॥ नाट्यशास्त्रम् अध्याय २३ ॥
|| nāṭyaśāstram adhyāya 23 ||
॥ श्रीरस्तु ॥
|| śrīrastu ||
अथ त्रयोविंशोऽध्यायः ।
atha trayoviṃśo'dhyāyaḥ |
विशेषयेत्कलाः सर्वा यस्मात्तस्मात्तु वैशिकः । वेशोपचारे साधुर्वा वैशिकः परिकीर्तितः ॥ १॥
viśeṣayetkalāḥ sarvā yasmāttasmāttu vaiśikaḥ | veśopacāre sādhurvā vaiśikaḥ parikīrtitaḥ || 1||
यो हि सर्वकलोपेतः सर्वशिल्पविचक्षणः । स्त्रीचित्तग्रहणाभिज्ञो वैशिकः स भवेत्पुमान् ॥ २॥
yo hi sarvakalopetaḥ sarvaśilpavicakṣaṇaḥ | strīcittagrahaṇābhijño vaiśikaḥ sa bhavetpumān || 2||
गुणस्तस्य तु विज्ञेयाः स्वशरीरसमुत्थिताः । आहार्याः सहजाश्चैव त्रयस्त्रिंशत्समासतः ॥ ३॥
guṇastasya tu vijñeyāḥ svaśarīrasamutthitāḥ | āhāryāḥ sahajāścaiva trayastriṃśatsamāsataḥ || 3||
शास्त्रविच्छिल्पसम्पन्नो रूपवान् प्रियदर्शनः विक्रान्तो धृतिमांश्चैव वयोवेषकुलान्वितः ॥ ४॥
śāstravicchilpasampanno rūpavān priyadarśanaḥ vikrānto dhṛtimāṃścaiva vayoveṣakulānvitaḥ || 4||
सुरभिर्मधुरस्त्यागि सहिष्णुरविकत्थनः अशङ्कितः प्रियाभाषी चतुरः शुभदः शुचिः ॥ ५॥
surabhirmadhurastyāgi sahiṣṇuravikatthanaḥ aśaṅkitaḥ priyābhāṣī caturaḥ śubhadaḥ śuciḥ || 5||
कामोपचारकुशलो दक्षिणो देशकालवित् । अदीनवाक्यः स्मितवान् वाग्मी दक्षः प्रियंवदः ॥ ६॥
kāmopacārakuśalo dakṣiṇo deśakālavit | adīnavākyaḥ smitavān vāgmī dakṣaḥ priyaṃvadaḥ || 6||
स्त्रीलुब्धाः संविभागी च श्रद्धधानो दृढस्मृतिः । गम्यासु चाप्यविस्रम्भी मानी चेति हि वैशिकः ॥ ७॥
strīlubdhāḥ saṃvibhāgī ca śraddhadhāno dṛḍhasmṛtiḥ | gamyāsu cāpyavisrambhī mānī ceti hi vaiśikaḥ || 7||
अनुयुक्तः शुचिर्दक्षो दक्षिणः प्रतिपत्तिमान् । भवेच्चित्राभिधायी च वयस्यस्तस्य तद्गुणः ॥ ८॥
anuyuktaḥ śucirdakṣo dakṣiṇaḥ pratipattimān | bhaveccitrābhidhāyī ca vayasyastasya tadguṇaḥ || 8||
विज्ञानगुणसम्पना कथिनी लिङ्गिनी तथा । प्रातिवेश्या सखी दासी कुमारी कारुशिल्पिनी ॥ ९॥
vijñānaguṇasampanā kathinī liṅginī tathā | prātiveśyā sakhī dāsī kumārī kāruśilpinī || 9||
धात्री पाषण्डिनी चैव तथा रङ्गोपजीविनी । प्रोत्साहनेऽथकुशला मधुरकथा दक्षिणाथकालज्ञा ॥ १०॥
dhātrī pāṣaṇḍinī caiva tathā raṅgopajīvinī | protsāhane'thakuśalā madhurakathā dakṣiṇāthakālajñā || 10||
लडहा संवृतमन्त्रा दूती त्वेभिर्गुणैः कार्या । तयाप्युत्साहनं कार्यं नानादर्शितकारणम् ॥ ११॥
laḍahā saṃvṛtamantrā dūtī tvebhirguṇaiḥ kāryā | tayāpyutsāhanaṃ kāryaṃ nānādarśitakāraṇam || 11||
यथोक्तकथनं चैव तथा भावप्रदर्शनम् । न जडं रूपसम्पन्नं नार्थवन्तं न चातुरम् ॥ १२॥
yathoktakathanaṃ caiva tathā bhāvapradarśanam | na jaḍaṃ rūpasampannaṃ nārthavantaṃ na cāturam || 12||
दूतं वाऽप्यथवा दूतीं बुधः कुर्यात्कदाचन । कुलभोगधनाधिक्यैः कृत्वाधिकविकत्थनम् ॥ १३॥
dūtaṃ vā'pyathavā dūtīṃ budhaḥ kuryātkadācana | kulabhogadhanādhikyaiḥ kṛtvādhikavikatthanam || 13||
दूती निवेदयेत्काममर्थांश्चैवानुवर्णयेत् । न चाकामप्रवृत्तायाः कृद्धाया वापि सङ्गमः ॥ १४॥
dūtī nivedayetkāmamarthāṃścaivānuvarṇayet | na cākāmapravṛttāyāḥ kṛddhāyā vāpi saṅgamaḥ || 14||
नानुपायः प्रकर्तव्यो दूत्या हि पुरुषाश्रयः । उत्सवे रत्रिसञ्चार उद्द्याने मित्रवेश्मनि ॥ १५॥
nānupāyaḥ prakartavyo dūtyā hi puruṣāśrayaḥ | utsave ratrisañcāra uddyāne mitraveśmani || 15||
धात्रिगृहेषु सख्या वा तथा चैव निमन्त्रणे । व्याधितव्यपदेशेन शुन्यागारनिवेशने ॥ १६॥
dhātrigṛheṣu sakhyā vā tathā caiva nimantraṇe | vyādhitavyapadeśena śunyāgāraniveśane || 16||
कार्यः समागमो नॄणां स्त्रीभिः प्रथमसङ्गमे । एवं समागमं कृत्वा सोपायं विधिपूर्वकम् ॥ १७॥
kāryaḥ samāgamo nṝṇāṃ strībhiḥ prathamasaṅgame | evaṃ samāgamaṃ kṛtvā sopāyaṃ vidhipūrvakam || 17||
अनुरक्ता विरक्ता वा लिङ्गाकारैस्तु लक्षयेत् । स्वभावभावातिशयैर्नारी या मदनाश्रया ॥ १८॥
anuraktā viraktā vā liṅgākāraistu lakṣayet | svabhāvabhāvātiśayairnārī yā madanāśrayā || 18||
करोति निभृतां लीलां नित्यं सा मदनातुरा । सखीमध्ये गुणान् ब्रूते स्वधनं च प्रयच्छति ॥ १९॥
karoti nibhṛtāṃ līlāṃ nityaṃ sā madanāturā | sakhīmadhye guṇān brūte svadhanaṃ ca prayacchati || 19||
पूजयत्यस्य मित्राणि द्वेष्टि शत्रुजनं सदा । गमागमे सखीनां या हृष्टा भवति चाधिकम् ॥ २०॥
pūjayatyasya mitrāṇi dveṣṭi śatrujanaṃ sadā | gamāgame sakhīnāṃ yā hṛṣṭā bhavati cādhikam || 20||
तुष्यत्यस्य कथाभिस्तु सस्नेहं च निरीक्षते । सुप्ते तु पश्चात् स्वपिति चुम्बिता प्रतिचुम्बति ॥ २१॥
tuṣyatyasya kathābhistu sasnehaṃ ca nirīkṣate | supte tu paścāt svapiti cumbitā praticumbati || 21||
उत्तिष्ठत्यपि पूर्वं च तथा क्लेशसहापि च । उत्सवे मुदिता या च व्यसने या च दुःखिता ॥ २२॥
uttiṣṭhatyapi pūrvaṃ ca tathā kleśasahāpi ca | utsave muditā yā ca vyasane yā ca duḥkhitā || 22||
एवंविधैर्गुणैर्युक्ता त्वनुरक्ता तु सा स्मृता । विरक्तायास्तु चिन्हानि चुम्बिता नाभिचुम्बति ॥ २३॥
evaṃvidhairguṇairyuktā tvanuraktā tu sā smṛtā | viraktāyāstu cinhāni cumbitā nābhicumbati || 23||
इति भारतीये नाट्यशास्त्रे त्रयोविंशः ॥
iti bhāratīye nāṭyaśāstre trayoviṃśaḥ ||
इति भारतीये नाट्यशास्त्रे त्रयोविंशः ॥
iti bhāratīye nāṭyaśāstre trayoviṃśaḥ ||
इति भारतीये नाट्यशास्त्रे त्रयोविंशः ॥
iti bhāratīye nāṭyaśāstre trayoviṃśaḥ ||
this is not complete text - please check
this is not complete text - please check
this is not complete text - please check
this is not complete text - please check
this is not complete text - please check
this is not complete text - please check
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
