| |
|

This overlay will guide you through the buttons:

Adhyaya Begins
॥ नाट्यशास्त्रम् अध्याय ५ ॥

PADACHEDA

॥ नाट्य-शास्त्रम् अध्याय ॥

TRANSLITERATION

.. nāṭya-śāstram adhyāya ..
Adhyaya Begins
॥ श्रीरस्तु ॥

PADACHEDA

॥ श्रीः अस्तु ॥

TRANSLITERATION

.. śrīḥ astu ..
Adhyaya Begins
अथ पञ्चमोऽध्यायः ।

PADACHEDA

अथ पञ्चमः अध्यायः ।

TRANSLITERATION

atha pañcamaḥ adhyāyaḥ .
Shloka 1
भरतमुनिप्रणीतं नाट्यशास्त्रम्

PADACHEDA

भरत-मुनि-प्रणीतम् नाट्य-शास्त्रम्

TRANSLITERATION

bharata-muni-praṇītam nāṭya-śāstram
Shloka 2
भरतस्य वचः श्रुत्वा नाट्यसन्तानकारणम् । पुनरेवाब्रुवन्वाक्यमृषयो हृष्टमानसाः ॥ १॥

PADACHEDA

भरतस्य वचः श्रुत्वा नाट्य-सन्तान-कारणम् । पुनर् एव अब्रुवन् वाक्यम् ऋषयः हृष्ट-मानसाः ॥ १॥

TRANSLITERATION

bharatasya vacaḥ śrutvā nāṭya-santāna-kāraṇam . punar eva abruvan vākyam ṛṣayaḥ hṛṣṭa-mānasāḥ .. 1..
Shloka 3
यथा नाट्यस्य जन्मेदं जर्जरस्य च सम्भवः । विघ्नानां शमनं चैव दैवतानां च पूजनम् ॥ २॥

PADACHEDA

यथा नाट्यस्य जन्म इदम् जर्जरस्य च सम्भवः । विघ्नानाम् शमनम् च एव दैवतानाम् च पूजनम् ॥ २॥

TRANSLITERATION

yathā nāṭyasya janma idam jarjarasya ca sambhavaḥ . vighnānām śamanam ca eva daivatānām ca pūjanam .. 2..
Shloka 4
तदस्माभिः श्रुतं सर्वं गृहीत्वा चावधारितम् । निखिलेन यथातत्त्वमिच्छामो वेदितुं पुनः ॥ ३॥

PADACHEDA

तत् अस्माभिः श्रुतम् सर्वम् गृहीत्वा च अवधारितम् । निखिलेन यथातत्त्वम् इच्छामः वेदितुम् पुनर् ॥ ३॥

TRANSLITERATION

tat asmābhiḥ śrutam sarvam gṛhītvā ca avadhāritam . nikhilena yathātattvam icchāmaḥ veditum punar .. 3..
Shloka 5
पूर्वरङ्गं महातेजः सर्वलक्षणसंयुतम् । यथा बुद्ध्यामहे ब्रह्मंस्तथा व्याख्यातुमर्हसि ॥ ४॥

PADACHEDA

पूर्वरङ्गम् महा-तेजः सर्व-लक्षण-संयुतम् । यथा बुद्ध्यामहे ब्रह्मन् तथा व्याख्यातुम् अर्हसि ॥ ४॥

TRANSLITERATION

pūrvaraṅgam mahā-tejaḥ sarva-lakṣaṇa-saṃyutam . yathā buddhyāmahe brahman tathā vyākhyātum arhasi .. 4..
Shloka 6
तेषां तु वचनं श्रुत्वा मुनीनां भरतो मुनिः । प्रत्युवाच पुनर्वाक्यं पूर्वरङ्गविधिं प्रति ॥ ५॥

PADACHEDA

तेषाम् तु वचनम् श्रुत्वा मुनीनाम् भरतः मुनिः । प्रत्युवाच पुनर् वाक्यम् पूर्वरङ्ग-विधिम् प्रति ॥ ५॥

TRANSLITERATION

teṣām tu vacanam śrutvā munīnām bharataḥ muniḥ . pratyuvāca punar vākyam pūrvaraṅga-vidhim prati .. 5..
Shloka 7
पूर्वरङ्गं महाभागा गदतो मे निबोधत । पादभागाः कलाश्चैव परिवर्तास्तथैव च ॥ ६॥

PADACHEDA

पूर्वरङ्गम् महाभागाः गदतः मे निबोधत । पादभागाः कलाः च एव परिवर्ताः तथा एव च ॥ ६॥

TRANSLITERATION

pūrvaraṅgam mahābhāgāḥ gadataḥ me nibodhata . pādabhāgāḥ kalāḥ ca eva parivartāḥ tathā eva ca .. 6..
Shloka 8
यस्माद्रङ्गे प्रयोगोऽयं पूर्वमेव प्रयुज्यते । तस्मादयं पूर्वरङ्गो विज्ञेयो द्विजसत्तमाः ॥ ७॥

PADACHEDA

यस्मात् रङ्गे प्रयोगः अयम् पूर्वम् एव प्रयुज्यते । तस्मात् अयम् पूर्वरङ्गः विज्ञेयः द्विजसत्तमाः ॥ ७॥

TRANSLITERATION

yasmāt raṅge prayogaḥ ayam pūrvam eva prayujyate . tasmāt ayam pūrvaraṅgaḥ vijñeyaḥ dvijasattamāḥ .. 7..
Shloka 9
अस्याङ्गानि तु कार्याणि यथावदनुपूर्वशः । तन्त्रीभाण्डसमायोअगैः पाठ्ययोगकृतैस्तथा ॥ ८॥

PADACHEDA

अस्य अङ्गानि तु कार्याणि यथावत् अनुपूर्वशस् । पाठ्य-योग-कृतैः तथा ॥ ८॥

TRANSLITERATION

asya aṅgāni tu kāryāṇi yathāvat anupūrvaśas . pāṭhya-yoga-kṛtaiḥ tathā .. 8..
Shloka 10
प्रत्याहारोऽवतरणं तथा ह्यारम्भ एव च । आश्रावणा वक्त्रपाणिस्तथा च परिघट्टना ॥ ९॥

PADACHEDA

प्रत्याहारः अवतरणम् तथा हि आरम्भः एव च । आश्रावणा वक्त्रपाणिः तथा च परिघट्टना ॥ ९॥

TRANSLITERATION

pratyāhāraḥ avataraṇam tathā hi ārambhaḥ eva ca . āśrāvaṇā vaktrapāṇiḥ tathā ca parighaṭṭanā .. 9..
Shloka 11
सङ्घोटना ततः कार्या मार्गासारितमेव च । ज्येष्ठमध्यकनिष्ठानि तथैवासारतानि च ॥ १०॥

PADACHEDA

सङ्घोटना ततस् कार्या मार्ग-आसारितम् एव च । ज्येष्ठ-मध्य-कनिष्ठानि च ॥ १०॥

TRANSLITERATION

saṅghoṭanā tatas kāryā mārga-āsāritam eva ca . jyeṣṭha-madhya-kaniṣṭhāni ca .. 10..
Shloka 12
एतानि तु बहिर्गीतान्यन्तर्यवनिकागतैः । प्रयोक्तृभिः प्रयोज्यानि तन्त्रीभाण्डकृतानि च ॥११॥

PADACHEDA

एतानि तु बहिस् गीतानि अन्तर् यवनिका-गतैः । प्रयोक्तृभिः प्रयोज्यानि तन्त्री-भाण्ड-कृतानि च ॥११॥

TRANSLITERATION

etāni tu bahis gītāni antar yavanikā-gataiḥ . prayoktṛbhiḥ prayojyāni tantrī-bhāṇḍa-kṛtāni ca ..11..
Shloka 13
ततः सर्वैस्तु कुतपैः संयुक्तानीह कारयेत् । विघट्य वै यवनिकां नृत्तपाठ्यकृतानि तु ॥ १२॥

PADACHEDA

ततस् सर्वैः तु कुतपैः संयुक्तानि इह कारयेत् । विघट्य वै यवनिकाम् नृत्त-पाठ्य-कृतानि तु ॥ १२॥

TRANSLITERATION

tatas sarvaiḥ tu kutapaiḥ saṃyuktāni iha kārayet . vighaṭya vai yavanikām nṛtta-pāṭhya-kṛtāni tu .. 12..
Shloka 14
गीतानां मद्रकादीनां योज्यमेकं तु गीतकम् । वर्धमानमथापीह ताण्डवं यत्र युज्यते ॥ १३॥

PADACHEDA

गीतानाम् मद्रक-आदीनाम् योज्यम् एकम् तु गीतकम् । वर्धमानम् अथ अपि इह ताण्डवम् यत्र युज्यते ॥ १३॥

TRANSLITERATION

gītānām madraka-ādīnām yojyam ekam tu gītakam . vardhamānam atha api iha tāṇḍavam yatra yujyate .. 13..
Shloka 15
ततश्चोत्थापनं कार्यं परिवर्तनमेव च । नान्दी शुष्कावकृष्टा च रङ्गद्वारं तथैव च ॥ १४॥

PADACHEDA

ततस् च उत्थापनम् कार्यम् परिवर्तनम् एव च । नान्दी शुष्क-अवकृष्टा च रङ्ग-द्वारम् तथा एव च ॥ १४॥

TRANSLITERATION

tatas ca utthāpanam kāryam parivartanam eva ca . nāndī śuṣka-avakṛṣṭā ca raṅga-dvāram tathā eva ca .. 14..
Shloka 16
चारि चैव ततः कार्या महाचारी तथैव च । त्रिकं प्ररोचनां चापि पूर्वरङ्गे भवन्ति हि ॥ १५॥

PADACHEDA

चारि च एव ततस् कार्या महाचारी तथा एव च । त्रिकम् प्ररोचनाम् च अपि पूर्वरङ्गे भवन्ति हि ॥ १५॥

TRANSLITERATION

cāri ca eva tatas kāryā mahācārī tathā eva ca . trikam prarocanām ca api pūrvaraṅge bhavanti hi .. 15..
Shloka 17
एतान्यङ्गानि कार्याणि पूर्वरङ्गविधौ द्विजाः । एतेषां लक्षणमहं व्याख्यास्याम्यनुपूर्वशः ॥ १६॥

PADACHEDA

एतानि अङ्गानि कार्याणि पूर्वरङ्ग-विधौ द्विजाः । एतेषाम् लक्षणम् अहम् व्याख्यास्यामि अनुपूर्वशस् ॥ १६॥

TRANSLITERATION

etāni aṅgāni kāryāṇi pūrvaraṅga-vidhau dvijāḥ . eteṣām lakṣaṇam aham vyākhyāsyāmi anupūrvaśas .. 16..
Shloka 18
कुतपस्य तु विन्यासः प्रत्याहार इति स्मृतः । तथावतरणं प्रोक्तं गायिकानां निवेशनम् ॥ १७॥

PADACHEDA

कुतपस्य तु विन्यासः प्रत्याहारः इति स्मृतः । तथा अवतरणम् प्रोक्तम् गायिकानाम् निवेशनम् ॥ १७॥

TRANSLITERATION

kutapasya tu vinyāsaḥ pratyāhāraḥ iti smṛtaḥ . tathā avataraṇam proktam gāyikānām niveśanam .. 17..
Shloka 19
परिगीतक्रियारम्भ आरम्भ इति कीर्तितः । आतोद्यरञ्जनार्थं तु भवेदाश्रावणाविधिः ॥ १८॥

PADACHEDA

परिगीत-क्रिया-आरम्भः आरम्भः इति कीर्तितः । आतोद्य-रञ्जन-अर्थम् तु भवेत् आश्रावणा-विधिः ॥ १८॥

TRANSLITERATION

parigīta-kriyā-ārambhaḥ ārambhaḥ iti kīrtitaḥ . ātodya-rañjana-artham tu bhavet āśrāvaṇā-vidhiḥ .. 18..
Shloka 20
वाद्यवृत्तिविभागार्थं वक्त्रपाणिर्विधीयते । तन्त्र्योजःकरणार्थं तु भवेच्च परिघट्टना ॥ १९॥

PADACHEDA

वाद्य-वृत्ति-विभाग-अर्थम् वक्त्रपाणिः विधीयते । तन्त्री-ओजः-करण-अर्थम् तु भवेत् च परिघट्टना ॥ १९॥

TRANSLITERATION

vādya-vṛtti-vibhāga-artham vaktrapāṇiḥ vidhīyate . tantrī-ojaḥ-karaṇa-artham tu bhavet ca parighaṭṭanā .. 19..
Shloka 21
तथा पाणिविभागार्थं भवेत्सङ्घोटनाविधिः । तन्त्रीभाण्डसमायोगान्मार्गासारितमिष्यते ॥ २०॥

PADACHEDA

तथा पाणि-विभाग-अर्थम् भवेत् सङ्घोटना-विधिः । तन्त्री-भाण्ड-समायोगात् मार्ग-आसारितम् इष्यते ॥ २०॥

TRANSLITERATION

tathā pāṇi-vibhāga-artham bhavet saṅghoṭanā-vidhiḥ . tantrī-bhāṇḍa-samāyogāt mārga-āsāritam iṣyate .. 20..
Shloka 22
कलापातविभागार्थं भवेदासारितक्रिया । कीर्तनाद्देवतानां च ज्ञेयो गीतविधिस्तथा ॥ २१॥

PADACHEDA

कला-पात-विभाग-अर्थम् भवेत् आसारित-क्रिया । कीर्तनात् देवतानाम् च ज्ञेयः गीत-विधिः तथा ॥ २१॥

TRANSLITERATION

kalā-pāta-vibhāga-artham bhavet āsārita-kriyā . kīrtanāt devatānām ca jñeyaḥ gīta-vidhiḥ tathā .. 21..
Shloka 23
[अतः परं प्रवक्ष्यमि ह्युत्थापनविधिक्रियाम् ।] यस्मादुत्थापयन्त्यत्र प्रयोगं नान्दिपाठकाः ।

PADACHEDA

[अतस् परम् प्रवक्ष्यमि हि उत्थापन-विधि-क्रियाम् ।] यस्मात् उत्थापयन्ति अत्र प्रयोगम् नान्दि-पाठकाः ।

TRANSLITERATION

[atas param pravakṣyami hi utthāpana-vidhi-kriyām .] yasmāt utthāpayanti atra prayogam nāndi-pāṭhakāḥ .
Shloka 24
यस्मादुत्थापयन्त्यत्र प्रयोगं नान्दिपाठकाः । पूर्वमेव तु रङ्गेऽस्मिंस्तस्मादुत्थापनं स्मृतम् ॥ २२॥

PADACHEDA

यस्मात् उत्थापयन्ति अत्र प्रयोगम् नान्दि-पाठकाः । पूर्वम् एव तु रङ्गे अस्मिन् तस्मात् उत्थापनम् स्मृतम् ॥ २२॥

TRANSLITERATION

yasmāt utthāpayanti atra prayogam nāndi-pāṭhakāḥ . pūrvam eva tu raṅge asmin tasmāt utthāpanam smṛtam .. 22..
Shloka 25
यस्माच्च लोकपालानां परिवृत्य चतुर्दिशम् । वन्दनानि प्रकुर्वन्ति तस्माच्च परिवर्तनम् ॥ २३॥

PADACHEDA

यस्मात् च लोकपालानाम् परिवृत्य चतुर्दिशम् । वन्दनानि प्रकुर्वन्ति तस्मात् च परिवर्तनम् ॥ २३॥

TRANSLITERATION

yasmāt ca lokapālānām parivṛtya caturdiśam . vandanāni prakurvanti tasmāt ca parivartanam .. 23..
Shloka 26
आशीर्वचनसंयुक्ता नित्यं यस्मात्प्रयुज्यते । देवद्विजनृपादीनां तस्मान्नान्दीति सन्ज्ञिता ॥ २४॥

PADACHEDA

आशीर्वचन-संयुक्ता नित्यम् यस्मात् प्रयुज्यते । देव-द्विज-नृप-आदीनाम् तस्मात् नान्दी इति सन्ज्ञिता ॥ २४॥

TRANSLITERATION

āśīrvacana-saṃyuktā nityam yasmāt prayujyate . deva-dvija-nṛpa-ādīnām tasmāt nāndī iti sanjñitā .. 24..
Shloka 27
अत्र शुष्काक्षरैरेव ह्यवकृष्टा ध्रुवा यतः । तस्माच्छुष्कावकृष्टेयं जर्जरश्लोकदर्शिता ॥ २५॥

PADACHEDA

अत्र शुष्क-अक्षरैः एव हि अवकृष्टा ध्रुवा यतस् । तस्मात् शुष्क-अवकृष्टा इयम् जर्जर-श्लोक-दर्शि-ता ॥ २५॥

TRANSLITERATION

atra śuṣka-akṣaraiḥ eva hi avakṛṣṭā dhruvā yatas . tasmāt śuṣka-avakṛṣṭā iyam jarjara-śloka-darśi-tā .. 25..
Shloka 28
यस्मादभिनयस्त्वत्र प्रथमं ह्यवतार्यते । रङ्गद्वारमतो ज्ञेयं वागङ्गाभिनयात्मकम् ॥ २६॥

PADACHEDA

यस्मात् अभिनयः तु अत्र प्रथमम् हि अवतार्यते । रङ्ग-द्वारम् अतस् ज्ञेयम् वाच्-अङ्ग-अभिनय-आत्मकम् ॥ २६॥

TRANSLITERATION

yasmāt abhinayaḥ tu atra prathamam hi avatāryate . raṅga-dvāram atas jñeyam vāc-aṅga-abhinaya-ātmakam .. 26..
Shloka 29
शृङ्गारस्य प्रचरणाच्चारी सम्परिकीर्तिता । रौद्रप्रचरणाच्चापि महाचारीति कीर्तिता ॥ २७॥

PADACHEDA

शृङ्गारस्य प्रचरणात् चारी सम्परिकीर्तिता । रौद्र-प्रचरणात् च अपि महाचारी इति कीर्तिता ॥ २७॥

TRANSLITERATION

śṛṅgārasya pracaraṇāt cārī samparikīrtitā . raudra-pracaraṇāt ca api mahācārī iti kīrtitā .. 27..
Shloka 30
विदूषकः सूत्रधारस्तथा वै पारिपार्श्वकः । यत्र कुर्वन्ति सञ्जल्पं तच्चापि त्रिगतं मतम् ॥ २८॥

PADACHEDA

विदूषकः सूत्रधारः तथा वै पारिपार्श्वकः । यत्र कुर्वन्ति सञ्जल्पम् तत् च अपि त्रिगतम् मतम् ॥ २८॥

TRANSLITERATION

vidūṣakaḥ sūtradhāraḥ tathā vai pāripārśvakaḥ . yatra kurvanti sañjalpam tat ca api trigatam matam .. 28..
Shloka 31
उपक्षेपेण काव्यस्य हेतुयुक्तिसमाश्रया । सिद्धेनामन्त्रणा या तु विज्ञेया स प्ररोचना ॥ २९॥

PADACHEDA

उपक्षेपेण काव्यस्य हेतु-युक्ति-समाश्रया । सिद्धेन आमन्त्रणा या तु विज्ञेया स प्ररोचना ॥ २९॥

TRANSLITERATION

upakṣepeṇa kāvyasya hetu-yukti-samāśrayā . siddhena āmantraṇā yā tu vijñeyā sa prarocanā .. 29..
Shloka 32
अतः परं प्रवक्ष्यामि ह्याश्रावणविधिक्रियाम् । बहिर्गीतविधौ सम्यगुत्पत्तिं कारणं तथा ॥ ३०॥

PADACHEDA

अतस् परम् प्रवक्ष्यामि हि आश्रावण-विधि-क्रियाम् । बहिस् गीत-विधौ सम्यक् उत्पत्तिम् कारणम् तथा ॥ ३०॥

TRANSLITERATION

atas param pravakṣyāmi hi āśrāvaṇa-vidhi-kriyām . bahis gīta-vidhau samyak utpattim kāraṇam tathā .. 30..
Shloka 33
चित्रदक्षिणवृतौ तु सप्तरूपे प्रवर्तिते । सोपोहने सनिर्गीते देवस्तुत्यभिनन्दिते ॥ ३१॥

PADACHEDA

चित्र-दक्षिण-वृतौ तु सप्त-रूपे प्रवर्तिते । स उपोहने स निर्गीते देव-स्तुति-अभिनन्दिते ॥ ३१॥

TRANSLITERATION

citra-dakṣiṇa-vṛtau tu sapta-rūpe pravartite . sa upohane sa nirgīte deva-stuti-abhinandite .. 31..
Shloka 34
नारदाद्यैस्तु गन्धर्वैः सभायां देवदानवाः । निर्गीतं श्राविताः सम्यग्लयतालसमन्वितम् ॥ ३२॥

PADACHEDA

नारद-आद्यैः तु गन्धर्वैः सभायाम् देव-दानवाः । निर्गीतम् श्राविताः सम्यक् लय-ताल-समन्वितम् ॥ ३२॥

TRANSLITERATION

nārada-ādyaiḥ tu gandharvaiḥ sabhāyām deva-dānavāḥ . nirgītam śrāvitāḥ samyak laya-tāla-samanvitam .. 32..
Shloka 35
तच्छ्रुत्वा तु सुखं गानं देवस्तुत्यभिनन्दितम् अभवन्क्षुभिताः सर्वे मात्सर्याद्दैत्यराक्षसाः ॥ ३३॥

PADACHEDA

तत् श्रुत्वा तु सुखम् गानम् देव-स्तुति-अभिनन्दितम् अभवन् क्षुभिताः सर्वे मात्सर्यात् दैत्य-राक्षसाः ॥ ३३॥

TRANSLITERATION

tat śrutvā tu sukham gānam deva-stuti-abhinanditam abhavan kṣubhitāḥ sarve mātsaryāt daitya-rākṣasāḥ .. 33..
Shloka 36
सम्प्रधार्य च तेऽन्योन्यमित्यवोचन्नवस्थिताः । निर्गीतं तु सवादित्रमिदं गृह्णीमहे वयम् ॥३४॥

PADACHEDA

सम्प्रधार्य च ते अन्योन्यम् इति अवोचन् अवस्थिताः । निर्गीतम् तु स वादित्रम् इदम् गृह्णीमहे वयम् ॥३४॥

TRANSLITERATION

sampradhārya ca te anyonyam iti avocan avasthitāḥ . nirgītam tu sa vāditram idam gṛhṇīmahe vayam ..34..
Shloka 37
सप्तरूपेण सन्तुष्टा देवाः कर्मानुकीर्तनात् । वयं गृह्णीम निर्गीतं तुष्यामोऽत्रैव सर्वदा ॥ ३५॥

PADACHEDA

सप्त-रूपेण सन्तुष्टाः देवाः कर्म-अनुकीर्तनात् । वयम् गृह्णीम निर्गीतम् तुष्यामः अत्र एव सर्वदा ॥ ३५॥

TRANSLITERATION

sapta-rūpeṇa santuṣṭāḥ devāḥ karma-anukīrtanāt . vayam gṛhṇīma nirgītam tuṣyāmaḥ atra eva sarvadā .. 35..
Shloka 38
ते तत्र तुष्टा दैत्यास्तु साधयन्ति पुनः पुनः । रुष्टाश्चापि ततो देवाः प्रत्यभाषन्त नारदम् ॥ ३६॥

PADACHEDA

ते तत्र तुष्टाः दैत्याः तु साधयन्ति पुनर् पुनर् । रुष्टाः च अपि ततस् देवाः प्रत्यभाषन्त नारदम् ॥ ३६॥

TRANSLITERATION

te tatra tuṣṭāḥ daityāḥ tu sādhayanti punar punar . ruṣṭāḥ ca api tatas devāḥ pratyabhāṣanta nāradam .. 36..
Shloka 39
एते तुष्यन्ति निर्गीते दानवा सह राक्षसैः । प्रणश्यतु प्रयोगोऽयं कथं वा मन्यते भवान् ॥ ३७॥

PADACHEDA

एते तुष्यन्ति निर्गीते दानवा सह राक्षसैः । प्रणश्यतु प्रयोगः अयम् कथम् वा मन्यते भवान् ॥ ३७॥

TRANSLITERATION

ete tuṣyanti nirgīte dānavā saha rākṣasaiḥ . praṇaśyatu prayogaḥ ayam katham vā manyate bhavān .. 37..
Shloka 40
देवानां वचनं श्रुत्वा नारदो वाक्यमब्रवीत् । धातुवाद्याश्रयकृतं निर्गीतं मा प्रणश्यतु ॥ ३८॥

PADACHEDA

देवानाम् वचनम् श्रुत्वा नारदः वाक्यम् अब्रवीत् । धातुवादि-आश्रय-कृतम् निर्गीतम् मा प्रणश्यतु ॥ ३८॥

TRANSLITERATION

devānām vacanam śrutvā nāradaḥ vākyam abravīt . dhātuvādi-āśraya-kṛtam nirgītam mā praṇaśyatu .. 38..
Shloka 41
किन्तूपोहनसंयुक्तं धातुवाद्यविभूषितम् । भविष्यतीदं निर्गीतं सप्तरूपविधानतः ॥ ३९॥

PADACHEDA

किन्तु उपोहन-संयुक्तम् धातुवाद्य-विभूषितम् । भविष्यति इदम् निर्गीतम् सप्त-रूप-विधानतः ॥ ३९॥

TRANSLITERATION

kintu upohana-saṃyuktam dhātuvādya-vibhūṣitam . bhaviṣyati idam nirgītam sapta-rūpa-vidhānataḥ .. 39..
Shloka 42
निर्गीतेनावबद्धाश्च दैत्यदानवराक्षसाः । न क्षोभं न विघातं च करिष्यन्तीह तोषिताः ॥ ४०॥

PADACHEDA

निर्गीतेन अवबद्धाः च दैत्य-दानव-राक्षसाः । न क्षोभम् न विघातम् च करिष्यन्ति इह तोषिताः ॥ ४०॥

TRANSLITERATION

nirgītena avabaddhāḥ ca daitya-dānava-rākṣasāḥ . na kṣobham na vighātam ca kariṣyanti iha toṣitāḥ .. 40..
Shloka 43
एवं निर्गीतमेतत्तु दैत्यानां स्पर्धया द्विजाः । देवानां बहुमानेन बहिर्गीतमिति स्मृतम् ॥ ४१॥

PADACHEDA

एवम् निर्गीतम् एतत् तु दैत्यानाम् स्पर्धया द्विजाः । देवानाम् बहु-मानेन बहिस् गीतम् इति स्मृतम् ॥ ४१॥

TRANSLITERATION

evam nirgītam etat tu daityānām spardhayā dvijāḥ . devānām bahu-mānena bahis gītam iti smṛtam .. 41..
Shloka 44
धातुभिश्चित्रवीणायां गुरुलघ्वक्षरान्वितम् । वर्णालङ्कारसंयुक्तं प्रयोक्तव्यं बुधैरथ॥ ४२॥

PADACHEDA

धातुभिः चित्रवीणायाम् गुरु-लघु-अक्षर-अन्वितम् । वर्ण-अलङ्कार-संयुक्तम् प्रयोक्तव्यम् बुधैः अथ॥ ४२॥

TRANSLITERATION

dhātubhiḥ citravīṇāyām guru-laghu-akṣara-anvitam . varṇa-alaṅkāra-saṃyuktam prayoktavyam budhaiḥ atha.. 42..
Shloka 45
निर्गीतं गेयते यस्मादपदं वर्णयोजनात् । असूयया च देवानां बहिर्गीतमिदं स्मृतम् ॥४३॥

PADACHEDA

निर्गीतम् गेयते यस्मात् अपदम् वर्ण-योजनात् । असूयया च देवानाम् बहिस् गीतम् इदम् स्मृतम् ॥४३॥

TRANSLITERATION

nirgītam geyate yasmāt apadam varṇa-yojanāt . asūyayā ca devānām bahis gītam idam smṛtam ..43..
Shloka 46
निर्गीतं यन्मया प्रोक्तं सप्तरूपसमन्वितम् । उत्थापनादिकं यच्च तस्य कारणमुच्यते ॥ ४४॥

PADACHEDA

निर्गीतम् यत् मया प्रोक्तम् सप्त-रूप-समन्वितम् । उत्थापन-आदिकम् यत् च तस्य कारणम् उच्यते ॥ ४४॥

TRANSLITERATION

nirgītam yat mayā proktam sapta-rūpa-samanvitam . utthāpana-ādikam yat ca tasya kāraṇam ucyate .. 44..
Shloka 47
आश्रावणायां युक्तायां दैत्यास्तुष्यन्ति नित्यशः । वक्त्रपाणौ कृते चैव नित्यं तुष्यन्ति दानवाः ॥ ४५॥

PADACHEDA

आश्रावणायाम् युक्तायाम् दैत्याः तुष्यन्ति नित्यशस् । वक्त्र-पाणौ कृते च एव नित्यम् तुष्यन्ति दानवाः ॥ ४५॥

TRANSLITERATION

āśrāvaṇāyām yuktāyām daityāḥ tuṣyanti nityaśas . vaktra-pāṇau kṛte ca eva nityam tuṣyanti dānavāḥ .. 45..
Shloka 48
परिघट्टनया तुष्टा युक्तायां राक्षसां गणाः । सङ्घोटनक्रियायां च तुष्यन्त्यपि च गुह्यकाः ॥ ४६॥

PADACHEDA

परिघट्टनया तुष्टाः युक्तायाम् राक्षसाम् गणाः । सङ्घोटन-क्रियायाम् च तुष्यन्ति अपि च गुह्यकाः ॥ ४६॥

TRANSLITERATION

parighaṭṭanayā tuṣṭāḥ yuktāyām rākṣasām gaṇāḥ . saṅghoṭana-kriyāyām ca tuṣyanti api ca guhyakāḥ .. 46..
Shloka 49
मार्गासारितमासाद्य तुष्टा यक्षा भवन्ति हि । गीतकेषु प्रयुक्तेषु देवास्तुष्यन्ति नित्यशः ॥४७॥

PADACHEDA

मार्गासारितम् आसाद्य तुष्टाः यक्षाः भवन्ति हि । गीतकेषु प्रयुक्तेषु देवाः तुष्यन्ति नित्यशस् ॥४७॥

TRANSLITERATION

mārgāsāritam āsādya tuṣṭāḥ yakṣāḥ bhavanti hi . gītakeṣu prayukteṣu devāḥ tuṣyanti nityaśas ..47..
Shloka 50
वर्धमाने प्रयुक्ते तु रुद्रस्तुष्यति सानुगः । तथा चोत्थापने युक्ते ब्रह्मा तुष्टो भवेदिह ॥ ४८॥

PADACHEDA

वर्धमाने प्रयुक्ते तु रुद्रः तुष्यति स अनुगः । तथा च उत्थापने युक्ते ब्रह्मा तुष्टः भवेत् इह ॥ ४८॥

TRANSLITERATION

vardhamāne prayukte tu rudraḥ tuṣyati sa anugaḥ . tathā ca utthāpane yukte brahmā tuṣṭaḥ bhavet iha .. 48..
Shloka 51
तुष्यन्ति लोकपालाश्च प्रयुक्ते परिवर्तने । नान्दीप्रयोगेऽथ कृते प्रीतो भवति चन्द्रमाः ॥ ४९॥

PADACHEDA

तुष्यन्ति लोकपालाः च प्रयुक्ते परिवर्तने । नान्दी-प्रयोगे अथ कृते प्रीतः भवति चन्द्रमाः ॥ ४९॥

TRANSLITERATION

tuṣyanti lokapālāḥ ca prayukte parivartane . nāndī-prayoge atha kṛte prītaḥ bhavati candramāḥ .. 49..
Shloka 52
युक्तायामवकृष्टायां प्रीता नागा भवन्ति हि । तथा शुष्कावकृष्टायां प्रीतः पितृगणो भवेत् ॥५०॥

PADACHEDA

युक्तायाम् अवकृष्टायाम् प्रीताः नागाः भवन्ति हि । तथा शुष्क-अवकृष्टायाम् प्रीतः पितृ-गणः भवेत् ॥५०॥

TRANSLITERATION

yuktāyām avakṛṣṭāyām prītāḥ nāgāḥ bhavanti hi . tathā śuṣka-avakṛṣṭāyām prītaḥ pitṛ-gaṇaḥ bhavet ..50..
Shloka 53
रङ्गद्वारे प्रयुक्ते तु विष्णुः प्रीतो भवेदिह । जर्जरस्य प्रयोगे तु तुष्टा विघ्नविनायकाः ॥ ५१॥

PADACHEDA

रङ्ग-द्वारे प्रयुक्ते तु विष्णुः प्रीतः भवेत् इह । जर्जरस्य प्रयोगे तु तुष्टाः विघ्न-विनायकाः ॥ ५१॥

TRANSLITERATION

raṅga-dvāre prayukte tu viṣṇuḥ prītaḥ bhavet iha . jarjarasya prayoge tu tuṣṭāḥ vighna-vināyakāḥ .. 51..
Shloka 54
तथा चार्या प्रयुक्तायामुमा तुष्टा भवेदिह । महाचार्या प्रयुक्तायां तुष्टो भूतगणो भवेत् ॥ ५२॥

PADACHEDA

तथा च आर्या प्रयुक्तायाम् उमा तुष्टा भवेत् इह । महा-आचार्या प्रयुक्तायाम् तुष्टः भूत-गणः भवेत् ॥ ५२॥

TRANSLITERATION

tathā ca āryā prayuktāyām umā tuṣṭā bhavet iha . mahā-ācāryā prayuktāyām tuṣṭaḥ bhūta-gaṇaḥ bhavet .. 52..
Shloka 55
आश्रावणादिचार्यन्तमेतद्दैवतपूजनम् । पूर्वरङ्गे मया ख्यातं तथा चाङ्गविकल्पनम् ॥ ५३॥

PADACHEDA

आश्रावण-आदि-चारि-अन्तम् एतत् दैवत-पूजनम् । पूर्वरङ्गे मया ख्यातम् तथा च अङ्ग-विकल्पनम् ॥ ५३॥

TRANSLITERATION

āśrāvaṇa-ādi-cāri-antam etat daivata-pūjanam . pūrvaraṅge mayā khyātam tathā ca aṅga-vikalpanam .. 53..
Shloka 56
देवस्तुष्यन्ति यो येन यस्य यन्मनसः प्रियम् । तत्तथा पूर्वरङ्गे तु मया प्रोकं द्विजोत्तमाः ॥ ५४॥

PADACHEDA

देवः तुष्यन्ति यः येन यस्य यत् मनसः प्रियम् । तत् तथा पूर्वरङ्गे तु मया प्रोकम् द्विजोत्तमाः ॥ ५४॥

TRANSLITERATION

devaḥ tuṣyanti yaḥ yena yasya yat manasaḥ priyam . tat tathā pūrvaraṅge tu mayā prokam dvijottamāḥ .. 54..
Shloka 57
सर्वदैवतपूजार्हं सर्वदैवतपूजनम् । धन्यं यशस्यमायुष्यं पूर्वरङ्गप्रवर्तनम् ॥५५॥

PADACHEDA

सर्व-दैवत-पूजा-अर्हम् सर्व-दैवत-पूजनम् । धन्यम् यशस्यम् आयुष्यम् पूर्वरङ्ग-प्रवर्तनम् ॥५५॥

TRANSLITERATION

sarva-daivata-pūjā-arham sarva-daivata-pūjanam . dhanyam yaśasyam āyuṣyam pūrvaraṅga-pravartanam ..55..
Shloka 58
दैत्यदानवतुष्ट्यर्थं सर्वेषां च दिवौकसाम् । निर्गीतानि सगीतानि पूर्वरङ्गकृतानि तु ॥ ५६॥

PADACHEDA

दैत्य-दानव-तुष्टि-अर्थम् सर्वेषाम् च दिवौकसाम् । निर्गीतानि स गीतानि पूर्वरङ्ग-कृतानि तु ॥ ५६॥

TRANSLITERATION

daitya-dānava-tuṣṭi-artham sarveṣām ca divaukasām . nirgītāni sa gītāni pūrvaraṅga-kṛtāni tu .. 56..
Shloka 59
[या विद्या यानि शिल्पानि या गतिर्यश्च चेष्टितम् । लोकालोकस्य जगतस्तदस्मिन्नाटकाश्रये ॥ ]

PADACHEDA

[या विद्या यानि शिल्पानि या गतिः यः च चेष्टितम् । लोकालोकस्य जगतः तत् अस्मिन् नाटक-आश्रये ॥ ]

TRANSLITERATION

[yā vidyā yāni śilpāni yā gatiḥ yaḥ ca ceṣṭitam . lokālokasya jagataḥ tat asmin nāṭaka-āśraye .. ]
Shloka 60
निर्गीतानां सगीतानां वर्धमानस्य चैव हि । ध्रुवाविधाने वक्ष्यामि लक्षणं कर्म चैव हि ॥ ५७॥

PADACHEDA

निर्गीतानाम् स गीतानाम् वर्धमानस्य च एव हि । ध्रुवा-विधाने वक्ष्यामि लक्षणम् कर्म च एव हि ॥ ५७॥

TRANSLITERATION

nirgītānām sa gītānām vardhamānasya ca eva hi . dhruvā-vidhāne vakṣyāmi lakṣaṇam karma ca eva hi .. 57..
Shloka 61
प्रयुज्य गीतकविधिं वर्धमानमथापि च । गीतकान्ते ततश्चापि कार्या ह्युत्थापनी ध्रुवा ॥ ५८॥

PADACHEDA

प्रयुज्य गीतक-विधिम् वर्धमानम् अथ अपि च । गीतकान्ते ततस् च अपि कार्या हि उत्थापनी ध्रुवा ॥ ५८॥

TRANSLITERATION

prayujya gītaka-vidhim vardhamānam atha api ca . gītakānte tatas ca api kāryā hi utthāpanī dhruvā .. 58..
Shloka 62
अदौ द्वे च चतुर्थं चाप्यष्टमैकादशे तथा । गुर्वक्षराणि जानीयत्पादे ह्येकादशे तथा ॥ ५९॥

PADACHEDA

अदौ द्वे च चतुर्थम् च अपि अष्टम-एकादशे तथा । गुरु-अक्षराणि जानीयत् पादे हि एकादशे तथा ॥ ५९॥

TRANSLITERATION

adau dve ca caturtham ca api aṣṭama-ekādaśe tathā . guru-akṣarāṇi jānīyat pāde hi ekādaśe tathā .. 59..
Shloka 63
चतुष्पदा भवेत्सा तु चतुरश्रा तथैव च । चतुर्भिस्सन्निपातैश्च त्रिलया त्रियतिस्तथा ॥ ६०॥

PADACHEDA

चतुष्पदा भवेत् सा तु चतुरश्रा तथा एव च । चतुर्भिः सन्निपातैः च त्रिलया त्रियतिः तथा ॥ ६०॥

TRANSLITERATION

catuṣpadā bhavet sā tu caturaśrā tathā eva ca . caturbhiḥ sannipātaiḥ ca trilayā triyatiḥ tathā .. 60..
Shloka 64
परिवर्ताश्च चत्वारः पाणयस्त्रय एव च । जात्या चैव हि विश्लोका तां च तालेन योजयेत् ॥ ६१॥

PADACHEDA

परिवर्ताः च चत्वारः पाणयः त्रयः एव च । जात्या च एव हि विश्लोका ताम् च तालेन योजयेत् ॥ ६१॥

TRANSLITERATION

parivartāḥ ca catvāraḥ pāṇayaḥ trayaḥ eva ca . jātyā ca eva hi viślokā tām ca tālena yojayet .. 61..
Shloka 65
शम्या तु द्विकला कार्या तलो द्विकल एव च । पुनश्चैककला शम्या सन्निपातः कलात्रयम् ॥ ६२॥

PADACHEDA

शम्या तु द्वि-कला कार्या तलः द्वि-कलः एव च । पुनर् च एक-कला शम्या सन्निपातः कला-त्रयम् ॥ ६२॥

TRANSLITERATION

śamyā tu dvi-kalā kāryā talaḥ dvi-kalaḥ eva ca . punar ca eka-kalā śamyā sannipātaḥ kalā-trayam .. 62..
Shloka 66
एवमष्टकलः कार्यः सन्निपातो विअचक्षणैः । चत्वारः सन्निपाताश्च परिवर्तः स उच्यते ॥ ६३॥

PADACHEDA

एवम् अष्ट-कलः कार्यः सन्निपातः । चत्वारः सन्निपाताः च परिवर्तः सः उच्यते ॥ ६३॥

TRANSLITERATION

evam aṣṭa-kalaḥ kāryaḥ sannipātaḥ . catvāraḥ sannipātāḥ ca parivartaḥ saḥ ucyate .. 63..
Shloka 67
पूर्वं स्थितलयः कार्यः परिवर्तो विचक्षणैः । तृतीये सन्निपाते तु तस्या भाण्डग्रहो भवेत् ॥ ६४॥

PADACHEDA

पूर्वम् स्थित-लयः कार्यः परिवर्तः विचक्षणैः । तृतीये सन्निपाते तु तस्याः भाण्डग्रहः भवेत् ॥ ६४॥

TRANSLITERATION

pūrvam sthita-layaḥ kāryaḥ parivartaḥ vicakṣaṇaiḥ . tṛtīye sannipāte tu tasyāḥ bhāṇḍagrahaḥ bhavet .. 64..
Shloka 68
एकस्मिन्परिवर्ते तु गते प्राप्ते द्वितीयके । कार्यं मध्यलये तज्ज्ञैः सूत्रधारप्रवेशनम् ॥ ६५॥

PADACHEDA

एकस्मिन् परिवर्ते तु गते प्राप्ते द्वितीयके । कार्यम् मध्यलये तद्-ज्ञैः सूत्रधार-प्रवेशनम् ॥ ६५॥

TRANSLITERATION

ekasmin parivarte tu gate prāpte dvitīyake . kāryam madhyalaye tad-jñaiḥ sūtradhāra-praveśanam .. 65..
Shloka 69
पुष्पाञ्जलिं समादाय रक्षामङ्गलसंस्कृताः । शुद्धवस्त्राः सुमनसस्तथा चाद्भुतदृष्टयः ॥ ६६॥

PADACHEDA

पुष्प-अञ्जलिम् समादाय रक्षा-मङ्गल-संस्कृताः । शुद्ध-वस्त्राः सुमनसः तथा च अद्भुत-दृष्टयः ॥ ६६॥

TRANSLITERATION

puṣpa-añjalim samādāya rakṣā-maṅgala-saṃskṛtāḥ . śuddha-vastrāḥ sumanasaḥ tathā ca adbhuta-dṛṣṭayaḥ .. 66..
Shloka 70
स्थानन्तु वैष्णवं कृत्वा सौष्ठवाङ्गपुरस्कृतम् । दीक्षिताः शुचयश्चैव प्रविशेयुः समं त्रयः ॥ ६७॥

PADACHEDA

स्थानम् तु वैष्णवम् कृत्वा सौष्ठव-अङ्ग-पुरस्कृतम् । दीक्षिताः शुचयः च एव प्रविशेयुः समम् त्रयः ॥ ६७॥

TRANSLITERATION

sthānam tu vaiṣṇavam kṛtvā sauṣṭhava-aṅga-puraskṛtam . dīkṣitāḥ śucayaḥ ca eva praviśeyuḥ samam trayaḥ .. 67..
Shloka 71
भृङ्गारजर्जरधरौ भवेतां पारिपार्श्विकौ । मध्ये तु सूत्रभृत्ताभ्यां वृत्तः पञ्चपदीं व्रजेत् ॥ ६८॥

PADACHEDA

भृङ्गार-जर्जर-धरौ भवेताम् पारिपार्श्विकौ । मध्ये तु सूत्र-भृत् ताभ्याम् वृत्तः पञ्चपदीम् व्रजेत् ॥ ६८॥

TRANSLITERATION

bhṛṅgāra-jarjara-dharau bhavetām pāripārśvikau . madhye tu sūtra-bhṛt tābhyām vṛttaḥ pañcapadīm vrajet .. 68..
Shloka 72
पदानि पञ्च गच्छेयुर्ब्रह्मणो यजनेच्छया । पदानाञ्चापि विक्षेपं व्याख्यास्याम्यनुपूर्वशः ॥ ६९॥

PADACHEDA

पदानि पञ्च गच्छेयुः ब्रह्मणः यजन-इच्छया । पदानाम् च अपि विक्षेपम् व्याख्यास्यामि अनुपूर्वशस् ॥ ६९॥

TRANSLITERATION

padāni pañca gaccheyuḥ brahmaṇaḥ yajana-icchayā . padānām ca api vikṣepam vyākhyāsyāmi anupūrvaśas .. 69..
Shloka 73
त्रितालान्तरविष्कम्भमुत्क्षिपेच्चरणं शनैः पार्श्वोत्थानोत्थितं चैव तन्मध्ये पातयेत्पुनः ॥ ७०॥

PADACHEDA

त्रि-ताल-अन्तर-विष्कम्भम् उत्क्षिपेत् चरणम् शनैस् पार्श्व-उत्थान-उत्थितम् च एव तद्-मध्ये पातयेत् पुनर् ॥ ७०॥

TRANSLITERATION

tri-tāla-antara-viṣkambham utkṣipet caraṇam śanais pārśva-utthāna-utthitam ca eva tad-madhye pātayet punar .. 70..
Shloka 74
एवं पञ्चपदीं गत्वा सूत्रधारः सहेतरः । सूचीं वामपदे दद्याद्विक्षेपं दक्षिणेन च ॥ ७१॥

PADACHEDA

एवम् पञ्चपदीम् गत्वा सूत्रधारः सह इतरः । सूचीम् वाम-पदे दद्यात् विक्षेपम् दक्षिणेन च ॥ ७१॥

TRANSLITERATION

evam pañcapadīm gatvā sūtradhāraḥ saha itaraḥ . sūcīm vāma-pade dadyāt vikṣepam dakṣiṇena ca .. 71..
Shloka 75
पुष्पाञ्जल्यपवर्गश्च कार्यो ब्राह्मेऽथ मण्डले । रङ्गपीठस्य मध्ये तु स्वयं ब्रह्मा प्रतिष्ठितः ॥ ७२॥

PADACHEDA

पुष्प-अञ्जलि-अपवर्गः च कार्यः ब्राह्मे अथ मण्डले । रङ्गपीठस्य मध्ये तु स्वयम् ब्रह्मा प्रतिष्ठितः ॥ ७२॥

TRANSLITERATION

puṣpa-añjali-apavargaḥ ca kāryaḥ brāhme atha maṇḍale . raṅgapīṭhasya madhye tu svayam brahmā pratiṣṭhitaḥ .. 72..
Shloka 76
ततः सललितैर्हस्तैरभिवन्द्य पितामहम् । अभिवादानि कार्याणि त्रीणि हस्तेन भूतले ॥ ७३॥

PADACHEDA

ततस् स ललितैः हस्तैः अभिवन्द्य पितामहम् । अभिवादानि कार्याणि त्रीणि हस्तेन भू-तले ॥ ७३॥

TRANSLITERATION

tatas sa lalitaiḥ hastaiḥ abhivandya pitāmaham . abhivādāni kāryāṇi trīṇi hastena bhū-tale .. 73..
Shloka 77
कालप्रकर्षहेतोश्च पादानां प्रविभागतः । सूत्रधारप्रवेशाद्यो वन्दनाभिनयान्तकः ॥ ७४॥

PADACHEDA

काल-प्रकर्ष-हेतोः च पादानाम् प्रविभागतः । ॥ ७४॥

TRANSLITERATION

kāla-prakarṣa-hetoḥ ca pādānām pravibhāgataḥ . .. 74..
Shloka 78
द्वितीयः परिवर्तस्तु कार्यो मध्यलयाश्रितः । ततः परं तृतीये तु मण्डलस्य प्रदक्षिणम् ॥७५॥

PADACHEDA

द्वितीयः परिवर्तः तु कार्यः मध्य-लय-आश्रितः । ततस् परम् तृतीये तु मण्डलस्य प्रदक्षिणम् ॥७५॥

TRANSLITERATION

dvitīyaḥ parivartaḥ tu kāryaḥ madhya-laya-āśritaḥ . tatas param tṛtīye tu maṇḍalasya pradakṣiṇam ..75..
Shloka 79
भवेदाचमनं चैव जर्जरग्रहणं तथा । उत्थाय मण्डलात्तूर्णं दक्षिणं पादमुद्धरेत् ॥७६॥

PADACHEDA

भवेत् आचमनम् च एव जर्जर-ग्रहणम् तथा । उत्थाय मण्डलात् तूर्णम् दक्षिणम् पादम् उद्धरेत् ॥७६॥

TRANSLITERATION

bhavet ācamanam ca eva jarjara-grahaṇam tathā . utthāya maṇḍalāt tūrṇam dakṣiṇam pādam uddharet ..76..
Shloka 80
वेधं तेनैव कुर्वीत विक्षेपं वामकेन च । पुनश्च दक्षिणं पादं पार्श्वसंस्थं समुद्धरेत् ॥ ७७॥

PADACHEDA

वेधम् तेन एव कुर्वीत विक्षेपम् वामकेन च । पुनर् च दक्षिणम् पादम् पार्श्व-संस्थम् समुद्धरेत् ॥ ७७॥

TRANSLITERATION

vedham tena eva kurvīta vikṣepam vāmakena ca . punar ca dakṣiṇam pādam pārśva-saṃstham samuddharet .. 77..
Shloka 81
ततश्च वामवेधस्तु विक्षेपो दक्षिणस्य च । इत्यनेन विधानेन सम्यक्कृत्वा प्रदिक्षणम् ॥ ७८॥

PADACHEDA

ततस् च वाम-वेधः तु विक्षेपः दक्षिणस्य च । इति अनेन विधानेन सम्यक् कृत्वा प्रदिक्षणम् ॥ ७८॥

TRANSLITERATION

tatas ca vāma-vedhaḥ tu vikṣepaḥ dakṣiṇasya ca . iti anena vidhānena samyak kṛtvā pradikṣaṇam .. 78..
Shloka 82
भृङ्गारभृतमाहूय शौचं चापि समाचरेत् । यथान्यायं तु कर्तव्या तेन ह्याचमनक्रिया ॥ ७९॥

PADACHEDA

भृङ्गार-भृतम् आहूय शौचम् च अपि समाचरेत् । यथान्यायम् तु कर्तव्या तेन हि आचमन-क्रिया ॥ ७९॥

TRANSLITERATION

bhṛṅgāra-bhṛtam āhūya śaucam ca api samācaret . yathānyāyam tu kartavyā tena hi ācamana-kriyā .. 79..
Shloka 83
आत्मप्रोक्षणमेवाद्भिः कर्तव्यं तु यथाक्रमम् । प्रयत्नकृतशौचेन सूत्रधारेण यत्नतः ॥ ८०॥

PADACHEDA

आत्म-प्रोक्षणम् एव अद्भिः कर्तव्यम् तु यथाक्रमम् । प्रयत्न-कृत-शौचेन सूत्रधारेण यत्नतः ॥ ८०॥

TRANSLITERATION

ātma-prokṣaṇam eva adbhiḥ kartavyam tu yathākramam . prayatna-kṛta-śaucena sūtradhāreṇa yatnataḥ .. 80..
Shloka 84
सन्निपातसमं ग्राह्यो जर्जरो विघ्नजर्जरः । प्रदक्षिणाद्यो विज्ञेयो जर्जरग्रहणान्तकः ॥८१॥

PADACHEDA

सन्निपात-समम् ग्राह्यः जर्जरः विघ्न-जर्जरः । ॥८१॥

TRANSLITERATION

sannipāta-samam grāhyaḥ jarjaraḥ vighna-jarjaraḥ . ..81..
Shloka 85
तृतीयः परिवर्तस्तु विज्ञेयो वै द्रुते लये । गृहीत्वा जर्जरं त्वष्टौ कला जप्यं प्रयोजयेत् ॥ ८२॥

PADACHEDA

तृतीयः परिवर्तः तु विज्ञेयः वै द्रुते लये । गृहीत्वा जर्जरम् तु अष्टौ कलाः जप्यम् प्रयोजयेत् ॥ ८२॥

TRANSLITERATION

tṛtīyaḥ parivartaḥ tu vijñeyaḥ vai drute laye . gṛhītvā jarjaram tu aṣṭau kalāḥ japyam prayojayet .. 82..
Shloka 86
वामवेधं ततः कुर्याद्विक्षेपं दक्षिणस्य च । ततः पञ्चपदीं चैव गच्छेत्तु कुतपोन्मुखः ॥ ८३॥

PADACHEDA

वाम-वेधम् ततस् कुर्यात् विक्षेपम् दक्षिणस्य च । ततस् पञ्चपदीम् च एव गच्छेत् तु कुतप-उन्मुखः ॥ ८३॥

TRANSLITERATION

vāma-vedham tatas kuryāt vikṣepam dakṣiṇasya ca . tatas pañcapadīm ca eva gacchet tu kutapa-unmukhaḥ .. 83..
Shloka 87
वामवेधस्तु तत्रापि विक्षेपो दक्षिणस्य तु । जर्जरग्रहणाद्योऽयं कुतपाभिमुखान्तकः ॥ ८४॥

PADACHEDA

वाम-वेधः तु तत्र अपि विक्षेपः दक्षिणस्य तु । जर्जर-ग्रहण-आद्यः अयम् कुतप-अभिमुख-अन्तकः ॥ ८४॥

TRANSLITERATION

vāma-vedhaḥ tu tatra api vikṣepaḥ dakṣiṇasya tu . jarjara-grahaṇa-ādyaḥ ayam kutapa-abhimukha-antakaḥ .. 84..
Shloka 88
चतुर्थः परिवर्तस्तु कार्यो द्रुतलये पुनः । करपादनिपातास्तु भव्न्त्यत्र तु षोडश ॥ ८५॥

PADACHEDA

चतुर्थः परिवर्तः तु कार्यः द्रुत-लये पुनर् । कर-पाद-निपाताः तु भव्न्ति अत्र तु षोडश ॥ ८५॥

TRANSLITERATION

caturthaḥ parivartaḥ tu kāryaḥ druta-laye punar . kara-pāda-nipātāḥ tu bhavnti atra tu ṣoḍaśa .. 85..
Shloka 89
त्र्यश्रे द्वादश पातास्तु भवन्ति करपादयोः । वन्दनान्यथ कार्याणि त्रीणि हस्तेन भूतले ॥ ८६॥

PADACHEDA

त्रि-अश्रे द्वादश पाताः तु भवन्ति कर-पादयोः । वन्दनानि अथ कार्याणि त्रीणि हस्तेन भू-तले ॥ ८६॥

TRANSLITERATION

tri-aśre dvādaśa pātāḥ tu bhavanti kara-pādayoḥ . vandanāni atha kāryāṇi trīṇi hastena bhū-tale .. 86..
Shloka 90
आत्मप्रोक्षणमद्भिश्च त्र्यश्रे नैव विधीयते । एवमुत्थापनं कार्यं ततस्तु परिवर्तनम् ॥ ८७॥

PADACHEDA

आत्म-प्रोक्षणम् अद्भिः च त्रि-अश्रे न एव विधीयते । एवम् उत्थापनम् कार्यम् ततस् तु परिवर्तनम् ॥ ८७॥

TRANSLITERATION

ātma-prokṣaṇam adbhiḥ ca tri-aśre na eva vidhīyate . evam utthāpanam kāryam tatas tu parivartanam .. 87..
Shloka 91
चतुरश्रं लये मध्ये सन्निपातैरथाष्टभिः । यस्या लघूनि सर्वाणि केवलं नैधनं गुरु ॥ ८८॥

PADACHEDA

चतुरश्रम् लये मध्ये सन्निपातैः अथ अष्टभिः । यस्याः लघूनि सर्वाणि केवलम् नैधनम् गुरु ॥ ८८॥

TRANSLITERATION

caturaśram laye madhye sannipātaiḥ atha aṣṭabhiḥ . yasyāḥ laghūni sarvāṇi kevalam naidhanam guru .. 88..
Shloka 92
भवेदतिजगत्यान्तु सा ध्रुवा परिवर्तनी । वार्तिकेन तु मार्गेण वाद्येनानुगतेन च ॥ ८९॥

PADACHEDA

भवेत् अतिजगत्याम् तु सा ध्रुवा परिवर्तनी । वार्तिकेन तु मार्गेण वाद्येन अनुगतेन च ॥ ८९॥

TRANSLITERATION

bhavet atijagatyām tu sā dhruvā parivartanī . vārtikena tu mārgeṇa vādyena anugatena ca .. 89..
Shloka 93
ललितैः पादविन्यासैर्वन्द्या देवा यथादिशम् । द्विकलं पादपतनं पादचार्या गतं भवेत् । ९०॥

PADACHEDA

ललितैः पाद-विन्यासैः वन्द्याः देवाः यथादिशम् । द्वि-कलम् पाद-पतनम् पादचार्याः गतम् भवेत् । ९०॥

TRANSLITERATION

lalitaiḥ pāda-vinyāsaiḥ vandyāḥ devāḥ yathādiśam . dvi-kalam pāda-patanam pādacāryāḥ gatam bhavet . 90..
Shloka 94
वामपादेन वेधस्तु कर्तव्यो नृत्तयोक्तृभिः । द्वितालान्तरविष्कम्भो विक्षेपो दक्षिणस्य च ॥ ९१॥

PADACHEDA

वाम-पादेन वेधः तु कर्तव्यः नृत्त-योक्तृभिः । द्वि-ताल-अन्तर-विष्कम्भः विक्षेपः दक्षिणस्य च ॥ ९१॥

TRANSLITERATION

vāma-pādena vedhaḥ tu kartavyaḥ nṛtta-yoktṛbhiḥ . dvi-tāla-antara-viṣkambhaḥ vikṣepaḥ dakṣiṇasya ca .. 91..
Shloka 95
ततः पञ्चपदीं गच्छेदतिक्रान्तैः पदरथ । ततोऽभिवादनं कुर्याद्देवतानां यथादिशम् ॥९२॥

PADACHEDA

ततस् पञ्चपदीम् गच्छेत् अतिक्रान्तैः पदरथ । ततस् अभिवादनम् कुर्यात् देवतानाम् यथादिशम् ॥९२॥

TRANSLITERATION

tatas pañcapadīm gacchet atikrāntaiḥ padaratha . tatas abhivādanam kuryāt devatānām yathādiśam ..92..
Shloka 96
वन्देत प्रथमं पूर्वां दिशं शक्राधिदैवताम् । द्वितीयां दक्षिणामाशां वन्देत यमदेवताम् ॥ ९३॥

PADACHEDA

वन्देत प्रथमम् पूर्वाम् दिशम् शक्र-अधिदैवताम् । द्वितीयाम् दक्षिणाम् आशाम् वन्देत यम-देवताम् ॥ ९३॥

TRANSLITERATION

vandeta prathamam pūrvām diśam śakra-adhidaivatām . dvitīyām dakṣiṇām āśām vandeta yama-devatām .. 93..
Shloka 97
वन्देत पश्चिमामाशां ततो वरुणदैवताम् । चतुर्थीमुत्तरामाशां वन्देत धनदाश्रयाम् ॥ ९४॥

PADACHEDA

वन्देत पश्चिमाम् आशाम् ततस् वरुण-दैवताम् । चतुर्थीम् उत्तराम् आशाम् वन्देत धनद-आश्रयाम् ॥ ९४॥

TRANSLITERATION

vandeta paścimām āśām tatas varuṇa-daivatām . caturthīm uttarām āśām vandeta dhanada-āśrayām .. 94..
Shloka 98
दिशां तु वन्दनं कृत्वा वामवेधं प्रयोजयेत् । दक्षिणेन च कर्तव्यं विक्षेपपरिवर्तनम् ॥९५॥

PADACHEDA

दिशाम् तु वन्दनम् कृत्वा वाम-वेधम् प्रयोजयेत् । दक्षिणेन च कर्तव्यम् विक्षेप-परिवर्तनम् ॥९५॥

TRANSLITERATION

diśām tu vandanam kṛtvā vāma-vedham prayojayet . dakṣiṇena ca kartavyam vikṣepa-parivartanam ..95..
Shloka 99
प्राङ्ग्मुखस्तु ततः कुर्यात्पुरुषस्त्रीनपुंसकैः । त्रिपद्या सूत्रभृद्रुद्रब्रह्मोपेन्द्राभिवादनम् ॥ ९६॥

PADACHEDA

प्राच्-मुखः तु ततस् कुर्यात् पुरुष-स्त्री-नपुंसकैः । त्रिपद्या सूत्रभृत्-रुद्र-ब्रह्म-उपेन्द्र-अभिवादनम् ॥ ९६॥

TRANSLITERATION

prāc-mukhaḥ tu tatas kuryāt puruṣa-strī-napuṃsakaiḥ . tripadyā sūtrabhṛt-rudra-brahma-upendra-abhivādanam .. 96..
Shloka 100
दक्षिणं तु पदं पुंसो वामं स्त्रीणां प्रकीर्तितम् । पुनर्दक्षिणमेव स्यान्नात्युत्क्षिप्तं नपुंसकम् ॥ ९७॥

PADACHEDA

दक्षिणम् तु पदम् पुंसः वामम् स्त्रीणाम् प्रकीर्तितम् । पुनर् दक्षिणम् एव स्यात् न अति उत्क्षिप्तम् नपुंसकम् ॥ ९७॥

TRANSLITERATION

dakṣiṇam tu padam puṃsaḥ vāmam strīṇām prakīrtitam . punar dakṣiṇam eva syāt na ati utkṣiptam napuṃsakam .. 97..
Shloka 101
वन्देत पौरुषेणेशं स्त्रीपदेन जनार्दनम् । नपुंसक्पदेनापि तथैवाम्बुजसम्भवम् ॥ ९८॥

PADACHEDA

वन्देत पौरुषेण ईशम् स्त्री-पदेन जनार्दनम् । नपुंसक्पदेन अपि तथा एव अम्बुज-सम्भवम् ॥ ९८॥

TRANSLITERATION

vandeta pauruṣeṇa īśam strī-padena janārdanam . napuṃsakpadena api tathā eva ambuja-sambhavam .. 98..
Shloka 102
परिवर्तनमेवं स्यात्तस्यान्ते प्रविशेत्ततः । चतुर्थकारः पुष्पाणि प्रगृह्य विधिपूर्वकम् ॥ ९९॥

PADACHEDA

परिवर्तनम् एवम् स्यात् तस्य अन्ते प्रविशेत् ततस् । चतुर्थकारः पुष्पाणि प्रगृह्य विधि-पूर्वकम् ॥ ९९॥

TRANSLITERATION

parivartanam evam syāt tasya ante praviśet tatas . caturthakāraḥ puṣpāṇi pragṛhya vidhi-pūrvakam .. 99..
Shloka 103
यथावत्तेन कर्तव्यं पूजनं जर्जरस्य तु । कुतपस्य च सर्वस्य सूत्रधारस्य चैव हि ॥ १००॥

PADACHEDA

यथावत् तेन कर्तव्यम् पूजनम् जर्जरस्य तु । कुतपस्य च सर्वस्य सूत्रधारस्य च एव हि ॥ १००॥

TRANSLITERATION

yathāvat tena kartavyam pūjanam jarjarasya tu . kutapasya ca sarvasya sūtradhārasya ca eva hi .. 100..
Shloka 104
तस्य भाण्डसमः कार्यस्तज्ज्ञैर्गतिपरिक्रमः । न तत्र गानं कर्तव्यं तत्र स्तोभक्रिया भवेत् ॥ १०१॥

PADACHEDA

तस्य भाण्ड-समः कार्यः तद्-ज्ञैः गति-परिक्रमः । न तत्र गानम् कर्तव्यम् तत्र स्तोभ-क्रिया भवेत् ॥ १०१॥

TRANSLITERATION

tasya bhāṇḍa-samaḥ kāryaḥ tad-jñaiḥ gati-parikramaḥ . na tatra gānam kartavyam tatra stobha-kriyā bhavet .. 101..
Shloka 105
चतुर्थकारः पूजां तु स कृत्वान्तर्हितो भवेत् । ततो गेयावकृष्टा तु चतुरश्रा स्थिता ध्रुवा ॥ १०२॥

PADACHEDA

चतुर्थकारः पूजाम् तु स कृत्वा अन्तर्हितः भवेत् । ततस् गेया अवकृष्टा तु चतुरश्रा स्थिता ध्रुवा ॥ १०२॥

TRANSLITERATION

caturthakāraḥ pūjām tu sa kṛtvā antarhitaḥ bhavet . tatas geyā avakṛṣṭā tu caturaśrā sthitā dhruvā .. 102..
Shloka 106
गुरुप्राया तु सा कार्या तथा चैवावपाणिका । स्थायिवर्णाश्रयोपेता कलाष्टकविनिर्मिता ॥ १०३॥

PADACHEDA

गुरु-प्राया तु सा कार्या तथा च एव अवपाणिका । स्थायि-वर्ण-आश्रय-उपेता कला-अष्टक-विनिर्मिता ॥ १०३॥

TRANSLITERATION

guru-prāyā tu sā kāryā tathā ca eva avapāṇikā . sthāyi-varṇa-āśraya-upetā kalā-aṣṭaka-vinirmitā .. 103..
Shloka 107
[चतुर्थं पञ्चमं चैव सप्तमं चाष्टमं तथा । लघूनि पादे पङ्क्त्यान्तु सावकृष्टा ध्रुवा स्मृता ॥ ]

PADACHEDA

[चतुर्थम् पञ्चमम् च एव सप्तमम् च अष्टमम् तथा । लघूनि पादे पङ्क्त्यान् तु सा अवकृष्टा ध्रुवा स्मृता ॥ ]

TRANSLITERATION

[caturtham pañcamam ca eva saptamam ca aṣṭamam tathā . laghūni pāde paṅktyān tu sā avakṛṣṭā dhruvā smṛtā .. ]
Shloka 108
सूत्रधारः पठेत्तत्र मध्यमं स्वरमाश्रितः । नान्दीं पदैर्द्वादशभिरष्टभिर्वाऽप्यलङ्कृताम् ॥ १०४॥

PADACHEDA

सूत्रधारः पठेत् तत्र मध्यमम् स्वरम् आश्रितः । नान्दीम् पदैः द्वादशभिः अष्टभिः वा अपि अलङ्कृताम् ॥ १०४॥

TRANSLITERATION

sūtradhāraḥ paṭhet tatra madhyamam svaram āśritaḥ . nāndīm padaiḥ dvādaśabhiḥ aṣṭabhiḥ vā api alaṅkṛtām .. 104..
Shloka 109
नमोऽस्तु सर्वदेवेभ्यो द्विजातिभ्यः शुभं तथा । जितं सोमेन वै राज्ञा शिवं गोब्राह्मणाय च ॥ १०५॥

PADACHEDA

नमः अस्तु सर्व-देवेभ्यः द्विजातिभ्यः शुभम् तथा । जितम् सोमेन वै राज्ञा शिवम् गो-ब्राह्मणाय च ॥ १०५॥

TRANSLITERATION

namaḥ astu sarva-devebhyaḥ dvijātibhyaḥ śubham tathā . jitam somena vai rājñā śivam go-brāhmaṇāya ca .. 105..
Shloka 110
ब्रह्मोत्तरं तथैवास्तु हता ब्रह्मद्विषस्तथा । प्रशास्त्विमां महाराजः पृथिवीं च ससागराम् ॥ १०६॥

PADACHEDA

ब्रह्म-उत्तरम् तथा एव अस्तु हताः ब्रह्म-द्विषः तथा । प्रशास्तु इमाम् महा-राजः पृथिवीम् च स सागराम् ॥ १०६॥

TRANSLITERATION

brahma-uttaram tathā eva astu hatāḥ brahma-dviṣaḥ tathā . praśāstu imām mahā-rājaḥ pṛthivīm ca sa sāgarām .. 106..
Shloka 111
राष्ट्रं प्रवर्धतां चैव रङ्गस्याशा समृद्ध्यतु । प्रेक्षाकर्तुर्महान्धर्मो भवतु ब्रह्मभाषितः ॥ १०७॥

PADACHEDA

राष्ट्रम् प्रवर्धताम् च एव रङ्गस्य आशा समृद्ध्यतु । प्रेक्षा-कर्तुः महान् धर्मः भवतु ब्रह्म-भाषितः ॥ १०७॥

TRANSLITERATION

rāṣṭram pravardhatām ca eva raṅgasya āśā samṛddhyatu . prekṣā-kartuḥ mahān dharmaḥ bhavatu brahma-bhāṣitaḥ .. 107..
Shloka 112
काव्यकर्तुर्यशश्चास्तु धर्मश्चापि प्रवर्धताम् । इज्यया चानया नित्यं प्रीयन्तां देवता इति ॥ १०८॥

PADACHEDA

काव्य-कर्तुः यशः च अस्तु धर्मः च अपि प्रवर्धताम् । इज्यया च अनया नित्यम् प्रीयन्ताम् देवताः इति ॥ १०८॥

TRANSLITERATION

kāvya-kartuḥ yaśaḥ ca astu dharmaḥ ca api pravardhatām . ijyayā ca anayā nityam prīyantām devatāḥ iti .. 108..
Shloka 113
नान्दीपदान्तरेष्वेषु ह्येवमार्येति नित्यशः । वदेतां सम्यगुक्ताभिर्वाग्भिस्तौ पारिपार्श्विकौ ॥ १०९॥

PADACHEDA

नान्दी-पद-अन्तरेषु एषु हि एवम् आर्य इति नित्यशस् । वदेताम् सम्यक् उक्ताभिः वाग्भिः तौ पारिपार्श्विकौ ॥ १०९॥

TRANSLITERATION

nāndī-pada-antareṣu eṣu hi evam ārya iti nityaśas . vadetām samyak uktābhiḥ vāgbhiḥ tau pāripārśvikau .. 109..
Shloka 114
एवं नान्दी विधातव्या यथावल्लक्षणान्विता । ततश्शुष्कावकृष्टा स्याज्जर्जरश्लोकदर्शिका ॥ ११०॥

PADACHEDA

एवम् नान्दी विधातव्या यथावत् लक्षण-अन्विता । ततस् शुष्क-अवकृष्टा स्यात् जर्जर-श्लोक-दर्शिका ॥ ११०॥

TRANSLITERATION

evam nāndī vidhātavyā yathāvat lakṣaṇa-anvitā . tatas śuṣka-avakṛṣṭā syāt jarjara-śloka-darśikā .. 110..
Shloka 115
नवं गुर्वाक्षराण्यादौ षड्लघूनि गुरुत्रयम् । शुष्कावकृष्टा तु भवेत्कला ह्यष्टौ प्रमाणतः ॥ १११॥

PADACHEDA

नवम् गुरु-आक्षराणि आदौ षष्-लघूनि गुरु-त्रयम् । शुष्क-अवकृष्टा तु भवेत् कला हि अष्टौ प्रमाणतः ॥ १११॥

TRANSLITERATION

navam guru-ākṣarāṇi ādau ṣaṣ-laghūni guru-trayam . śuṣka-avakṛṣṭā tu bhavet kalā hi aṣṭau pramāṇataḥ .. 111..
Shloka 116
दिग्ले दिग्ले दिग्ले दिग्ले जम्बुकपलितकते तेचाम् । कृत्वा शुष्कावकृष्टां तु यथावद्द्विजसत्तमाः ॥ ११२॥

PADACHEDA

दिग्ले दिग्ले दिग्ले जम्बुक-पलितक-ते तेचाम् । कृत्वा शुष्क-अवकृष्टाम् तु यथावत् द्विजसत्तमाः ॥ ११२॥

TRANSLITERATION

digle digle digle jambuka-palitaka-te tecām . kṛtvā śuṣka-avakṛṣṭām tu yathāvat dvijasattamāḥ .. 112..
Shloka 117
ततः श्लोकं पठेदेकं गम्भीरस्वरसंयुतम् । देवस्तोत्रं पुरस्कृत्य यस्य पूजा प्रवर्तते ॥ ११३॥

PADACHEDA

ततस् श्लोकम् पठेत् एकम् गम्भीर-स्वर-संयुतम् । देव-स्तोत्रम् पुरस्कृत्य यस्य पूजा प्रवर्तते ॥ ११३॥

TRANSLITERATION

tatas ślokam paṭhet ekam gambhīra-svara-saṃyutam . deva-stotram puraskṛtya yasya pūjā pravartate .. 113..
Shloka 118
राज्ञो वा यत्र भक्तिः स्यादथ वा ब्रह्मणस्स्तवम् । गदित्वा जर्जरश्लोकं रङ्गद्वारे च यत्स्मृतम् ॥ ११४॥

PADACHEDA

राज्ञः वा यत्र भक्तिः स्यात् अथ वा ब्रह्मणः स्तवम् । गदित्वा जर्जर-श्लोकम् रङ्ग-द्वारे च यत् स्मृतम् ॥ ११४॥

TRANSLITERATION

rājñaḥ vā yatra bhaktiḥ syāt atha vā brahmaṇaḥ stavam . gaditvā jarjara-ślokam raṅga-dvāre ca yat smṛtam .. 114..
Shloka 119
पठेदन्यं पुनः श्लोकं जर्जरस्य विनाशनम् । जर्जरं नमयित्वा तु ततश्चारीं प्रयोजयेत् ॥ ११५॥

PADACHEDA

पठेत् अन्यम् पुनर् श्लोकम् जर्जरस्य विनाशनम् । जर्जरम् नमयित्वा तु ततस् चारीम् प्रयोजयेत् ॥ ११५॥

TRANSLITERATION

paṭhet anyam punar ślokam jarjarasya vināśanam . jarjaram namayitvā tu tatas cārīm prayojayet .. 115..
Shloka 120
पारिपार्श्विकयोश्च स्यात्पश्चिमेनापसर्पणम् । अङ्किता चात्र कर्तव्या ध्रुवा मध्यलयान्विता ॥ ११६॥

PADACHEDA

पारिपार्श्विकयोः च स्यात् पश्चिमेन अपसर्पणम् । अङ्किता च अत्र कर्तव्या ध्रुवा मध्य-लय-अन्विता ॥ ११६॥

TRANSLITERATION

pāripārśvikayoḥ ca syāt paścimena apasarpaṇam . aṅkitā ca atra kartavyā dhruvā madhya-laya-anvitā .. 116..
Shloka 121
चतुर्भिः सन्निपातैश्च चतुरश्रा प्रमाणतः । आद्यमन्त्यं चतुर्थं च पञ्चमं च तथा गुरु ॥ ११७॥

PADACHEDA

चतुर्भिः सन्निपातैः च चतुरश्रा प्रमाणतः । आद्यम् अन्त्यम् चतुर्थम् च पञ्चमम् च तथा गुरु ॥ ११७॥

TRANSLITERATION

caturbhiḥ sannipātaiḥ ca caturaśrā pramāṇataḥ . ādyam antyam caturtham ca pañcamam ca tathā guru .. 117..
Shloka 122
यस्यां ह्रस्वानि शेषाणि सा ज्ञेया त्वङ्किता बुधैः । अस्याः प्रयोगं वक्ष्यामि यथा पूर्वं महेश्वरः ॥ ११८॥

PADACHEDA

यस्याम् ह्रस्वानि शेषाणि सा ज्ञेया तु अङ्किता बुधैः । अस्याः प्रयोगम् वक्ष्यामि यथा पूर्वम् महेश्वरः ॥ ११८॥

TRANSLITERATION

yasyām hrasvāni śeṣāṇi sā jñeyā tu aṅkitā budhaiḥ . asyāḥ prayogam vakṣyāmi yathā pūrvam maheśvaraḥ .. 118..
Shloka 123
सहोमया क्रीडितवान्नानाभावविचेष्टतैः । कृत्वाऽवहित्थं स्थानं तु वामं चाधोमुखं भुजम् ॥ ११९॥

PADACHEDA

सह उमया । कृत्वा अवहित्थम् स्थानम् तु वामम् च अधोमुखम् भुजम् ॥ ११९॥

TRANSLITERATION

saha umayā . kṛtvā avahittham sthānam tu vāmam ca adhomukham bhujam .. 119..
Shloka 124
चतुरश्रमुरः कार्यमञ्चितश्चापि मस्तकः । नाभिप्रदेशे विन्यस्य जर्जरं च तुलाधृतम् ॥ १२०॥

PADACHEDA

चतुरश्रम् उरः कार्यम् अञ्चितः च अपि मस्तकः । नाभि-प्रदेशे विन्यस्य जर्जरम् च तुला-धृतम् ॥ १२०॥

TRANSLITERATION

caturaśram uraḥ kāryam añcitaḥ ca api mastakaḥ . nābhi-pradeśe vinyasya jarjaram ca tulā-dhṛtam .. 120..
Shloka 125
वामपल्लवहस्तेन पादैस्तालान्तरोत्थितैः । गच्छेत्पञ्चपदीं चैव सविलासाङ्गचेष्टितैः ॥ १२१॥

PADACHEDA

वाम-पल्लव-हस्तेन पादैः ताल-अन्तर-उत्थितैः । गच्छेत् पञ्चपदीम् च एव स विलास-अङ्ग-चेष्टितैः ॥ १२१॥

TRANSLITERATION

vāma-pallava-hastena pādaiḥ tāla-antara-utthitaiḥ . gacchet pañcapadīm ca eva sa vilāsa-aṅga-ceṣṭitaiḥ .. 121..
Shloka 126
वामवेधस्तु कर्तव्यो विक्षेपो दक्षिणस्य च । शृङ्गाररससंयुक्तां पठेदार्यां विचक्षणः ॥ १२२॥

PADACHEDA

वाम-वेधः तु कर्तव्यः विक्षेपः दक्षिणस्य च । शृङ्गार-रस-संयुक्ताम् पठेत् आर्याम् विचक्षणः ॥ १२२॥

TRANSLITERATION

vāma-vedhaḥ tu kartavyaḥ vikṣepaḥ dakṣiṇasya ca . śṛṅgāra-rasa-saṃyuktām paṭhet āryām vicakṣaṇaḥ .. 122..
Shloka 127
चारीश्लोकं गदित्वा तु कृत्वा च परिवर्तनम् । तैरेव च पदः कार्यं पश्चिमेनापसर्पणम् ॥ १२३॥

PADACHEDA

चारी-श्लोकम् गदित्वा तु कृत्वा च परिवर्तनम् । तैः एव च पदः कार्यम् पश्चिमेन अपसर्पणम् ॥ १२३॥

TRANSLITERATION

cārī-ślokam gaditvā tu kṛtvā ca parivartanam . taiḥ eva ca padaḥ kāryam paścimena apasarpaṇam .. 123..
Shloka 128
पारिपार्श्विकहस्ते तु न्यस्य जर्जरमुत्तमम् । महाचारीं ततश्चैव प्रयुञ्जीत यथाविधि ॥ १२४॥

PADACHEDA

पारिपार्श्विक-हस्ते तु न्यस्य जर्जरम् उत्तमम् । महाचारीम् ततस् च एव प्रयुञ्जीत यथाविधि ॥ १२४॥

TRANSLITERATION

pāripārśvika-haste tu nyasya jarjaram uttamam . mahācārīm tatas ca eva prayuñjīta yathāvidhi .. 124..
Shloka 129
चतुरश्रा ध्रुवा तत्र तथा द्रुतलयान्विता । चतुर्भिस्सन्निपातैश्च कला ह्यष्टौ प्रमाणतः ॥ १२५॥

PADACHEDA

चतुरश्रा ध्रुवा तत्र तथा द्रुत-लय-अन्विता । चतुर्भिः सन्निपातैः च कलाः हि अष्टौ प्रमाणतः ॥ १२५॥

TRANSLITERATION

caturaśrā dhruvā tatra tathā druta-laya-anvitā . caturbhiḥ sannipātaiḥ ca kalāḥ hi aṣṭau pramāṇataḥ .. 125..
Shloka 130
आद्यं चतुर्थमन्त्यं च सप्तमं दशमं गुरु । लघु शेषं ध्रुवापादे चतुर्विंशतिके भवेत् ॥ १२६॥

PADACHEDA

आद्यम् चतुर्थम् अन्त्यम् च सप्तमम् दशमम् गुरु । लघु शेषम् ध्रुवा-पादे चतुर्विंशतिके भवेत् ॥ १२६॥

TRANSLITERATION

ādyam caturtham antyam ca saptamam daśamam guru . laghu śeṣam dhruvā-pāde caturviṃśatike bhavet .. 126..
Shloka 131
पादतलाहतिपातितशैलं क्षोभितभूतसमग्रसमुद्रम् । ताण्डवनृत्यमिदं प्रलयान्ते पातु जगत्सुखदायि हरस्य ॥ १२७॥

PADACHEDA

पाद-तल-आहति-पातित-शैलम् क्षोभित-भूत-समग्र-समुद्रम् । ताण्डवनृत्यम् इदम् प्रलय-अन्ते पातु जगत्-सुख-दायि हरस्य ॥ १२७॥

TRANSLITERATION

pāda-tala-āhati-pātita-śailam kṣobhita-bhūta-samagra-samudram . tāṇḍavanṛtyam idam pralaya-ante pātu jagat-sukha-dāyi harasya .. 127..
Shloka 132
भाण्डोन्मुखेन कर्तव्यं पादविक्षेपणं ततः । सूचीं कृत्वा पुनः कुर्याद्विक्षेपपरिवर्तनम् ॥ १२८॥

PADACHEDA

भाण्ड-उन्मुखेन कर्तव्यम् पाद-विक्षेपणम् ततस् । सूचीम् कृत्वा पुनर् कुर्यात् विक्षेप-परिवर्तनम् ॥ १२८॥

TRANSLITERATION

bhāṇḍa-unmukhena kartavyam pāda-vikṣepaṇam tatas . sūcīm kṛtvā punar kuryāt vikṣepa-parivartanam .. 128..
Shloka 133
अतिक्रान्तैः सललितैः पादैर्द्रुतलयान्वितैः । त्रितालान्तरमुत्क्षेपैर्गच्छेत्पञ्चपदीं ततः ॥ १२९॥

PADACHEDA

अतिक्रान्तैः स ललितैः पादैः द्रुत-लय-अन्वितैः । त्रि-ताल-अन्तरम् उत्क्षेपैः गच्छेत् पञ्चपदीम् ततस् ॥ १२९॥

TRANSLITERATION

atikrāntaiḥ sa lalitaiḥ pādaiḥ druta-laya-anvitaiḥ . tri-tāla-antaram utkṣepaiḥ gacchet pañcapadīm tatas .. 129..
Shloka 134
तत्रापि वामवेधस्तु विक्षेपो दक्षिणस्य च । तैरेव च पदैः कार्यं प्राङ्मुखेनापसर्पणम् ॥ १३०॥

PADACHEDA

तत्र अपि वाम-वेधः तु विक्षेपः दक्षिणस्य च । तैः एव च पदैः कार्यम् प्राच्-मुखेन अपसर्पणम् ॥ १३०॥

TRANSLITERATION

tatra api vāma-vedhaḥ tu vikṣepaḥ dakṣiṇasya ca . taiḥ eva ca padaiḥ kāryam prāc-mukhena apasarpaṇam .. 130..
Shloka 135
पुनः पदानि त्रीण्येव गच्छेत्प्राङ्मुख एव तु । ततश्च वामवेधः स्याद्विक्षेपो दक्षिणस्य च ॥ १३१॥

PADACHEDA

पुनर् पदानि त्रीणि एव गच्छेत् प्राच्-मुखः एव तु । ततस् च वाम-वेधः स्यात् विक्षेपः दक्षिणस्य च ॥ १३१॥

TRANSLITERATION

punar padāni trīṇi eva gacchet prāc-mukhaḥ eva tu . tatas ca vāma-vedhaḥ syāt vikṣepaḥ dakṣiṇasya ca .. 131..
Shloka 136
ततो रौद्ररसं श्लोकं पादसंहरणं पठेत् । तस्यान्ते तु त्रिपद्याथ व्याहरेत्पारिपार्श्विकौ ॥ १३२॥

PADACHEDA

ततस् रौद्र-रसम् श्लोकम् पाद-संहरणम् पठेत् । तस्य अन्ते तु त्रिपद्या अथ व्याहरेत् पारिपार्श्विकौ ॥ १३२॥

TRANSLITERATION

tatas raudra-rasam ślokam pāda-saṃharaṇam paṭhet . tasya ante tu tripadyā atha vyāharet pāripārśvikau .. 132..
Shloka 137
तयोरागमने कार्यं गानं नर्कुटकं बुधैः । तथा च भारतीभेदे त्रिगतं सम्प्रयोजयेत् ॥ १३३॥

PADACHEDA

तयोः आगमने कार्यम् गानम् नर्कुटकम् बुधैः । तथा च भारती-भेदे त्रिगतम् सम्प्रयोजयेत् ॥ १३३॥

TRANSLITERATION

tayoḥ āgamane kāryam gānam narkuṭakam budhaiḥ . tathā ca bhāratī-bhede trigatam samprayojayet .. 133..
Shloka 138
विदूषकस्त्वेकपदां सुत्रधारस्मितावहाम् । असम्बद्धकथाप्रायां कुर्यात्कथनिका ततः ॥ १३४॥

PADACHEDA

विदूषकः तु एकपदाम् सुत्रधार-स्मितावहाम् । असम्बद्ध-कथा-प्रायाम् कुर्यात् कथनिका ततस् ॥ १३४॥

TRANSLITERATION

vidūṣakaḥ tu ekapadām sutradhāra-smitāvahām . asambaddha-kathā-prāyām kuryāt kathanikā tatas .. 134..
Shloka 139
(वितण्डां गण्डसंयुक्तां तालिकाञ्च प्रयोजयेत् । कस्तिष्ठति जितं केनेत्यादिकाव्यप्ररूपिणीम् ॥

PADACHEDA

(वितण्डाम् गण्ड-संयुक्ताम् तालिकाम् च प्रयोजयेत् । कः तिष्ठति जितम् केन इति आदि-काव्य-प्ररूपिणीम् ॥

TRANSLITERATION

(vitaṇḍām gaṇḍa-saṃyuktām tālikām ca prayojayet . kaḥ tiṣṭhati jitam kena iti ādi-kāvya-prarūpiṇīm ..
Shloka 140
पारिपार्श्वकसञ्जल्पो विदूषकविरूपितः । स्थापितः सूत्रधारेण त्रिगतं सम्प्रयुज्यते ॥)

PADACHEDA

पारिपार्श्वक-सञ्जल्पः विदूषक-विरूपितः । स्थापितः सूत्रधारेण त्रिगतम् सम्प्रयुज्यते ॥)

TRANSLITERATION

pāripārśvaka-sañjalpaḥ vidūṣaka-virūpitaḥ . sthāpitaḥ sūtradhāreṇa trigatam samprayujyate ..)
Shloka 141
प्ररोचना च कर्तव्या सिद्धेनोपनिमत्रणम् । रङ्गसिद्धौ पुनः कार्यं काव्यवस्तुनिरूपणम् ॥ १३५॥

PADACHEDA

प्ररोचना च कर्तव्या सिद्धेन उपनिमत्रणम् । रङ्ग-सिद्धौ पुनर् कार्यम् काव्य-वस्तु-निरूपणम् ॥ १३५॥

TRANSLITERATION

prarocanā ca kartavyā siddhena upanimatraṇam . raṅga-siddhau punar kāryam kāvya-vastu-nirūpaṇam .. 135..
Shloka 142
सर्वमेव विधिं कृत्वा सूचीवेधकृतैरथ । पादैरनाविद्धगतैर्निष्क्रामेयुः समं त्रयः ॥ १३६॥

PADACHEDA

सर्वम् एव विधिम् कृत्वा सूचीवेध-कृतैः अथ । पादैः अनाविद्ध-गतैः निष्क्रामेयुः समम् त्रयः ॥ १३६॥

TRANSLITERATION

sarvam eva vidhim kṛtvā sūcīvedha-kṛtaiḥ atha . pādaiḥ anāviddha-gataiḥ niṣkrāmeyuḥ samam trayaḥ .. 136..
Shloka 143
एवमेष प्रयोक्तव्यः पूर्वरङ्गो यथाविधि । चतुरश्रो द्विजश्रेष्ठास्त्र्यश्रं चापि निबोधत ॥ १३७॥

PADACHEDA

एवम् एष प्रयोक्तव्यः पूर्वरङ्गः यथाविधि । चतुर्-अश्रः द्विजश्रेष्ठाः त्रि-अश्रम् च अपि निबोधत ॥ १३७॥

TRANSLITERATION

evam eṣa prayoktavyaḥ pūrvaraṅgaḥ yathāvidhi . catur-aśraḥ dvijaśreṣṭhāḥ tri-aśram ca api nibodhata .. 137..
Shloka 144
अयमेव प्रयोगः स्यादङ्गान्येतानि चैव हि । तालप्रमाणं संक्षिप्तं केवलं तु विशेषकृत् ॥ १३८॥

PADACHEDA

अयम् एव प्रयोगः स्यात् अङ्गानि एतानि च एव हि । ताल-प्रमाणम् संक्षिप्तम् केवलम् तु विशेष-कृत् ॥ १३८॥

TRANSLITERATION

ayam eva prayogaḥ syāt aṅgāni etāni ca eva hi . tāla-pramāṇam saṃkṣiptam kevalam tu viśeṣa-kṛt .. 138..
Shloka 145
शम्या तु द्विकला कार्या तालो ह्येककलस्तथा । पुनश्चैककला शम्या सन्निपातः कलाद्वयम् ॥ १३९॥

PADACHEDA

शम्या तु द्वि-कला कार्या तालः हि एक-कलः तथा । पुनर् च एक-कला शम्या सन्निपातः कला-द्वयम् ॥ १३९॥

TRANSLITERATION

śamyā tu dvi-kalā kāryā tālaḥ hi eka-kalaḥ tathā . punar ca eka-kalā śamyā sannipātaḥ kalā-dvayam .. 139..
Shloka 146
अनेन हि प्रमाणेन कलाताललयान्वितः । कर्तव्यः पूर्वरङ्गस्तु त्र्यश्रोऽप्युत्थापनादिकः ॥ १४०॥

PADACHEDA

अनेन हि प्रमाणेन कला-ताल-लय-अन्वितः । कर्तव्यः पूर्वरङ्गः तु त्रि-अश्रः अपि उत्थापन-आदिकः ॥ १४०॥

TRANSLITERATION

anena hi pramāṇena kalā-tāla-laya-anvitaḥ . kartavyaḥ pūrvaraṅgaḥ tu tri-aśraḥ api utthāpana-ādikaḥ .. 140..
Shloka 147
आद्यं चतुर्थं दशममष्टमं नैधनं गुरु । यस्यास्तु जागते पादे सा त्र्यश्रोत्थापिनी ध्रुवा ॥ १४१॥

PADACHEDA

आद्यम् चतुर्थम् दशमम् अष्टमम् नैधनम् गुरु । यस्याः तु जागते पादे सा त्रि-अश्र-उत्थापिनी ध्रुवा ॥ १४१॥

TRANSLITERATION

ādyam caturtham daśamam aṣṭamam naidhanam guru . yasyāḥ tu jāgate pāde sā tri-aśra-utthāpinī dhruvā .. 141..
Shloka 148
वाद्यं गतिप्रचारश्च ध्रुवा तालस्तथैव च । संक्षिप्तान्येव कार्याणि त्र्यश्रे नृत्तप्रवेदिभिः ॥ १४२॥

PADACHEDA

वाद्यम् गति-प्रचारः च ध्रुवा तालः तथा एव च । संक्षिप्तानि एव कार्याणि त्रि-अश्रे नृत्त-प्रवेदिभिः ॥ १४२॥

TRANSLITERATION

vādyam gati-pracāraḥ ca dhruvā tālaḥ tathā eva ca . saṃkṣiptāni eva kāryāṇi tri-aśre nṛtta-pravedibhiḥ .. 142..
Shloka 149
वाद्यगीतप्रमाणेन कुर्यादङ्गविचेष्टितम् । विस्तीर्णमथ संक्षिप्तं द्विप्रमाणविनिर्मितम् ॥ १४३॥

PADACHEDA

वाद्य-गीत-प्रमाणेन कुर्यात् अङ्ग-विचेष्टितम् । विस्तीर्णम् अथ संक्षिप्तम् द्वि-प्रमाण-विनिर्मितम् ॥ १४३॥

TRANSLITERATION

vādya-gīta-pramāṇena kuryāt aṅga-viceṣṭitam . vistīrṇam atha saṃkṣiptam dvi-pramāṇa-vinirmitam .. 143..
Shloka 150
हस्तपादप्रचारस्तु द्विकलः परिकीर्तितः । चतुरश्रे परिक्रान्ते पाताः स्युः षोडशैव तु ॥ १४४॥

PADACHEDA

हस्त-पाद-प्रचारः तु द्वि-कलः परिकीर्तितः । चतुरश्रे परिक्रान्ते पाताः स्युः षोडश एव तु ॥ १४४॥

TRANSLITERATION

hasta-pāda-pracāraḥ tu dvi-kalaḥ parikīrtitaḥ . caturaśre parikrānte pātāḥ syuḥ ṣoḍaśa eva tu .. 144..
Shloka 151
त्र्यश्रे द्वादश पातास्तु भवन्ति करपादयोः । एतत्प्रमाणं विज्ञेयमुभयोः पूर्वरङ्गयोः ॥ १४५॥

PADACHEDA

त्रि-अश्रे द्वादश पाताः तु भवन्ति कर-पादयोः । एतत् प्रमाणम् विज्ञेयम् उभयोः पूर्वरङ्गयोः ॥ १४५॥

TRANSLITERATION

tri-aśre dvādaśa pātāḥ tu bhavanti kara-pādayoḥ . etat pramāṇam vijñeyam ubhayoḥ pūrvaraṅgayoḥ .. 145..
Shloka 152
केवलं परिवर्ते तु गमने त्रिपदी भवेत् । दिग्वन्दने पञ्चपदी चतुरश्रे विधीयते ॥ १४६॥

PADACHEDA

केवलम् परिवर्ते तु गमने त्रिपदी भवेत् । दिग्वन्दने पञ्चपदी चतुरश्रे विधीयते ॥ १४६॥

TRANSLITERATION

kevalam parivarte tu gamane tripadī bhavet . digvandane pañcapadī caturaśre vidhīyate .. 146..
Shloka 153
आचार्यबुद्ध्या कर्तव्यस्त्र्यश्रस्तालप्रमाणतः । तस्मान्न लक्षणं प्रोक्तं पुनरुक्तं भवेद्यतः ॥ १४७॥

PADACHEDA

आचार्य-बुद्ध्या कर्तव्यः त्रि-अश्रः ताल-प्रमाणतः । तस्मात् न लक्षणम् प्रोक्तम् पुनर् उक्तम् भवेत् यतस् ॥ १४७॥

TRANSLITERATION

ācārya-buddhyā kartavyaḥ tri-aśraḥ tāla-pramāṇataḥ . tasmāt na lakṣaṇam proktam punar uktam bhavet yatas .. 147..
Shloka 154
एवमेष प्रयोक्तव्यः पूर्वरङ्गो द्विजोत्तमाः । त्र्यश्रश्च चतुरश्रश्च शुद्धो भारत्युपाश्रयः ॥ १४८॥

PADACHEDA

एवम् एष प्रयोक्तव्यः पूर्वरङ्गः द्विजोत्तमाः । त्रि-अश्रः च चतुर्-अश्रः च शुद्धः भारती-उपाश्रयः ॥ १४८॥

TRANSLITERATION

evam eṣa prayoktavyaḥ pūrvaraṅgaḥ dvijottamāḥ . tri-aśraḥ ca catur-aśraḥ ca śuddhaḥ bhāratī-upāśrayaḥ .. 148..
Shloka 155
एवं तावदयं शुद्धः पूर्वरङ्गो मयोदितः । चित्रत्वमस्य वक्ष्यामि यथाकार्यं प्रयोक्तृभिः ॥ १४९॥

PADACHEDA

एवम् तावत् अयम् शुद्धः पूर्वरङ्गः मया उदितः । चित्र-त्वम् अस्य वक्ष्यामि यथाकार्यम् प्रयोक्तृभिः ॥ १४९॥

TRANSLITERATION

evam tāvat ayam śuddhaḥ pūrvaraṅgaḥ mayā uditaḥ . citra-tvam asya vakṣyāmi yathākāryam prayoktṛbhiḥ .. 149..
Shloka 156
वृत्ते ह्युत्थापने विप्राः कृते च परिवर्तने । चतुर्थकारदत्ताभिः सुमनोभिरलङ्कृते ॥ १५०॥

PADACHEDA

वृत्ते हि उत्थापने विप्राः कृते च परिवर्तने । चतुर्थ-कार-दत्ताभिः सुमनोभिः अलङ्कृते ॥ १५०॥

TRANSLITERATION

vṛtte hi utthāpane viprāḥ kṛte ca parivartane . caturtha-kāra-dattābhiḥ sumanobhiḥ alaṅkṛte .. 150..
Shloka 157
उदात्तैर्गानैर्गन्धर्वैः परिगीते प्रमाणतः । देवदुन्दुभयश्चैव निनदैयुर्भृशं यतः ॥ १५१॥

PADACHEDA

उदात्तैः गानैः गन्धर्वैः परिगीते प्रमाणतः । देव-दुन्दुभयः च एव निनदैयुः भृशम् यतस् ॥ १५१॥

TRANSLITERATION

udāttaiḥ gānaiḥ gandharvaiḥ parigīte pramāṇataḥ . deva-dundubhayaḥ ca eva ninadaiyuḥ bhṛśam yatas .. 151..
Shloka 158
सिद्धाः कुसुममालाभिर्विकिरेयुः समन्ततः । अङ्गहारैश्च देव्यस्ता उपनृत्येयुरग्रतः ॥ १५२॥

PADACHEDA

सिद्धाः कुसुम-मालाभिः विकिरेयुः समन्ततः । अङ्गहारैः च देव्यः ताः उपनृत्येयुः अग्रतस् ॥ १५२॥

TRANSLITERATION

siddhāḥ kusuma-mālābhiḥ vikireyuḥ samantataḥ . aṅgahāraiḥ ca devyaḥ tāḥ upanṛtyeyuḥ agratas .. 152..
Shloka 159
यस्ताण्डवविधिः प्रोक्तो नृते पिण्डीसमन्वितः । रेचकैरङ्गहारैश्च न्यासोपन्याससंयुतः ॥ १५३॥

PADACHEDA

यः ताण्डव-विधिः प्रोक्तः पिण्डी-समन्वितः । रेचकैः अङ्गहारैः च न्यास-उपन्यास-संयुतः ॥ १५३॥

TRANSLITERATION

yaḥ tāṇḍava-vidhiḥ proktaḥ piṇḍī-samanvitaḥ . recakaiḥ aṅgahāraiḥ ca nyāsa-upanyāsa-saṃyutaḥ .. 153..
Shloka 160
नान्दीपदानां मध्ये तु एकैकस्मिन्पृथक्पृथक् । प्रयोक्तव्यो बुधैः सम्यक्चित्रभावमभीप्सुभिः ॥ १५४॥

PADACHEDA

नान्दी-पदानाम् मध्ये तु एकैकस्मिन् पृथक् पृथक् । प्रयोक्तव्यः बुधैः सम्यक् चित्र-भावम् अभीप्सुभिः ॥ १५४॥

TRANSLITERATION

nāndī-padānām madhye tu ekaikasmin pṛthak pṛthak . prayoktavyaḥ budhaiḥ samyak citra-bhāvam abhīpsubhiḥ .. 154..
Shloka 161
एवं कृत्वा यथान्यायं शुद्धं चित्रं प्रयत्नतः । ततःपरं प्रयुञ्जीत नाटकं लक्षणान्वितम् ॥ १५५॥

PADACHEDA

एवम् कृत्वा यथान्यायम् शुद्धम् चित्रम् प्रयत्नतः । ततस् परम् प्रयुञ्जीत नाटकम् लक्षण-अन्वितम् ॥ १५५॥

TRANSLITERATION

evam kṛtvā yathānyāyam śuddham citram prayatnataḥ . tatas param prayuñjīta nāṭakam lakṣaṇa-anvitam .. 155..
Shloka 162
ततस्त्वन्तर्हिताः सर्वा भवेयुर्दिव्ययोषितः । निष्क्रान्तासु च सर्वासु नर्तकीषु ततः परम् ॥ १५६॥

PADACHEDA

ततस् तु अन्तर्हिताः सर्वाः भवेयुः दिव्य-योषितः । निष्क्रान्तासु च सर्वासु नर्तकीषु ततस् परम् ॥ १५६॥

TRANSLITERATION

tatas tu antarhitāḥ sarvāḥ bhaveyuḥ divya-yoṣitaḥ . niṣkrāntāsu ca sarvāsu nartakīṣu tatas param .. 156..
Shloka 163
पूर्वरङ्गे प्रयोक्तव्यमङ्गजातमतःपरम् । एवं शुद्धो भवेच्चित्रः पूर्वरङ्गो विधानतः ॥ १५७॥

PADACHEDA

पूर्वरङ्गे प्रयोक्तव्यम् अङ्ग-जातम् अतस् परम् । एवम् शुद्धः भवेत् चित्रः पूर्वरङ्गः विधानतः ॥ १५७॥

TRANSLITERATION

pūrvaraṅge prayoktavyam aṅga-jātam atas param . evam śuddhaḥ bhavet citraḥ pūrvaraṅgaḥ vidhānataḥ .. 157..
Shloka 164
कार्यो नातिप्रसङ्गोऽत्र नृतागीतविधिं प्रति । गीते वाद्ये च नृत्ते च प्रवृत्तेऽतिप्रसङ्गतः ॥ १५८॥

PADACHEDA

कार्यः ना अति प्रसङ्गः अत्र नृता-गीत-विधिम् प्रति । गीते वाद्ये च नृत्ते च प्रवृत्ते अतिप्रसङ्गतः ॥ १५८॥

TRANSLITERATION

kāryaḥ nā ati prasaṅgaḥ atra nṛtā-gīta-vidhim prati . gīte vādye ca nṛtte ca pravṛtte atiprasaṅgataḥ .. 158..
Shloka 165
खेदो भवेत्प्रयोक्तॄणां प्रेक्षकाणां तथैव च । खिन्नानां रसभावेषु स्पष्टता नोपजायते ॥ १५९॥

PADACHEDA

खेदः भवेत् प्रयोक्तॄणाम् प्रेक्षकाणाम् तथा एव च । खिन्नानाम् रस-भावेषु स्पष्ट-ता न उपजायते ॥ १५९॥

TRANSLITERATION

khedaḥ bhavet prayoktṝṇām prekṣakāṇām tathā eva ca . khinnānām rasa-bhāveṣu spaṣṭa-tā na upajāyate .. 159..
Shloka 166
ततः शेषप्रयोगस्तु न रागजनको भवेत् । (लक्षनेन विना बाह्यलक्षणाद्विस्तृतं भवेत् ॥ लोकशास्त्रानुसारेण तस्मान्नाट्यं प्रवर्तते ॥ ) त्र्यश्रं वा चतुरश्रं वा शुद्धं चित्रमथापि वा ॥ १६०॥

PADACHEDA

ततस् शेष-प्रयोगः तु न राग-जनकः भवेत् । (लक्षनेन विना बाह्य-लक्षणात् विस्तृतम् भवेत् ॥ लोक-शास्त्र-अनुसारेण तस्मात् नाट्यम् प्रवर्तते ॥ ) त्रि-अश्रम् वा चतुर्-अश्रम् वा शुद्धम् चित्रम् अथ अपि वा ॥ १६०॥

TRANSLITERATION

tatas śeṣa-prayogaḥ tu na rāga-janakaḥ bhavet . (lakṣanena vinā bāhya-lakṣaṇāt vistṛtam bhavet .. loka-śāstra-anusāreṇa tasmāt nāṭyam pravartate .. ) tri-aśram vā catur-aśram vā śuddham citram atha api vā .. 160..
Shloka 167
लोकशास्त्रानुसारेण तस्मान्नाट्यं प्रवर्तते ॥ ) त्र्यश्रं वा चतुरश्रं वा शुद्धं चित्रमथापि वा ॥ १६०॥

PADACHEDA

लोक-शास्त्र-अनुसारेण तस्मात् नाट्यम् प्रवर्तते ॥ ) त्रि-अश्रम् वा चतुर्-अश्रम् वा शुद्धम् चित्रम् अथ अपि वा ॥ १६०॥

TRANSLITERATION

loka-śāstra-anusāreṇa tasmāt nāṭyam pravartate .. ) tri-aśram vā catur-aśram vā śuddham citram atha api vā .. 160..
Shloka 168
प्रयुज्य रङ्गान्निष्क्रामेत्सूत्रधार्ः सहानुगः । (देवपार्थिवरङ्गानामाशीर्वचनसंयुताम् ॥

PADACHEDA

प्रयुज्य रङ्गात् निष्क्रामेत् सूत्रधार्ः सहानुगः । (देव-पार्थिव-रङ्गानाम् आशीर्वचन-संयुताम् ॥

TRANSLITERATION

prayujya raṅgāt niṣkrāmet sūtradhārḥ sahānugaḥ . (deva-pārthiva-raṅgānām āśīrvacana-saṃyutām ..
Shloka 169
कवेर्नामगुणोपेतां वस्तूपक्षेपरूपिकाम् । लघुवर्णपदोपेतां वृत्तैश्चित्रैरलङ्कृताम् ॥

PADACHEDA

कवेः नाम-गुण-उपेताम् वस्तु-उपक्षेप-रूपिकाम् । लघु-वर्ण-पद-उपेताम् वृत्तैः चित्रैः अलङ्कृताम् ॥

TRANSLITERATION

kaveḥ nāma-guṇa-upetām vastu-upakṣepa-rūpikām . laghu-varṇa-pada-upetām vṛttaiḥ citraiḥ alaṅkṛtām ..
Shloka 170
अन्तर्यवनिकासंस्थः कुर्यादाश्रावणां ततः । आश्रावनावसाने च नान्दीं कृत्वा स सूत्रधृत् ॥

PADACHEDA

अन्तर् यवनिका-संस्थः कुर्यात् आश्रावणाम् ततस् । आश्रावन-अवसाने च नान्दीम् कृत्वा स सूत्रधृत् ॥

TRANSLITERATION

antar yavanikā-saṃsthaḥ kuryāt āśrāvaṇām tatas . āśrāvana-avasāne ca nāndīm kṛtvā sa sūtradhṛt ..
Shloka 171
पुनः प्रविश्य रङ्गं तु कुर्यात्प्रस्तावनां ततः ।) प्रयुज्य विधिनैवं तु पूर्वरऽगं प्रयोगतः ॥ १६१॥

PADACHEDA

पुनर् प्रविश्य रङ्गम् तु कुर्यात् प्रस्तावनाम् ततस् ।) प्रयुज्य विधिना एवम् तु प्रयोगतः ॥ १६१॥

TRANSLITERATION

punar praviśya raṅgam tu kuryāt prastāvanām tatas .) prayujya vidhinā evam tu prayogataḥ .. 161..
Shloka 172
स्थापकः प्रविशेत्तत्र सूत्रधारगुणाकृतिः । स्थानं तु वैष्णवं कृत्वा सौष्ठवाञ्गपुरस्कृतम् ॥ १६२॥

PADACHEDA

स्थापकः प्रविशेत् तत्र सूत्रधार-गुण-आकृतिः । स्थानम् तु वैष्णवम् कृत्वा सौष्ठव-अञ्ग-पुरस्कृतम् ॥ १६२॥

TRANSLITERATION

sthāpakaḥ praviśet tatra sūtradhāra-guṇa-ākṛtiḥ . sthānam tu vaiṣṇavam kṛtvā sauṣṭhava-añga-puraskṛtam .. 162..
Shloka 173
प्रविश्य रङ्गं तैरेव सूत्रधारपदैर्व्रजेत् । श्थापक्स्य प्रवेशे तु कर्तव्यऽर्थानुगा ध्रुवा ॥ १६३॥

PADACHEDA

प्रविश्य रङ्गम् तैः एव सूत्रधार-पदैः व्रजेत् । श्थापक्स्य प्रवेशे तु कर्तव्य-अर्थ-अनुगा ध्रुवा ॥ १६३॥

TRANSLITERATION

praviśya raṅgam taiḥ eva sūtradhāra-padaiḥ vrajet . śthāpaksya praveśe tu kartavya-artha-anugā dhruvā .. 163..
Shloka 174
त्र्यश्रा वा चतुरश्रा वा तज्ज्ञैर्मध्यलयान्विता । कुर्यादनन्तरं चारीं देवरह्मणशंसिनीम् ॥ १६४॥

PADACHEDA

त्रि-अश्रा वा चतुर्-अश्रा वा तद्-ज्ञैः मध्य-लय-अन्विता । कुर्यात् अनन्तरम् चारीम् देवरह्मणशंसिनीम् ॥ १६४॥

TRANSLITERATION

tri-aśrā vā catur-aśrā vā tad-jñaiḥ madhya-laya-anvitā . kuryāt anantaram cārīm devarahmaṇaśaṃsinīm .. 164..
Shloka 175
सुवाक्यमधुरैः श्लोकेर्नानाभसवरसान्वितैः । प्रसाद्य रङ्गं विधिवत्कवेर्नाम च कीर्तयेत् ॥ १६५॥

PADACHEDA

सु वाक्य-मधुरैः । प्रसाद्य रङ्गम् विधिवत् कवेः नाम च कीर्तयेत् ॥ १६५॥

TRANSLITERATION

su vākya-madhuraiḥ . prasādya raṅgam vidhivat kaveḥ nāma ca kīrtayet .. 165..
Shloka 176
प्रस्तवा। ततः कुर्यात्काव्यप्रख्यापनाश्रयाम् । उद्धात्यकादि कर्तव्यं काव्योपक्षेपणाश्र्यम् ॥१६६॥

PADACHEDA

प्रस्तवा। ततस् कुर्यात् काव्य-प्रख्यापन-आश्रयाम् । उद्धात्यक-आदि कर्तव्यम् काव्य-उपक्षेपण-आश्र्यम् ॥१६६॥

TRANSLITERATION

prastavā. tatas kuryāt kāvya-prakhyāpana-āśrayām . uddhātyaka-ādi kartavyam kāvya-upakṣepaṇa-āśryam ..166..
Shloka 177
दिव्ये दिव्याश्रयो भूत्वा मानुषे मानुषाश्रयः । दिव्यमानुषसंयोगे दिव्यो वा मानुषोऽपि वा ॥ १६७॥

PADACHEDA

दिव्ये दिव्य-आश्रयः भूत्वा मानुषे मानुष-आश्रयः । दिव्य-मानुष-संयोगे दिव्यः वा मानुषः अपि वा ॥ १६७॥

TRANSLITERATION

divye divya-āśrayaḥ bhūtvā mānuṣe mānuṣa-āśrayaḥ . divya-mānuṣa-saṃyoge divyaḥ vā mānuṣaḥ api vā .. 167..
Shloka 178
मुखबीजानुसदॄशं नानामार्गसमाश्रयम् । आविधैरुपक्षेपैः काव्योपक्षेपणं भवेत् ॥१६८॥

PADACHEDA

मुख-बीज-अनु-सदॄशम् नाना मार्ग-समाश्रयम् । आविधैः उपक्षेपैः काव्य-उपक्षेपणम् भवेत् ॥१६८॥

TRANSLITERATION

mukha-bīja-anu-sadṝśam nānā mārga-samāśrayam . āvidhaiḥ upakṣepaiḥ kāvya-upakṣepaṇam bhavet ..168..
Shloka 179
प्रस्ताव्यैवं तु निष्क्रामेत्काव्यप्रस्तावकस्ततः । एवमेष प्रयोक्तव्यः पूर्वरङ्गो यथाविधि ॥ १६९॥

PADACHEDA

प्रस्ताव्य एवम् तु निष्क्रामेत् काव्य-प्रस्तावकः ततस् । एवम् एष प्रयोक्तव्यः पूर्वरङ्गः यथाविधि ॥ १६९॥

TRANSLITERATION

prastāvya evam tu niṣkrāmet kāvya-prastāvakaḥ tatas . evam eṣa prayoktavyaḥ pūrvaraṅgaḥ yathāvidhi .. 169..
Shloka 180
य इमं पूर्वरङ्गं तु विधिनैव प्रयोजयेत् । नाशुभं प्राप्नुयात्किञ्चित्स्वर्गलोकं च गच्छति ॥ १७०॥

PADACHEDA

यः इमम् पूर्वरङ्गम् तु विधिना एव प्रयोजयेत् । न अशुभम् प्राप्नुयात् किञ्चिद् स्वर्ग-लोकम् च गच्छति ॥ १७०॥

TRANSLITERATION

yaḥ imam pūrvaraṅgam tu vidhinā eva prayojayet . na aśubham prāpnuyāt kiñcid svarga-lokam ca gacchati .. 170..
Shloka 181
यश्चापि विधिमुत्सृज्य यथेष्टं सम्प्रयोजयेत् । प्राप्नोत्यपचयं घोरं तिर्यग्ग्योनिं च गच्छति ॥ १७१॥

PADACHEDA

यः च अपि विधिम् उत्सृज्य यथा इष्टम् सम्प्रयोजयेत् । प्राप्नोति अपचयम् घोरम् तिर्यग्ग्योनिम् च गच्छति ॥ १७१॥

TRANSLITERATION

yaḥ ca api vidhim utsṛjya yathā iṣṭam samprayojayet . prāpnoti apacayam ghoram tiryaggyonim ca gacchati .. 171..
Shloka 182
न तथाऽग्निः प्रदहति प्रभञ्जनसमीरतः । यथा ह्यप्रयोगस्तु प्रयुक्तो दहति क्षणात् ॥ १७२॥

PADACHEDA

न तथा अग्निः प्रदहति प्रभञ्जन-समीरतः । यथा हि अप्रयोगः तु प्रयुक्तः दहति क्षणात् ॥ १७२॥

TRANSLITERATION

na tathā agniḥ pradahati prabhañjana-samīrataḥ . yathā hi aprayogaḥ tu prayuktaḥ dahati kṣaṇāt .. 172..
Shloka 183
इत्येवावन्तिपाञ्चालदाक्षिणात्यौढ्रमागधैः । कर्तव्य पूर्वरङ्गस्तु द्विप्रमाणविनिर्मितः ॥ १७३॥

PADACHEDA

इति एव अवन्ति-पाञ्चाल-दाक्षिणात्य-औढ्र-मागधैः । पूर्वरङ्गः तु द्वि-प्रमाण-विनिर्मितः ॥ १७३॥

TRANSLITERATION

iti eva avanti-pāñcāla-dākṣiṇātya-auḍhra-māgadhaiḥ . pūrvaraṅgaḥ tu dvi-pramāṇa-vinirmitaḥ .. 173..
Shloka 184
एष वः कथितो विप्राः पूर्वरङ्गाश्रितो विधिः । भूयः किं कथ्यतां सम्यङ्नाट्यवेदविधिं प्रति ॥ १७४॥

PADACHEDA

एष वः कथितः विप्राः पूर्वरङ्ग-आश्रितः विधिः । भूयस् किम् कथ्यताम् सम्यक् नाट्य-वेद-विधिम् प्रति ॥ १७४॥

TRANSLITERATION

eṣa vaḥ kathitaḥ viprāḥ pūrvaraṅga-āśritaḥ vidhiḥ . bhūyas kim kathyatām samyak nāṭya-veda-vidhim prati .. 174..
Shloka 185
इति भारतीये नाट्यशास्त्रे पूर्वरङ्गप्रयोगो नाम पञ्चमोऽध्यायः ।

PADACHEDA

इति भारतीये नाट्यशास्त्रे पूर्वरङ्गप्रयोगः नाम पञ्चमः अध्यायः ।

TRANSLITERATION

iti bhāratīye nāṭyaśāstre pūrvaraṅgaprayogaḥ nāma pañcamaḥ adhyāyaḥ .
Shloka 186
अथ पूर्वरङ्गविधानो नाम पञ्चमोऽध्यायः ।

PADACHEDA

अथ पूर्वरङ्गविधानः नाम पञ्चमः अध्यायः ।

TRANSLITERATION

atha pūrvaraṅgavidhānaḥ nāma pañcamaḥ adhyāyaḥ .

Add to Playlist

Practice Later

No Playlist Found

Create a Verse Post


Shloka QR Code

🔗

🪔 Powered by Gyaandweep.com

namo namaḥ!

भाषा चुने (Choose Language)

namo namaḥ!

Sign Up to practice more than 100 Vedic Scriptures and 1000s of chants, one verse at a time.

Login to track your learning and teaching progress.


Sign In