।।
tasmātsarvaprayatnena tyajettatkraya vikrayau | na kuryāddevatā gehe'bhyudayaṃ śrāddhabhojanaṃ || 36.379 ||
कुर्यान्न चापि श्राद्धादीन्विहायापि द्विजाशनं । तस्मात्सर्वप्रयत्नेन नाश्नीयाद्धरिमन्दिरे ।। ३६.३८० ।।
kuryānna cāpi śrāddhādīnvihāyāpi dvijāśanaṃ | tasmātsarvaprayatnena nāśnīyāddharimandire || 36.380 ||
मुधा संभाषते यस्तु प्रविश्य हरिमन्दिरं । स निधिं पुरतस्सिद्धं त्यक्त्वा भिक्षति काकिणीं ।। ३६.३८१ ।।
mudhā saṃbhāṣate yastu praviśya harimandiraṃ | sa nidhiṃ puratassiddhaṃ tyaktvā bhikṣati kākiṇīṃ || 36.381 ||
यस्तु संभाषते व्यर्थं देवालयमुपाश्रितः । सिद्धमन्नं परित्यज्य भिक्षामटति दुर्जनः ।। ३६.३८२ ।।
yastu saṃbhāṣate vyarthaṃ devālayamupāśritaḥ | siddhamannaṃ parityajya bhikṣāmaṭati durjanaḥ || 36.382 ||
यन्मुहूर्तं क्षणं वापि परमात्मान चिन्त्यते । सा हानिस्तन्ममहच्छिद्रं सा भ्रान्तिस्सा तु विक्रिया ।। ३६.३८३ ।।
yanmuhūrtaṃ kṣaṇaṃ vāpi paramātmāna cintyate | sā hānistanmamahacchidraṃ sā bhrāntissā tu vikriyā || 36.383 ||
दस्युभिर्मुषितेनेव दग्धेनेव दवाग्निना । व्याधिभिःपीडितेनेव चाकृष्टेनेव मृत्युना ।। ३६.३८४ ।।
dasyubhirmuṣiteneva dagdheneva davāgninā | vyādhibhiḥpīḍiteneva cākṛṣṭeneva mṛtyunā || 36.384 ||
भीतेनेवोत्तमर्णेन धर्षितेनेव राजभिः । मग्नेनेव महासिंधौ हतेनेव च वात्यया ।। ३६.३८५ ।।
bhītenevottamarṇena dharṣiteneva rājabhiḥ | magneneva mahāsiṃdhau hateneva ca vātyayā || 36.385 ||
संपिष्टेनेव पाषाणैराक्रन्देद्यस्स मुच्यते । सन्त्यनेका प्रदेशाश्च समयाश्च विशेषतः ।। ३६.३८६ ।।
saṃpiṣṭeneva pāṣāṇairākrandedyassa mucyate | santyanekā pradeśāśca samayāśca viśeṣataḥ || 36.386 ||
लोकयात्राविनिष्पत्त्यै देहयात्रोपयोगिनः । तस्माद्देवगृहं गत्वा नरो नान्यपरो भवेथ् ।। ३६.३८७ ।।
lokayātrāviniṣpattyai dehayātropayoginaḥ | tasmāddevagṛhaṃ gatvā naro nānyaparo bhaveth || 36.387 ||
यत्प्रसंगे हरेर्नाम तन्ममहत्त्वं च नाप्यते । स सर्वोऽपि मुधा प्रोक्तोमिथ्येत्येके वदन्तितं ।। ३६.३८८ ।।
yatprasaṃge harernāma tanmamahattvaṃ ca nāpyate | sa sarvo'pi mudhā proktomithyetyeke vadantitaṃ || 36.388 ||
न हि देवस्य पुरतः क्वचिदप्यनृतं वदेथ् । सत्यस्वरूपी भगवान्सत्यं तस्मैन गूहयेथ् ।। ३६.३८९ ।।
na hi devasya purataḥ kvacidapyanṛtaṃ vadeth | satyasvarūpī bhagavānsatyaṃ tasmaina gūhayeth || 36.389 ||
सत्यमेव परं ब्रह्म सत्यमेव परं तपः । सत्यमेव परो यज्ञस्सत्यमेव परं श्रुतं ।। ३६.३९० ।।
satyameva paraṃ brahma satyameva paraṃ tapaḥ | satyameva paro yajñassatyameva paraṃ śrutaṃ || 36.390 ||
सत्यं देवेषु जागर्ति सत्यं धर्मतरोः फलं । तपोयज्ञश्च पुण्यं च देवर्षिपितृपूजनं ।। ३६.३९१ ।।
satyaṃ deveṣu jāgarti satyaṃ dharmataroḥ phalaṃ | tapoyajñaśca puṇyaṃ ca devarṣipitṛpūjanaṃ || 36.391 ||
आद्यो विधिश्च विद्या च सर्वं सत्ये प्रतिष्ठितं । सत्यं यज्ञन्तथा वेदास्सत्या देवी सरस्वती ।। ३६.३९२ ।।
ādyo vidhiśca vidyā ca sarvaṃ satye pratiṣṭhitaṃ | satyaṃ yajñantathā vedāssatyā devī sarasvatī || 36.392 ||
व्रतचर्या तथा सत्यमोङ्कारस्सत्यमेव च । सत्येन वायुरावाति सत्येनार्ऽकः प्रकाशते ।। ३६.३९३ ।।
vratacaryā tathā satyamoṅkārassatyameva ca | satyena vāyurāvāti satyenār'kaḥ prakāśate || 36.393 ||
दहत्यग्निश्च सत्येन यायात्सत्येन सद्गतिं । पर्जन्यो धरणीभागे सत्येनापः प्रवर्षति ।। ३६.३९४ ।।
dahatyagniśca satyena yāyātsatyena sadgatiṃ | parjanyo dharaṇībhāge satyenāpaḥ pravarṣati || 36.394 ||
स्वाध्यायस्सर्ववेदानां सर्वतीर्थावगाहनं । सत्यं तु वदतो लोके तुलितं स्यान्न संशयः ।। ३६.३९५ ।।
svādhyāyassarvavedānāṃ sarvatīrthāvagāhanaṃ | satyaṃ tu vadato loke tulitaṃ syānna saṃśayaḥ || 36.395 ||
अश्वमेधसहस्रं च सत्यं च तुलया कृतं । अश्वमेधसहस्रात्तु भारस्सत्ये विशिष्यते ।। ३६.३९६ ।।
aśvamedhasahasraṃ ca satyaṃ ca tulayā kṛtaṃ | aśvamedhasahasrāttu bhārassatye viśiṣyate || 36.396 ||
सत्येन देवाः प्रीणन्ति पितरो ब्राह्मणास्तथा । सत्यमाहुःपरं धर्मं सत्यमाहुः परं पदं ।। ३६.३९७ ।।
satyena devāḥ prīṇanti pitaro brāhmaṇāstathā | satyamāhuḥparaṃ dharmaṃ satyamāhuḥ paraṃ padaṃ || 36.397 ||
सत्यमाहुः परं ब्रह्म तस्मात्सत्यं न लोभयेथ् । ये सत्यनिरतास्सत्यशपथास्सत्यविक्रमाः ।। ३६.३९८ ।।
satyamāhuḥ paraṃ brahma tasmātsatyaṃ na lobhayeth | ye satyaniratāssatyaśapathāssatyavikramāḥ || 36.398 ||
महत्मानो मुनिश्रेष्ठास्ते परां सिद्धिमाप्नुवन् । दैवतैस्सह मोदन्ते स्वर्गे सत्यपरायणाः ।। ३६.३९९ ।।
mahatmāno muniśreṣṭhāste parāṃ siddhimāpnuvan | daivataissaha modante svarge satyaparāyaṇāḥ || 36.399 ||
अप्चरोगणसंकीर्णैर्विमानैस्संचरन्ति च । वक्तव्यं च सदा सत्यं न सत्याद्विद्यते परं ।। ३६.४०० ।।
apcarogaṇasaṃkīrṇairvimānaissaṃcaranti ca | vaktavyaṃ ca sadā satyaṃ na satyādvidyate paraṃ || 36.400 ||
अगोधे विमले शुद्धे सत्यतीर्थे शुचिह्रदे । स्नातव्यं मनसा युक्तैस्तत्स्नानं परमं स्मृतं ।। ३६.४०१ ।।
agodhe vimale śuddhe satyatīrthe śucihrade | snātavyaṃ manasā yuktaistatsnānaṃ paramaṃ smṛtaṃ || 36.401 ||
देवार्थे वा परार्थे वा पुत्रार्थे वाऽऽत्मने तथा । येऽनृतं नाभिभाषन्ते ते स्वर्गं यान्तिमानवाः ।। ३६.४०२ ।।
devārthe vā parārthe vā putrārthe vā''tmane tathā | ye'nṛtaṃ nābhibhāṣante te svargaṃ yāntimānavāḥ || 36.402 ||
यस्सत्यवादी पुरुषो नानृतं परिभाषते । संप्राप्य विरजान्लोकानुषित्वा शाश्वतीस्समाः ।। ३६.४०३ ।।
yassatyavādī puruṣo nānṛtaṃ paribhāṣate | saṃprāpya virajānlokānuṣitvā śāśvatīssamāḥ || 36.403 ||
भगवद्भक्तिमुक्तानां जायते श्रीमतां कुले । साक्षिणस्सन्तिसर्वेते देवता भास्करादयः ।। ३६.४०४ ।।
bhagavadbhaktimuktānāṃ jāyate śrīmatāṃ kule | sākṣiṇassantisarvete devatā bhāskarādayaḥ || 36.404 ||
परीक्षन्ते च सर्वासु दशासु पुरुषं सदा । न वाच्यमनृतं तस्मात्प्राणैः कण्ठगतैरपि ।। ३६.४०५ ।।
parīkṣante ca sarvāsu daśāsu puruṣaṃ sadā | na vācyamanṛtaṃ tasmātprāṇaiḥ kaṇṭhagatairapi || 36.405 ||
येऽनृतं ब्रुवते मूढाश्शपथानि च कुर्वते । देवागारे विशेषेण ते प्रणश्यन्ति सान्वयं ।। ३६.४०६ ।।
ye'nṛtaṃ bruvate mūḍhāśśapathāni ca kurvate | devāgāre viśeṣeṇa te praṇaśyanti sānvayaṃ || 36.406 ||
पुनर्जन्मशतं यान्ति कीटडयोनिष्वनेकशः । गीतवादित्रनृत्तादीन्पुण्याख्यानकथाश्च ये ।। ३६.४०७ ।।
punarjanmaśataṃ yānti kīṭaḍayoniṣvanekaśaḥ | gītavāditranṛttādīnpuṇyākhyānakathāśca ye || 36.407 ||
लोपयन्त्यथ पारुष्यैर्मन्दिरे मधुविद्विषः । ते यान्ति नरकं पापा जायन्ते नीचयोनिषु ।। ३६.४०८ ।।
lopayantyatha pāruṣyairmandire madhuvidviṣaḥ | te yānti narakaṃ pāpā jāyante nīcayoniṣu || 36.408 ||
तथा तेऽपि दुरात्मानो गार्दभीं योनिमाप्नुयुः । तथान्ते क्रूरा नव जन्मानि पञ्च च ।। ३६.४०९ ।।
tathā te'pi durātmāno gārdabhīṃ yonimāpnuyuḥ | tathānte krūrā nava janmāni pañca ca || 36.409 ||
अनिबद्धप्रलापान्ये कुर्वते देवमन्दिरे । तेऽपि तित्तिरितां भूत्वा जायन्ते जन्मपञ्चकं ।। ३६.४१० ।।
anibaddhapralāpānye kurvate devamandire | te'pi tittiritāṃ bhūtvā jāyante janmapañcakaṃ || 36.410 ||
देवभाषां परित्यज्य देशभाषासु यो नरः । स्तुवीत देवतागेहे देवस्याग्रे विशेषतः ।। ३६.४११ ।।
devabhāṣāṃ parityajya deśabhāṣāsu yo naraḥ | stuvīta devatāgehe devasyāgre viśeṣataḥ || 36.411 ||
तस्य दोषोमहानाशु नैव पूजाफलं भवेथ् । असाराणि तु शास्त्राणि भूयांसि पृथिवीतले ।। ३६.४१२ ।।
tasya doṣomahānāśu naiva pūjāphalaṃ bhaveth | asārāṇi tu śāstrāṇi bhūyāṃsi pṛthivītale || 36.412 ||
यत्र देवस्य महात्म्यकथनं न प्रपञ्च्यते । तेषु शास्त्रेषु ये जाताश्शास्त्रार्थाश्च विशेषतः ।। ३६.४१३ ।।
yatra devasya mahātmyakathanaṃ na prapañcyate | teṣu śāstreṣu ye jātāśśāstrārthāśca viśeṣataḥ || 36.413 ||
वादाश्च प्रतिवादाश्च संस्कारास्सर्व एव हि । चित्रशिल्पा न संदेहो नरस्तेन न मुच्यते ।। ३६.४१४ ।।
vādāśca prativādāśca saṃskārāssarva eva hi | citraśilpā na saṃdeho narastena na mucyate || 36.414 ||
सा विद्या या हरिं स्तौति सा क्रिया यत्तदर्चनं । या न्या यदन्यदखिलं दुष्टोदर्का हि जीविका ।। ३६.४१५ ।।
sā vidyā yā hariṃ stauti sā kriyā yattadarcanaṃ | yā nyā yadanyadakhilaṃ duṣṭodarkā hi jīvikā || 36.415 ||
न हि देवगृहं गत्वा शास्त्रार्थैर्नी रसैर्नरः । मुहूर्तं क्षपयेत्कालं तद्देवस्य विमानना ।। ३६.४१६ ।।
na hi devagṛhaṃ gatvā śāstrārthairnī rasairnaraḥ | muhūrtaṃ kṣapayetkālaṃ taddevasya vimānanā || 36.416 ||
विशालं वाङ्मयं सर्वं सृष्ट्वा स्रष्टा हरिः प्रभुः । तदन्तस्संप्रविश्यैव वाच्यवाचकभेदतः ।। ३६.४१७ ।।
viśālaṃ vāṅmayaṃ sarvaṃ sṛṣṭvā sraṣṭā hariḥ prabhuḥ | tadantassaṃpraviśyaiva vācyavācakabhedataḥ || 36.417 ||
विज्ञानाय मनुष्याणां विज्ञानघनविग्रहः । सदोपकुरुते यस्मात्सर्वे भक्तवराः सदा ।। ३६.४१८ ।।
vijñānāya manuṣyāṇāṃ vijñānaghanavigrahaḥ | sadopakurute yasmātsarve bhaktavarāḥ sadā || 36.418 ||
सर्वा वाचो विमुच्यान्याश्चिन्तयानाश्च सादरं । तन्महत्त्वकथागन्धदरिद्रं वाचनं तथा ।। ३६.४१९ ।।
sarvā vāco vimucyānyāścintayānāśca sādaraṃ | tanmahattvakathāgandhadaridraṃ vācanaṃ tathā || 36.419 ||
पाठनं लेखनाद्यं च नैव कुर्याद्गृहे हरेः । स भवेदक्षरद्रोङी यस्तु कुर्याद्व्यतिक्रमं ।। ३६.४२० ।।
pāṭhanaṃ lekhanādyaṃ ca naiva kuryādgṛhe hareḥ | sa bhavedakṣaradroṅī yastu kuryādvyatikramaṃ || 36.420 ||
द्रुह्येत्स वाङ्मयायापि तस्माद्युक्ततरो भवेथ् । यस्तु देवगृहं गत्वा रोदिति प्रणयाद्यथा ।। ३६.४२१ ।।
druhyetsa vāṅmayāyāpi tasmādyuktataro bhaveth | yastu devagṛhaṃ gatvā roditi praṇayādyathā || 36.421 ||
दुःखितः स्तौति वा देवं तत्स्यान्मानसिकं मलं । निर्वाणपरमं स्थानं म्लानेन मनसा तु यः ।। ३६.४२२ ।।
duḥkhitaḥ stauti vā devaṃ tatsyānmānasikaṃ malaṃ | nirvāṇaparamaṃ sthānaṃ mlānena manasā tu yaḥ || 36.422 ||
सेवते स न जानाति तद्विष्णोः परमं पदं । नारी वा पुरुषो वापि गत्वा देवगृहं क्वचिथ् ।। ३६.४२३ ।।
sevate sa na jānāti tadviṣṇoḥ paramaṃ padaṃ | nārī vā puruṣo vāpi gatvā devagṛhaṃ kvacith || 36.423 ||
न रोदेत्पातयेन्नाश्रु नैवान्यं रोदयेदपि । यावन्त्यश्रूणि रुदतां पतेयुर्देवमन्दिरे ।। ३६.४२४ ।।
na rodetpātayennāśru naivānyaṃ rodayedapi | yāvantyaśrūṇi rudatāṃ pateyurdevamandire || 36.424 ||
तावन्त्यब्दसहस्राणि ते वसन्ति यमालये । अनुभूय पुनस्तत्र यातनास्तीव्रचोदनाः ।। ३६.४२५ ।।
tāvantyabdasahasrāṇi te vasanti yamālaye | anubhūya punastatra yātanāstīvracodanāḥ || 36.425 ||
प्राप्य तित्तिरितां कालं वसिष्यन्ति चिरं भुवि । नैवात्र हिंसां कुर्वीत प्राणिनां दुःखदां क्वचिथ् ।। ३६.४२६ ।।
prāpya tittiritāṃ kālaṃ vasiṣyanti ciraṃ bhuvi | naivātra hiṃsāṃ kurvīta prāṇināṃ duḥkhadāṃ kvacith || 36.426 ||
अहिंसा वैदिकं कर्म ध्यानमिन्द्रियनिग्रहः । तपोऽथ गुरुशुश्रूषा धर्मद्वाराष्षडीरिताः ।। ३६.४२७ ।।
ahiṃsā vaidikaṃ karma dhyānamindriyanigrahaḥ | tapo'tha guruśuśrūṣā dharmadvārāṣṣaḍīritāḥ || 36.427 ||
अहिंसापाश्रयं धर्मं दान्तो विद्वान्समाचरेथ् । त्रीदण्डं सर्वभूतेषु निधाय पुरुषश्शुचिः ।। ३६.४२८ ।।
ahiṃsāpāśrayaṃ dharmaṃ dānto vidvānsamācareth | trīdaṇḍaṃ sarvabhūteṣu nidhāya puruṣaśśuciḥ || 36.428 ||
कामक्रोधौ च संयम्य ततः सिद्धिमवाप्नु ते । अहिंसकानि भूतानि दण्डेन विनिहन्तियः ।। ३६.४२९ ।।
kāmakrodhau ca saṃyamya tataḥ siddhimavāpnu te | ahiṃsakāni bhūtāni daṇḍena vinihantiyaḥ || 36.429 ||
आत्मनस्सुखमन्विच्छन्स प्रेत्य न सुखी भवेथ् । आत्मोपमस्तु भूतेषु यो वैभवति पूरुषः ।। ३६.४३० ।।
ātmanassukhamanvicchansa pretya na sukhī bhaveth | ātmopamastu bhūteṣu yo vaibhavati pūruṣaḥ || 36.430 ||
त्यक्तदण्डो जितक्रोधस्स प्रेत्य सुखमेधते । सर्वभूतात्मभूतस्य सर्वभूतानि पश्यतः ।। ३६.४३१ ।।
tyaktadaṇḍo jitakrodhassa pretya sukhamedhate | sarvabhūtātmabhūtasya sarvabhūtāni paśyataḥ || 36.431 ||
मुह्यन्ति मार्गे देवाश्च ह्यपदस्य पदैषिणः । न तत्परस्य संदध्यात्प्रतिकूलं यदात्मनः ।। ३६.४३२ ।।
muhyanti mārge devāśca hyapadasya padaiṣiṇaḥ | na tatparasya saṃdadhyātpratikūlaṃ yadātmanaḥ || 36.432 ||
एष सांग्राहिको धर्मःकामादन्यः प्रवर्तते । प्रख्यापने च दाने च सुखदुःखे प्रियाप्रिये ।। ३६.४३३ ।।
eṣa sāṃgrāhiko dharmaḥkāmādanyaḥ pravartate | prakhyāpane ca dāne ca sukhaduḥkhe priyāpriye || 36.433 ||
आत्मौवम्येन पुरुषः प्रमाणमधिगच्छति । ऋषयो ब्राह्मणा देवाः प्रशंसन्ति विशेषतः ।। ३६.४३४ ।।
ātmauvamyena puruṣaḥ pramāṇamadhigacchati | ṛṣayo brāhmaṇā devāḥ praśaṃsanti viśeṣataḥ || 36.434 ||
अहिंसालक्षणं धर्मं वेदप्रामाण्यदर्णनाथ् । कर्मणा न नरः कुर्वन्हिंसां जातु विचक्षणः, ।। ३६.४३५ ।।
ahiṃsālakṣaṇaṃ dharmaṃ vedaprāmāṇyadarṇanāth | karmaṇā na naraḥ kurvanhiṃsāṃ jātu vicakṣaṇaḥ, || 36.435 ||
वाचा च मनसा चैव ततो दुःखात्प्रमुच्यते । चतुर्विधेयं निर्दिष्टा ह्यहिंसा ब्रह्मवादिभिः ।। ३६.४३६ ।।
vācā ca manasā caiva tato duḥkhātpramucyate | caturvidheyaṃ nirdiṣṭā hyahiṃsā brahmavādibhiḥ || 36.436 ||
एकैकतोऽपि विभ्रष्टा न भवेन्नात्र संशयः । यथा सर्वश्चतुष्पाद्वै त्रिभिः पादैर्न तिष्ठति ।। ३६.४३७ ।।
ekaikato'pi vibhraṣṭā na bhavennātra saṃśayaḥ | yathā sarvaścatuṣpādvai tribhiḥ pādairna tiṣṭhati || 36.437 ||
तथैवेयं विशेषेण कारणैः प्रोच्यते त्रिभिः । यथा नागपदेऽन्यानि पदानि पदगामिनां ।। ३६.४३८ ।।
tathaiveyaṃ viśeṣeṇa kāraṇaiḥ procyate tribhiḥ | yathā nāgapade'nyāni padāni padagāmināṃ || 36.438 ||
सर्वाण्येवापिधीयन्ते पदजातानि कैञ्जरे । एवं लोकेष्वहिंसा तु निर्दिष्टाधर्मतः पुरा ।। ३६.४३९ ।।
sarvāṇyevāpidhīyante padajātāni kaiñjare | evaṃ lokeṣvahiṃsā tu nirdiṣṭādharmataḥ purā || 36.439 ||
न ह्यतस्सदृशं किञ्चिदिहलोके परत्र च । यत्सर्वेष्विह भूतेषु दयाहिंसात्मिका तु या ।। ३६.४४० ।।
na hyatassadṛśaṃ kiñcidihaloke paratra ca | yatsarveṣviha bhūteṣu dayāhiṃsātmikā tu yā || 36.440 ||
न भयं विद्यते जातु नरस्येह दयावतः । दयावतामिमे लोकाः परत्रापि तपस्विनां ।। ३६.४४१ ।।
na bhayaṃ vidyate jātu narasyeha dayāvataḥ | dayāvatāmime lokāḥ paratrāpi tapasvināṃ || 36.441 ||
अभयं सर्वभूतेभ्यो यो ददाति दयापरः । अभयं सर्वभूतानि ददतीति जगौ श्रुतिः ।। ३६.४४२ ।।
abhayaṃ sarvabhūtebhyo yo dadāti dayāparaḥ | abhayaṃ sarvabhūtāni dadatīti jagau śrutiḥ || 36.442 ||
क्षतं च पतितं चैव स्खलितं क्लिन्नमाहतं । सर्वभूतानि रक्षन्ति समेषु विषमेषु च ।। ३६.४४३ ।।
kṣataṃ ca patitaṃ caiva skhalitaṃ klinnamāhataṃ | sarvabhūtāni rakṣanti sameṣu viṣameṣu ca || 36.443 ||
नैनं व्यालमृगा घ्नन्ति न पिशाचा न राक्षसाः । मुच्यते भयकालेषु मोक्षयेद्यो भये परान् ।। ३६.४४४ ।।
nainaṃ vyālamṛgā ghnanti na piśācā na rākṣasāḥ | mucyate bhayakāleṣu mokṣayedyo bhaye parān || 36.444 ||
प्राणदानात्परं दानं न भूतं न भविष्यति । न ह्यात्मनः प्रियकरं किं चिदस्तीह निश्चितं ।। ३६.४४५ ।।
prāṇadānātparaṃ dānaṃ na bhūtaṃ na bhaviṣyati | na hyātmanaḥ priyakaraṃ kiṃ cidastīha niścitaṃ || 36.445 ||
अनिष्टं सर्वभूतानां मरणं नाम कथ्यते । मृत्युकाले हि भूतानां सद्यो जायेत वेपथुः ।। ३६.४४६ ।।
aniṣṭaṃ sarvabhūtānāṃ maraṇaṃ nāma kathyate | mṛtyukāle hi bhūtānāṃ sadyo jāyeta vepathuḥ || 36.446 ||
व्याधिजन्मजरादुःखैर्नित्यं संसारसागरे । जन्तवः परिवर्तन्ते मरणादुद्विजन्ति च ।। ३६.४४७ ।।
vyādhijanmajarāduḥkhairnityaṃ saṃsārasāgare | jantavaḥ parivartante maraṇādudvijanti ca || 36.447 ||
गर्भवासेषु पच्यन्ते क्षाराम्लकटुकै रसैः । मूत्रस्वेदपुरीषाणां परुषैर्भृशदारुणैः ।। ३६.४४८ ।।
garbhavāseṣu pacyante kṣārāmlakaṭukai rasaiḥ | mūtrasvedapurīṣāṇāṃ paruṣairbhṛśadāruṇaiḥ || 36.448 ||
जाताश्चाप्यवशास्तत्र छिद्यमानाः पुनः पुनः । हन्यमानाश्च दृश्यन्ते विवशा घातुका नराः ।। ३६.४४९ ।।
jātāścāpyavaśāstatra chidyamānāḥ punaḥ punaḥ | hanyamānāśca dṛśyante vivaśā ghātukā narāḥ || 36.449 ||
कुंभीपाकेच पच्यन्तेतां तां योनिमुपागताः । आक्रम्य मार्यमाणाश्च त्रास्यन्त्यन्ये पुनः पुनः ।। ३६.४५० ।।
kuṃbhīpākeca pacyantetāṃ tāṃ yonimupāgatāḥ | ākramya māryamāṇāśca trāsyantyanye punaḥ punaḥ || 36.450 ||
नात्मनोऽस्ति प्रियतमः पृथिवीमनुसृत्य ह । तस्मात्राणेषु सर्वेषु दयावानात्मवान्भवेथ् ।। ३६.४५१ ।।
nātmano'sti priyatamaḥ pṛthivīmanusṛtya ha | tasmātrāṇeṣu sarveṣu dayāvānātmavānbhaveth || 36.451 ||
येन येन शरीरण यद्यत्कर्मकरोति यः । तेन तेन शरीरण तत्तत्फलमुपाश्नुते ।। ३६.४५२ ।।
yena yena śarīraṇa yadyatkarmakaroti yaḥ | tena tena śarīraṇa tattatphalamupāśnute || 36.452 ||
अहिंसा परमो धर्मस्तथाहिंसा परो दमः । अहिंसा परमं दानमहिंसा परमं तपः ।। ३६.४५३ ।।
ahiṃsā paramo dharmastathāhiṃsā paro damaḥ | ahiṃsā paramaṃ dānamahiṃsā paramaṃ tapaḥ || 36.453 ||
अहिंसा परमो यज्ञस्तथाहिंसा परं फलं । अहिंसा परमं मित्रमहिंसा परमं सुखं ।। ३६.४५४ ।।
ahiṃsā paramo yajñastathāhiṃsā paraṃ phalaṃ | ahiṃsā paramaṃ mitramahiṃsā paramaṃ sukhaṃ || 36.454 ||
सर्वयज्ञेषु वा दानं सर्वतीर्थेषु वा प्लुतं । सर्वदानफलं वापि नैतत्तुल्यमहिंसया ।। ३६.४५५ ।।
sarvayajñeṣu vā dānaṃ sarvatīrtheṣu vā plutaṃ | sarvadānaphalaṃ vāpi naitattulyamahiṃsayā || 36.455 ||
अहिंस्रस्य तपोऽक्षय्यमहिंस्रो जयते सदा । अहिंस्रस्सर्वभूतानां यथा माता यथा पिता ।। ३६.४५६ ।।
ahiṃsrasya tapo'kṣayyamahiṃsro jayate sadā | ahiṃsrassarvabhūtānāṃ yathā mātā yathā pitā || 36.456 ||
तस्मादहिंस्रस्सततमुपवास व्रतं चरेथ् । फलमङ्गिरसाप्रोक्तमुपवासस्य विस्तराथ् ।। ३६.४५७ ।।
tasmādahiṃsrassatatamupavāsa vrataṃ careth | phalamaṅgirasāproktamupavāsasya vistarāth || 36.457 ||
त्रिरात्रं पञ्चरात्रं वा सप्तरात्रमथापि वा । धान्यान्यपि न हिंसेत यस्स भूयादहिंसकः ।। ३६.४५८ ।।
trirātraṃ pañcarātraṃ vā saptarātramathāpi vā | dhānyānyapi na hiṃseta yassa bhūyādahiṃsakaḥ || 36.458 ||
नाश्नाति यावतो जीवस्तावत्पुण्येन यज्यते । आहारस्य वियोगेन शरीरं परितप्यते ।। ३६.४५९ ।।
nāśnāti yāvato jīvastāvatpuṇyena yajyate | āhārasya viyogena śarīraṃ paritapyate || 36.459 ||
तप्यमाने शरीरे तु शरीरे चेन्द्रियाणि तु । तिष्ठन्ति स्ववशे तस्य नृपाणामिव किङ्कराः ।। ३६.४६० ।।
tapyamāne śarīre tu śarīre cendriyāṇi tu | tiṣṭhanti svavaśe tasya nṛpāṇāmiva kiṅkarāḥ || 36.460 ||
निरुणद्धीन्द्रियाण्येव स सुखी स विचक्षणः । इन्द्रियाणां निरोधेन दानेन च दमेन च ।। ३६.४६१ ।।
niruṇaddhīndriyāṇyeva sa sukhī sa vicakṣaṇaḥ | indriyāṇāṃ nirodhena dānena ca damena ca || 36.461 ||
नरस्सर्वमवाप्नोति मनसा यद्यदिच्छति । एवं मूलमहिंसाया उपवासः प्रकीर्तितः ।। ३६.४६२ ।।
narassarvamavāpnoti manasā yadyadicchati | evaṃ mūlamahiṃsāyā upavāsaḥ prakīrtitaḥ || 36.462 ||
कामान्यान्यान्नरो भक्त्या मनसेच्छति माधवाथ् । व्रतोपवासनात्प्रीतस्तान्प्रयच्छत्यसौ हरिः ।। ३६.४६३ ।।
kāmānyānyānnaro bhaktyā manasecchati mādhavāth | vratopavāsanātprītastānprayacchatyasau hariḥ || 36.463 ||
मासे मासे तथैकस्मिन्नेकस्मिन्नियतं चरेथ् ।। ३६.४६४ ।।
māse māse tathaikasminnekasminniyataṃ careth || 36.464 ||
उपवासव्रतमिदं तस्यानन्तं फलं भवेथ् । एकादश्यां निराहारस्संपूज्य हरिमव्ययं ।। ३६.४६५ ।।
upavāsavratamidaṃ tasyānantaṃ phalaṃ bhaveth | ekādaśyāṃ nirāhārassaṃpūjya harimavyayaṃ || 36.465 ||
तत्पादसलिलं तद्वत्तुलसीं च तदर्पितामा । पीत्वा च भक्षयित्वा च उपवासव्रतं चरेथ् ।। ३६.४६६ ।।
tatpādasalilaṃ tadvattulasīṃ ca tadarpitāmā | pītvā ca bhakṣayitvā ca upavāsavrataṃ careth || 36.466 ||
उपवासदिने यस्तु तीर्धं श्रीतुलसीयुतं । न प्राश्नीयाद्विमूढात्मा रौरवं नरकं व्रजेथ् ।। ३६.४६७ ।।
upavāsadine yastu tīrdhaṃ śrītulasīyutaṃ | na prāśnīyādvimūḍhātmā rauravaṃ narakaṃ vrajeth || 36.467 ||
न हि देवगृहं गत्वा विवदेत नरः क्वचिथ् । न तत्स्थानं विवादस्य तस्मात्तं दूरत स्त्यजेथ् ।। ३६.४६८ ।।
na hi devagṛhaṃ gatvā vivadeta naraḥ kvacith | na tatsthānaṃ vivādasya tasmāttaṃ dūrata styajeth || 36.468 ||
मनोऽनवस्थितं यस्य स नालं पूजितं हरिं । यस्यैव निर्मलं चित्तं सोर्ऽहस्सर्वेषु कर्मसु ।। ३६.४६९ ।।
mano'navasthitaṃ yasya sa nālaṃ pūjitaṃ hariṃ | yasyaiva nirmalaṃ cittaṃ sor'hassarveṣu karmasu || 36.469 ||
रागाद्यपेतं हृदयं वागदुष्टानृतादिना । हिंसादिरहितः कायः केशवाराधने त्रयं ।। ३६.४७० ।।
rāgādyapetaṃ hṛdayaṃ vāgaduṣṭānṛtādinā | hiṃsādirahitaḥ kāyaḥ keśavārādhane trayaṃ || 36.470 ||
रागादिदूषिते चित्तं नास्पदं कुरुते हरिः । न बध्नाति पदं हंसः कदाचित्कर्दमांभसि ।। ३६.४७१ ।।
rāgādidūṣite cittaṃ nāspadaṃ kurute hariḥ | na badhnāti padaṃ haṃsaḥ kadācitkardamāṃbhasi || 36.471 ||
न योग्या माधवं स्तोतुं वाग्दुष्टा चानृतादिना । तमसो नाशनायालं मेघच्छन्नोन चन्द्रयाः ।। ३६.४७२ ।।
na yogyā mādhavaṃ stotuṃ vāgduṣṭā cānṛtādinā | tamaso nāśanāyālaṃ meghacchannona candrayāḥ || 36.472 ||
हिंसादिदूषितः कायः प्रभवेन्नार्चने हरेः । जनचित्तप्रसादाय यथा काशस्तमोवृतः ।। ३६.४७३ ।।
hiṃsādidūṣitaḥ kāyaḥ prabhavennārcane hareḥ | janacittaprasādāya yathā kāśastamovṛtaḥ || 36.473 ||
मनोदोषविहीनानां न दोषस्स्यात्कथं च न । अन्यथालिङ्ग्यते कान्ता स्नेहेन दुहितान्यथा ।। ३६.४७४ ।।
manodoṣavihīnānāṃ na doṣassyātkathaṃ ca na | anyathāliṅgyate kāntā snehena duhitānyathā || 36.474 ||
यतेश्च कामुकानां च योषिद्रूबेऽन्यथा मतिः । अशिक्षयैव मनसः प्रायो लोकश्च वञ्च्यते ।। ३६.४७५ ।।
yateśca kāmukānāṃ ca yoṣidrūbe'nyathā matiḥ | aśikṣayaiva manasaḥ prāyo lokaśca vañcyate || 36.475 ||
लालेत्युद्विजते लोको वक्त्रासव इति स्पृहा । विशुद्धैः करणैस्तस्माद्व्रजेद्देवगृहं नरः ।। ३६.४७६ ।।
lāletyudvijate loko vaktrāsava iti spṛhā | viśuddhaiḥ karaṇaistasmādvrajeddevagṛhaṃ naraḥ || 36.476 ||
विवादः क्रोधजो यस्मात्तस्मात्तं परिवर्जयेथ् । क्रुद्धः पापं न कुर्यात्कः क्रुद्धो हन्याद्गुरूनपि ।। ३६.४७७ ।।
vivādaḥ krodhajo yasmāttasmāttaṃ parivarjayeth | kruddhaḥ pāpaṃ na kuryātkaḥ kruddho hanyādgurūnapi || 36.477 ||
क्रुद्धः परुषया वाचा नरस्साधूनधिक्षिपेथ् । साधुसज्जनसन्तापः साधूनां च विमानना ।। ३६.४७८ ।।
kruddhaḥ paruṣayā vācā narassādhūnadhikṣipeth | sādhusajjanasantāpaḥ sādhūnāṃ ca vimānanā || 36.478 ||
दहत्यासप्तमं तस्य कुलं नात्र विचारणा । वाच्यावाच्यं प्रकुपितो न विचानाति कर्हि चिथ् ।। ३६.४७९ ।।
dahatyāsaptamaṃ tasya kulaṃ nātra vicāraṇā | vācyāvācyaṃ prakupito na vicānāti karhi cith || 36.479 ||
नाकार्यमस्ते क्रुद्धस्य नावाच्यं विद्यते क्वचिथ् । यस्समुत्पतितं क्रोधं क्षमया तु निरस्यति ।। ३६.४८० ।।
nākāryamaste kruddhasya nāvācyaṃ vidyate kvacith | yassamutpatitaṃ krodhaṃ kṣamayā tu nirasyati || 36.480 ||
यथोरगस्त्वचं जीर्णां स वै पुरुष उच्यते । ते मान्याःपुरुषश्रेष्ठाः क्षमया क्रोधमुद्धितं ।। ३६.४८१ ।।
yathoragastvacaṃ jīrṇāṃ sa vai puruṣa ucyate | te mānyāḥpuruṣaśreṣṭhāḥ kṣamayā krodhamuddhitaṃ || 36.481 ||
निर्वापयन्ते ये नित्यं दीप्तमग्निमिवांभसा । परापवादं न ब्रूयान्नाप्रियं च कदा चन ।। ३६.४८२ ।।
nirvāpayante ye nityaṃ dīptamagnimivāṃbhasā | parāpavādaṃ na brūyānnāpriyaṃ ca kadā cana || 36.482 ||
न मन्युः कश्चिदुत्पाद्यो महतां देवसन्निधौ । स्वयं दत्तावधानस्तु देवकार्ये विशेषतः ।। ३६.४८३ ।।
na manyuḥ kaścidutpādyo mahatāṃ devasannidhau | svayaṃ dattāvadhānastu devakārye viśeṣataḥ || 36.483 ||
मन्येत भगवत्सर्गे स्वात्मानं चाप्यकिञ्चनं । स एव भगवान्देवस्सर्वज्ञः सर्वशक्तियुक् ।। ३६.४८४ ।।
manyeta bhagavatsarge svātmānaṃ cāpyakiñcanaṃ | sa eva bhagavāndevassarvajñaḥ sarvaśaktiyuk || 36.484 ||
सर्वेशस्सर्ववित्सर्वोनिग्रहानुग्रहे रतः । तस्मान्नान्यस्य जात्वस्ति शक्तिः क्रोधप्रसादयोः ।। ३६.४८५ ।।
sarveśassarvavitsarvonigrahānugrahe rataḥ | tasmānnānyasya jātvasti śaktiḥ krodhaprasādayoḥ || 36.485 ||
इति संचिन्त्य भूयोऽपि सर्वेष्वपि च जन्तुषु । भगवत्सन्निधौ स्थित्वा आनृशंस्यं प्रयोजयेथ् ।। ३६.४८६ ।।
iti saṃcintya bhūyo'pi sarveṣvapi ca jantuṣu | bhagavatsannidhau sthitvā ānṛśaṃsyaṃ prayojayeth || 36.486 ||
यद्यद्भावि भवद्भूतं विद्यात्तत्तस्य चेष्ठितं । यद्यहङ्कारमाश्रित्य स्वातन्त्षमदमोहितः ।। ३६.४८७ ।।
yadyadbhāvi bhavadbhūtaṃ vidyāttattasya ceṣṭhitaṃ | yadyahaṅkāramāśritya svātantṣamadamohitaḥ || 36.487 ||
निग्रहेऽनुग्रहे वापि शक्तिं स्वस्यावबोधयेथ् । स याति नरकं घोरं न दैवं तस्य मृष्यति ।। ३६.४८८ ।।
nigrahe'nugrahe vāpi śaktiṃ svasyāvabodhayeth | sa yāti narakaṃ ghoraṃ na daivaṃ tasya mṛṣyati || 36.488 ||
तथा स्त्रीणां विशेषण त्याज्या स्यादतिसंगतिः । देवतामन्दिरं प्राप्य कालेष्वन्येषु वा तथा ।। ३६.४८९ ।।
tathā strīṇāṃ viśeṣaṇa tyājyā syādatisaṃgatiḥ | devatāmandiraṃ prāpya kāleṣvanyeṣu vā tathā || 36.489 ||
आयुर्यशस्तपोहानिः पुंसां स्त्रीष्वतिसंगिनां । पुरुषेष्वतिसक्तानां तुल्या सा योषितामपि ।। ३६.४९० ।।
āyuryaśastapohāniḥ puṃsāṃ strīṣvatisaṃgināṃ | puruṣeṣvatisaktānāṃ tulyā sā yoṣitāmapi || 36.490 ||
कुलीना रूपवत्यश्च नाथवत्यश्च योषितः । मर्यादासु स तिष्ठन्ति स दोषः स्त्रीषु गर्हितः ।। ३६.४९१ ।।
kulīnā rūpavatyaśca nāthavatyaśca yoṣitaḥ | maryādāsu sa tiṣṭhanti sa doṣaḥ strīṣu garhitaḥ || 36.491 ||
न स्त्रीभ्यः परमन्यद्वै पापीयस्तरमस्ति वै । स्त्रियो हि मूलं दोषाणां सर्वेषां नात्र संशयः ।। ३६.४९२ ।।
na strībhyaḥ paramanyadvai pāpīyastaramasti vai | striyo hi mūlaṃ doṣāṇāṃ sarveṣāṃ nātra saṃśayaḥ || 36.492 ||
समाज्ञातानृद्धिमतः प्रतिरूपान्व शेस्थितान् । पतीनन्तरमासाद्य नालं नार्यः परीक्षितुं ।। ३६.४९३ ।।
samājñātānṛddhimataḥ pratirūpānva śesthitān | patīnantaramāsādya nālaṃ nāryaḥ parīkṣituṃ || 36.493 ||
असद्धर्मस्त्वयं स्त्रीणां प्रायेण हि भवेद्भुवि । पापीयसो नरान्यद्वै त्यक्तलज्जा भजन्तिताः ।। ३६.४९४ ।।
asaddharmastvayaṃ strīṇāṃ prāyeṇa hi bhavedbhuvi | pāpīyaso narānyadvai tyaktalajjā bhajantitāḥ || 36.494 ||
स्त्रीयं हि यः प्रार्थयते सन्निकर्षं च गच्छतिर् । इषच्च कुरुते सेवां तमेवेच्छन्ति योषितः ।। ३६.४९५ ।।
strīyaṃ hi yaḥ prārthayate sannikarṣaṃ ca gacchatir | iṣacca kurute sevāṃ tamevecchanti yoṣitaḥ || 36.495 ||
अनर्थित्वान्मनुष्याणां भयात्परिजनस्य च । मर्यादायाममर्यादाः स्त्रीयस्तिष्ठन्ति भर्तृषु ।। ३६.४९६ ।।
anarthitvānmanuṣyāṇāṃ bhayātparijanasya ca | maryādāyāmamaryādāḥ strīyastiṣṭhanti bhartṛṣu || 36.496 ||
नासां कश्चिदगम्योऽस्तिनासां वयसि संस्थितिः । रूपवन्तं विरूपं वा पुमानित्येव भुञ्जते ।। ३६.४९७ ।।
nāsāṃ kaścidagamyo'stināsāṃ vayasi saṃsthitiḥ | rūpavantaṃ virūpaṃ vā pumānityeva bhuñjate || 36.497 ||
न भयान्नाप्यनुक्रोश्नान्नार्ऽथहेतोः कथं च न । न ज्ञातिकुलसंबन्धात्त्स्रियस्तिष्ठन्ति भर्तृषु ।। ३६.४९८ ।।
na bhayānnāpyanukrośnānnār'thahetoḥ kathaṃ ca na | na jñātikulasaṃbandhāttsriyastiṣṭhanti bhartṛṣu || 36.498 ||
यौवने वर्तमानानां मृष्टाभरणवाससां । नारीणां स्वैरवृत्तीनां स्पृहयन्ति कुलस्त्रीयः ।। ३६.४९९ ।।
yauvane vartamānānāṃ mṛṣṭābharaṇavāsasāṃ | nārīṇāṃ svairavṛttīnāṃ spṛhayanti kulastrīyaḥ || 36.499 ||
याश्च शस्वद्बहुमता रक्ष्यन्ते दयिताःस्त्रीयः । अपि ताः संप्रसज्जन्ते कुब्जान्धजूवामनैः ।। ३६.५०० ।।
yāśca śasvadbahumatā rakṣyante dayitāḥstrīyaḥ | api tāḥ saṃprasajjante kubjāndhajūvāmanaiḥ || 36.500 ||
पङ्गुष्वन्येषु कुष्ठेषु ये चान्ये कुत्सिता नराः । स्त्रीणामगम्यो लोकेऽस्मिन्नास्ति कश्छिदिहोद्यते ।। ३६.५०१ ।।
paṅguṣvanyeṣu kuṣṭheṣu ye cānye kutsitā narāḥ | strīṇāmagamyo loke'sminnāsti kaśchidihodyate || 36.501 ||
यदि पुंसां गतिस्तत्र कथं चिन्नोपपद्यते । अप्यन्योन्यं प्रवर्तन्तेन हि तिष्ठन्ति भर्तृषु ।। ३६.५०२ ।।
yadi puṃsāṃ gatistatra kathaṃ cinnopapadyate | apyanyonyaṃ pravartantena hi tiṣṭhanti bhartṛṣu || 36.502 ||
दुष्ठाचाराः पापरता असत्या मायया वृताः । अदृष्टबुद्धिबहुलाः प्रायेणेत्यवधार्यते ।। ३६.५०३ ।।
duṣṭhācārāḥ pāparatā asatyā māyayā vṛtāḥ | adṛṣṭabuddhibahulāḥ prāyeṇetyavadhāryate || 36.503 ||
अलाभात्पुरुषाणां हि भयात्परिजनस्य च । वधबन्धभयाच्चापि स्वयं गुप्ता भवन्ति ताः ।। ३६.५०४ ।।
alābhātpuruṣāṇāṃ hi bhayātparijanasya ca | vadhabandhabhayāccāpi svayaṃ guptā bhavanti tāḥ || 36.504 ||
चलस्वभावा दुस्सेव्या दुर्ग्राह्या भावतस्तथा । प्राजस्य पुरुषस्येव यथा भावास्तथा स्त्रीयः ।। ३६.५०५ ।।
calasvabhāvā dussevyā durgrāhyā bhāvatastathā | prājasya puruṣasyeva yathā bhāvāstathā strīyaḥ || 36.505 ||
नाग्निस्तृप्यति काष्ठानां नापगानां महोदधिः । नान्तकस्सर्वभूतानां न पुंसां वामलोचनाः ।। ३६.५०६ ।।
nāgnistṛpyati kāṣṭhānāṃ nāpagānāṃ mahodadhiḥ | nāntakassarvabhūtānāṃ na puṃsāṃ vāmalocanāḥ || 36.506 ||
रहस्यमिदमन्यच्च विज्ञेयं सर्वयोषितां । दृष्ट्वैव पुरुषं ह्यन्यं योनिः प्रक्लिद्यते स्त्रियाः ।। ३६.५०७ ।।
rahasyamidamanyacca vijñeyaṃ sarvayoṣitāṃ | dṛṣṭvaiva puruṣaṃ hyanyaṃ yoniḥ praklidyate striyāḥ || 36.507 ||
कामानामपि दातारं कर्तारं मानसान्त्वयोः । रक्षितारं न मृष्यन्ति स्वभर्तारमसत्स्त्रियः ।। ३६.५०८ ।।
kāmānāmapi dātāraṃ kartāraṃ mānasāntvayoḥ | rakṣitāraṃ na mṛṣyanti svabhartāramasatstriyaḥ || 36.508 ||
न कामभोगान्विपुलान्नालङ्कारार्थ संचयान् । तथैव बहुमन्यन्ते यथा रत्यामनुग्रहं ।। ३६.५०९ ।।
na kāmabhogānvipulānnālaṅkārārtha saṃcayān | tathaiva bahumanyante yathā ratyāmanugrahaṃ || 36.509 ||
अन्तकः शमनो मृत्युः पातालं बडबामुखं । क्षुरधारा विषः सर्पो वह्निरित्येकतः स्त्रियः ।। ३६.५१० ।।
antakaḥ śamano mṛtyuḥ pātālaṃ baḍabāmukhaṃ | kṣuradhārā viṣaḥ sarpo vahnirityekataḥ striyaḥ || 36.510 ||
एता हि स्वीयमायाभिर्वञ्चयन्तीह मानवान् । न चासां मुच्यते कश्चित्पुरुषो हस्तमागतः ।। ३६.५११ ।।
etā hi svīyamāyābhirvañcayantīha mānavān | na cāsāṃ mucyate kaścitpuruṣo hastamāgataḥ || 36.511 ||
गावो नवतृणानीव गृह्णन्त्येता नवं नवं । शंबरस्य च या माया या माया नमुचेरपि ।। ३६.५१२ ।।
gāvo navatṛṇānīva gṛhṇantyetā navaṃ navaṃ | śaṃbarasya ca yā māyā yā māyā namucerapi || 36.512 ||
बलेः कुंभीनसेश्चैव तास्सर्वायोषितो विदुः । हसन्तं प्रहसन्त्येता रुदन्तं प्ररुदन्ति च ।। ३६.५१३ ।।
baleḥ kuṃbhīnaseścaiva tāssarvāyoṣito viduḥ | hasantaṃ prahasantyetā rudantaṃ prarudanti ca || 36.513 ||
अप्रियं प्रियवाक्यैश्च गृह्णते कालयोगतः । यदि जिह्मा सहस्रं स्याज्जीवेच्च शरदां शतं ।। ३६.५१४ ।।
apriyaṃ priyavākyaiśca gṛhṇate kālayogataḥ | yadi jihmā sahasraṃ syājjīvecca śaradāṃ śataṃ || 36.514 ||
अनन्यकर्मा स्त्रीदोषाननुक्त्वा निधनं व्रजेथ् । उशना वेद यच्छास्त्रं यच्च वेद बृहस्पतिः ।। ३६.५१५ ।।
ananyakarmā strīdoṣānanuktvā nidhanaṃ vrajeth | uśanā veda yacchāstraṃ yacca veda bṛhaspatiḥ || 36.515 ||
स्त्रीबुद्ध्या न विशिष्येत सुरक्ष्या न भवन्तिताः । अनृतं सत्यमित्याहुस्सत्यं चापि तथानृतं ।। ३६.५१६ ।।
strībuddhyā na viśiṣyeta surakṣyā na bhavantitāḥ | anṛtaṃ satyamityāhussatyaṃ cāpi tathānṛtaṃ || 36.516 ||
इति यास्ताः कथं रक्ष्याः पुरुषैर्दुर्भराः स्त्रियः । संपूज्यमानाः पुरुषैर्विकुर्वन्ति मनो नृषु ।। ३६.५१७ ।।
iti yāstāḥ kathaṃ rakṣyāḥ puruṣairdurbharāḥ striyaḥ | saṃpūjyamānāḥ puruṣairvikurvanti mano nṛṣu || 36.517 ||
अपास्ताश्च तथा सद्यो विकुर्वन्ति मनः स्त्रियः । न च स्त्रीणां क्रियाः काश्चिदिति धर्मो व्यवस्थितः ।। ३६.५१८ ।।
apāstāśca tathā sadyo vikurvanti manaḥ striyaḥ | na ca strīṇāṃ kriyāḥ kāściditi dharmo vyavasthitaḥ || 36.518 ||
निरिन्द्रिया ह्यशास्त्राश्च स्त्रीयोऽनृतमिति श्रुतिः । शय्यासनमलङ्कारमन्न पानमनार्यतां ।। ३६.५१९ ।।
nirindriyā hyaśāstrāśca strīyo'nṛtamiti śrutiḥ | śayyāsanamalaṅkāramanna pānamanāryatāṃ || 36.519 ||
दुर्वागर्भवं रतिं चैव ददौ स्त्रीभ्यः प्रजापतिः । न तासां रक्षणं शक्यं कर्तुं पुंसां कथं चन ।। ३६.५२० ।।
durvāgarbhavaṃ ratiṃ caiva dadau strībhyaḥ prajāpatiḥ | na tāsāṃ rakṣaṇaṃ śakyaṃ kartuṃ puṃsāṃ kathaṃ cana || 36.520 ||
अपि विश्वकृता चैव कुतस्तु पुरुषैरिह । वाचा च वधबन्धैर्वा क्लेशैर्वा विविधैस्तथा ।। ३६.५२१ ।।
api viśvakṛtā caiva kutastu puruṣairiha | vācā ca vadhabandhairvā kleśairvā vividhaistathā || 36.521 ||
न शक्या रक्षितां नार्यस्ता हि नित्यमसंयताः । अविद्वांसमलंलोके विद्वांसमपि वा पुनः ।। ३६.५२२ ।।
na śakyā rakṣitāṃ nāryastā hi nityamasaṃyatāḥ | avidvāṃsamalaṃloke vidvāṃsamapi vā punaḥ || 36.522 ||
प्रमदाह्युत्पथं नेतुं कामक्रोधवशानुगं । नातः परं हि नारीणां विद्यते च कदा चन ।। ३६.५२३ ।।
pramadāhyutpathaṃ netuṃ kāmakrodhavaśānugaṃ | nātaḥ paraṃ hi nārīṇāṃ vidyate ca kadā cana || 36.523 ||
यथा पुरुष संसर्गः परमेतत्फलं विदुः । आत्मच्छन्देन वर्तन्ते नार्यो मन्मथचोदिताः ।। ३६.५२४ ।।
yathā puruṣa saṃsargaḥ parametatphalaṃ viduḥ | ātmacchandena vartante nāryo manmathacoditāḥ || 36.524 ||
न च दह्यन्ति गच्छन्त्यः सुतप्तैरपि पांसुभिः । नानिलोऽग्निर्न वरुणो न चान्ये त्रिदशान्तथा ।। ३६.५२५ ।।
na ca dahyanti gacchantyaḥ sutaptairapi pāṃsubhiḥ | nānilo'gnirna varuṇo na cānye tridaśāntathā || 36.525 ||
प्रियाः स्त्रीणां यथा कामो रतिशीला हि योषितः । सहस्रेकिल नारीणां प्राप्येतैका कदा चन ।। ३६.५२६ ।।
priyāḥ strīṇāṃ yathā kāmo ratiśīlā hi yoṣitaḥ | sahasrekila nārīṇāṃ prāpyetaikā kadā cana || 36.526 ||
तथा शतसहस्रेषु यदि काचित्पतिव्रता । नैता जानन्ति पितरं न कुलं न च मातरं ।। ३६.५२७ ।।
tathā śatasahasreṣu yadi kācitpativratā | naitā jānanti pitaraṃ na kulaṃ na ca mātaraṃ || 36.527 ||
न भ्रातॄन्न च भर्तारं न च पुत्रान्न देवरान् । लीलायन्त्यः कुलं घ्नन्ति कूलानीव सरिद्वराः ।। ३६.५२८ ।।
na bhrātṝnna ca bhartāraṃ na ca putrānna devarān | līlāyantyaḥ kulaṃ ghnanti kūlānīva saridvarāḥ || 36.528 ||
स्त्रीष्वायाससमेतस्य ये पुंसश्शक्रबिन्दवः । न ते सुखाय मन्तव्याः स्वेदजा इव बिन्दवः ।। ३६.५२९ ।।
strīṣvāyāsasametasya ye puṃsaśśakrabindavaḥ | na te sukhāya mantavyāḥ svedajā iva bindavaḥ || 36.529 ||
कृमिभिस्तुद्यमानस्य कुष्ठिनः पामनस्य वा । कण्डूयनाग्नितापाभ्यां यत्सुखं स्त्रीषु तद्विदुः ।। ३६.५३० ।।
kṛmibhistudyamānasya kuṣṭhinaḥ pāmanasya vā | kaṇḍūyanāgnitāpābhyāṃ yatsukhaṃ strīṣu tadviduḥ || 36.530 ||
यादृशं विद्यते सौख्यं कण्डूपूयविनिर्गमे । तादृशं स्त्रीषु विज्ञेयं नाधिकं तासु विद्यते ।। ३६.५३१ ।।
yādṛśaṃ vidyate saukhyaṃ kaṇḍūpūyavinirgame | tādṛśaṃ strīṣu vijñeyaṃ nādhikaṃ tāsu vidyate || 36.531 ||
ग्रन्थेस्तु वेदना यद्वत्स्फुटितस्य निवर्तने । तद्वत्स्त्रीष्वपि विज्ञेयं न सौख्यं परमार्थतः ।। ३६.५३२ ।।
granthestu vedanā yadvatsphuṭitasya nivartane | tadvatstrīṣvapi vijñeyaṃ na saukhyaṃ paramārthataḥ || 36.532 ||
वर्चोमूत्रविसर्गात्तु सुखं भवति यादृशं । तादृशं स्त्रीषु विज्ञेयं नाधिकं तासु विद्यते ।। ३६.५३३ ।।
varcomūtravisargāttu sukhaṃ bhavati yādṛśaṃ | tādṛśaṃ strīṣu vijñeyaṃ nādhikaṃ tāsu vidyate || 36.533 ||
न चाणुमात्रमप्येवे सुखमस्ति विचारतः । तथा देवोत्सवादीनां सेवा तासां निषिध्यते ।। ३६.५३४ ।।
na cāṇumātramapyeve sukhamasti vicārataḥ | tathā devotsavādīnāṃ sevā tāsāṃ niṣidhyate || 36.534 ||
न हि स्वतन्त्रतो योषिज्जातु गच्छेत्स्थलान्तरं । न हि निर्मिमते वृद्धा लीलया देवमन्दिरान् ।। ३६.५३५ ।।
na hi svatantrato yoṣijjātu gacchetsthalāntaraṃ | na hi nirmimate vṛddhā līlayā devamandirān || 36.535 ||
कामुकानां विलासार्थं तस्माद्युक्ततरो भवेथ् । अनुगच्छेत्पिता भ्राता भर्ता पुत्रोऽथ वा यदि ।। ३६.५३६ ।।
kāmukānāṃ vilāsārthaṃ tasmādyuktataro bhaveth | anugacchetpitā bhrātā bhartā putro'tha vā yadi || 36.536 ||
तदा देवगृहं यायान्नान्यथा जातु कामिनी । ध्यायतो विषयान्पुंसस्संगस्तेषूपजायते ।। ३६.५३७ ।।
tadā devagṛhaṃ yāyānnānyathā jātu kāminī | dhyāyato viṣayānpuṃsassaṃgasteṣūpajāyate || 36.537 ||
संगात्संजायते कामः कामात्क्रोधोऽभिजायते । क्रोधाद्भवति सम्मोहस्सम्मोहात्स्मृतिविभ्रमः ।। ३६.५३८ ।।
saṃgātsaṃjāyate kāmaḥ kāmātkrodho'bhijāyate | krodhādbhavati sammohassammohātsmṛtivibhramaḥ || 36.538 ||
स्मृतिभ्रंशाद्बुद्धिनाशो बुद्धिनाशात्प्रणश्यति । बलवानिन्द्रियग्रामो विद्वांसमपिकर्षति ।। ३६.५३९ ।।
smṛtibhraṃśādbuddhināśo buddhināśātpraṇaśyati | balavānindriyagrāmo vidvāṃsamapikarṣati || 36.539 ||
तस्मात्स्त्रीया भवेद्विद्वान्नातिसक्तः कथं चन । तस्मात्स्त्रीषु न कर्तव्यः प्रसंगो देवताकृहे ।। ३६.५४० ।।
tasmātstrīyā bhavedvidvānnātisaktaḥ kathaṃ cana | tasmātstrīṣu na kartavyaḥ prasaṃgo devatākṛhe || 36.540 ||
तथैव परदारेभ्यो मनः प्रहिणुयान्न च । परदारा न गन्तव्या नरैरृद्धिमभीप्सुभिः ।। ३६.५४१ ।।
tathaiva paradārebhyo manaḥ prahiṇuyānna ca | paradārā na gantavyā narairṛddhimabhīpsubhiḥ || 36.541 ||
न हीदृशमनायुष्यं लोके किं चन विद्यते । यादृशं पुरुषस्येह परदारनिषेवनं ।। ३६.५४२ ।।
na hīdṛśamanāyuṣyaṃ loke kiṃ cana vidyate | yādṛśaṃ puruṣasyeha paradāraniṣevanaṃ || 36.542 ||
तादृशं विद्यते किञ्चि दनायुष्यं नृणामिह । यावन्तो रोमकूपाः स्युः स्त्रीणां गात्रेषु निर्मिताः ।। ३६.५४३ ।।
tādṛśaṃ vidyate kiñci danāyuṣyaṃ nṛṇāmiha | yāvanto romakūpāḥ syuḥ strīṇāṃ gātreṣu nirmitāḥ || 36.543 ||
तावद्वर्षसहस्राणि नरकं पर्युपासते । अतिसंगं त्यजेत्तस्माद्योषितां देवमन्दिरे ।। ३६.५४४ ।।
tāvadvarṣasahasrāṇi narakaṃ paryupāsate | atisaṃgaṃ tyajettasmādyoṣitāṃ devamandire || 36.544 ||
यैरसभ्यः पदैरर्थः पदेनैकेन वा तथा । गम्यते कथनं तादृगश्लीलं परिवर्जयेथ् ।। ३६.५४५ ।।
yairasabhyaḥ padairarthaḥ padenaikena vā tathā | gamyate kathanaṃ tādṛgaślīlaṃ parivarjayeth || 36.545 ||
अश्लीलकथनाच्चैव भवेदुद्वेजनं नृणां । भक्तानां भगवद्गेहे भवेच्चित्तमथाविलं ।। ३६.५४६ ।।
aślīlakathanāccaiva bhavedudvejanaṃ nṛṇāṃ | bhaktānāṃ bhagavadgehe bhaveccittamathāvilaṃ || 36.546 ||
निवर्तेत मनस्तत्र निविष्टं परमात्मनि । तस्मादश्लीलमाभाष्ट नरः पापपरो भवेथ् ।। ३६.५४७ ।।
nivarteta manastatra niviṣṭaṃ paramātmani | tasmādaślīlamābhāṣṭa naraḥ pāpaparo bhaveth || 36.547 ||
स तु चण्डालतां प्राप्य जायते जन्मनां शतं । अर्तोन प्रविशेद्गेहं देवस्य परमात्मनः ।। ३६.५४८ ।।
sa tu caṇḍālatāṃ prāpya jāyate janmanāṃ śataṃ | artona praviśedgehaṃ devasya paramātmanaḥ || 36.548 ||
वायुभूते शरीरेऽस्मिन्वायुसंचारकर्मणि । मलवायुविसर्गस्तु देवगेहे विशेषतः ।। ३६.५४९ ।।
vāyubhūte śarīre'sminvāyusaṃcārakarmaṇi | malavāyuvisargastu devagehe viśeṣataḥ || 36.549 ||
पातयेत्पुरुषं सत्यमपि वेदान्तपारगं । तस्मादपानगन्धस्य विसर्गं नैव चाचरेथ् ।। ३६.५५० ।।
pātayetpuruṣaṃ satyamapi vedāntapāragaṃ | tasmādapānagandhasya visargaṃ naiva cācareth || 36.550 ||
अथ वायुनिरोधेतु व्याधिकोपो भविष्यति । तस्माद्वायुविसर्गं तु कुर्यादेवाविचारयन् ।। ३६.५५१ ।।
atha vāyunirodhetu vyādhikopo bhaviṣyati | tasmādvāyuvisargaṃ tu kuryādevāvicārayan || 36.551 ||
इति देवगृहं गन्तुं व्याधितो नैव चार्हति । तथा कुष्ठी विशेषेण पापरोगार्दितास्समे ।। ३६.५५२ ।।
iti devagṛhaṃ gantuṃ vyādhito naiva cārhati | tathā kuṣṭhī viśeṣeṇa pāparogārditāssame || 36.552 ||
उद्वीक्षितुं च देवेशं मन्दिरे मधुसूदनं । अर्चितुं सेवितुं चापि दातुं द्रव्यचयं तथा ।। ३६.५५३ ।।
udvīkṣituṃ ca deveśaṃ mandire madhusūdanaṃ | arcituṃ sevituṃ cāpi dātuṃ dravyacayaṃ tathā || 36.553 ||
नार्हन्तियस्मात्तत्सक्तं पापं सांक्रामिकं भवेथ् । यद्यन्यथा भवेत्सद्यस्स पापी संप्रजायते ।। ३६.५५४ ।।
nārhantiyasmāttatsaktaṃ pāpaṃ sāṃkrāmikaṃ bhaveth | yadyanyathā bhavetsadyassa pāpī saṃprajāyate || 36.554 ||
जन्मानि नव पञ्चापि जायते मलभुक्कृमिः । यदा विशेद्गृहं विष्णोस्सेवार्धं मधुविद्विषः ।। ३६.५५५ ।।
janmāni nava pañcāpi jāyate malabhukkṛmiḥ | yadā viśedgṛhaṃ viṣṇossevārdhaṃ madhuvidviṣaḥ || 36.555 ||
कृत्वोपवीतवत्सम्यगुत्तरीयं मनोहरं । सेवेत देवदेवशमुपवीतः सदा शुचिः ।। ३६.५५६ ।।
kṛtvopavītavatsamyaguttarīyaṃ manoharaṃ | seveta devadevaśamupavītaḥ sadā śuciḥ || 36.556 ||
कञ्चुकेनावृताङ्गस्तु न गच्छेद्धरिमन्दिरं । नैवाभिवादनं कुर्यान्नाभिवाद्यः स उच्चते ।। ३६.५५७ ।।
kañcukenāvṛtāṅgastu na gaccheddharimandiraṃ | naivābhivādanaṃ kuryānnābhivādyaḥ sa uccate || 36.557 ||
उष्णीषी न च सेवेत नैव पाणौ धृतायुधः । वस्त्रेणाच्छाद्य देहन्तुकम्बलेनेतरेण वा ।। ३६.५५८ ।।
uṣṇīṣī na ca seveta naiva pāṇau dhṛtāyudhaḥ | vastreṇācchādya dehantukambalenetareṇa vā || 36.558 ||
योगच्छेद्वैष्णवं धाम यो वापि प्रणमेद्धरिं । श्वित्री संजायते मूढो नवजन्मानि पञ्च च ।। ३६.५५९ ।।
yogacchedvaiṣṇavaṃ dhāma yo vāpi praṇameddhariṃ | śvitrī saṃjāyate mūḍho navajanmāni pañca ca || 36.559 ||
क्ष्ॐआदिभिर्वा संवीतो यो नरःप्रणमेद्धरिं । चण्डालयोनितां याति नव जन्मानि पञ्च च ।। ३६.५६० ।।
kṣॐādibhirvā saṃvīto yo naraḥpraṇameddhariṃ | caṇḍālayonitāṃ yāti nava janmāni pañca ca || 36.560 ||
न जातु त्वमितब्रूयादापन्नोपि महत्तरं । त्वङ्कारो वा वधो वेति विद्वत्सु न निशिष्यते ।। ३६.५६१ ।।
na jātu tvamitabrūyādāpannopi mahattaraṃ | tvaṅkāro vā vadho veti vidvatsu na niśiṣyate || 36.561 ||
परनिन्दा परस्यैव पुंसो निन्दा भविष्यति । परनिन्दा च शास्त्रस्य परस्य तु विनिन्दनं ।। ३६.५६२ ।।
paranindā parasyaiva puṃso nindā bhaviṣyati | paranindā ca śāstrasya parasya tu vinindanaṃ || 36.562 ||
परनिन्दा भवेत्क्रोधात्क्रोधात्सद्यो विनश्यति । निन्दया वै परेषां तु निन्दितास्ते पुनस्स्मृताः ।। ३६.५६३ ।।
paranindā bhavetkrodhātkrodhātsadyo vinaśyati | nindayā vai pareṣāṃ tu ninditāste punassmṛtāḥ || 36.563 ||
तस्मान्निदां परेषां तुदेवाग्रे परिवर्जयेथ् । तथा परस्तुतिं चैव विधिना संत्यजेन्नरः ।। ३६.५६४ ।।
tasmānnidāṃ pareṣāṃ tudevāgre parivarjayeth | tathā parastutiṃ caiva vidhinā saṃtyajennaraḥ || 36.564 ||
परः परात्मा पुरुषः पुराणः प्रोच्यते तु यः । तदग्रेऽन्यस्य देवस्य न स्तुतिं स्तावयेन्नरः ।। ३६.५६५ ।।
paraḥ parātmā puruṣaḥ purāṇaḥ procyate tu yaḥ | tadagre'nyasya devasya na stutiṃ stāvayennaraḥ || 36.565 ||
यस्तु सर्वेश्वरादन्यमधिकं तस्य चाग्रतः । पूजयेद्यदि मन्येत पूजार्हं वास नश्यति ।। ३६.५६६ ।।
yastu sarveśvarādanyamadhikaṃ tasya cāgrataḥ | pūjayedyadi manyeta pūjārhaṃ vāsa naśyati || 36.566 ||
सर्वं जगच्च तस्यैव स्वरूपं परमात्मनः । तथापि तत्तद्रूषेण तारतम्यजुषा पुनः ।। ३६.५६७ ।।
sarvaṃ jagacca tasyaiva svarūpaṃ paramātmanaḥ | tathāpi tattadrūṣeṇa tāratamyajuṣā punaḥ || 36.567 ||
पूज्यते भगवान्भक्तैस्तत्र शास्त्रोदिता गतिः । तस्माद्देवेश्वरादन्यद्यत्किञ्चित्थ्साणु जङ्गमं ।। ३६.५६८ ।।
pūjyate bhagavānbhaktaistatra śāstroditā gatiḥ | tasmāddeveśvarādanyadyatkiñcitthsāṇu jaṅgamaṃ || 36.568 ||
पूजार्हं विद्यते वस्तु तद्धामनि विशेषतः । तस्मात्पूजां स्तुतिं चान्यामितरेषामसंशयं ।। ३६.५६९ ।।
pūjārhaṃ vidyate vastu taddhāmani viśeṣataḥ | tasmātpūjāṃ stutiṃ cānyāmitareṣāmasaṃśayaṃ || 36.569 ||
त्यजेद्देवगृहे यस्तु सुखं मन्येत जीवितुं । शक्तौ सत्यां विशेषेण यस्तुलोभादिना नरः ।। ३६.५७० ।।
tyajeddevagṛhe yastu sukhaṃ manyeta jīvituṃ | śaktau satyāṃ viśeṣeṇa yastulobhādinā naraḥ || 36.570 ||
गौणैरर्चयते विष्णमुपचारैरुदीरितैः । न तस्य विद्यते पुण्यं स तूच्छास्त्रं व्रवर्तते ।। ३६.५७१ ।।
gauṇairarcayate viṣṇamupacārairudīritaiḥ | na tasya vidyate puṇyaṃ sa tūcchāstraṃ vravartate || 36.571 ||
यावता कीर्त्यतेशास्त्रे फलमाढ्यदरिद्रयोः । तत्तच्छक्त्यर्पितैरेव यथार्हं च धनादिकैः ।। ३६.५७२ ।।
yāvatā kīrtyateśāstre phalamāḍhyadaridrayoḥ | tattacchaktyarpitaireva yathārhaṃ ca dhanādikaiḥ || 36.572 ||
यथा तुष्यतिदेवेशो मुक्ताहारेण भूभुजां । तथैव तुलसीदाम्ना दुर्विधस्यापि तुष्यति ।। ३६.५७३ ।।
yathā tuṣyatideveśo muktāhāreṇa bhūbhujāṃ | tathaiva tulasīdāmnā durvidhasyāpi tuṣyati || 36.573 ||
तस्मात्कुर्वीत यत्नेन शक्तिलोभं न जातु चिथ् । अन्यथा यदि कुर्वाणः फलं नैव प्रपद्यते ।। ३६.५७४ ।।
tasmātkurvīta yatnena śaktilobhaṃ na jātu cith | anyathā yadi kurvāṇaḥ phalaṃ naiva prapadyate || 36.574 ||
प्रेत्य मार्जारतां प्राप्य जायते जन्मपञ्चकं । विषं प्राश्नाति सम्मूढो यस्स्वस्मै पचते नरः ।। ३६.५७५ ।।
pretya mārjāratāṃ prāpya jāyate janmapañcakaṃ | viṣaṃ prāśnāti sammūḍho yassvasmai pacate naraḥ || 36.575 ||
योऽद्यादन्नं कणं वापि यद्विष्णोरनिवेदितं । स भवेद्ब्रह्महाभूयः स भुङ्क्तेपूयशोणितं ।। ३६.५७६ ।।
yo'dyādannaṃ kaṇaṃ vāpi yadviṣṇoraniveditaṃ | sa bhavedbrahmahābhūyaḥ sa bhuṅktepūyaśoṇitaṃ || 36.576 ||
यत्पिबेच्च यदश्नीयात्यच्चजिघ्रेच्च धारयेथ् । अनुलिंपेच्च यत्तत्तन्निवेद्याग्रे मधुद्विषे ।। ३६.५७७ ।।
yatpibecca yadaśnīyātyaccajighrecca dhārayeth | anuliṃpecca yattattannivedyāgre madhudviṣe || 36.577 ||
तन्निवेदितशेषं तु भुञ्जीयाद्वोपयोजयेथ् । विष्णोर्निवेदितं यस्तु न भुङ्क्ते मनुजाधमः ।। ३६.५७८ ।।
tanniveditaśeṣaṃ tu bhuñjīyādvopayojayeth | viṣṇorniveditaṃ yastu na bhuṅkte manujādhamaḥ || 36.578 ||
कल्पकोटिशतेनापि निष्कृतिर्नास्य विद्यते । निवेदितं तु यद्विष्णोर्भक्तेभ्यस्तस्य दापनाथ् ।। ३६.५७९ ।।
kalpakoṭiśatenāpi niṣkṛtirnāsya vidyate | niveditaṃ tu yadviṣṇorbhaktebhyastasya dāpanāth || 36.579 ||
प्रीयत्भगवान्देवस्तत्परस्तु भवेन्नरः । निवेदितं यदि ब्रूयादुच्छिष्टमिति मन्दधीः ।। ३६.५८० ।।
prīyatbhagavāndevastatparastu bhavennaraḥ | niveditaṃ yadi brūyāducchiṣṭamiti mandadhīḥ || 36.580 ||
स तु दुर्गतिमासाद्य विन्दते यमयातनाः । विभूतिं समुपाश्रित्य यस्यानन्तस्य शाश्वतं ।। ३६.५८१ ।।
sa tu durgatimāsādya vindate yamayātanāḥ | vibhūtiṃ samupāśritya yasyānantasya śāśvataṃ || 36.581 ||
समृद्धा धरणी सेयं सशैलवनकानना । या च भूयांसि लोकेऽस्मिन्नुत्पादयति सन्ततं ।। ३६.५८२ ।।
samṛddhā dharaṇī seyaṃ saśailavanakānanā | yā ca bhūyāṃsi loke'sminnutpādayati santataṃ || 36.582 ||
ओषधीर्निखिला स्तद्वत्पुष्पाणि च फलानि च । तस्यानृण्यस्यहेतोर्वैय तेत विधिना नरः ।। ३६.५८३ ।।
oṣadhīrnikhilā stadvatpuṣpāṇi ca phalāni ca | tasyānṛṇyasyahetorvaiya teta vidhinā naraḥ || 36.583 ||
यस्तु नार्ऽपयते विष्णोस्तत्तत्कालोद्भवानि तु । सस्यानि चौषधीस्तद्वत्फलानि कुसुमानि च ।। ३६.५८४ ।।
yastu nār'payate viṣṇostattatkālodbhavāni tu | sasyāni cauṣadhīstadvatphalāni kusumāni ca || 36.584 ||
संभृतानि यथाशक्ति सभवेद्ब्रह्मह्नरः । नवानि काले जातानि सस्यादीनि विशेषतः ।। ३६.५८५ ।।
saṃbhṛtāni yathāśakti sabhavedbrahmahnaraḥ | navāni kāle jātāni sasyādīni viśeṣataḥ || 36.585 ||
ध्यायन्ति देवदेवेशमभिगन्तुं यतन्ति च । कदर्थयन्तोये मूढास्तेषामभ्यर्थनं परं ।। ३६.५८६ ।।
dhyāyanti devadeveśamabhigantuṃ yatanti ca | kadarthayantoye mūḍhāsteṣāmabhyarthanaṃ paraṃ || 36.586 ||
औदासीन्येन तिष्ठन्ति स्वयं वाप्युपयुञ्जते । तेयान्तिनरकान्घोरान्कृतघ्ना यान्तियान्बहून् ।। ३६.५८७ ।।
audāsīnyena tiṣṭhanti svayaṃ vāpyupayuñjate | teyāntinarakānghorānkṛtaghnā yāntiyānbahūn || 36.587 ||
शपन्त्यौषधयस्सर्वास्तस्माद्भक्त्या विशेषतः । नवं सस्यं फलं पुष्पं दधिक्षीरं घृतं मधु ।। ३६.५८८ ।।
śapantyauṣadhayassarvāstasmādbhaktyā viśeṣataḥ | navaṃ sasyaṃ phalaṃ puṣpaṃ dadhikṣīraṃ ghṛtaṃ madhu || 36.588 ||
यदर्हमर्पणे सर्वमग्रे तस्मै समर्पयेथ् । लोभान्मोहादथाज्ञानाद्य उच्छिष्टं निवेदयेथ् ।। ३६.५८९ ।।
yadarhamarpaṇe sarvamagre tasmai samarpayeth | lobhānmohādathājñānādya ucchiṣṭaṃ nivedayeth || 36.589 ||
देवेशाय विशेषेण स भवेत्पातकी नरः । उच्छिष्ट मन्यदेवस्य यो देवाय निवेदयेथ् ।। ३६.५९० ।।
deveśāya viśeṣeṇa sa bhavetpātakī naraḥ | ucchiṣṭa manyadevasya yo devāya nivedayeth || 36.590 ||
सोऽपि चण्डालतां प्राप्य नश्येदेव न संशयः । निवेदितं तु देवस्य य उच्छिष्टेन योजयेथ् ।। ३६.५९१ ।।
so'pi caṇḍālatāṃ prāpya naśyedeva na saṃśayaḥ | niveditaṃ tu devasya ya ucchiṣṭena yojayeth || 36.591 ||
देवानामित रेषां वा मनुष्याणामथापि वा । स पापी जन्मसाहस्रं श्वानयोनिषु जायते ।। ३६.५९२ ।।
devānāmita reṣāṃ vā manuṣyāṇāmathāpi vā | sa pāpī janmasāhasraṃ śvānayoniṣu jāyate || 36.592 ||
न हि देवगृहं गत्वा पृष्टी कृत्यासनं चरेथ् । देवाभिमुख एव स्याद्भक्तस्सर्वात्मनानरः ।। ३६.५९३ ।।
na hi devagṛhaṃ gatvā pṛṣṭī kṛtyāsanaṃ careth | devābhimukha eva syādbhaktassarvātmanānaraḥ || 36.593 ||
न पृष्ठं दर्शयेज्जातु देवाग्रे हितचिन्तकः । पार्श्वतस्तु चरन्नेव निवर्तेतालयं प्रति ।। ३६.५९४ ।।
na pṛṣṭhaṃ darśayejjātu devāgre hitacintakaḥ | pārśvatastu caranneva nivartetālayaṃ prati || 36.594 ||
नैवान्यं प्रणमेज्जातु प्रविश्य हरिमन्दिरं । स हि सर्वेश्वर श्शेषी यस्तत्रास्ते रमाधवः ।। ३६.५९५ ।।
naivānyaṃ praṇamejjātu praviśya harimandiraṃ | sa hi sarveśvara śśeṣī yastatrāste ramādhavaḥ || 36.595 ||
पूजार्हश्च प्रणामार्हः पूजार्हस्तत्र नेतरः । यस्तथा प्रणमेन्मूढस्स याति नरकायुतं ।। ३६.५९६ ।।
pūjārhaśca praṇāmārhaḥ pūjārhastatra netaraḥ | yastathā praṇamenmūḍhassa yāti narakāyutaṃ || 36.596 ||
चण्डालयोनिमासाद्य भजते यातना मुहुः । यस्तु देवगृहं प्राप्तान्वैष्णवान्भगवत्प्रियान् ।। ३६.५९७ ।।
caṇḍālayonimāsādya bhajate yātanā muhuḥ | yastu devagṛhaṃ prāptānvaiṣṇavānbhagavatpriyān || 36.597 ||
आचार्यमृत्विजश्चाथ पूजकान्परिचारकान् । नार्ऽचयेन्मौनमास्थाय स विनश्यति सान्वयः ।। ३६.५९८ ।।
ācāryamṛtvijaścātha pūjakānparicārakān | nār'cayenmaunamāsthāya sa vinaśyati sānvayaḥ || 36.598 ||
यदिष्टं याजकेभ्यस्स्यात्पूरणायेव तस्यतु । भक्ताः परिचरेयुश्च विशेषाद्ग्रामवासिनः ।। ३६.५९९ ।।
yadiṣṭaṃ yājakebhyassyātpūraṇāyeva tasyatu | bhaktāḥ paricareyuśca viśeṣādgrāmavāsinaḥ || 36.599 ||
अन्यथा चेन्मदोषस्सर्वेषां च विपचद्भवेथ् । अत्मानं यो विशेषेणस्तौत्यहङ्कार भाविदः ।। ३६.६०० ।।
anyathā cenmadoṣassarveṣāṃ ca vipacadbhaveth | atmānaṃ yo viśeṣeṇastautyahaṅkāra bhāvidaḥ || 36.600 ||
अनादृत्य गुरून्दैवमनिबद्धं च संपदेथ् । अवलीप्तोन जानाति दोषमात्मनि संगतं ।। ३६.६०१ ।।
anādṛtya gurūndaivamanibaddhaṃ ca saṃpadeth | avalīptona jānāti doṣamātmani saṃgataṃ || 36.601 ||
कुलविद्यातपस्सम्पत्प्रमुखैर्गर्विते नरः । न सुखं न च सौभाग्यं येनात्मान्तूयते स्वयं ।। ३६.६०२ ।।
kulavidyātapassampatpramukhairgarvite naraḥ | na sukhaṃ na ca saubhāgyaṃ yenātmāntūyate svayaṃ || 36.602 ||
तस्मादात्मस्तुतिं कृत्वा नरः पतति निश्चयं । ततो जन्मशतं प्राप्य मृगयोनौ विशेषतः ।। ३६.६०३ ।।
tasmādātmastutiṃ kṛtvā naraḥ patati niścayaṃ | tato janmaśataṃ prāpya mṛgayonau viśeṣataḥ || 36.603 ||
जायते म्रियतेऽभीक्ष्णं तस्य पापं महद्भवेथ् । यस्देवगृहं गत्वा वाञ्छत्यपचितिं जनः ।। ३६.६०४ ।।
jāyate mriyate'bhīkṣṇaṃ tasya pāpaṃ mahadbhaveth | yasdevagṛhaṃ gatvā vāñchatyapacitiṃ janaḥ || 36.604 ||
स तु तित्तिरितां याति नवजन्मानि पञ्च च । देवेशस्यतु सेवार्थं वर्णानामानुपूर्व्यशः ।। ३६.६०५ ।।
sa tu tittiritāṃ yāti navajanmāni pañca ca | deveśasyatu sevārthaṃ varṇānāmānupūrvyaśaḥ || 36.605 ||
अधिकारः समाख्यातस्तत्क्रमं न विमानयेथ् । विशन्ति गर्भगेहेतु ये वैखानससूत्रिणः ।। ३६.६०६ ।।
adhikāraḥ samākhyātastatkramaṃ na vimānayeth | viśanti garbhagehetu ye vaikhānasasūtriṇaḥ || 36.606 ||
गर्भागारे प्रवेष्टव्यो न ह्यवैखानसः क्वचिथ् । अन्तराले तथा येषां स्थानं तत्तु प्रवक्ष्यते ।। ३६.६०७ ।।
garbhāgāre praveṣṭavyo na hyavaikhānasaḥ kvacith | antarāle tathā yeṣāṃ sthānaṃ tattu pravakṣyate || 36.607 ||
अन्ये द्विजाश्च तिष्ठन्ति यथा स्यादाश्रमक्रमः । ते द्विजास्तत्स्त्रीयश्चापि सेवन्ते तत्र संगताः ।। ३६.६०८ ।।
anye dvijāśca tiṣṭhanti yathā syādāśramakramaḥ | te dvijāstatstrīyaścāpi sevante tatra saṃgatāḥ || 36.608 ||
क्षत्रजाता विशेषण स्थित्वा चैवार्ऽधमण्डपे । देवेशमभिसेवन्ते तदीया याश्च योषितः ।। ३६.६०९ ।।
kṣatrajātā viśeṣaṇa sthitvā caivār'dhamaṇḍape | deveśamabhisevante tadīyā yāśca yoṣitaḥ || 36.609 ||
संगताश्शूद्रजाताश्च प्रतिलोमभवाश्चये । महामण्डपमास्थाय सेवन्ते पुरुषोत्तमं ।। ३६.६१० ।।
saṃgatāśśūdrajātāśca pratilomabhavāścaye | mahāmaṇḍapamāsthāya sevante puruṣottamaṃ || 36.610 ||
अनुलोमभुवश्चैवये चान्ये म्लेच्छजातयः । गोपुराद्बाह्यतः स्थित्वा सेवन्ते मन्दिरं हरेः ।। ३६.६११ ।।
anulomabhuvaścaivaye cānye mlecchajātayaḥ | gopurādbāhyataḥ sthitvā sevante mandiraṃ hareḥ || 36.611 ||
तारतम्यमिदं ज्ञात्वा सेवेत सततं हरिं । देवतानिन्दनं कुर्याद्यस्स पापीन मुच्यते ।। ३६.६१२ ।।
tāratamyamidaṃ jñātvā seveta satataṃ hariṃ | devatānindanaṃ kuryādyassa pāpīna mucyate || 36.612 ||
अन्यदेवसमं यस्तु मन्यते पुरुषोत्तमं । चण्डालयोनितामेति नव जन्मानि पञ्च च ।। ३६.६१३ ।।
anyadevasamaṃ yastu manyate puruṣottamaṃ | caṇḍālayonitāmeti nava janmāni pañca ca || 36.613 ||
अपह्नुत्य पुनर्देवां स्तद्द्रव्यादि हरेत्तु यः । स भवेद्देवहा सत्यं जायते श्वादियोनिषु, ।। ३६.६१४ ।।
apahnutya punardevāṃ staddravyādi harettu yaḥ | sa bhaveddevahā satyaṃ jāyate śvādiyoniṣu, || 36.614 ||
तिरस्कृत्य तथा देवान्भगवच्छास्त्रमेव च । कर्माणि स्वेच्छया कुर्यात्सोऽपि स्याद्देवहा नरः ।। ३६.६१५ ।।
tiraskṛtya tathā devānbhagavacchāstrameva ca | karmāṇi svecchayā kuryātso'pi syāddevahā naraḥ || 36.615 ||
कथायां कथ्यमानायां देवस्य मधुविद्विषः । अनादृत्य च ये यान्ति ते नराः पापकारिणः ।। ३६.६१६ ।।
kathāyāṃ kathyamānāyāṃ devasya madhuvidviṣaḥ | anādṛtya ca ye yānti te narāḥ pāpakāriṇaḥ || 36.616 ||
तोयहीनेऽतिरौद्रे च वने वै शून्यवृक्षतां । जायन्ते सप्तजन्मानि ततश्चण्डालतां ययुः ।। ३६.६१७ ।।
toyahīne'tiraudre ca vane vai śūnyavṛkṣatāṃ | jāyante saptajanmāni tataścaṇḍālatāṃ yayuḥ || 36.617 ||
देवेषु गोषु विप्रेषु देवागारेषु चैव हि । वहेन्नैवाधिपत्यं यन्नासावृद्धिमवाप्नुयाथ् ।। ३६.६१८ ।।
deveṣu goṣu vipreṣu devāgāreṣu caiva hi | vahennaivādhipatyaṃ yannāsāvṛddhimavāpnuyāth || 36.618 ||
दोषाश्च बहुला स्तस्मिन्नाधिपत्ये स्मृता बुधैः । कामतोऽकामतश्चापि सर्वं तस्य विचेष्टितं ।। ३६.६१९ ।।
doṣāśca bahulā stasminnādhipatye smṛtā budhaiḥ | kāmato'kāmataścāpi sarvaṃ tasya viceṣṭitaṃ || 36.619 ||
पापायैव भवेत्तस्माद्भूतिकामस्तु तं त्यजेथ् । सेवार्थिनां सकाशात्तु बलात्कारेण यः प्रभुः ।। ३६.६२० ।।
pāpāyaiva bhavettasmādbhūtikāmastu taṃ tyajeth | sevārthināṃ sakāśāttu balātkāreṇa yaḥ prabhuḥ || 36.620 ||
गृह्णीयात्तुकरं सद्यः पतेत्स सह तेन च । देवस्य सन्निधौ भक्तैर्भक्त्यायत्तु समर्प्यते ।। ३६.६२१ ।।
gṛhṇīyāttukaraṃ sadyaḥ patetsa saha tena ca | devasya sannidhau bhaktairbhaktyāyattu samarpyate || 36.621 ||
पत्रं फलं वा मूलं वा स्वर्णं वासांसि चेतरथ् । दायाद्यमर्चकानां तु यो मोहादपनिह्नुते ।। ३६.६२२ ।।
patraṃ phalaṃ vā mūlaṃ vā svarṇaṃ vāsāṃsi cetarath | dāyādyamarcakānāṃ tu yo mohādapanihnute || 36.622 ||
स्वयं वाप्युपयुञ्जीत स पापी नरकं व्रजेथ् । विश्राणयन्ति हरये यद्भक्ता भक्तिभाविताः ।। ३६.६२३ ।।
svayaṃ vāpyupayuñjīta sa pāpī narakaṃ vrajeth | viśrāṇayanti haraye yadbhaktā bhaktibhāvitāḥ || 36.623 ||
तन्नाम्ना पूजकानेव जानन्ति फलभागिनः । स्थिरजङ्गमयोः पूजा यतस्सम्पादिता भवेथ् ।। ३६.६२४ ।।
tannāmnā pūjakāneva jānanti phalabhāginaḥ | sthirajaṅgamayoḥ pūjā yatassampāditā bhaveth || 36.624 ||
तस्माद्भगवतो नाम्ना दत्तं यद्देवमन्दिरे । विहायाभरणादीनि वासांस्यन्यत्परिच्छदं ।। ३६.६२५ ।।
tasmādbhagavato nāmnā dattaṃ yaddevamandire | vihāyābharaṇādīni vāsāṃsyanyatparicchadaṃ || 36.625 ||
देवालङ्कारयोग्यानि मूल्यवन्ति विशेषतः । अर्चका एव गृह्णीयुः प्रतिबध्नीत नेतरः ।। ३६.६२६ ।।
devālaṅkārayogyāni mūlyavanti viśeṣataḥ | arcakā eva gṛhṇīyuḥ pratibadhnīta netaraḥ || 36.626 ||
यस्त्वधीकारगर्वेण देवागारमुपाश्रितः । अकाले सेवितुं चेच्छेत्सोऽपि यास्यति दुर्गतिं ।। ३६.६२७ ।।
yastvadhīkāragarveṇa devāgāramupāśritaḥ | akāle sevituṃ cecchetso'pi yāsyati durgatiṃ || 36.627 ||
अथ वा सेवितुं चेच्छेत्कारणेनापि केन चिथ् । उक्तेष्वेव तु कालेषु सेवेत मतिमान्नरः ।। ३६.६२८ ।।
atha vā sevituṃ cecchetkāraṇenāpi kena cith | ukteṣveva tu kāleṣu seveta matimānnaraḥ || 36.628 ||
अन्त्यार्चनावसाने यत्कवाटो बध्यते ततः । पुनरुद्घाटनं यावत्प्रत्यूषे च भविष्यति ।। ३६.६२९ ।।
antyārcanāvasāne yatkavāṭo badhyate tataḥ | punarudghāṭanaṃ yāvatpratyūṣe ca bhaviṣyati || 36.629 ||
तावन्नैव हरिं सेवेदकालस्स विशेषतः । प्रत्यूषाद्यन्त्यकालान्तपूजनेऽपि तु मन्त्रतः ।। ३६.६३० ।।
tāvannaiva hariṃ sevedakālassa viśeṣataḥ | pratyūṣādyantyakālāntapūjane'pi tu mantrataḥ || 36.630 ||
तत्तत्काले कवाटस्य बन्धने विहितेऽपि च । न तदा तावती हानिरवबद्धेऽप्यमन्त्रकं ।। ३६.६३१ ।।
tattatkāle kavāṭasya bandhane vihite'pi ca | na tadā tāvatī hāniravabaddhe'pyamantrakaṃ || 36.631 ||
अथार्ऽचनार्हकालेपि भक्तानां सेवनाय तु । अकाला बहवः प्रोक्तास्तथा यवसिकोदिता ।। ३६.६३२ ।।
athār'canārhakālepi bhaktānāṃ sevanāya tu | akālā bahavaḥ proktāstathā yavasikoditā || 36.632 ||
तस्मादकालसेवां तु विधिना परिवर्जयेथ् । विषयाक्रान्तचित्तानां विष्ण्वर्चनमकुर्वतां ।। ३६.६३३ ।।
tasmādakālasevāṃ tu vidhinā parivarjayeth | viṣayākrāntacittānāṃ viṣṇvarcanamakurvatāṃ || 36.633 ||
कर्मभूमौ नृणां जन्म कर्मापि विभलं ध्रुवं । यो गुरौ मानुषं भावं शिलाभावं च दैवते ।। ३६.६३४ ।।
karmabhūmau nṛṇāṃ janma karmāpi vibhalaṃ dhruvaṃ | yo gurau mānuṣaṃ bhāvaṃ śilābhāvaṃ ca daivate || 36.634 ||
मन्त्रेषु जीविकाभावं हिंसाभावं मखेषु च । पूजकेषु च पूजायां नीरसं भावमेति सः ।। ३६.६३५ ।।
mantreṣu jīvikābhāvaṃ hiṃsābhāvaṃ makheṣu ca | pūjakeṣu ca pūjāyāṃ nīrasaṃ bhāvameti saḥ || 36.635 ||
सर्वधा निन्दितव्यो हि जीवितं तस्य निष्फलं । क्षमामन्त्रः
sarvadhā ninditavyo hi jīvitaṃ tasya niṣphalaṃ | kṣamāmantraḥ
क्षमामन्त्रः
अथ वक्ष्ये विशेषण क्षमामन्त्रविधिं परं ।। ३६.६३६ ।।
atha vakṣye viśeṣaṇa kṣamāmantravidhiṃ paraṃ || 36.636 ||
अपचारेषु सर्वेषु यं जप्त्वा मुच्यते नरः । अपराधः कृतो येन जानता स्ववशेन सः ।। ३६.६३७ ।।
apacāreṣu sarveṣu yaṃ japtvā mucyate naraḥ | aparādhaḥ kṛto yena jānatā svavaśena saḥ || 36.637 ||
क्षमामन्त्रसहस्रस्य जापेनापि न मुच्यते । क्षमामन्त्रस्त्वशेषाघध्वंसनक्षम उच्यते ।। ३६.६३८ ।।
kṣamāmantrasahasrasya jāpenāpi na mucyate | kṣamāmantrastvaśeṣāghadhvaṃsanakṣama ucyate || 36.638 ||
नारायण नमस्तेऽस्तु नमो भक्तपरायण । नमो नमो नमस्तेऽस्तु नमस्तेऽस्तु नमो नमः ।। ३६.६३९ ।।
nārāyaṇa namaste'stu namo bhaktaparāyaṇa | namo namo namaste'stu namaste'stu namo namaḥ || 36.639 ||
अज्ञानादर्थलोभाद्वा रागाद्द्वेषात्प्रमादतः । अपराधः कृतो यस्तं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६४० ।।
ajñānādarthalobhādvā rāgāddveṣātpramādataḥ | aparādhaḥ kṛto yastaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.640 ||
संध्ययोश्च दिवा रात्रौ जाग्रत्स्वप्नसुषुप्तिषु । अपराधः कृतो यस्तं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६४१ ।।
saṃdhyayośca divā rātrau jāgratsvapnasuṣuptiṣu | aparādhaḥ kṛto yastaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.641 ||
कायेन मनसा वाचा सर्वैर्वापि समुच्चितैः । अपराधः कृतो यस्तं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६४२ ।।
kāyena manasā vācā sarvairvāpi samuccitaiḥ | aparādhaḥ kṛto yastaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.642 ||
तिष्ठता प्रजता चैव शय्यासनगतेन च । अपराधः कृतो यस्तं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६४३ ।।
tiṣṭhatā prajatā caiva śayyāsanagatena ca | aparādhaḥ kṛto yastaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.643 ||
स्नास्यता जपता वापि यजता जुह्वता मया । अपराधः कृतो यस्तं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६४४ ।।
snāsyatā japatā vāpi yajatā juhvatā mayā | aparādhaḥ kṛto yastaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.644 ||
भुजता ध्यायता नूनं विषयानुपसेवता । अपराधाः कृता ये तान्क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६४५ ।।
bhujatā dhyāyatā nūnaṃ viṣayānupasevatā | aparādhāḥ kṛtā ye tānkṣamasva puruṣottama || 36.645 ||
मया वा मज्जनैर्वापि मम बन्धुभिरेववा । अपराधः कृतो यस्तं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६४६ ।।
mayā vā majjanairvāpi mama bandhubhirevavā | aparādhaḥ kṛto yastaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.646 ||
राज्ञा वा तदमात्यैर्वा राजभृत्यैरथापिवा । अपराधः कृतो यस्तं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६४७ ।।
rājñā vā tadamātyairvā rājabhṛtyairathāpivā | aparādhaḥ kṛto yastaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.647 ||
आचार्येणार्ऽचकेनापि भक्तैर्वापरिचारकैः । अपराधः कृतो यस्तं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६४८ ।।
ācāryeṇār'cakenāpi bhaktairvāparicārakaiḥ | aparādhaḥ kṛto yastaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.648 ||
गायकैर्नर्तकैर्वाथ वादित्राणां च वादकैः । अपराधः कृतो यस्तं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६४९ ।।
gāyakairnartakairvātha vāditrāṇāṃ ca vādakaiḥ | aparādhaḥ kṛto yastaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.649 ||
प्रणवादिविसर्गान्तं क्रियासु विधिपूर्वकं । अमन्त्रमर्चने दोषं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६५० ।।
praṇavādivisargāntaṃ kriyāsu vidhipūrvakaṃ | amantramarcane doṣaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.650 ||
उद्धानाच्छयना न्तन्तु क्रियासु विविधासु च । श्रद्धालोपकृतं दोषं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६५१ ।।
uddhānācchayanā ntantu kriyāsu vividhāsu ca | śraddhālopakṛtaṃ doṣaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.651 ||
कश्शक्नोत्यर्चितुं देवं त्वामनाद्यन्तमव्ययं । तस्मादज्ञानचरितं क्षमस्व पुरुषोत्तम ।। ३६.६५२ ।।
kaśśaknotyarcituṃ devaṃ tvāmanādyantamavyayaṃ | tasmādajñānacaritaṃ kṣamasva puruṣottama || 36.652 ||
प्रार्थये देवदेवं त्वां प्रसीद भगवन्मयि । प्रसीदतु रं मह्यं तव वक्षःस्थलालया ।। ३६.६५३ ।।
prārthaye devadevaṃ tvāṃ prasīda bhagavanmayi | prasīdatu raṃ mahyaṃ tava vakṣaḥsthalālayā || 36.653 ||
इशाना जगतो देवी माता नित्यानपायिनी । प्रसीदन्तु सुराः सर्वे प्रसादाद्युवयोर्मयि ।। ३६.६५४ ।।
iśānā jagato devī mātā nityānapāyinī | prasīdantu surāḥ sarve prasādādyuvayormayi || 36.654 ||
स्वस्त्यस्तु कृपयास्माकं युवयोः सुप्रसन्नयोः । उपचारापदेशेन कृतानहरहर्मया ।। ३६.६५५ ।।
svastyastu kṛpayāsmākaṃ yuvayoḥ suprasannayoḥ | upacārāpadeśena kṛtānaharaharmayā || 36.655 ||
अपचारानिमान्त्सर्वान्क्षमस्व पुरुषोत्तम । इति विज्ञापयेद्भूयो भक्तिसाध्वसभावितः ।। ३६.६५६ ।।
apacārānimāntsarvānkṣamasva puruṣottama | iti vijñāpayedbhūyo bhaktisādhvasabhāvitaḥ || 36.656 ||
तदर्थनात्परं प्रीतः प्रसीदति खगध्वजः । क्षमामन्त्रमिमं देयान्न चाशुश्रूषवे क्वचिथ् ।। ३६.६५७ ।।
tadarthanātparaṃ prītaḥ prasīdati khagadhvajaḥ | kṣamāmantramimaṃ deyānna cāśuśrūṣave kvacith || 36.657 ||
गुह्याद्गुह्यतमो गोप्यस्सर्वदा गुरुभिः सदा
guhyādguhyatamo gopyassarvadā gurubhiḥ sadā
इति श्रीवैखानसे भगवच्छास्त्रे भृगुप्रोक्तायां सिहितायां प्रकीर्णाधिकारे षट्त्रिंशोऽध्यायः.
iti śrīvaikhānase bhagavacchāstre bhṛguproktāyāṃ sihitāyāṃ prakīrṇādhikāre ṣaṭtriṃśo'dhyāyaḥ.
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
