Dhivarga Begins
अथ धीवर्गः ।। १.५।।
atha dhīvargaḥ || 1.5||
Comprehension (7) - बुद्धि (स्त्री), मनीषा (स्त्री), धिषणा (स्त्री), धी (स्त्री), प्रज्ञा (स्त्री), शेमुषी (स्त्री), मति (स्त्री)
बुद्धिर्मनीषा धिषणा धीः प्रज्ञा शेमुषी मतिः ।। १.५.३१६ ।।
buddhirmanīṣā dhiṣaṇā dhīḥ prajñā śemuṣī matiḥ || 1.5.316 ||
Intellect (7) - प्रेक्षा (स्त्री), उपलब्धि (स्त्री), चित् (स्त्री), संविद् (स्त्री), प्रतिपत् (स्त्री), ज्ञप्ति (स्त्री), चेतना (स्त्री)
प्रेक्षोपलब्धिश्चित्संवित्प्रतिपज्ज्ञप्तिचेतनाः ।। १.५.३१७ ।।
prekṣopalabdhiścitsaṃvitpratipajjñapticetanāḥ || 1.5.317 ||
Intellect. (1) - मेधा (स्त्री), Volition (1) - सङ्कल्प (पुं)
धीर्धारणावती मेधा संकल्पः कर्म मानसम् ।। १.५.३१८ ।।
dhīrdhāraṇāvatī medhā saṃkalpaḥ karma mānasam || 1.5.318 ||
Circumsception. (3) - अवधान (नपुं), समाधान (नपुं), प्रणिधान (नपुं)
अवधानं समाधानं प्रणिधानं तथैव च ।। १.५.३१९ ।।
avadhānaṃ samādhānaṃ praṇidhānaṃ tathaiva ca || 1.5.319 ||
Awareness(2) - चित्ताभोग (पुं), मनस्कार (पुं), Thought (3) - चर्चा (स्त्री), सङ्ख्या (स्त्री), विचारणा (स्त्री)
चित्ताभोगो मनस्कारश्चर्चा संख्या विचारणा ।। १.५.३२० ।।
cittābhogo manaskāraścarcā saṃkhyā vicāraṇā || 1.5.320 ||
Reflection(3) - विमर्श (पुं), भावना (स्त्री), वासना (स्त्री)
विमर्शो भावना चैव वासना च निगद्यते ।। १.५.३२१ ।।
vimarśo bhāvanā caiva vāsanā ca nigadyate || 1.5.321 ||
Logical Reasoning (5) - अध्याहार (पुं), तर्क (पुं), ऊह (पुं), विचिकित्सा (स्त्री), संशय (पुं)
अध्याहारस्तर्क ऊहो विचिकित्सा तु संशयः ।। १.५.३२२ ।।
adhyāhārastarka ūho vicikitsā tu saṃśayaḥ || 1.5.322 ||
Doubt(2) - सन्देह (पुं), द्वापर (पुं), निर्णय (पुं), निश्चय (पुं)
संदेहद्वापरौ चाथ समौ निर्णयनिश्चयौ ।। १.५.३२३ ।।
saṃdehadvāparau cātha samau nirṇayaniścayau || 1.5.323 ||
Atheism(2) - मिथ्यादृष्टि (स्त्री), नास्तिकता (स्त्री), Malice (2) - व्यापाद (पुं), द्रोहचिन्तन (नपुं)
मिथ्यादृष्टिर्नास्तिकता व्यापादो द्रोहचिन्तनम् ।। १.५.३२४ ।।
mithyādṛṣṭirnāstikatā vyāpādo drohacintanam || 1.5.324 ||
Theorem. (2) - सिद्धान्त (पुं), राद्धान्त (पुं), Delusion (3) - भ्रान्ति (स्त्री), मिथ्यामति (स्त्री), भ्रम (पुं)
समौ सिद्धान्तराद्धान्तौ भ्रान्तिर्मिथ्यामतिर्भ्रमः ।। १.५.३२५ ।।
samau siddhāntarāddhāntau bhrāntirmithyāmatirbhramaḥ || 1.5.325 ||
Aggrement. (7) - संविद् (स्त्री), आगू (स्त्री), आगुर् (स्त्री), प्रतिज्ञान (नपुं), नियम (पुं), आश्रव (पुं), संश्रव (पुं)
संविदागूः प्रतिज्ञानं नियमाश्रवसंश्रवाः ।। १.५.३२६ ।।
saṃvidāgūḥ pratijñānaṃ niyamāśravasaṃśravāḥ || 1.5.326 ||
Agrement. (5) - अङ्गीकार (पुं), स्वीकर (पुं), अभ्युपगम (पुं), प्रतिश्रव (पुं), समाधि (पुं)
अङ्गीकाराभ्युपगमप्रतिश्रवसमाधयः ।। १.५.३२७ ।।
aṅgīkārābhyupagamapratiśravasamādhayaḥ || 1.5.327 ||
Spiritual KNowledge. (1) - ज्ञान (नपुं), Scientifc Knowledge. (1) - विज्ञान (नपुं)
मोक्षे धीर्ज्ञानमन्यत्र विज्ञानं शिल्पशास्त्रयोः ।। १.५.३२८ ।।
mokṣe dhīrjñānamanyatra vijñānaṃ śilpaśāstrayoḥ || 1.5.328 ||
Salvation. (6) - मुक्ति (स्त्री), कैवल्य (नपुं), निर्वाण (नपुं), श्रेयस् (नपुं), निःश्रेयस (नपुं), अमृत (नपुं)
मुक्तिः कैवल्यनिर्वाणश्रेयोनिःश्रेयसामृतम् ।। १.५.३२९ ।।
muktiḥ kaivalyanirvāṇaśreyoniḥśreyasāmṛtam || 1.5.329 ||
Salvation. (2) - मोक्ष (पुं), अपवर्ग (पुं), Ignorance. (3) - अज्ञान (नपुं), अविद्या (स्त्री), अहम्मति (स्त्री)
मोक्षोऽपवर्गोऽथाज्ञानमविद्याऽहंमतिः स्त्रियाम् ।। १.५.३३० ।।
mokṣo'pavargo'thājñānamavidyā'haṃmatiḥ striyām || 1.5.330 ||
5 Senses objects - (1) - रूप (नपुं), (2) शब्द (पुं-ज), (3) गन्ध (पुं), (4) - रस (पुं), (5) - स्पर्श (पुं)
रूपं शब्दो गन्धरसस्पर्शाश्च विषया अमी ।। १.५.३३१ ।।
rūpaṃ śabdo gandharasasparśāśca viṣayā amī || 1.5.331 ||
Sense organs. (1) - गोचर (पुं), (2) - इन्द्रियार्थ (पुं), (3) - हृषीक (नपुं), (4) - विषयिन् (नपुं), (5) - इन्द्रिय (नपुं)
गोचरा इन्द्रियार्थाश्च हृषीकं विषयीन्द्रियम् ।। १.५.३३२ ।।
gocarā indriyārthāśca hṛṣīkaṃ viṣayīndriyam || 1.5.332 ||
Intellectual Organs (1) - कर्मेन्द्रिय (नपुं). (2) - धीन्द्रिय (नपुं)
कर्मेन्द्रियं तु पाय्वादि मनोनेत्रादि धीन्द्रियम् ।। १.५.३३३ ।।
karmendriyaṃ tu pāyvādi manonetrādi dhīndriyam || 1.5.333 ||
Astringent. (2) - तुवर (पुं), कषाय (पुं-नपुं), Sweet. (1) - मधुर (पुं), Salt. (1) - लवण (पुं), Bitter (1) - कटु (पुं)
तुवरस्तु कषायोऽस्त्री मधुरो लवणः कटुः ।। १.५.३३४ ।।
tuvarastu kaṣāyo'strī madhuro lavaṇaḥ kaṭuḥ || 1.5.334 ||
Pungent. (1) - तिक्त (पुं) Sour (1) - अम्ल (पुं)
तिक्तोऽम्लश्च रसाः पुंसि तद्वत्सु षडमी त्रिषु ।। १.५.३३५ ।।
tikto'mlaśca rasāḥ puṃsi tadvatsu ṣaḍamī triṣu || 1.5.335 ||
Arome. (1) - परिमल (पुं)
विमर्दोत्थे परिमलो गन्धे जनमनोहरे ।। १.५.३३६ ।।
vimardotthe parimalo gandhe janamanohare || 1.5.336 ||
Sweet Smell (2) - आमोद (पुं), अतिनिर्हारिन् (पुं)
आमोदः सोऽतिनिर्हारी वाच्यलिङ्गत्वमागुणात् ।। १.५.३३७ ।।
āmodaḥ so'tinirhārī vācyaliṅgatvamāguṇāt || 1.5.337 ||
Bad Smell . (2) - समाकर्षिन् (पुं), निर्हारिन् (पुं), Aromatics. (2) - सुरभि (पुं), घ्राणतर्पण (पुं)
समाकर्षी तु निर्हारी सुरभिर्घ्राणतर्पणः ।। १.५.३३८ ।।
samākarṣī tu nirhārī surabhirghrāṇatarpaṇaḥ || 1.5.338 ||
Aromatics (2) - इष्टगन्ध (पुं), सुगन्धि (पुं) Breathe Freshner (3) - आमोदिन् (पुं), मुखवासन (पुं), अगुरुवासन (पुं)
इष्टगन्धः सुगन्धिः स्यादामोदी मुखवासनः ।। १.५.३३९ ।।
iṣṭagandhaḥ sugandhiḥ syādāmodī mukhavāsanaḥ || 1.5.339 ||
Bad Smell. (2) - पूतिगन्धि (पुं), दुर्गन्ध (पुं) Rotten (2) - विस्र (नपुं), आमगन्धि (नपुं)
पूतिगन्धस्तु दुर्गन्धो विस्रं स्यादामगन्धि यत् ।। १.५.३४० ।।
pūtigandhastu durgandho visraṃ syādāmagandhi yat || 1.5.340 ||
White. (7) - शुक्ल (पुं), शुभ्र (पुं), शुचि (पुं), श्वेत (पुं), विशद (पुं), श्येत (पुं), पाण्डर (पुं)
शुक्लशुभ्रशुचिश्वेतविशदश्येतपाण्डराः ।। १.५.३४१ ।।
śuklaśubhraśuciśvetaviśadaśyetapāṇḍarāḥ || 1.5.341 ||
White. (7) - अवदात (पुं), सित (पुं), गौर (पुं), अवलक्ष (पुं), वलक्ष (पुं), धवल (पुं), अर्जुन (पुं)
अवदातः सितो गौरोऽवलक्षो धवलोऽर्जुनः ।। १.५.३४२ ।।
avadātaḥ sito gauro'valakṣo dhavalo'rjunaḥ || 1.5.342 ||
Grey. (3) - हरिण (पुं), पाण्डुर (पुं), पाण्डु (पुं) , ईषद्धवलवर्णः. (2) - ईषत्पाण्डु (पुं), धूसर (पुं)
हरिणः पाण्डुरः पाण्डुरीषत्पाण्डुस्तु धूसरः ।। १.५.३४३ ।।
hariṇaḥ pāṇḍuraḥ pāṇḍurīṣatpāṇḍustu dhūsaraḥ || 1.5.343 ||
Black. (7) - कृष्ण (पुं), नील (पुं), असित (पुं), श्याम (पुं), काल (पुं), श्यामल (पुं), मेचक (पुं)
कृष्णे नीलासितश्यामकालश्यामलमेचकाः ।। १.५.३४४ ।।
kṛṣṇe nīlāsitaśyāmakālaśyāmalamecakāḥ || 1.5.344 ||
Yellow (3) - पीत (पुं), गौर (पुं), हरिद्राभ (पुं) , Green. (4) - पालाश (पुं), पलाश (पुं), हरित (पुं), हरित् (पुं)
पीतो गौरो हरिद्राभः पलाशो हरितो हरित् ।। १.५.३४५ ।।
pīto gauro haridrābhaḥ palāśo harito harit || 1.5.345 ||
Red. (3) - लोहित (पुं), रोहित (पुं), रक्त (पुं) , Crimson Red. (2) - शोण (पुं), कोकनदच्छवि (पुं)
लोहितो रोहितो रक्तः शोणः कोकनदच्छविः ।। १.५.३४६ ।।
lohito rohito raktaḥ śoṇaḥ kokanadacchaviḥ || 1.5.346 ||
Light Pink. (2) - अव्यक्तराग (पुं), अरुण (पुं) , Dark Pink (2) - श्वेतरक्त (पुं), पाटल (पुं)
अव्यक्तरागस्त्वरुणः श्वेतरक्तस्तु पाटलः ।। १.५.३४७ ।।
avyaktarāgastvaruṇaḥ śvetaraktastu pāṭalaḥ || 1.5.347 ||
Brown (2) - श्याव (पुं), कपिश (पुं) , Purple (3) - धूम्र (पुं), धूमल (पुं), कृष्णलोहित (पुं)
श्यावः स्यात्कपिशो धूम्रधूमलौ कृष्णलोहिते ।। १.५.३४८ ।।
śyāvaḥ syātkapiśo dhūmradhūmalau kṛṣṇalohite || 1.5.348 ||
Tawny. (6) - कडार (पुं), कपिल (पुं), पिङ्ग (पुं), पिशङ्ग (पुं), कद्रु (पुं), पिङ्गल (पुं
कडारः कपिलः पिङ्गपिशङ्गौ कद्रुपिङ्गलौ ।। १.५.३४९ ।।
kaḍāraḥ kapilaḥ piṅgapiśaṅgau kadrupiṅgalau || 1.5.349 ||
Variegated. (6) - चित्र (नपुं), किर्मीर (पुं), कर्मीर (पुं), कल्माष (पुं), शबल (पुं), कर्बुर (पुं)चित्रं किर्मीरकल्माषशबलैताश्च कर्बुरे
चित्रं किर्मीरकल्माषशबलैताश्च कर्बुरे ।। १.५.३५० ।।
citraṃ kirmīrakalmāṣaśabalaitāśca karbure || 1.5.350 ||
Colors as words are masculine, as adjectives follow nouns
गुणे शुक्लादयः पुंसि गुणिलिङ्गास्तु तद्वति ॥ ।। १.५.३५१ ।।
guṇe śuklādayaḥ puṃsi guṇiliṅgāstu tadvati || || 1.5.351 ||
Dhivarga Ends
इति धीवर्गः ।। १.५ ।।
iti dhīvargaḥ || 1.5 ||
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
