Natya Shastra

Adhyaya

Descent of Drama on the Earth

ॐ श्री परमात्मने नमः

This overlay will guide you through the buttons:

संस्कृत्म
A English
॥ नाट्यशास्त्रम् अध्याय ३६ नाट्यशापः ॥
|| nāṭyaśāstram adhyāya 36 nāṭyaśāpaḥ ||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   0

॥ श्रीरस्तु ॥
|| śrīrastu ||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   0

अथ षट्त्रिंशोऽध्यायः
atha ṣaṭtriṃśo'dhyāyaḥ

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   0

अथात्रेयो वसिष्ठश्च पुलस्त्यः पुलहः क्रतुः । अङ्गिरा गौतमोऽगस्त्यो मनुरायुस्तथात्मवान् ॥ १॥
athātreyo vasiṣṭhaśca pulastyaḥ pulahaḥ kratuḥ | aṅgirā gautamo'gastyo manurāyustathātmavān || 1||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   1

विश्वामित्रः स्थूलशिराः संवर्तः प्रमतिर्दनुः । उशना बृहस्पतिर्व्यासश्च्यवनः काश्यपो ध्रुवः ॥ २॥
viśvāmitraḥ sthūlaśirāḥ saṃvartaḥ pramatirdanuḥ | uśanā bṛhaspatirvyāsaścyavanaḥ kāśyapo dhruvaḥ || 2||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   2

दुर्वासा जामदग्न्यश्च मार्कण्डेयोऽथ गालवः । भरद्वाजश्च रैभ्यश्च यवक्रीतस्तथैव च ॥ ३॥
durvāsā jāmadagnyaśca mārkaṇḍeyo'tha gālavaḥ | bharadvājaśca raibhyaśca yavakrītastathaiva ca || 3||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   3

स्थूलाक्षः शकलाक्षश्च काण्वो मेघातिथिः क्रतुः । नारदः पर्वतश्चैव सुवर्माथैकजो द्विजः ॥ ४॥
sthūlākṣaḥ śakalākṣaśca kāṇvo meghātithiḥ kratuḥ | nāradaḥ parvataścaiva suvarmāthaikajo dvijaḥ || 4||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   4

नितम्बुर्भुवनः सौम्यः शतानन्दः कृतव्रणः । जामदग्न्यस्तथा रामः कचश्चेत्येवमादयः ॥ ५॥
nitamburbhuvanaḥ saumyaḥ śatānandaḥ kṛtavraṇaḥ | jāmadagnyastathā rāmaḥ kacaścetyevamādayaḥ || 5||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   5

एवं ते मुनयः श्रुत्वा सर्वज्ञं भरतं ततः । पुनरूचुरिदं वाक्यं कुतूहलपुरोगमम् ॥ ६॥
evaṃ te munayaḥ śrutvā sarvajñaṃ bharataṃ tataḥ | punarūcuridaṃ vākyaṃ kutūhalapurogamam || 6||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   6

यस्त्वया गदितो ह्येष नाट्यवेदः पुरातनः । एकचित्तैः स चास्माभिः सम्यक् समुपधारितः ॥ ७॥
yastvayā gadito hyeṣa nāṭyavedaḥ purātanaḥ | ekacittaiḥ sa cāsmābhiḥ samyak samupadhāritaḥ || 7||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   7

एकश्च संशयोऽस्माकं तं नो व्याख्यातुमर्हसि । को वान्यो नाट्यवेदस्य निश्चयं वक्तुमर्हति ॥ ८॥
ekaśca saṃśayo'smākaṃ taṃ no vyākhyātumarhasi | ko vānyo nāṭyavedasya niścayaṃ vaktumarhati || 8||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   8

न वयं परिहासेन न विरोधेन न चेर्ष्यया । पृच्छामो भगवन् नाट्यमुपदेशार्थमेव तु ॥ ९॥
na vayaṃ parihāsena na virodhena na cerṣyayā | pṛcchāmo bhagavan nāṭyamupadeśārthameva tu || 9||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   9

अस्माभिश्च तदा नोक्तं कथाच्छेदो भवेदिति । इदानीं तूपशिक्षार्थं नाट्यगुह्यं निदर्शय ॥ १०॥
asmābhiśca tadā noktaṃ kathācchedo bhavediti | idānīṃ tūpaśikṣārthaṃ nāṭyaguhyaṃ nidarśaya || 10||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   10

लोकस्य चरितं नाट्यमित्यवोचस्त्वमीदृशम् । तेषां तु लोकं गुह्यानां निश्चयं वक्तुमर्हसि ॥ ११॥
lokasya caritaṃ nāṭyamityavocastvamīdṛśam | teṣāṃ tu lokaṃ guhyānāṃ niścayaṃ vaktumarhasi || 11||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   11

देवस्य कस्य चरितं पूर्वरङ्गे द्विजर्षभ । किमर्थं भुज्यते ह्येष प्रयुक्तः किं करोति वा ॥ १२॥
devasya kasya caritaṃ pūrvaraṅge dvijarṣabha | kimarthaṃ bhujyate hyeṣa prayuktaḥ kiṃ karoti vā || 12||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   12

कस्माच्चैव पुनः शौचं सम्यक् चरति सूत्रदृक् । कथमुर्वीतले नाट्यं स्वर्गान्निपतितं विभो ॥ १३॥
kasmāccaiva punaḥ śaucaṃ samyak carati sūtradṛk | kathamurvītale nāṭyaṃ svargānnipatitaṃ vibho || 13||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   13

कथं तवायं वंशश्च नटसंज्ञः प्रतिष्ठितः । सर्वमेव यथातत्त्वं कथयस्व महामुने ॥ १४॥
kathaṃ tavāyaṃ vaṃśaśca naṭasaṃjñaḥ pratiṣṭhitaḥ | sarvameva yathātattvaṃ kathayasva mahāmune || 14||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   14

तेषं तु वचनं श्रुत्वा मुनीनां भरतो मुनिः । प्रत्युवाच पुनर्वाक्यं गुह्यार्थाभिनयं प्रति ॥ १५॥
teṣaṃ tu vacanaṃ śrutvā munīnāṃ bharato muniḥ | pratyuvāca punarvākyaṃ guhyārthābhinayaṃ prati || 15||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   15

ब्रवीमि वः कथां गुह्यां यन्मां पृच्छन् सुव्रताः । पूर्वरङ्गविधानस्य तां च मे सन्निबोधत ॥ १६॥
bravīmi vaḥ kathāṃ guhyāṃ yanmāṃ pṛcchan suvratāḥ | pūrvaraṅgavidhānasya tāṃ ca me sannibodhata || 16||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   16

प्रोक्तवानस्मि यत्पूर्वं शुभं विघ्ननिबर्हणम् । तस्यानुबन्धेन मया पूर्वरङ्गः प्रकीर्तितः ॥ १७॥
proktavānasmi yatpūrvaṃ śubhaṃ vighnanibarhaṇam | tasyānubandhena mayā pūrvaraṅgaḥ prakīrtitaḥ || 17||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   17

शस्त्राणां प्रतिकारार्थं शरीरावरणं यथा । क्रियते हि तथा पापं हुतेनैव प्रशाम्यति ॥ १८॥
śastrāṇāṃ pratikārārthaṃ śarīrāvaraṇaṃ yathā | kriyate hi tathā pāpaṃ hutenaiva praśāmyati || 18||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   18

एवं जप्यैश्च होमैश्च देवताभ्यर्चनेन च । सर्वातोद्यविधानैश्च तथा गीतस्वनेन च ॥ १९॥
evaṃ japyaiśca homaiśca devatābhyarcanena ca | sarvātodyavidhānaiśca tathā gītasvanena ca || 19||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   19

स्तुत्याशीर्वचनैः शान्तैः कर्मभावानुकीर्तनैः । मया पापापहरणैः कृते विघ्ननिबर्हणे ॥ २०॥
stutyāśīrvacanaiḥ śāntaiḥ karmabhāvānukīrtanaiḥ | mayā pāpāpaharaṇaiḥ kṛte vighnanibarhaṇe || 20||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   20

स्तुतिगीतादिसंसृष्टैर्देवैरभिहितोऽस्म्यहम् । नितरां परितुष्टाः स्मः प्रयोगेणामुना च ते ॥ २१॥
stutigītādisaṃsṛṣṭairdevairabhihito'smyaham | nitarāṃ parituṣṭāḥ smaḥ prayogeṇāmunā ca te || 21||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   21

देवतासुरमानन्द्य यस्माँल्लोकश्च नन्दति । तस्मादयं प्रयोगस्तु नान्दीनामा भविष्यति ॥ २२॥
devatāsuramānandya yasmāँllokaśca nandati | tasmādayaṃ prayogastu nāndīnāmā bhaviṣyati || 22||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   22

गीतवाद्यानुनादो हि यत्र काकुस्वनः शुभः । तस्मिन् देशे विपाप्मानो माङ्गल्यं च भविष्यति ॥ २३॥
gītavādyānunādo hi yatra kākusvanaḥ śubhaḥ | tasmin deśe vipāpmāno māṅgalyaṃ ca bhaviṣyati || 23||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   23

यावत्तं पूरयेद्देशं ध्वनिर्नाट्यसमाश्रयः । न स्थास्यन्ति हि रक्षांसि तं देशं न विनायकाः ॥ २४॥
yāvattaṃ pūrayeddeśaṃ dhvanirnāṭyasamāśrayaḥ | na sthāsyanti hi rakṣāṃsi taṃ deśaṃ na vināyakāḥ || 24||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   24

आवाहे च विवाहे च यज्ञे नृपतिमङ्गले । नान्दीशब्दमुपश्रुत्य हिंस्रा नश्यन्ति चैव हि ॥ २५॥
āvāhe ca vivāhe ca yajñe nṛpatimaṅgale | nāndīśabdamupaśrutya hiṃsrā naśyanti caiva hi || 25||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   25

पाठ्यं नाट्यं तथा गेयं चित्रवादित्रमेव च । वेदमन्त्रार्थवचनैः समं ह्येतद् भविष्यति ॥ २६॥
pāṭhyaṃ nāṭyaṃ tathā geyaṃ citravāditrameva ca | vedamantrārthavacanaiḥ samaṃ hyetad bhaviṣyati || 26||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   26

श्रुतं मया देवदेवात् तत्त्वतः शङ्कराद्धितम् । स्नानजप्यसहस्रेभ्यः पवित्रं गीतवादितम् ॥ २७॥
śrutaṃ mayā devadevāt tattvataḥ śaṅkarāddhitam | snānajapyasahasrebhyaḥ pavitraṃ gītavāditam || 27||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   27

यस्मिन्नातोद्यनाट्यस्य गीतपाठ्यध्वनिः शुभः । भविष्यत्यशुभं देशे नैव तस्मिन् कदाचन ॥ २८॥
yasminnātodyanāṭyasya gītapāṭhyadhvaniḥ śubhaḥ | bhaviṣyatyaśubhaṃ deśe naiva tasmin kadācana || 28||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   28

एवं पूजाधिकारार्थं पूर्वरङ्गः कृतो मया । नानास्तुतिकृतैर्वाक्यैर्देवताभ्यर्चनेन च ॥ २९॥
evaṃ pūjādhikārārthaṃ pūrvaraṅgaḥ kṛto mayā | nānāstutikṛtairvākyairdevatābhyarcanena ca || 29||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   29

यतोऽभिवादनं क्लिष्टं शिष्टं तद्रङ्गमण्डले । ततस्तस्य हि तच्छौचं विहितं तु द्विजोत्तमाः ॥ ३०॥
yato'bhivādanaṃ kliṣṭaṃ śiṣṭaṃ tadraṅgamaṇḍale | tatastasya hi tacchaucaṃ vihitaṃ tu dvijottamāḥ || 30||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   30

शौचं कृत्वा यतो मन्त्रं पूजनं जर्जरस्य तु । उच्यते पूर्वरङ्गेऽस्मिन् तस्माच्छौचं प्रकीर्तितम् ॥ ३१॥
śaucaṃ kṛtvā yato mantraṃ pūjanaṃ jarjarasya tu | ucyate pūrvaraṅge'smin tasmācchaucaṃ prakīrtitam || 31||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   31

यथावतारितं चैव नाट्यमेतन्महीतले । वक्तव्यं सर्वमेतद्धि न शक्यं हि निगूहितुम् ॥ ३२॥
yathāvatāritaṃ caiva nāṭyametanmahītale | vaktavyaṃ sarvametaddhi na śakyaṃ hi nigūhitum || 32||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   32

ममैते तनयाः सर्वे नाट्यवेदसमन्विताः । सर्वलोकं प्रहसनैः बाधन्ते नाट्यसंश्रयैः ॥ ३३॥
mamaite tanayāḥ sarve nāṭyavedasamanvitāḥ | sarvalokaṃ prahasanaiḥ bādhante nāṭyasaṃśrayaiḥ || 33||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   33

कस्यचित्त्वथ कालस्य शिल्पकं ग्राम्यधर्मकम् । ऋषीणां व्यङ्ग्यकरणं कुर्वद्भिर्गुणसंश्रयम् ॥ ३४॥
kasyacittvatha kālasya śilpakaṃ grāmyadharmakam | ṛṣīṇāṃ vyaṅgyakaraṇaṃ kurvadbhirguṇasaṃśrayam || 34||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   34

अश्राव्यं तद्दुराचारं ग्राम्यधर्मप्रवर्तितम् । निष्ठुरं चाप्रस्तुतं च काव्यं संसदि योजितम् ॥ ३५॥
aśrāvyaṃ taddurācāraṃ grāmyadharmapravartitam | niṣṭhuraṃ cāprastutaṃ ca kāvyaṃ saṃsadi yojitam || 35||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   35

तच्छ्रुत्वा मुनयः सर्वे भीमरोषप्रकम्पिताः । ऊचुस्तान् भरतान् क्रुद्धा निर्दहन्त इवाग्नयः ॥ ३६॥
tacchrutvā munayaḥ sarve bhīmaroṣaprakampitāḥ | ūcustān bharatān kruddhā nirdahanta ivāgnayaḥ || 36||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   36

मा तावद्भो द्विजा युक्तमिदमस्मद्विडम्बनम् । को नामायं परिभवः किञ्च नास्मासु सम्मतम् ॥ ३७॥
mā tāvadbho dvijā yuktamidamasmadviḍambanam | ko nāmāyaṃ paribhavaḥ kiñca nāsmāsu sammatam || 37||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   37

यस्माज्ज्ञानमदोन्मत्ता न वेत्थाविनयाश्रिताः । तस्मादेतद्धि भवतां कुज्ञानं नाशमेष्यति ॥ ३८॥
yasmājjñānamadonmattā na vetthāvinayāśritāḥ | tasmādetaddhi bhavatāṃ kujñānaṃ nāśameṣyati || 38||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   38

ऋषीणां ब्राह्मणानां च समवायसमागताः । निराहुता विना होमैः शूद्राचारा भविष्यथ ॥ ३९॥
ṛṣīṇāṃ brāhmaṇānāṃ ca samavāyasamāgatāḥ | nirāhutā vinā homaiḥ śūdrācārā bhaviṣyatha || 39||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   39

अपाङ्क्तेयाः कुत्सिताश्चावमा एव भविष्यथ । यश्च वो भविता वंशः सर्वाशौचो भविष्यति ॥ ४०॥
apāṅkteyāḥ kutsitāścāvamā eva bhaviṣyatha | yaśca vo bhavitā vaṃśaḥ sarvāśauco bhaviṣyati || 40||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   40

ये च वो वंशजास्तेऽपि भविष्यन्त्यथ नर्तकाः । परोपस्थानवन्तश्च शस्त्रपण्योपजीविनः ॥ ४१॥
ye ca vo vaṃśajāste'pi bhaviṣyantyatha nartakāḥ | paropasthānavantaśca śastrapaṇyopajīvinaḥ || 41||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   41

शापं दत्तं तथा ज्ञात्वा सुतेभ्यो मे तदा सुराः । सर्वे विमनसो भूत्वा तानृषीन् समुपस्थिताः ॥ ४२॥
śāpaṃ dattaṃ tathā jñātvā sutebhyo me tadā surāḥ | sarve vimanaso bhūtvā tānṛṣīn samupasthitāḥ || 42||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   42

याचमानैस्ततः प्रोक्तं देवैः शक्रपुरोगमैः । इदानीं दुःखमुत्पन्नं नाट्यमेतद् विनङ्क्षति ॥ ४३॥
yācamānaistataḥ proktaṃ devaiḥ śakrapurogamaiḥ | idānīṃ duḥkhamutpannaṃ nāṭyametad vinaṅkṣati || 43||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   43

ऋषिभिश्च ततः प्रोक्तं न चैतद्धि विनक्ष्यति । शेषमन्यत्र यद् प्रोक्तं सर्वमेतद् भविष्यति ॥ ४४॥
ṛṣibhiśca tataḥ proktaṃ na caitaddhi vinakṣyati | śeṣamanyatra yad proktaṃ sarvametad bhaviṣyati || 44||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   44

एतच्छ्रुत्वा तु वचनं मुनीनामुग्रतेजसाम् । विष्ण्णास्ते ततः सर्वे श्रुत्वा मां समुपस्थिताः ॥ ४५॥
etacchrutvā tu vacanaṃ munīnāmugratejasām | viṣṇṇāste tataḥ sarve śrutvā māṃ samupasthitāḥ || 45||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   45

प्रोक्तवन्तश्च मां पुत्रास्त्वयाहो नाशिता वयम् । अनेन नाट्यदोषेण शूद्राचारा हि यत् कृताः ॥ ४६॥
proktavantaśca māṃ putrāstvayāho nāśitā vayam | anena nāṭyadoṣeṇa śūdrācārā hi yat kṛtāḥ || 46||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   46

मयापि सान्त्वयित्वोक्ता मा क्रोधं व्रजतानघाः । कृतान्तविहितोऽस्माकं नूनमेष विधिः सुताः ॥ ४७॥
mayāpi sāntvayitvoktā mā krodhaṃ vrajatānaghāḥ | kṛtāntavihito'smākaṃ nūnameṣa vidhiḥ sutāḥ || 47||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   47

मुनीनां हि मृषा वाक्यं भविष्यति कदाचन । निधने च मनो मा भूद् युष्माकमिति सान्त्विताः ॥ ४८॥
munīnāṃ hi mṛṣā vākyaṃ bhaviṣyati kadācana | nidhane ca mano mā bhūd yuṣmākamiti sāntvitāḥ || 48||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   48

जानीध्वं तत्तथा नाट्यं ब्रह्मणा सम्प्रवर्तितम् । शिष्येभ्यश्च तदन्येभ्यः प्रयच्छामः प्रयोगतः ॥ ४९॥
jānīdhvaṃ tattathā nāṭyaṃ brahmaṇā sampravartitam | śiṣyebhyaśca tadanyebhyaḥ prayacchāmaḥ prayogataḥ || 49||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   49

मा वै प्रणश्यतामेतन्नाट्यं दुःखप्रवर्तितम् । महाश्रयं महापुण्यं वेदाङ्गोपाङ्गसम्भवम् ॥ ५०॥
mā vai praṇaśyatāmetannāṭyaṃ duḥkhapravartitam | mahāśrayaṃ mahāpuṇyaṃ vedāṅgopāṅgasambhavam || 50||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   50

अप्सरोभ्य इदं चैव यथातत्त्वं यथाश्रुतम् । नाट्यं दत्त्वा ततः सर्वे प्रायश्चित्तं चरिष्यथ ॥ ५१॥
apsarobhya idaṃ caiva yathātattvaṃ yathāśrutam | nāṭyaṃ dattvā tataḥ sarve prāyaścittaṃ cariṣyatha || 51||

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   51

। इति भरतीये नाट्यशास्त्रे नाट्यशापो नाम षट्त्रिंशोऽध्यायः ।
| iti bharatīye nāṭyaśāstre nāṭyaśāpo nāma ṣaṭtriṃśo'dhyāyaḥ |

Samhita : 

Adhyaya:   Shattrimsho Adhyaya

Shloka :   52

ॐ श्री परमात्मने नमः

Add to Playlist

Practice Later

No Playlist Found

Create a Verse Post


namo namaḥ!

भाषा चुने (Choose Language)

Gyaandweep Gyaandweep

namo namaḥ!

Sign Up to practice more than 60 Vedic Scriptures and 100 of chants, one verse at a time.

Login to track your learning and teaching progress.


Sign In