| |
|

This overlay will guide you through the buttons:

Shloka 1
विद्वद्भिः सेवितः सद्भिर्नित्यमद्वेषरागिभिः । हृदयेनाभ्यनुज्ञातो यो धर्मस्तं निबोधत ॥ २.१॥

PADACHEDA

विद्वद्भिः सेवितः सद्भिः नित्यम् अ द्वेष-रागिभिः । हृदयेन अभ्यनुज्ञातः यः धर्मः तम् निबोधत ॥ २।१॥

TRANSLITERATION

vidvadbhiḥ sevitaḥ sadbhiḥ nityam a dveṣa-rāgibhiḥ . hṛdayena abhyanujñātaḥ yaḥ dharmaḥ tam nibodhata .. 2.1..

ENGLISH MEANING

2.1. Learn that sacred law which is followed by men learned (in the Veda) and assented to in their hearts by the virtuous, who are ever exempt from hatred and inordinate affection.
Shloka 2
कामात्मता न प्रशस्ता न चैवैहास्त्यकामता । काम्यो हि वेदाधिगमः कर्मयोगश्च वैदिकः ॥ २.२॥

PADACHEDA

काम-आत्म-ता न प्रशस्ता न च एव ऐह अस्ति अकाम-ता । काम्यः हि वेद-अधिगमः कर्मयोगः च वैदिकः ॥ २।२॥

TRANSLITERATION

kāma-ātma-tā na praśastā na ca eva aiha asti akāma-tā . kāmyaḥ hi veda-adhigamaḥ karmayogaḥ ca vaidikaḥ .. 2.2..

ENGLISH MEANING

2.2. To act solely from a desire for rewards is not laudable, yet an exemption from that desire is not (to be found) in this (world): for on (that) desire is grounded the study of the Veda and the performance of the actions, prescribed by the Veda.
Shloka 3
सङ्कल्पमूलः कामो वै यज्ञाः सङ्कल्पसम्भवाः । व्रतानि यमधर्माश्च सर्वे सङ्कल्पजाः स्मृताः ॥ २.३॥

PADACHEDA

सङ्कल्प-मूलः कामः वै यज्ञाः सङ्कल्प-सम्भवाः । व्रतानि यम-धर्माः च सर्वे सङ्कल्प-जाः स्मृताः ॥ २।३॥

TRANSLITERATION

saṅkalpa-mūlaḥ kāmaḥ vai yajñāḥ saṅkalpa-sambhavāḥ . vratāni yama-dharmāḥ ca sarve saṅkalpa-jāḥ smṛtāḥ .. 2.3..

ENGLISH MEANING

2.3. The desire (for rewards), indeed, has its root in the conception that an act can yield them, and in consequence of (that) conception sacrifices are performed; vows and the laws prescribing restraints are all stated to be kept through the idea that they will bear fruit.
Shloka 4
अकामस्य क्रिया का चिद्दृश्यते नैह कर्हि चित् । यद्यधि कुरुते किं चित्तत्तत्कामस्य चेष्टितम् ॥ २.४॥

PADACHEDA

अकामस्य क्रिया का चित् दृश्यते ना इह कर्हि चित् । यदि अधि कुरुते किम् चित् तत् तत् कामस्य चेष्टितम् ॥ २।४॥

TRANSLITERATION

akāmasya kriyā kā cit dṛśyate nā iha karhi cit . yadi adhi kurute kim cit tat tat kāmasya ceṣṭitam .. 2.4..

ENGLISH MEANING

2.4. Not a single act here (below) appears ever to be done by a man free from desire; for whatever (man) does, it is (the result of) the impulse of desire.
Shloka 5
तेषु सम्यग्वर्तमानो गच्छत्यमरलोकताम् । यथा सङ्कल्पितांश्चैह सर्वान् कामान् समश्नुते ॥ २.५॥

PADACHEDA

तेषु सम्यक् वर्तमानः गच्छति अमर-लोक-ताम् । यथा सङ्कल्पितान् च एह सर्वान् कामान् समश्नुते ॥ २।५॥

TRANSLITERATION

teṣu samyak vartamānaḥ gacchati amara-loka-tām . yathā saṅkalpitān ca eha sarvān kāmān samaśnute .. 2.5..

ENGLISH MEANING

2.5. He who persists in discharging these (prescribed duties) in the right manner, reaches the deathless state and even in this (life) obtains (the fulfilment of) all the desires that he may have conceived.
Shloka 6
वेदोऽखिलो धर्ममूलं स्मृतिशीले च तद्विदाम् । आचारश्चैव साधूनामात्मनस्तुष्टिरेव च ॥ २.६॥

PADACHEDA

वेदः अखिलः धर्म-मूलम् स्मृति-शीले च तद्-विदाम् । आचारः च एव साधूनाम् आत्मनः तुष्टिः एव च ॥ २।६॥

TRANSLITERATION

vedaḥ akhilaḥ dharma-mūlam smṛti-śīle ca tad-vidām . ācāraḥ ca eva sādhūnām ātmanaḥ tuṣṭiḥ eva ca .. 2.6..

ENGLISH MEANING

2.6. The whole Veda is the (first) source of the sacred law, next the tradition and the virtuous conduct of those who know the (Veda further), also the customs of holy men, and (finally) self-satisfaction.
Shloka 7
यः कश्चित्कस्य चिद्धर्मो मनुना परिकीर्तितः । स सर्वोऽभिहितो वेदे सर्वज्ञानमयो हि सः ॥ २.७॥

PADACHEDA

यः कश्चिद् कस्य चित्-धर्मः मनुना परिकीर्तितः । स सर्वः अभिहितः वेदे सर्व-ज्ञान-मयः हि सः ॥ २।७॥

TRANSLITERATION

yaḥ kaścid kasya cit-dharmaḥ manunā parikīrtitaḥ . sa sarvaḥ abhihitaḥ vede sarva-jñāna-mayaḥ hi saḥ .. 2.7..

ENGLISH MEANING

2.7. Whatever law has been ordained for any (person) by Manu, that has been fully declared in the Veda: for that (sage was) omniscient.
Shloka 8
सर्वं तु समवेक्ष्यैदं निखिलं ज्ञानचक्षुषा । श्रुतिप्रामाण्यतो विद्वान् स्वधर्मे निविशेत वै ॥ २.८॥

PADACHEDA

सर्वम् तु समवेक्ष्य एदम् निखिलम् ज्ञानचक्षुषा । श्रुति-प्रामाण्यतः विद्वान् स्वधर्मे निविशेत वै ॥ २।८॥

TRANSLITERATION

sarvam tu samavekṣya edam nikhilam jñānacakṣuṣā . śruti-prāmāṇyataḥ vidvān svadharme niviśeta vai .. 2.8..

ENGLISH MEANING

2.8. But a learned man after fully scrutinising all this with the eye of knowledge, should, in accordance with the authority of the revealed texts, be intent on (the performance of) his duties.
Shloka 9
श्रुतिस्मृत्योदितं धर्ममनुतिष्ठन् हि मानवः । इह कीर्तिमवाप्नोति प्रेत्य चानुत्तमं सुखम् ॥ २.९॥

PADACHEDA

श्रुति-स्मृत्या उदितम् धर्मम् अनुतिष्ठन् हि मानवः । इह कीर्तिम् अवाप्नोति प्रेत्य च अनुत्तमम् सुखम् ॥ २।९॥

TRANSLITERATION

śruti-smṛtyā uditam dharmam anutiṣṭhan hi mānavaḥ . iha kīrtim avāpnoti pretya ca anuttamam sukham .. 2.9..

ENGLISH MEANING

2.9. For that man who obeys the law prescribed in the revealed texts and in the sacred tradition, gains fame in this (world) and after death unsurpassable bliss.
Shloka 10
श्रुतिस्तु वेदो विज्ञेयो धर्मशास्त्रं तु वै स्मृतिः । ते सर्वार्थेष्वमीमांस्ये ताभ्यां धर्मो हि निर्बभौ ॥ २.१०॥

PADACHEDA

श्रुतिः तु वेदः विज्ञेयः धर्म-शास्त्रम् तु वै स्मृतिः । ते सर्व-अर्थेषु अमीमांस्ये ताभ्याम् धर्मः हि निर्बभौ ॥ २।१०॥

TRANSLITERATION

śrutiḥ tu vedaḥ vijñeyaḥ dharma-śāstram tu vai smṛtiḥ . te sarva-artheṣu amīmāṃsye tābhyām dharmaḥ hi nirbabhau .. 2.10..

ENGLISH MEANING

2.10. But by Sruti (revelation) is meant the Veda, and by Smriti (tradition) the Institutes of the sacred law: those two must not be called into question in any matter, since from those two the sacred law shone forth.
Shloka 11
योऽवमन्येत ते मूले हेतुशास्त्राश्रयाद्द्विजः । स साधुभिर्बहिष्कार्यो नास्तिको वेदनिन्दकः ॥ २.११॥

PADACHEDA

यः अवमन्येत ते मूले हेतु-शास्त्र-आश्रयात् द्विजः । स साधुभिः बहिष्कार्यः नास्तिकः वेद-निन्दकः ॥ २।११॥

TRANSLITERATION

yaḥ avamanyeta te mūle hetu-śāstra-āśrayāt dvijaḥ . sa sādhubhiḥ bahiṣkāryaḥ nāstikaḥ veda-nindakaḥ .. 2.11..

ENGLISH MEANING

2.11. Every twice-born man, who, relying on the Institutes of dialectics, treats with contempt those two sources (of the law), must be cast out by the virtuous, as an atheist and a scorner of the Veda.
Shloka 12
वेदः स्मृतिः सदाचारः स्वस्य च प्रियमात्मनः । एतच्चतुर्विधं प्राहुः साक्षाद्धर्मस्य लक्षणम् ॥ २.१२॥

PADACHEDA

वेदः स्मृतिः सत्-आचारः स्वस्य च प्रियम् आत्मनः । एतत् चतुर्विधम् प्राहुः साक्षात् धर्मस्य लक्षणम् ॥ २।१२॥

TRANSLITERATION

vedaḥ smṛtiḥ sat-ācāraḥ svasya ca priyam ātmanaḥ . etat caturvidham prāhuḥ sākṣāt dharmasya lakṣaṇam .. 2.12..

ENGLISH MEANING

2.12. The Veda, the sacred tradition, the customs of virtuous men, and one’s own pleasure, they declare to be visibly the fourfold means of defining the sacred law.
Shloka 13
अर्थकामेष्वसक्तानां धर्मज्ञानं विधीयते । धर्मं जिज्ञासमानानां प्रमाणं परमं श्रुतिः ॥ २.१३॥

PADACHEDA

अर्थ-कामेषु असक्तानाम् धर्म-ज्ञानम् विधीयते । धर्मम् जिज्ञासमानानाम् प्रमाणम् परमम् श्रुतिः ॥ २।१३॥

TRANSLITERATION

artha-kāmeṣu asaktānām dharma-jñānam vidhīyate . dharmam jijñāsamānānām pramāṇam paramam śrutiḥ .. 2.13..

ENGLISH MEANING

2.13. The knowledge of the sacred law is prescribed for those who are not given to the acquisition of wealth and to the gratification of their desires; to those who seek the knowledge of the sacred law the supreme authority is the revelation (Sruti).
Shloka 14
श्रुतिद्वैधं तु यत्र स्यात्तत्र धर्मावुभौ स्मृतौ । उभावपि हि तौ धर्मौ सम्यगुक्तौ मनीषिभिः ॥ २.१४॥

PADACHEDA

श्रुति-द्वैधम् तु यत्र स्यात् तत्र धर्मौ उभौ स्मृतौ । उभौ अपि हि तौ धर्मौ सम्यक् उक्तौ मनीषिभिः ॥ २।१४॥

TRANSLITERATION

śruti-dvaidham tu yatra syāt tatra dharmau ubhau smṛtau . ubhau api hi tau dharmau samyak uktau manīṣibhiḥ .. 2.14..

ENGLISH MEANING

2.14. But when two sacred texts (Sruti) are conflicting, both are held to be law; for both are pronounced by the wise (to be) valid law.
Shloka 15
उदितेऽनुदिते चैव समयाध्युषिते तथा । सर्वथा वर्तते यज्ञ इतीयं वैदिकी श्रुतिः ॥ २.१५॥

PADACHEDA

उदिते अनुदिते च एव समयाध्युषिते तथा । सर्वथा वर्तते यज्ञः इति इयम् वैदिकी श्रुतिः ॥ २।१५॥

TRANSLITERATION

udite anudite ca eva samayādhyuṣite tathā . sarvathā vartate yajñaḥ iti iyam vaidikī śrutiḥ .. 2.15..

ENGLISH MEANING

2.15. (Thus) the (Agnihotra) sacrifice may be (optionally) performed, at any time after the sun has risen, before he has risen, or when neither sun nor stars are visible; that (is declared) by Vedic texts.
Shloka 16
निषेकादिश्मशानान्तो मन्त्रैर्यस्योदितो विधिः । तस्य शास्त्रेऽधिकारोऽस्मिन् ज्ञेयो नान्यस्य कस्य चित् ॥ २.१६॥

PADACHEDA

निषेक-आदि-श्मशान-अन्तः मन्त्रैः यस्य उदितः विधिः । तस्य शास्त्रे अधिकारः अस्मिन् ज्ञेयः न अन्यस्य कस्य चित् ॥ २।१६॥

TRANSLITERATION

niṣeka-ādi-śmaśāna-antaḥ mantraiḥ yasya uditaḥ vidhiḥ . tasya śāstre adhikāraḥ asmin jñeyaḥ na anyasya kasya cit .. 2.16..

ENGLISH MEANING

2.16. Know that he for whom (the performance of) the ceremonies beginning with the rite of impregnation (Garbhadhana) and ending with the funeral rite (Antyeshti) is prescribed, while sacred formulas are being recited, is entitled (to study) these Institutes, but no other man whatsoever.
Shloka 17
सरस्वतीदृशद्वत्योर्देवनद्योर्यदन्तरम् । तं देवनिर्मितं देशं ब्रह्मावर्तं प्रचक्षते ॥ २.१७॥

PADACHEDA

सरस्वती-दृशद्वत्योः देव-नद्योः यत् अन्तरम् । तम् देव-निर्मितम् देशम् ब्रह्मावर्तम् प्रचक्षते ॥ २।१७॥

TRANSLITERATION

sarasvatī-dṛśadvatyoḥ deva-nadyoḥ yat antaram . tam deva-nirmitam deśam brahmāvartam pracakṣate .. 2.17..

ENGLISH MEANING

2.17. That land, created by the gods, which lies between the two divine rivers Sarasvati and Drishadvati, the (sages) call Brahmavarta.
Shloka 18
तस्मिन् देशे य आचारः पारम्पर्यक्रमागतः । वर्णानां सान्तरालानां स सदाचार उच्यते ॥ २.१८॥

PADACHEDA

तस्मिन् देशे यः आचारः पारम्पर्य-क्रम-आगतः । वर्णानाम् स अन्तरालानाम् स सत्-आचारः उच्यते ॥ २।१८॥

TRANSLITERATION

tasmin deśe yaḥ ācāraḥ pāramparya-krama-āgataḥ . varṇānām sa antarālānām sa sat-ācāraḥ ucyate .. 2.18..

ENGLISH MEANING

2.18. The custom handed down in regular succession (since time immemorial) among the (four chief) castes (varna) and the mixed (races) of that country, is called the conduct of virtuous men.
Shloka 19
कुरुक्षेत्रं च मत्स्याश्च पञ्चालाः शूरसेनकाः । एष ब्रह्मर्षिदेशो वै ब्रह्मावर्तादनन्तरः ॥ २.१९॥

PADACHEDA

कुरुक्षेत्रम् च मत्स्याः च पञ्चालाः शूरसेनकाः । एष ब्रह्मर्षि-देशः वै ब्रह्मावर्तात् अनन्तरः ॥ २।१९॥

TRANSLITERATION

kurukṣetram ca matsyāḥ ca pañcālāḥ śūrasenakāḥ . eṣa brahmarṣi-deśaḥ vai brahmāvartāt anantaraḥ .. 2.19..

ENGLISH MEANING

2.19. The plain of the Kurus, the (country of the) Matsyas, Pankalas, and Surasenakas, these (form), indeed, the country of the Brahmarshis (Brahmanical sages, which ranks) immediately after Brahmavarta.
Shloka 20
एतद्देशप्रसूतस्य सकाशादग्रजन्मनः । स्वं स्वं चरित्रं शिक्षेरन् पृथिव्यां सर्वमानवाः ॥ २.२०॥

PADACHEDA

एतद्-देश-प्रसूतस्य सकाशात् अग्रजन्मनः । स्वम् स्वम् चरित्रम् शिक्षेरन् पृथिव्याम् सर्व-मानवाः ॥ २।२०॥

TRANSLITERATION

etad-deśa-prasūtasya sakāśāt agrajanmanaḥ . svam svam caritram śikṣeran pṛthivyām sarva-mānavāḥ .. 2.20..

ENGLISH MEANING

2.20. From a Brahmana, born in that country, let all men on earth learn their several usages.
Shloka 21
हिमवद्विन्ध्ययोर्मध्यं यत्प्राग्विनशनादपि । प्रत्यगेव प्रयागाच्च मध्यदेशः प्रकीर्तितः ॥ २.२१॥

PADACHEDA

हिमवत्-विन्ध्ययोः मध्यम् यत् प्राक् विनशनात् अपि । प्रत्यक् एव प्रयागात् च मध्यदेशः प्रकीर्तितः ॥ २।२१॥

TRANSLITERATION

himavat-vindhyayoḥ madhyam yat prāk vinaśanāt api . pratyak eva prayāgāt ca madhyadeśaḥ prakīrtitaḥ .. 2.21..

ENGLISH MEANING

2.21. That (country) which (lies) between the Himavat and the Vindhya (mountains) to the east of Prayaga and to the west of Vinasana (the place where the river Sarasvati disappears) is called Madhyadesa (the central region).
Shloka 22
आ समुद्रात्तु वै पूर्वादा समुद्राच्च पश्चिमात् । तयोरेवान्तरं गिर्योरार्यावर्तं विदुर्बुधाः ॥ २.२२॥

PADACHEDA

आ समुद्रात् तु वै पूर्वात् आ समुद्रात् च पश्चिमात् । तयोः एव अन्तरम् गिर्योः आर्यावर्तम् विदुः बुधाः ॥ २।२२॥

TRANSLITERATION

ā samudrāt tu vai pūrvāt ā samudrāt ca paścimāt . tayoḥ eva antaram giryoḥ āryāvartam viduḥ budhāḥ .. 2.22..

ENGLISH MEANING

2.22. But (the tract) between those two mountains (just mentioned), which (extends) as far as the eastern and the western oceans, the wise call Aryavarta (the country of the Aryans).
Shloka 23
कृष्णसारस्तु चरति मृगो यत्र स्वभावतः । स ज्ञेयो यज्ञियो देशो म्लेच्छदेशस्त्वतः परः ॥ २.२३॥

PADACHEDA

कृष्णसारः तु चरति मृगः यत्र स्वभावतः । स ज्ञेयः यज्ञियः देशः म्लेच्छ-देशः तु अतस् परः ॥ २।२३॥

TRANSLITERATION

kṛṣṇasāraḥ tu carati mṛgaḥ yatra svabhāvataḥ . sa jñeyaḥ yajñiyaḥ deśaḥ mleccha-deśaḥ tu atas paraḥ .. 2.23..

ENGLISH MEANING

2.23. That land where the black antelope naturally roams, one must know to be fit for the performance of sacrifices; (the tract) different from that (is) the country of the Mlekkhas (barbarians).
Shloka 24
एतान्द्विजातयो देशान् संश्रयेरन् प्रयत्नतः । शूद्रस्तु यस्मिंस्तस्मिन् वा निवसेद्वृत्तिकर्शितः ॥ २.२४॥

PADACHEDA

एतान् द्विजातयः देशान् संश्रयेरन् प्रयत्नतः । शूद्रः तु यस्मिन् तस्मिन् वा निवसेत् वृत्ति-कर्शितः ॥ २।२४॥

TRANSLITERATION

etān dvijātayaḥ deśān saṃśrayeran prayatnataḥ . śūdraḥ tu yasmin tasmin vā nivaset vṛtti-karśitaḥ .. 2.24..

ENGLISH MEANING

2.24. Let twice-born men seek to dwell in those (above-mentioned countries); but a Sudra, distressed for subsistence, may reside anywhere.
Shloka 25
एषा धर्मस्य वो योनिः समासेन प्रकीर्तिता । सम्भवश्चास्य सर्वस्य वर्णधर्मान्निबोधत ॥ २.२५॥

PADACHEDA

एषा धर्मस्य वः योनिः समासेन प्रकीर्तिता । सम्भवः च अस्य सर्वस्य वर्ण-धर्मान् निबोधत ॥ २।२५॥

TRANSLITERATION

eṣā dharmasya vaḥ yoniḥ samāsena prakīrtitā . sambhavaḥ ca asya sarvasya varṇa-dharmān nibodhata .. 2.25..

ENGLISH MEANING

2.25. Thus has the origin of the sacred law been succinctly described to you and the origin of this universe; learn (now) the duties of the castes (varna).
Shloka 26
वैदिकैः कर्मभिः पुण्यैर्निषेकादिर्द्विजन्मनाम् । कार्यः शरीरसंस्कारः पावनः प्रेत्य चैह च ॥ २.२६॥

PADACHEDA

वैदिकैः कर्मभिः पुण्यैः निषेक-आदिः द्विजन्मनाम् । कार्यः शरीर-संस्कारः पावनः प्रेत्य च एह च ॥ २।२६॥

TRANSLITERATION

vaidikaiḥ karmabhiḥ puṇyaiḥ niṣeka-ādiḥ dvijanmanām . kāryaḥ śarīra-saṃskāraḥ pāvanaḥ pretya ca eha ca .. 2.26..

ENGLISH MEANING

2.26. With holy rites, prescribed by the Veda, must the ceremony on conception and other sacraments be performed for twice-born men, which sanctify the body and purify (from sin) in this (life) and after death.
Shloka 27
गार्भैर्होमैर्जातकर्मचौडमौञ्जीनिबन्धनैः । बैजिकं गार्भिकं चैनं द्विजानामपमृज्यते ॥ २.२७॥

PADACHEDA

गार्भैः होमैः जातकर्म-चौड-मौञ्जीनिबन्धनैः । बैजिकम् गार्भिकम् च एनम् द्विजानाम् अपमृज्यते ॥ २।२७॥

TRANSLITERATION

gārbhaiḥ homaiḥ jātakarma-cauḍa-mauñjīnibandhanaiḥ . baijikam gārbhikam ca enam dvijānām apamṛjyate .. 2.27..

ENGLISH MEANING

2.27. By burnt oblations during (the mother’s) pregnancy, by the Gatakarman (the ceremony after birth), the Kauda (tonsure), and the Maungibandhana (the tying of the sacred girdle of Munga grass) is the taint, derived from both parents, removed from twice-born men.
Shloka 28
स्वाध्यायेन व्रतैर्होमैस्त्रैविद्येनेज्यया सुतैः । महायज्ञैश्च यज्ञैश्च ब्राह्मीयं क्रियते तनुः ॥ २.२८॥

PADACHEDA

स्वाध्यायेन व्रतैः होमैः त्रैविद्येन इज्यया सुतैः । महायज्ञैः च यज्ञैः च ब्राह्मी इयम् क्रियते तनुः ॥ २।२८॥

TRANSLITERATION

svādhyāyena vrataiḥ homaiḥ traividyena ijyayā sutaiḥ . mahāyajñaiḥ ca yajñaiḥ ca brāhmī iyam kriyate tanuḥ .. 2.28..

ENGLISH MEANING

2.28. By the study of the Veda, by vows, by burnt oblations, by (the recitation of) sacred texts, by the (acquisition of the) threefold sacred science, by offering (to the gods, Rishis, and manes), by (the procreation of) sons, by the great sacrifices, and by (Srauta) rites this (human) body is made fit for (union with) Brahman.
Shloka 29
प्राङ्नाभिवर्धनात्पुंसो जातकर्म विधीयते । मन्त्रवत्प्राशनं चास्य हिरण्यमधुसर्पिषाम् ॥ २.२९॥

PADACHEDA

प्राक् नाभि-वर्धनात् पुंसः जातकर्म विधीयते । मन्त्रवत् प्राशनम् च अस्य हिरण्य-मधु-सर्पिषाम् ॥ २।२९॥

TRANSLITERATION

prāk nābhi-vardhanāt puṃsaḥ jātakarma vidhīyate . mantravat prāśanam ca asya hiraṇya-madhu-sarpiṣām .. 2.29..

ENGLISH MEANING

2.29. Before the navel-string is cut, the Gatakarman (birth-rite) must be performed for a male (child); and while sacred formulas are being recited, he must be fed with gold, honey, and butter.
Shloka 30
नामधेयं दशम्यां तु द्वादश्यां वाऽस्य कारयेत् । पुण्ये तिथौ मुहूर्ते वा नक्षत्रे वा गुणान्विते ॥ २.३०॥

PADACHEDA

नामधेयम् दशम्याम् तु द्वादश्याम् वा अस्य कारयेत् । पुण्ये तिथौ मुहूर्ते वा नक्षत्रे वा गुण-अन्विते ॥ २।३०॥

TRANSLITERATION

nāmadheyam daśamyām tu dvādaśyām vā asya kārayet . puṇye tithau muhūrte vā nakṣatre vā guṇa-anvite .. 2.30..

ENGLISH MEANING

2.30. But let (the father perform or) cause to be performed the Namadheya (the rite of naming the child), on the tenth or twelfth (day after birth), or on a lucky lunar day, in a lucky muhurta, under an auspicious constellation.
Shloka 31
मङ्गल्यं ब्राह्मणस्य स्यात्क्षत्रियस्य बलान्वितम् । वैश्यस्य धनसंयुक्तं शूद्रस्य तु जुगुप्सितम् ॥ २.३१॥

PADACHEDA

मङ्गल्यम् ब्राह्मणस्य स्यात् क्षत्रियस्य बल-अन्वितम् । वैश्यस्य धन-संयुक्तम् शूद्रस्य तु जुगुप्सितम् ॥ २।३१॥

TRANSLITERATION

maṅgalyam brāhmaṇasya syāt kṣatriyasya bala-anvitam . vaiśyasya dhana-saṃyuktam śūdrasya tu jugupsitam .. 2.31..

ENGLISH MEANING

2.31. Let (the first part of) a Brahmana’s name (denote something) auspicious, a Kshatriya’s be connected with power, and a Vaisya’s with wealth, but a Sudra’s (express something) contemptible.
Shloka 32
शर्मवद्ब्राह्मणस्य स्याद्राज्ञो रक्षासमन्वितम् । राज्ञावैश्यस्य पुष्टिसंयुक्तं शूद्रस्य प्रेष्यसंयुतम् ॥ २.३२॥

PADACHEDA

शर्मवत् ब्राह्मणस्य स्यात् राज्ञः रक्षा-समन्वितम् । राज्ञा वैश्यस्य पुष्टि-संयुक्तम् शूद्रस्य प्रेष्य-संयुतम् ॥ २।३२॥

TRANSLITERATION

śarmavat brāhmaṇasya syāt rājñaḥ rakṣā-samanvitam . rājñā vaiśyasya puṣṭi-saṃyuktam śūdrasya preṣya-saṃyutam .. 2.32..

ENGLISH MEANING

2.32. (The second part of) a Brahmana’s (name) shall be (a word) implying happiness, of a Kshatriya’s (a word) implying protection, of a Vaisya’s (a term) expressive of thriving, and of a Sudra’s (an expression) denoting service.
Shloka 33
स्त्रीणां सुखौद्यमक्रूरं विस्पष्टार्थं मनोहरम् । मङ्गल्यं दीर्घवर्णान्तमाशीर्वादाभिधानवत् ॥ २.३३॥

PADACHEDA

स्त्रीणाम् सुख-औद्यम् अक्रूरम् विस्पष्ट-अर्थम् मनोहरम् । मङ्गल्यम् दीर्घ-वर्ण-अन्तम् आशीर्वाद-अभिधान-वत् ॥ २।३३॥

TRANSLITERATION

strīṇām sukha-audyam akrūram vispaṣṭa-artham manoharam . maṅgalyam dīrgha-varṇa-antam āśīrvāda-abhidhāna-vat .. 2.33..

ENGLISH MEANING

2.33. The names of women should be easy to pronounce, not imply anything dreadful, possess a plain meaning, be pleasing and auspicious, end in long vowels, and contain a word of benediction.
Shloka 34
चतुर्थे मासि कर्तव्यं शिशोर्निष्क्रमणं गृहात् । षष्ठेऽन्नप्राशनं मासि यद्वैष्टं मङ्गलं कुले ॥ २.३४॥

PADACHEDA

चतुर्थे मासि कर्तव्यम् शिशोः निष्क्रमणम् गृहात् । षष्ठे अन्नप्राशनम् मासि यत् वा एष्टम् मङ्गलम् कुले ॥ २।३४॥

TRANSLITERATION

caturthe māsi kartavyam śiśoḥ niṣkramaṇam gṛhāt . ṣaṣṭhe annaprāśanam māsi yat vā eṣṭam maṅgalam kule .. 2.34..

ENGLISH MEANING

2.34. In the fourth month the Nishkramana (the first leaving of the house) of the child should be performed, in the sixth month the Annaprasana (first feeding with rice), and optionally (any other) auspicious ceremony required by (the custom of) the family.
Shloka 35
चूडाकर्म द्विजातीनां सर्वेषामेव धर्मतः । प्रथमेऽब्दे तृतीये वा कर्तव्यं श्रुतिनोदनात् ॥ २.३५॥

PADACHEDA

चूडाकर्म द्विजातीनाम् सर्वेषाम् एव धर्मतः । प्रथमे अब्दे तृतीये वा कर्तव्यम् श्रुति-नोदनात् ॥ २।३५॥

TRANSLITERATION

cūḍākarma dvijātīnām sarveṣām eva dharmataḥ . prathame abde tṛtīye vā kartavyam śruti-nodanāt .. 2.35..

ENGLISH MEANING

2.35. According to the teaching of the revealed texts, the Kudakarman (tonsure) must be performed, for the sake of spiritual merit, by all twice-born men in the first or third year.
Shloka 36
गर्भाष्टमेऽब्दे कुर्वीत ब्राह्मणस्यौपनायनम् । गर्भादेकादशे राज्ञो गर्भात्तु द्वादशे विशः ॥ २.३६॥

PADACHEDA

गर्भ-अष्टमे अब्दे कुर्वीत ब्राह्मणस्य औपनायनम् । गर्भात् एकादशे राज्ञः गर्भात् तु द्वादशे विशः ॥ २।३६॥

TRANSLITERATION

garbha-aṣṭame abde kurvīta brāhmaṇasya aupanāyanam . garbhāt ekādaśe rājñaḥ garbhāt tu dvādaśe viśaḥ .. 2.36..

ENGLISH MEANING

2.36. In the eighth year after conception, one should perform the initiation (upanayana) of a Brahmana, in the eleventh after conception (that) of a Kshatriya, but in the twelfth that of a Vaisya.
Shloka 37
ब्रह्मवर्चसकामस्य कार्यो विप्रस्य पञ्चमे । राज्ञो बलार्थिनः षष्ठे वैश्यस्यैहार्थिनोऽष्टमे ॥ २.३७॥

PADACHEDA

ब्रह्मवर्चस-कामस्य कार्यः विप्रस्य पञ्चमे । राज्ञः बल-अर्थिनः षष्ठे वैश्यस्य ऐह-अर्थिनः अष्टमे ॥ २।३७॥

TRANSLITERATION

brahmavarcasa-kāmasya kāryaḥ viprasya pañcame . rājñaḥ bala-arthinaḥ ṣaṣṭhe vaiśyasya aiha-arthinaḥ aṣṭame .. 2.37..

ENGLISH MEANING

2.37. (The initiation) of a Brahmana who desires proficiency in sacred learning should take place in the fifth (year after conception), (that) of a Kshatriya who wishes to become powerful in the sixth, (and that) of a Vaisya who longs for (success in his) business in the eighth.
Shloka 38
आ षोडशाद्ब्राह्मणस्य सावित्री नातिवर्तते । आ द्वाविंशात्क्षत्रबन्धोरा चतुर्विंशतेर्विशः ॥ २.३८॥

PADACHEDA

आ षोडशात् ब्राह्मणस्य सावित्री न अतिवर्तते । आ द्वाविंशात् क्षत्रबन्धोः आ चतुर्विंशतेः विशः ॥ २।३८॥

TRANSLITERATION

ā ṣoḍaśāt brāhmaṇasya sāvitrī na ativartate . ā dvāviṃśāt kṣatrabandhoḥ ā caturviṃśateḥ viśaḥ .. 2.38..

ENGLISH MEANING

2.38. The (time for the) Savitri (initiation) of a Brahmana does not pass until the completion of the sixteenth year (after conception), of a Kshatriya until the completion of the twenty-second, and of a Vaisya until the completion of the twenty-fourth.
Shloka 39
अत ऊर्ध्वं त्रयोऽप्येते यथाकालमसंस्कृताः । सावित्रीपतिता व्रात्या भवन्त्यार्यविगर्हिताः ॥ २.३९॥

PADACHEDA

अतस् ऊर्ध्वम् त्रयः अपि एते यथाकालम् असंस्कृताः । सावित्रीपतिताः व्रात्याः भवन्ति आर्य-विगर्हिताः ॥ २।३९॥

TRANSLITERATION

atas ūrdhvam trayaḥ api ete yathākālam asaṃskṛtāḥ . sāvitrīpatitāḥ vrātyāḥ bhavanti ārya-vigarhitāḥ .. 2.39..

ENGLISH MEANING

2.39. After those (periods men of) these three (castes) who have not received the sacrament at the proper time, become Vratyas (outcasts), excluded from the Savitri (initiation) and despised by the Aryans.
Shloka 40
नैतैरपूतैर्विधिवदापद्यपि हि कर्हि चित् । ब्राह्मान् यौनांश्च सम्बन्धान्नाचरेद् ब्राह्मणैः सह ॥ २.४०॥

PADACHEDA

न एतैः अपूतैः विधिवत् आपदि अपि हि कर्हि चित् । ब्राह्मान् यौनान् च सम्बन्धात् न आचरेत् ब्राह्मणैः सह ॥ २।४०॥

TRANSLITERATION

na etaiḥ apūtaiḥ vidhivat āpadi api hi karhi cit . brāhmān yaunān ca sambandhāt na ācaret brāhmaṇaiḥ saha .. 2.40..

ENGLISH MEANING

2.40. With such men, if they have not been purified according to the rule, let no Brahmana ever, even in times of distress, form a connexion either through the Veda or by marriage.
Shloka 41
कार्ष्णरौरवबास्तानि चर्माणि ब्रह्मचारिणः । वसीरन्नानुपूर्व्येण शाणक्षौमाविकानि च ॥ २.४१॥

PADACHEDA

कार्ष्ण-रौरव-बास्तानि चर्माणि ब्रह्मचारिणः । वसीरन् आनुपूर्व्येण शाण-क्षौम-आविकानि च ॥ २।४१॥

TRANSLITERATION

kārṣṇa-raurava-bāstāni carmāṇi brahmacāriṇaḥ . vasīran ānupūrvyeṇa śāṇa-kṣauma-āvikāni ca .. 2.41..

ENGLISH MEANING

2.41. Let students, according to the order (of their castes), wear (as upper dresses) the skins of black antelopes, spotted deer, and he-goats, and (lower garments) made of hemp, flax or wool.
Shloka 42
मौञ्जी त्रिवृत्समा श्लक्ष्णा कार्या विप्रस्य मेखला । क्षत्रियस्य तु मौर्वी ज्या वैश्यस्य शणतान्तवी ॥ २.४२॥

PADACHEDA

मौञ्जी त्रिवृत्-समा श्लक्ष्णा कार्या विप्रस्य मेखला । क्षत्रियस्य तु मौर्वी ज्या वैश्यस्य शण-तान्तवी ॥ २।४२॥

TRANSLITERATION

mauñjī trivṛt-samā ślakṣṇā kāryā viprasya mekhalā . kṣatriyasya tu maurvī jyā vaiśyasya śaṇa-tāntavī .. 2.42..

ENGLISH MEANING

2.42. The girdle of a Brahmana shall consist of a of a triple cord of Munga grass, smooth and soft; (that) of a Kshatriya, of a bowstring, made of Murva fibres; (that) of a Vaisya, of hempen threads.
Shloka 43
मुञ्जालाभे तु कर्तव्याः कुशाश्मन्तकबल्वजैः । त्रिवृता ग्रन्थिनैकेन त्रिभिः पञ्चभिरेव वा ॥ २.४३॥

PADACHEDA

मुञ्ज-अलाभे तु कर्तव्याः कुश-अश्मन्तक-बल्वजैः । त्रिवृता ग्रन्थिना एकेन त्रिभिः पञ्चभिः एव वा ॥ २।४३॥

TRANSLITERATION

muñja-alābhe tu kartavyāḥ kuśa-aśmantaka-balvajaiḥ . trivṛtā granthinā ekena tribhiḥ pañcabhiḥ eva vā .. 2.43..

ENGLISH MEANING

2.43. If Munga grass (and so forth) be not procurable, (the girdles) may be made of Kusa, Asmantaka, and Balbaga (fibres), with a single threefold knot, or with three or five (knots according to the custom of the family).
Shloka 44
कार्पासमुपवीतं स्याद्विप्रस्यौर्ध्ववृतं त्रिवृत् । शणसूत्रमयं राज्ञो वैश्यस्याविकसौत्रिकम् ॥ २.४४॥

PADACHEDA

कार्पासम् उपवीतम् स्यात् विप्रस्य और्ध्ववृतम् त्रिवृत् । शण-सूत्र-मयम् राज्ञः वैश्यस्य आविक-सौत्रिकम् ॥ २।४४॥

TRANSLITERATION

kārpāsam upavītam syāt viprasya aurdhvavṛtam trivṛt . śaṇa-sūtra-mayam rājñaḥ vaiśyasya āvika-sautrikam .. 2.44..

ENGLISH MEANING

2.44. The sacrificial string of a Brahmana shall be made of cotton, (shall be) twisted to the right, (and consist) of three threads, that of a Kshatriya of hempen threads, (and) that of a Vaisya of woollen threads.
Shloka 45
ब्राह्मणो बैल्वपालाशौ क्षत्रियो वाटखादिरौ । पैलवौदुम्बरौ वैश्यो दण्डानर्हन्ति धर्मतः ॥ २.४५॥

PADACHEDA

ब्राह्मणः बैल्व-पालाशौ क्षत्रियः वाट-खादिरौ । पैलव-औदुम्बरौ वैश्यः दण्डान् अर्हन्ति धर्मतः ॥ २।४५॥

TRANSLITERATION

brāhmaṇaḥ bailva-pālāśau kṣatriyaḥ vāṭa-khādirau . pailava-audumbarau vaiśyaḥ daṇḍān arhanti dharmataḥ .. 2.45..

ENGLISH MEANING

2.45. A Brahmana shall (carry), according to the sacred law, a staff of Bilva or Palasa; a Kshatriya, of Vata or Khadira; (and) a Vaisya, of Pilu or Udumbara.
Shloka 46
केशान्तिको ब्राह्मणस्य दण्डः कार्यः प्रमाणतः । ललाटसम्मितो राज्ञः स्यात्तु नासान्तिको विशः ॥ २.४६॥

PADACHEDA

केश-अन्तिकः ब्राह्मणस्य दण्डः कार्यः प्रमाणतः । ललाट-सम्मितः राज्ञः स्यात् तु नासा-अन्तिकः विशः ॥ २।४६॥

TRANSLITERATION

keśa-antikaḥ brāhmaṇasya daṇḍaḥ kāryaḥ pramāṇataḥ . lalāṭa-sammitaḥ rājñaḥ syāt tu nāsā-antikaḥ viśaḥ .. 2.46..

ENGLISH MEANING

2.46. The staff of a Brahmana shall be made of such length as to reach the end of his hair; that of a Kshatriya, to reach his forehead; (and) that of a Vaisya, to reach (the tip of his) nose.
Shloka 47
ऋजवस्ते तु सर्वे स्युरव्रणाः सौम्यदर्शनाः । अनुद्वेगकरा नॄणां सत्वचोऽनग्निदूषिताः ॥ २.४७॥

PADACHEDA

ऋजवः ते तु सर्वे स्युः अव्रणाः सौम्य-दर्शनाः । अनुद्वेग-कराः नॄणाम् स त्वचः अनग्नि-दूषिताः ॥ २।४७॥

TRANSLITERATION

ṛjavaḥ te tu sarve syuḥ avraṇāḥ saumya-darśanāḥ . anudvega-karāḥ nṝṇām sa tvacaḥ anagni-dūṣitāḥ .. 2.47..

ENGLISH MEANING

2.47. Let all the staves be straight, without a blemish, handsome to look at, not likely to terrify men, with their bark perfect, unhurt by fire.
Shloka 48
प्रतिगृह्येप्सितं दण्डमुपस्थाय च भास्करम् । प्रदक्षिणं परीत्याग्निं चरेद्भैक्षं यथाविधि ॥ २.४८॥

PADACHEDA

प्रतिगृह्य ईप्सितम् दण्डम् उपस्थाय च भास्करम् । प्रदक्षिणम् परीत्य अग्निम् चरेत् भैक्षम् यथाविधि ॥ २।४८॥

TRANSLITERATION

pratigṛhya īpsitam daṇḍam upasthāya ca bhāskaram . pradakṣiṇam parītya agnim caret bhaikṣam yathāvidhi .. 2.48..

ENGLISH MEANING

2.48. Having taken a staff according to his choice, having worshipped the sun and walked round the fire, turning his right hand towards it, (the student) should beg alms according to the prescribed rule.
Shloka 49
भवत्पूर्वं चरेद्भैक्षमुपनीतो द्विजोत्तमः । भवन्मध्यं तु राजन्यो वैश्यस्तु भवदुत्तरम् ॥ २.४९॥

PADACHEDA

भवत्-पूर्वम् चरेत् भैक्षम् उपनीतः द्विजोत्तमः । भवत्-मध्यम् तु राजन्यः वैश्यः तु भवत्-उत्तरम् ॥ २।४९॥

TRANSLITERATION

bhavat-pūrvam caret bhaikṣam upanītaḥ dvijottamaḥ . bhavat-madhyam tu rājanyaḥ vaiśyaḥ tu bhavat-uttaram .. 2.49..

ENGLISH MEANING

2.49. An initiated Brahmana should beg, beginning (his request with the word) lady (bhavati); a Kshatriya, placing (the word) lady in the middle, but a Vaisya, placing it at the end (of the formula).
Shloka 50
मातरं वा स्वसारं वा मातुर्वा भगिनीं निजाम् । भिक्षेत भिक्षां प्रथमं या चैनं नावमानयेत् ॥ २.५०॥

PADACHEDA

मातरम् वा स्वसारम् वा मातुः वा भगिनीम् निजाम् । भिक्षेत भिक्षाम् प्रथमम् या च एनम् न अवमानयेत् ॥ २।५०॥

TRANSLITERATION

mātaram vā svasāram vā mātuḥ vā bhaginīm nijām . bhikṣeta bhikṣām prathamam yā ca enam na avamānayet .. 2.50..

ENGLISH MEANING

2.50. Let him first beg food of his mother, or of his sister, or of his own maternal aunt, or of (some other) female who will not disgrace him (by a refusal).
Shloka 51
समाहृत्य तु तद्भैक्षं यावदन्नममायया । यावदर्थंनिवेद्य गुरवेऽश्नीयादाचम्य प्राङ्मुखः शुचिः ॥ २.५१॥

PADACHEDA

समाहृत्य तु तत् भैक्षम् यावत् अन्नम् अमायया । यावदर्थम् निवेद्य गुरवे अश्नीयात् आचम्य प्राच्-मुखः शुचिः ॥ २।५१॥

TRANSLITERATION

samāhṛtya tu tat bhaikṣam yāvat annam amāyayā . yāvadartham nivedya gurave aśnīyāt ācamya prāc-mukhaḥ śuciḥ .. 2.51..

ENGLISH MEANING

2.51. Having collected as much food as is required (from several persons), and having announced it without guile to his teacher, let him eat, turning his face towards the east, and having purified himself by sipping water.
Shloka 52
आयुष्यं प्राङ्मुखो भुङ्क्ते यशस्यं दक्षिणामुखः । श्रियं प्रत्यङ्मुखो भुङ्क्ते ऋतं भुङ्क्ते ह्युदङ्मुखः ॥ २.५२॥

PADACHEDA

आयुष्यम् प्राच्-मुखः भुङ्क्ते यशस्यम् दक्षिणा-मुखः । श्रियम् प्रत्यक्-मुखः भुङ्क्ते ऋतम् भुङ्क्ते हि उदक्-मुखः ॥ २।५२॥

TRANSLITERATION

āyuṣyam prāc-mukhaḥ bhuṅkte yaśasyam dakṣiṇā-mukhaḥ . śriyam pratyak-mukhaḥ bhuṅkte ṛtam bhuṅkte hi udak-mukhaḥ .. 2.52..

ENGLISH MEANING

2.52. (His meal will procure) long life, if he eats facing the east; fame, if he turns to the south; prosperity, if he turns to the west; truthfulness, if he faces the east.
Shloka 53
उपस्पृश्य द्विजो नित्यमन्नमद्यात्समाहितः । भुक्त्वा चौपस्पृशेत्सम्यगद्भिः खानि च संस्पृशेत् ॥ २.५३॥

PADACHEDA

उपस्पृश्य द्विजः नित्यम् अन्नम् अद्यात् समाहितः । भुक्त्वा च एपस्पृशेत् सम्यक् अद्भिः खानि च संस्पृशेत् ॥ २।५३॥

TRANSLITERATION

upaspṛśya dvijaḥ nityam annam adyāt samāhitaḥ . bhuktvā ca epaspṛśet samyak adbhiḥ khāni ca saṃspṛśet .. 2.53..

ENGLISH MEANING

2.53. Let a twice-born man always eat his food with concentrated mind, after performing an ablution; and after he has eaten, let him duly cleanse himself with water and sprinkle the cavities (of his head).
Shloka 54
पूजयेदशनं नित्यमद्याच्चैतदकुत्सयन् । दृष्ट्वा हृष्येत्प्रसीदेच्च प्रतिनन्देच्च सर्वशः ॥ २.५४॥

PADACHEDA

पूजयेत् अशनम् नित्यम् अद्यात् च एतत् अकुत्सयन् । दृष्ट्वा हृष्येत् प्रसीदेत् च प्रतिनन्देत् च सर्वशस् ॥ २।५४॥

TRANSLITERATION

pūjayet aśanam nityam adyāt ca etat akutsayan . dṛṣṭvā hṛṣyet prasīdet ca pratinandet ca sarvaśas .. 2.54..

ENGLISH MEANING

2.54. Let him always worship his food, and eat it without contempt; when he sees it, let him rejoice, show a pleased face, and pray that he may always obtain it.
Shloka 55
पूजितं ह्यशनं नित्यं बलमूर्जं च यच्छति । अपूजितं तु तद्भुक्तमुभयं नाशयेदिदम् ॥ २.५५॥

PADACHEDA

पूजितम् हि अशनम् नित्यम् बलम् ऊर्जम् च यच्छति । अपूजितम् तु तत् भुक्तम् उभयम् नाशयेत् इदम् ॥ २।५५॥

TRANSLITERATION

pūjitam hi aśanam nityam balam ūrjam ca yacchati . apūjitam tu tat bhuktam ubhayam nāśayet idam .. 2.55..

ENGLISH MEANING

2.55. Food, that is always worshipped, gives strength and manly vigour; but eaten irreverently, it destroys them both.
Shloka 56
नौच्छिष्टं कस्य चिद्दद्यान्नाद्यादेतत्तथाऽन्तरा । न चैवात्यशनं कुर्यान्न चौच्छिष्टः क्व चिद्व्रजेत् ॥ २.५६॥

PADACHEDA

न औच्छिष्टम् कस्य चित् दद्यात् न अद्यात् एतत् तथा अन्तरा । न च एव अत्यशनम् कुर्यात् न च औच्छिष्टः क्व चित् व्रजेत् ॥ २।५६॥

TRANSLITERATION

na aucchiṣṭam kasya cit dadyāt na adyāt etat tathā antarā . na ca eva atyaśanam kuryāt na ca aucchiṣṭaḥ kva cit vrajet .. 2.56..

ENGLISH MEANING

2.56. Let him not give to any man what he leaves, and beware of eating between (the two meal-times); let him not over-eat himself, nor go anywhere without having purified himself (after his meal).
Shloka 57
अनारोग्यमनायुष्यमस्वर्ग्यं चातिभोजनम् । अपुण्यं लोकविद्विष्टं तस्मात्तत्परिवर्जयेत् ॥ २.५७॥

PADACHEDA

अनारोग्यम् अनायुष्यम् अस्वर्ग्यम् च अति भोजनम् । अपुण्यम् लोक-विद्विष्टम् तस्मात् तत् परिवर्जयेत् ॥ २।५७॥

TRANSLITERATION

anārogyam anāyuṣyam asvargyam ca ati bhojanam . apuṇyam loka-vidviṣṭam tasmāt tat parivarjayet .. 2.57..

ENGLISH MEANING

2.57. Excessive eating is prejudicial to health, to fame, and to (bliss in) heaven; it prevents (the acquisition of) spiritual merit, and is odious among men; one ought, for these reasons, to avoid it carefully.
Shloka 58
ब्राह्मेण विप्रस्तीर्थेन नित्यकालमुपस्पृशेत् । कायत्रैदशिकाभ्यां वा न पित्र्येण कदा चन ॥ २.५८॥

PADACHEDA

ब्राह्मेण विप्रः तीर्थेन नित्यकालम् उपस्पृशेत् । काय-त्रैदशिकाभ्याम् वा न पित्र्येण कदा चन ॥ २।५८॥

TRANSLITERATION

brāhmeṇa vipraḥ tīrthena nityakālam upaspṛśet . kāya-traidaśikābhyām vā na pitryeṇa kadā cana .. 2.58..

ENGLISH MEANING

2.58. Let a Brahmana always sip water out of the part of the hand (tirtha) sacred to Brahman, or out of that sacred to Ka (Pragapati), or out of (that) sacred to the gods, never out of that sacred to the manes.
Shloka 59
अङ्गुष्ठमूलस्य तले ब्राह्मं तीर्थं प्रचक्षते । कायमङ्गुलिमूलेऽग्रे देवं पित्र्यं तयोरधः ॥ २.५९॥

PADACHEDA

अङ्गुष्ठ-मूलस्य तले ब्राह्मम् तीर्थम् प्रचक्षते । कायम् अङ्गुलि-मूले अग्रे देवम् पित्र्यम् तयोः अधस् ॥ २।५९॥

TRANSLITERATION

aṅguṣṭha-mūlasya tale brāhmam tīrtham pracakṣate . kāyam aṅguli-mūle agre devam pitryam tayoḥ adhas .. 2.59..

ENGLISH MEANING

2.59. They call (the part) at the root of the thumb the tirtha sacred to Brahman, that at the root of the (little) finger (the tirtha) sacred to Ka (Pragapati), (that) at the tips (of the fingers, the tirtha) sacred to the gods, and that below (between the index and the thumb, the tirtha) sacred to the manes.
Shloka 60
त्रिराचामेदपः पूर्वं द्विः प्रमृज्यात्ततो मुखम् । खानि चैव स्पृशेदद्भिरात्मानं शिर एव च ॥ २.६०॥

PADACHEDA

त्रिस् आचामेत् अपः पूर्वम् द्विस् प्रमृज्यात् ततस् मुखम् । खानि च एव स्पृशेत् अद्भिः आत्मानम् शिरः एव च ॥ २।६०॥

TRANSLITERATION

tris ācāmet apaḥ pūrvam dvis pramṛjyāt tatas mukham . khāni ca eva spṛśet adbhiḥ ātmānam śiraḥ eva ca .. 2.60..

ENGLISH MEANING

2.60. Let him first sip water thrice; next twice wipe his mouth; and, lastly, touch with water the cavities (of the head), (the seat of) the soul and the head.
Shloka 61
अनुष्णाभिरफेनाभिरद्भिस्तीर्थेन धर्मवित् । शौचेप्सुः सर्वदाऽचामेदेकान्ते प्रागुदङ्मुखः ॥ २.६१॥

PADACHEDA

अन् उष्णाभिः अ फेनाभिः अद्भिः तीर्थेन धर्म-विद् । शौच-ईप्सुः सर्वदा आचामेत् एकान्ते प्राच्-उदक्-मुखः ॥ २।६१॥

TRANSLITERATION

an uṣṇābhiḥ a phenābhiḥ adbhiḥ tīrthena dharma-vid . śauca-īpsuḥ sarvadā ācāmet ekānte prāc-udak-mukhaḥ .. 2.61..

ENGLISH MEANING

2.61. He who knows the sacred law and seeks purity shall always perform the rite of sipping with water neither hot nor frothy, with the (prescribed) tirtha, in a lonely place, and turning to the east or to the north.
Shloka 62
हृद्गाभिः पूयते विप्रः कण्ठगाभिस्तु भूमिपः । वैश्योऽद्भिः प्राशिताभिस्तु शूद्रः स्पृष्टाभिरन्ततः ॥ २.६२॥

PADACHEDA

हृद्-गाभिः पूयते विप्रः कण्ठ-गाभिः तु भूमिपः । वैश्यः अद्भिः प्राशिताभिः तु शूद्रः स्पृष्टाभिः अन्ततस् ॥ २।६२॥

TRANSLITERATION

hṛd-gābhiḥ pūyate vipraḥ kaṇṭha-gābhiḥ tu bhūmipaḥ . vaiśyaḥ adbhiḥ prāśitābhiḥ tu śūdraḥ spṛṣṭābhiḥ antatas .. 2.62..

ENGLISH MEANING

2.62. A Brahmana is purified by water that reaches his heart, a Kshatriya by water reaching his throat, a Vaisya by water taken into his mouth, (and) a Sudra by water touched with the extremity (of his lips).
Shloka 63
उद्धृते दक्षिणे पाणावुपवीत्यौच्यते द्विजः । सव्ये प्राचीनावीती निवीती कण्ठसज्जने ॥ २.६३॥

PADACHEDA

उद्धृते दक्षिणे पाणौ उपवीत्य उच्यते द्विजः । सव्ये प्राचीनावीती निवीती कण्ठ-सज्जने ॥ २।६३॥

TRANSLITERATION

uddhṛte dakṣiṇe pāṇau upavītya ucyate dvijaḥ . savye prācīnāvītī nivītī kaṇṭha-sajjane .. 2.63..

ENGLISH MEANING

2.63. A twice-born man is called upavitin when his right arm is raised (and the sacrificial string or the dress, passed under it, rests on the left shoulder); (when his) left (arm) is raised (and the string, or the dress, passed under it, rests on the right shoulder, he is called) prakinavitin; and nivitin when it hangs down (straight) from the neck.
Shloka 64
मेखलामजिनं दण्डमुपवीतं कमण्डलुम् । अप्सु प्रास्य विनष्टानि गृह्णीतान्यानि मन्त्रवत् ॥ २.६४॥

PADACHEDA

मेखलाम् अजिनम् दण्डम् उपवीतम् कमण्डलुम् । अप्सु प्रास्य विनष्टानि गृह्णीत अन्यानि मन्त्रवत् ॥ २।६४॥

TRANSLITERATION

mekhalām ajinam daṇḍam upavītam kamaṇḍalum . apsu prāsya vinaṣṭāni gṛhṇīta anyāni mantravat .. 2.64..

ENGLISH MEANING

2.64. His girdle, the skin (which serves as his upper garment), his staff, his sacrificial thread, (and) his water-pot he must throw into water, when they have been damaged, and take others, reciting sacred formulas.
Shloka 65
केशान्तः षोडशे वर्षे ब्राह्मणस्य विधीयते । राजन्यबन्धोर्द्वाविंशे वैश्यस्य द्व्यधिके मतः ॥ २.६५॥

PADACHEDA

केशान्तः षोडशे वर्षे ब्राह्मणस्य विधीयते । राजन्यबन्धोः द्वाविंशे वैश्यस्य द्वि-अधिके मतः ॥ २।६५॥

TRANSLITERATION

keśāntaḥ ṣoḍaśe varṣe brāhmaṇasya vidhīyate . rājanyabandhoḥ dvāviṃśe vaiśyasya dvi-adhike mataḥ .. 2.65..

ENGLISH MEANING

2.65. (The ceremony called) Kesanta (clipping the hair) is ordained for a Brahmana in the sixteenth year (from conception); for a Kshatriya, in the twenty-second; and for a Vaisya, two (years) later than that.
Shloka 66
अमन्त्रिका तु कार्यैयं स्त्रीणामावृदशेषतः । संस्कारार्थं शरीरस्य यथाकालं यथाक्रमम् ॥ २.६६॥

PADACHEDA

अमन्त्रिका तु स्त्रीणाम् आवृत् अशेषतः । संस्कार-अर्थम् शरीरस्य यथाकालम् यथाक्रमम् ॥ २।६६॥

TRANSLITERATION

amantrikā tu strīṇām āvṛt aśeṣataḥ . saṃskāra-artham śarīrasya yathākālam yathākramam .. 2.66..

ENGLISH MEANING

2.66. This whole series (of ceremonies) must be performed for females (also), in order to sanctify the body, at the proper time and in the proper order, but without (the recitation of) sacred texts.
Shloka 67
वैवाहिको विधिः स्त्रीणां संस्कारो वैदिकः स्मृतः । पतिसेवा गुरौ वासो गृहार्थोऽग्निपरिक्रिया ॥ २.६७॥

PADACHEDA

वैवाहिकः विधिः स्त्रीणाम् संस्कारः वैदिकः स्मृतः । पति-सेवा गुरौ वासः गृह-अर्थः अग्नि-परिक्रिया ॥ २।६७॥

TRANSLITERATION

vaivāhikaḥ vidhiḥ strīṇām saṃskāraḥ vaidikaḥ smṛtaḥ . pati-sevā gurau vāsaḥ gṛha-arthaḥ agni-parikriyā .. 2.67..

ENGLISH MEANING

2.67. The nuptial ceremony is stated to be the Vedic sacrament for women (and to be equal to the initiation), serving the husband (equivalent to) the residence in (the house of the) teacher, and the household duties (the same) as the (daily) worship of the sacred fire.
Shloka 68
एष प्रोक्तो द्विजातीनामौपनायनिको विधिः । उत्पत्तिव्यञ्जकः पुण्यः कर्मयोगं निबोधत ॥ २.६८॥

PADACHEDA

एष प्रोक्तः द्विजातीनाम् औपनायनिकः विधिः । उत्पत्ति-व्यञ्जकः पुण्यः कर्मयोगम् निबोधत ॥ २।६८॥

TRANSLITERATION

eṣa proktaḥ dvijātīnām aupanāyanikaḥ vidhiḥ . utpatti-vyañjakaḥ puṇyaḥ karmayogam nibodhata .. 2.68..

ENGLISH MEANING

2.68. Thus has been described the rule for the initiation of the twice-born, which indicates a (new) birth, and sanctifies; learn (now) to what duties they must afterwards apply themselves.
Shloka 69
उपनीयं गुरुः शिष्यं शिक्षयेत्शौचमादितः । आचारमग्निकार्यं च संध्यौपासनमेव च ॥ २.६९॥

PADACHEDA

उपनीयम् गुरुः शिष्यम् शिक्षयेत् शौचम् आदितस् । आचारम् अग्नि-कार्यम् च संध्या-औपासनम् एव च ॥ २।६९॥

TRANSLITERATION

upanīyam guruḥ śiṣyam śikṣayet śaucam āditas . ācāram agni-kāryam ca saṃdhyā-aupāsanam eva ca .. 2.69..

ENGLISH MEANING

2.69. Having performed the (rite of) initiation, the teacher must first instruct the (pupil) in (the rules of) personal purification, of conduct, of the fire-worship, and of the twilight devotions.
Shloka 70
अध्येष्यमाणस्त्वाचान्तो यथाशास्त्रमुदङ्मुखः । ब्रह्माञ्जलिकृतोऽध्याप्यो लघुवासा जितैन्द्रियः ॥ २.७०॥

PADACHEDA

अध्येष्यमाणः तु आचान्तः यथाशास्त्रम् उदक्-मुखः । ब्रह्माञ्जलि-कृतः अध्याप्यः लघु-वासाः जित-ऐन्द्रियः ॥ २।७०॥

TRANSLITERATION

adhyeṣyamāṇaḥ tu ācāntaḥ yathāśāstram udak-mukhaḥ . brahmāñjali-kṛtaḥ adhyāpyaḥ laghu-vāsāḥ jita-aindriyaḥ .. 2.70..

ENGLISH MEANING

2.70. But (a student) who is about to begin the Study (of the Veda), shall receive instruction, after he has sipped water in accordance with the Institutes (of the sacred law), has made the Brahmangali, (has put on) a clean dress, and has brought his organs under due control.
Shloka 71
ब्रह्मारम्भेऽवसाने च पादौ ग्राह्यौ गुरोः सदा । संहत्य हस्तावध्येयं स हि ब्रह्माञ्जलिः स्मृतः ॥ २.७१॥

PADACHEDA

ब्रह्म-आरम्भे अवसाने च पादौ ग्राह्यौ गुरोः सदा । संहत्य हस्तौ अध्येयम् स हि ब्रह्माञ्जलिः स्मृतः ॥ २।७१॥

TRANSLITERATION

brahma-ārambhe avasāne ca pādau grāhyau guroḥ sadā . saṃhatya hastau adhyeyam sa hi brahmāñjaliḥ smṛtaḥ .. 2.71..

ENGLISH MEANING

2.71. At the beginning and at the end of (a lesson in the) Veda he must always clasp both the feet of his teacher, (and) he must study, joining his hands; that is called the Brahmangali (joining the palms for the sake of the Veda).
Shloka 72
व्यत्यस्तपाणिना कार्यमुपसङ्ग्रहणं गुरोः । सव्येन सव्यः स्प्रष्टव्यो दक्षिणेन च दक्षिणः ॥ २.७२॥

PADACHEDA

व्यत्यस्त-पाणिना कार्यम् उपसङ्ग्रहणम् गुरोः । सव्येन सव्यः स्प्रष्टव्यः दक्षिणेन च दक्षिणः ॥ २।७२॥

TRANSLITERATION

vyatyasta-pāṇinā kāryam upasaṅgrahaṇam guroḥ . savyena savyaḥ spraṣṭavyaḥ dakṣiṇena ca dakṣiṇaḥ .. 2.72..

ENGLISH MEANING

2.72. With crossed hands he must clasp (the feet) of the teacher, and touch the left (foot) with his left (hand), the right (foot) with his right (hand).
Shloka 73
अध्येष्यमाणं तु गुरुर्नित्यकालमतन्द्रितः । अधीष्व भो इति ब्रूयाद्विरामोऽस्त्विति चारमेत् ॥ २.७३॥

PADACHEDA

अध्येष्यमाणम् तु गुरुः नित्यकालम् अतन्द्रितः । अधीष्व भो इति ब्रूयात् विरामः अस्तु इति च आरमेत् ॥ २।७३॥

TRANSLITERATION

adhyeṣyamāṇam tu guruḥ nityakālam atandritaḥ . adhīṣva bho iti brūyāt virāmaḥ astu iti ca āramet .. 2.73..

ENGLISH MEANING

2.73. But to him who is about to begin studying, the teacher always unwearied, must say: Ho, recite! He shall leave off (when the teacher says): Let a stoppage take place!
Shloka 74
ब्रह्मणः प्रणवं कुर्यादादावन्ते च सर्वदा । स्रवत्यनोङ्कृतं पूर्वं परस्ताच्च विशीर्यति ॥ २.७४॥

PADACHEDA

ब्रह्मणः प्रणवम् कुर्यात् आदौ अन्ते च सर्वदा । स्रवति अनोङ्कृतम् पूर्वम् परस्तात् च विशीर्यति ॥ २।७४॥

TRANSLITERATION

brahmaṇaḥ praṇavam kuryāt ādau ante ca sarvadā . sravati anoṅkṛtam pūrvam parastāt ca viśīryati .. 2.74..

ENGLISH MEANING

2.74. Let him always pronounce the syllable Om at the beginning and at the end of (a lesson in) the Veda; (for) unless the syllable Om precede (the lesson) will slip away (from him), and unless it follow it will fade away.
Shloka 75
प्राक्कूलान् पर्युपासीनः पवित्रैश्चैव पावितः । प्राणायामैस्त्रिभिः पूतस्तत ओं। कारमर्हति ॥ २.७५॥

PADACHEDA

प्राच्-कूलान् पर्युपासीनः पवित्रैः च एव पावितः । प्राणायामैः त्रिभिः पूतः ततस् ओम्। कारम् अर्हति ॥ २।७५॥

TRANSLITERATION

prāc-kūlān paryupāsīnaḥ pavitraiḥ ca eva pāvitaḥ . prāṇāyāmaiḥ tribhiḥ pūtaḥ tatas om. kāram arhati .. 2.75..

ENGLISH MEANING

2.75. Seated on (blades of Kusa grass) with their points to the east, purified by Pavitras (blades of Kusa grass), and sanctified by three suppressions of the breath (Pranayama), he is worthy (to pronounce) the syllable Om.
Shloka 76
अकारं चाप्युकारं च मकारं च प्रजापतिः । वेदत्रयान्निरदुहद्भूर्भुवः स्वरितीति च ॥ २.७६॥

PADACHEDA

अकारम् च अपि उकारम् च मकारम् च प्रजापतिः । वेद-त्रयात् निरदुहत् भूः भुवः स्वर् इति इति च ॥ २।७६॥

TRANSLITERATION

akāram ca api ukāram ca makāram ca prajāpatiḥ . veda-trayāt niraduhat bhūḥ bhuvaḥ svar iti iti ca .. 2.76..

ENGLISH MEANING

2.76. Pragapati (the lord of creatures) milked out (as it were) from the three Vedas the sounds A, U, and M, and (the Vyahritis) Bhuh, Bhuvah, Svah.
Shloka 77
त्रिभ्य एव तु वेदेभ्यः पादं पादमदूदुहत् । तदित्यर्चोऽस्याः सावित्र्याः परमेष्ठी प्रजापतिः ॥ २.७७॥

PADACHEDA

त्रिभ्यः एव तु वेदेभ्यः पादम् पादम् अदूदुहत् । तत् इति ऋचः अस्याः सावित्र्याः परमेष्ठी प्रजापतिः ॥ २।७७॥

TRANSLITERATION

tribhyaḥ eva tu vedebhyaḥ pādam pādam adūduhat . tat iti ṛcaḥ asyāḥ sāvitryāḥ parameṣṭhī prajāpatiḥ .. 2.77..

ENGLISH MEANING

2.77. Moreover from the three Vedas Pragapati, who dwells in the highest heaven (Parameshthin), milked out (as it were) that Rik-verse, sacred to Savitri (Savitri), which begins with the word tad, one foot from each.
Shloka 78
एतदक्षरमेतां च जपन् व्याहृतिपूर्विकाम् । संध्ययोर्वेदविद्विप्रो वेदपुण्येन युज्यते ॥ २.७८॥

PADACHEDA

एतद्-अक्षरम् एताम् च जपन् व्याहृति-पूर्विकाम् । संध्ययोः वेद-विद् विप्रः वेद-पुण्येन युज्यते ॥ २।७८॥

TRANSLITERATION

etad-akṣaram etām ca japan vyāhṛti-pūrvikām . saṃdhyayoḥ veda-vid vipraḥ veda-puṇyena yujyate .. 2.78..

ENGLISH MEANING

2.78. A Brahmana, learned in the Veda, who recites during both twilights that syllable and that (verse), preceded by the Vyahritis, gains the (whole) merit which (the recitation of) the Vedas confers.
Shloka 79
सहस्रकृत्वस्त्वभ्यस्य बहिरेतत्त्रिकं द्विजः । महतोऽप्येनसो मासात्त्वचैवाहिर्विमुच्यते ॥ २.७९॥

PADACHEDA

सहस्र-कृत्वस् तु अभ्यस्य बहिस् एतत् त्रिकम् द्विजः । महतः अपि एनसः मासात् त्वचा एव अहिः विमुच्यते ॥ २।७९॥

TRANSLITERATION

sahasra-kṛtvas tu abhyasya bahis etat trikam dvijaḥ . mahataḥ api enasaḥ māsāt tvacā eva ahiḥ vimucyate .. 2.79..

ENGLISH MEANING

2.79. A twice-born man who (daily) repeats those three one thousand times outside (the village), will be freed after a month even from great guilt, as a snake from its slough.
Shloka 80
एतयाऋचा विसंयुक्तः काले च क्रियया स्वया । ब्रह्मक्षत्रियविद्योनिर्गर्हणां याति साधुषु ॥ २.८०॥

PADACHEDA

एतया ऋचा विसंयुक्तः काले च क्रियया स्वया । ब्रह्म-क्षत्रिय-विद्या-निर्गर्हणाम् याति साधुषु ॥ २।८०॥

TRANSLITERATION

etayā ṛcā visaṃyuktaḥ kāle ca kriyayā svayā . brahma-kṣatriya-vidyā-nirgarhaṇām yāti sādhuṣu .. 2.80..

ENGLISH MEANING

2.80. The Brahmana, the Kshatriya, and the Vaisya who neglect (the recitation of) that Rik-verse and the timely (performance of the) rites (prescribed for) them, will be blamed among virtuous men.
Shloka 81
ओंकारपूर्विकास्तिस्रो महाव्याहृतयोऽव्ययाः । त्रिपदा चैव सावित्री विज्ञेयं ब्रह्मणो मुखम् ॥ २.८१॥

PADACHEDA

ओंकार-पूर्विकाः तिस्रः महाव्याहृतयः अव्ययाः । त्रिपदा च एव सावित्री विज्ञेयम् ब्रह्मणः मुखम् ॥ २।८१॥

TRANSLITERATION

oṃkāra-pūrvikāḥ tisraḥ mahāvyāhṛtayaḥ avyayāḥ . tripadā ca eva sāvitrī vijñeyam brahmaṇaḥ mukham .. 2.81..

ENGLISH MEANING

2.81. Know that the three imperishable Mahavyahritis, preceded by the syllable Om, and (followed) by the three-footed Savitri are the portal of the Veda and the gate leading (to union with) Brahman.
Shloka 82
योऽधीतेऽहन्यहन्येतां त्रीणि वर्षाण्यतन्द्रितः । स ब्रह्म परमभ्येति वायुभूतः खमूर्तिमान् ॥ २.८२॥

PADACHEDA

यः अधीते अहनि अहनि एताम् त्रीणि वर्षाणि अतन्द्रितः । स ब्रह्म परम् अभ्येति वायु-भूतः ख-मूर्तिमान् ॥ २।८२॥

TRANSLITERATION

yaḥ adhīte ahani ahani etām trīṇi varṣāṇi atandritaḥ . sa brahma param abhyeti vāyu-bhūtaḥ kha-mūrtimān .. 2.82..

ENGLISH MEANING

2.82. He who daily recites that (verse), untired, during three years, will enter (after death) the highest Brahman, move as free as air, and assume an ethereal form.
Shloka 83
एकाक्षरं परं ब्रह्म प्राणायामः परं तपः । सावित्र्यास्तु परं नास्ति मौनात्सत्यं विशिष्यते ॥ २.८३॥

PADACHEDA

एकाक्षरम् परम् ब्रह्म प्राणायामः परम् तपः । सावित्र्याः तु परम् ना अस्ति मौनात् सत्यम् विशिष्यते ॥ २।८३॥

TRANSLITERATION

ekākṣaram param brahma prāṇāyāmaḥ param tapaḥ . sāvitryāḥ tu param nā asti maunāt satyam viśiṣyate .. 2.83..

ENGLISH MEANING

2.83. The monosyllable (Om) is the highest Brahman, (three) suppressions of the breath are the best (form of) austerity, but nothing surpasses the Savitri truthfulness is better than silence.
Shloka 84
क्षरन्ति सर्वा वैदिक्यो जुहोतियजतिक्रियाः । अक्षरं त्वक्षरं ज्ञेयं ब्रह्म चैव प्रजापतिः ॥ २.८४॥

PADACHEDA

क्षरन्ति सर्वाः वैदिक्यः जुहोति-यजति-क्रियाः । अक्षरम् तु अक्षरम् ज्ञेयम् ब्रह्म च एव प्रजापतिः ॥ २।८४॥

TRANSLITERATION

kṣaranti sarvāḥ vaidikyaḥ juhoti-yajati-kriyāḥ . akṣaram tu akṣaram jñeyam brahma ca eva prajāpatiḥ .. 2.84..

ENGLISH MEANING

2.84. All rites ordained in the Veda, burnt oblations and (other) sacrifices, pass away; but know that the syllable (Om) is imperishable, and (it is) Brahman, (and) the Lord of creatures (Pragapati).
Shloka 85
विधियज्ञाज्जपयज्ञो विशिष्टो दशभिर्गुणैः । उपांशुः स्यात्शतगुणः साहस्रो मानसः स्मृतः ॥ २.८५॥

PADACHEDA

विधियज्ञात् जप-यज्ञः विशिष्टः दशभिः गुणैः । उपांशुः स्यात् शतगुणः साहस्रः मानसः स्मृतः ॥ २।८५॥

TRANSLITERATION

vidhiyajñāt japa-yajñaḥ viśiṣṭaḥ daśabhiḥ guṇaiḥ . upāṃśuḥ syāt śataguṇaḥ sāhasraḥ mānasaḥ smṛtaḥ .. 2.85..

ENGLISH MEANING

2.85. An offering, consisting of muttered prayers, is ten times more efficacious than a sacrifice performed according to the rules (of the Veda); a (prayer) which is inaudible (to others) surpasses it a hundred times, and the mental (recitation of sacred texts) a thousand times.
Shloka 86
ये पाकयज्ञाः चत्वारो विधियज्ञसमन्विताः । सर्वे ते जपयज्ञस्य कलां नार्हन्ति षोडशीम् ॥ २.८६॥

PADACHEDA

ये पाकयज्ञाः चत्वारः विधि-यज्ञ-समन्विताः । सर्वे ते जप-यज्ञस्य कलाम् न अर्हन्ति षोडशीम् ॥ २।८६॥

TRANSLITERATION

ye pākayajñāḥ catvāraḥ vidhi-yajña-samanvitāḥ . sarve te japa-yajñasya kalām na arhanti ṣoḍaśīm .. 2.86..

ENGLISH MEANING

2.86. The four Pakayagnas and those sacrifices which are enjoined by the rules (of the Veda) are all together not equal in value to a sixteenth part of the sacrifice consisting of muttered prayers.
Shloka 87
जप्येनैव तु संसिध्येद्ब्राह्मणो नात्र संशयः । कुर्यादन्यन्न वा कुर्यान् मैत्रो ब्राह्मण उच्यते ॥ २.८७॥

PADACHEDA

जप्येन एव तु संसिध्येत् ब्राह्मणः न अत्र संशयः । कुर्यात् अन्यत् न वा कुर्यात् मैत्रः ब्राह्मणः उच्यते ॥ २।८७॥

TRANSLITERATION

japyena eva tu saṃsidhyet brāhmaṇaḥ na atra saṃśayaḥ . kuryāt anyat na vā kuryāt maitraḥ brāhmaṇaḥ ucyate .. 2.87..

ENGLISH MEANING

2.87. But, undoubtedly, a Brahmana reaches the highest goal by muttering prayers only; (whether) he perform other (rites) or neglect them, he who befriends (all creatures) is declared (to be) a (true) Brahmana.
Shloka 88
इन्द्रियाणां विचरतां विषयेष्वपहारिषु । संयमे यत्नमातिष्ठेद्विद्वान् यन्तैव वाजिनाम् ॥ २.८८॥

PADACHEDA

इन्द्रियाणाम् विचरताम् विषयेषु अपहारिषु । संयमे यत्नम् आतिष्ठेत् विद्वान् यन्ता एव वाजिनाम् ॥ २।८८॥

TRANSLITERATION

indriyāṇām vicaratām viṣayeṣu apahāriṣu . saṃyame yatnam ātiṣṭhet vidvān yantā eva vājinām .. 2.88..

ENGLISH MEANING

2.88. A wise man should strive to restrain his organs which run wild among alluring sensual objects, like a charioteer his horses.
Shloka 89
एकादशेन्द्रियाण्याहुर्यानि पूर्वे मनीषिणः । तानि सम्यक्प्रवक्ष्यामि यथावदनुपूर्वशः ॥ २.८९॥

PADACHEDA

एकादश इन्द्रियाणि आहुः यानि पूर्वे मनीषिणः । तानि सम्यक् प्रवक्ष्यामि यथावत् अनुपूर्वशस् ॥ २।८९॥

TRANSLITERATION

ekādaśa indriyāṇi āhuḥ yāni pūrve manīṣiṇaḥ . tāni samyak pravakṣyāmi yathāvat anupūrvaśas .. 2.89..

ENGLISH MEANING

2.89. Those eleven organs which former sages have named, I will properly (and) precisely enumerate in due order,
Shloka 90
श्रोत्रं त्वक्चक्षुषी जिह्वा नासिका चैव पञ्चमी । पायूपस्थं हस्तपादं वाक्चैव दशमी स्मृता ॥ २.९०॥

PADACHEDA

श्रोत्रम् त्वच् चक्षुषी जिह्वा नासिका च एव पञ्चमी । पायु-उपस्थम् हस्त-पादम् वाच् च एव दशमी स्मृता ॥ २।९०॥

TRANSLITERATION

śrotram tvac cakṣuṣī jihvā nāsikā ca eva pañcamī . pāyu-upastham hasta-pādam vāc ca eva daśamī smṛtā .. 2.90..

ENGLISH MEANING

2.90. (Viz.) the ear, the skin, the eyes, the tongue, and the nose as the fifth, the anus, the organ of generation, hands and feet, and the (organ of) speech, named as the tenth.
Shloka 91
बुद्धीन्द्रियाणि पञ्चैषां श्रोत्रादीन्यनुपूर्वशः । कर्मेन्द्रियाणि पञ्चैषां पाय्वादीनि प्रचक्षते ॥ २.९१॥

PADACHEDA

बुद्धीन्द्रियाणि पञ्च एषाम् श्रोत्र-आदीनि अनुपूर्वशस् । कर्मेन्द्रियाणि पञ्च एषाम् पायु-आदीनि प्रचक्षते ॥ २।९१॥

TRANSLITERATION

buddhīndriyāṇi pañca eṣām śrotra-ādīni anupūrvaśas . karmendriyāṇi pañca eṣām pāyu-ādīni pracakṣate .. 2.91..

ENGLISH MEANING

2.91. Five of them, the ear and the rest according to their order, they call organs of sense, and five of them, the anus and the rest, organs of action.
Shloka 92
एकादशं मनो ज्ञेयं स्वगुणेनौभयात्मकम् । यस्मिन् जिते जितावेतौ भवतः पञ्चकौ गणौ ॥ २.९२॥

PADACHEDA

एकादशम् मनः ज्ञेयम् स्व-गुणेन औभय-आत्मकम् । यस्मिन् जिते जितौ एतौ भवतः पञ्चकौ गणौ ॥ २।९२॥

TRANSLITERATION

ekādaśam manaḥ jñeyam sva-guṇena aubhaya-ātmakam . yasmin jite jitau etau bhavataḥ pañcakau gaṇau .. 2.92..

ENGLISH MEANING

2.92. Know that the internal organ (manas) is the eleventh, which by its quality belongs to both (sets); when that has been subdued, both those sets of five have been conquered.
Shloka 93
इन्द्रियाणां प्रसङ्गेन दोषं ऋच्छत्यसंशयम् । संनियम्य तु तान्येव ततः सिद्धिं निगच्छति ॥ २.९३॥

PADACHEDA

इन्द्रियाणाम् प्रसङ्गेन दोषम् ऋच्छति असंशयम् । संनियम्य तु तानि एव ततस् सिद्धिम् निगच्छति ॥ २।९३॥

TRANSLITERATION

indriyāṇām prasaṅgena doṣam ṛcchati asaṃśayam . saṃniyamya tu tāni eva tatas siddhim nigacchati .. 2.93..

ENGLISH MEANING

2.93. Through the attachment of his organs (to sensual pleasure) a man doubtlessly will incur guilt; but if he keep them under complete control, he will obtain success (in gaining all his aims).
Shloka 94
न जातु कामः कामानामुपभोगेन शाम्यति । हविषा कृष्णवर्त्मैव भूय एवाभिवर्धते ॥ २.९४॥

PADACHEDA

न जातु कामः कामानाम् उपभोगेन शाम्यति । हविषा कृष्णवर्त्मा एव भूयस् एव अभिवर्धते ॥ २।९४॥

TRANSLITERATION

na jātu kāmaḥ kāmānām upabhogena śāmyati . haviṣā kṛṣṇavartmā eva bhūyas eva abhivardhate .. 2.94..

ENGLISH MEANING

2.94. Desire is never extinguished by the enjoyment of desired objects; it only grows stronger like a fire (fed) with clarified butter.
Shloka 95
यश्चैतान् प्राप्नुयात्सर्वान् यश्चैतान् केवलांस्त्यजेत् ॥प्रापणात्सर्वकामानां परित्यागो विशिष्यते ॥ २.९५॥

PADACHEDA

यः च एतान् प्राप्नुयात् सर्वान् यः च एतान् केवलान् त्यजेत् ॥प्रापणात् सर्व-कामानाम् परित्यागः विशिष्यते ॥ २।९५॥

TRANSLITERATION

yaḥ ca etān prāpnuyāt sarvān yaḥ ca etān kevalān tyajet ..prāpaṇāt sarva-kāmānām parityāgaḥ viśiṣyate .. 2.95..

ENGLISH MEANING

2.95. If one man should obtain all those (sensual enjoyments) and another should renounce them all, the renunciation of all pleasure is far better than the attainment of them.
Shloka 96
न तथैतानि शक्यन्ते संनियन्तुमसेवया ॥विषयेषु प्रजुष्टानि यथा ज्ञानेन नित्यशः ॥ २.९६॥

PADACHEDA

न तथा एतानि शक्यन्ते संनियन्तुम् असेवया ॥विषयेषु प्रजुष्टानि यथा ज्ञानेन नित्यशस् ॥ २।९६॥

TRANSLITERATION

na tathā etāni śakyante saṃniyantum asevayā ..viṣayeṣu prajuṣṭāni yathā jñānena nityaśas .. 2.96..

ENGLISH MEANING

2.96. Those (organs) which are strongly attached to sensual pleasures, cannot so effectually be restrained by abstinence (from enjoyments) as by a constant (pursuit of true) knowledge.
Shloka 97
वेदास्त्यागश्च यज्ञाश्च नियमाश्च तपांसि च । न विप्रदुष्टभावस्य सिद्धिं गच्छति कर्हि चित् ॥ २.९७॥

PADACHEDA

वेदाः त्यागः च यज्ञाः च नियमाः च तपांसि च । न विप्रदुष्ट-भावस्य सिद्धिम् गच्छति कर्हि चित् ॥ २।९७॥

TRANSLITERATION

vedāḥ tyāgaḥ ca yajñāḥ ca niyamāḥ ca tapāṃsi ca . na vipraduṣṭa-bhāvasya siddhim gacchati karhi cit .. 2.97..

ENGLISH MEANING

2.97. Neither (the study of) the Vedas, nor liberality, nor sacrifices, nor any (self-imposed) restraint, nor austerities, ever procure the attainment (of rewards) to a man whose heart is contaminated (by sensuality).
Shloka 98
श्रुत्वा स्पृष्ट्वा च दृष्ट्वा च भुक्त्वा घ्रात्वा च यो नरः । न हृष्यति ग्लायति वा स विज्ञेयो जितैन्द्रियः ॥ २.९८॥

PADACHEDA

श्रुत्वा स्पृष्ट्वा च दृष्ट्वा च भुक्त्वा घ्रात्वा च यः नरः । न हृष्यति ग्लायति वा स विज्ञेयः जित-ऐन्द्रियः ॥ २।९८॥

TRANSLITERATION

śrutvā spṛṣṭvā ca dṛṣṭvā ca bhuktvā ghrātvā ca yaḥ naraḥ . na hṛṣyati glāyati vā sa vijñeyaḥ jita-aindriyaḥ .. 2.98..

ENGLISH MEANING

2.98. That man may be considered to have (really) subdued his organs, who on hearing and touching and seeing, on tasting and smelling (anything) neither rejoices nor repines.
Shloka 99
इन्द्रियाणां तु सर्वेषां यद्येकं क्षरतीन्द्रियम् । तेनास्य क्षरति प्रज्ञा दृतेः पादादिवोदकम् ॥ २.९९॥

PADACHEDA

इन्द्रियाणाम् तु सर्वेषाम् यदि एकम् क्षरति इन्द्रियम् । तेन अस्य क्षरति प्रज्ञा दृतेः पादात् इव उदकम् ॥ २।९९॥

TRANSLITERATION

indriyāṇām tu sarveṣām yadi ekam kṣarati indriyam . tena asya kṣarati prajñā dṛteḥ pādāt iva udakam .. 2.99..

ENGLISH MEANING

2.99. But when one among all the organs slips away (from control), thereby (man’s) wisdom slips away from him, even as the water (flows) through the one (open) foot of a (water-carrier’s) skin.
Shloka 100
वशे कृत्वेन्द्रियग्रामं संयम्य च मनस्तथा । सर्वान् संसाधयेदर्थानक्षिण्वन् योगतस्तनुम् ॥ २.१००॥

PADACHEDA

वशे कृत्वा इन्द्रिय-ग्रामम् संयम्य च मनः तथा । सर्वान् संसाधयेत् अर्थान् अक्षिण्वन् योगतः तनुम् ॥ २।१००॥

TRANSLITERATION

vaśe kṛtvā indriya-grāmam saṃyamya ca manaḥ tathā . sarvān saṃsādhayet arthān akṣiṇvan yogataḥ tanum .. 2.100..

ENGLISH MEANING

2.100. If he keeps all the (ten) organs as well as the mind in subjection, he may gain all his aims, without reducing his body by (the practice) of Yoga.
Shloka 101
पूर्वां संध्यां जपंस्तिष्ठेत्सावित्रीमाऽर्कदर्शनात् । पश्चिमां तु सदासीत सम्यगृक्षविभावनात् ॥ २.१०१॥

PADACHEDA

पूर्वाम् संध्याम् जपन् तिष्ठेत् सावित्रीम् आ अर्क-दर्शनात् । पश्चिमाम् तु सदा आसीत सम्यक् ऋक्ष-विभावनात् ॥ २।१०१॥

TRANSLITERATION

pūrvām saṃdhyām japan tiṣṭhet sāvitrīm ā arka-darśanāt . paścimām tu sadā āsīta samyak ṛkṣa-vibhāvanāt .. 2.101..

ENGLISH MEANING

2.101. Let him stand during the morning twilight, muttering the Savitri until the sun appears, but (let him recite it), seated, in the evening until the constellations can be seen distinctly.
Shloka 102
पूर्वां संध्यां जपंस्तिष्ठन्नैशमेनो व्यपोहति । पश्चिमां तु समासीनो मलं हन्ति दिवाकृतम् ॥ २.१०२॥

PADACHEDA

पूर्वाम् संध्याम् जपन् तिष्ठत् नैशम् एनः व्यपोहति । पश्चिमाम् तु समासीनः मलम् हन्ति दिवा कृतम् ॥ २।१०२॥

TRANSLITERATION

pūrvām saṃdhyām japan tiṣṭhat naiśam enaḥ vyapohati . paścimām tu samāsīnaḥ malam hanti divā kṛtam .. 2.102..

ENGLISH MEANING

2.102. He who stands during the morning twilight muttering (the Savitri), removes the guilt contracted during the (previous) night; but he who (recites it), seated, in the evening, destroys the sin he committed during the day.
Shloka 103
न तिष्ठति तु यः पूर्वां नौपास्ते यश्च पश्चिमाम् । स शूद्रवद्बहिष्कार्यः सर्वस्माद्द्विजकर्मणः ॥ २.१०३॥

PADACHEDA

न तिष्ठति तु यः पूर्वाम् न उपास्ते यः च पश्चिमाम् । स शूद्र-वत् बहिष्कार्यः सर्वस्मात् द्विज-कर्मणः ॥ २।१०३॥

TRANSLITERATION

na tiṣṭhati tu yaḥ pūrvām na upāste yaḥ ca paścimām . sa śūdra-vat bahiṣkāryaḥ sarvasmāt dvija-karmaṇaḥ .. 2.103..

ENGLISH MEANING

2.103. But he who does not (worship) standing in the morning, nor sitting in the evening, shall be excluded, just like a Sudra, from all the duties and rights of an Aryan.
Shloka 104
अपां समीपे नियतो नैत्यकं विधिमास्थितः । सावित्रीमप्यधीयीत गत्वाऽरण्यं समाहितः ॥ २.१०४॥

PADACHEDA

अपाम् समीपे नियतः नैत्यकम् विधिम् आस्थितः । सावित्रीम् अपि अधीयीत गत्वा अरण्यम् समाहितः ॥ २।१०४॥

TRANSLITERATION

apām samīpe niyataḥ naityakam vidhim āsthitaḥ . sāvitrīm api adhīyīta gatvā araṇyam samāhitaḥ .. 2.104..

ENGLISH MEANING

2.104. He who (desires to) perform the ceremony (of the) daily (recitation), may even recite the Savitri near water, retiring into the forest, controlling his organs and concentrating his mind.
Shloka 105
वेदौपकरणे चैव स्वाध्याये चैव नैत्यके । नानुरोधोऽस्त्यनध्याये होममन्त्रेषु चैव हि ॥ २.१०५॥

PADACHEDA

वेद-औपकरणे च एव स्वाध्याये च एव नैत्यके । न अनुरोधः अस्ति अनध्याये होम-मन्त्रेषु च एव हि ॥ २।१०५॥

TRANSLITERATION

veda-aupakaraṇe ca eva svādhyāye ca eva naityake . na anurodhaḥ asti anadhyāye homa-mantreṣu ca eva hi .. 2.105..

ENGLISH MEANING

2.105. Both when (one studies) the supplementary treatises of the Veda, and when (one recites) the daily portion of the Veda, no regard need be paid to forbidden days, likewise when (one repeats) the sacred texts required for a burnt oblation.
Shloka 106
नैत्यके नास्त्यनध्यायो ब्रह्मसत्रं हि तत्स्मृतम् ॥ब्रह्माहुतिहुतं पुण्यमनध्यायवषट्कृतम् ॥ २.१०६॥

PADACHEDA

नैत्यके न अस्ति अनध्यायः ब्रह्म-सत्रम् हि तत् स्मृतम् ॥ब्रह्माहुति-हुतम् पुण्यम् अनध्याय-वषट्कृतम् ॥ २।१०६॥

TRANSLITERATION

naityake na asti anadhyāyaḥ brahma-satram hi tat smṛtam ..brahmāhuti-hutam puṇyam anadhyāya-vaṣaṭkṛtam .. 2.106..

ENGLISH MEANING

2.106. There are no forbidden days for the daily recitation, since that is declared to be a Brahmasattra (an everlasting sacrifice offered to Brahman); at that the Veda takes the place of the burnt oblations, and it is meritorious (even), when (natural phenomena, requiring) a cessation of the Veda-study, take the place of the exclamation Vashat.
Shloka 107
यः स्वाध्यायमधीतेऽब्दं विधिना नियतः शुचिः । तस्य नित्यं क्षरत्येष पयो दधि घृतं मधु ॥ २.१०७॥

PADACHEDA

यः स्वाध्यायम् अधीते अब्दम् विधिना नियतः शुचिः । तस्य नित्यम् क्षरति एष पयः दधि घृतम् मधु ॥ २।१०७॥

TRANSLITERATION

yaḥ svādhyāyam adhīte abdam vidhinā niyataḥ śuciḥ . tasya nityam kṣarati eṣa payaḥ dadhi ghṛtam madhu .. 2.107..

ENGLISH MEANING

2.107. For him who, being pure and controlling his organs, during a year daily recites the Veda according to the rule, that (daily recitation) will ever cause sweet and sour milk, clarified butter and honey to flow
Shloka 108
अग्नीन्धनं भैक्षचर्यामधःशय्यां गुरोर्हितम् । आ समावर्तनात्कुर्यात्कृतोपनयनो द्विजः ॥ २.१०८॥

PADACHEDA

अग्नि-इन्धनम् भैक्ष-चर्याम् अधःशय्याम् गुरोः हितम् । आ समावर्तनात् कुर्यात् कृत-उपनयनः द्विजः ॥ २।१०८॥

TRANSLITERATION

agni-indhanam bhaikṣa-caryām adhaḥśayyām guroḥ hitam . ā samāvartanāt kuryāt kṛta-upanayanaḥ dvijaḥ .. 2.108..

ENGLISH MEANING

2.108. Let an Aryan who has been initiated, (daily) offer fuel in the sacred fire, beg food, sleep on the ground and do what is beneficial to this teacher, until (he performs the ceremony of) Samavartana (on returning home).
Shloka 109
आचार्यपुत्रः शुश्रूषुर्ज्ञानदो धार्मिकः शुचिः । आप्तः शक्तोऽर्थदः साधुः स्वोऽध्याप्या दश धर्मतः ॥ २.१०९॥

PADACHEDA

आचार्य-पुत्रः शुश्रूषुः ज्ञान-दः धार्मिकः शुचिः । आप्तः शक्तः अर्थ-दः साधुः स्वर् अध्याप्याः दश धर्मतः ॥ २।१०९॥

TRANSLITERATION

ācārya-putraḥ śuśrūṣuḥ jñāna-daḥ dhārmikaḥ śuciḥ . āptaḥ śaktaḥ artha-daḥ sādhuḥ svar adhyāpyāḥ daśa dharmataḥ .. 2.109..

ENGLISH MEANING

2.109. According to the sacred law the (following) ten (persons, viz.) the teacher’s son, one who desires to do service, one who imparts knowledge, one who is intent on fulfilling the law, one who is pure, a person connected by marriage or friendship, one who possesses (mental) ability, one who makes presents of money, one who is honest, and a relative, may be instructed (in the Veda).
Shloka 110
नापृष्टः कस्य चिद्ब्रूयान्न चान्यायेन पृच्छतः । जानन्नपि हि मेधावी जडवल्लोक आचरेत् ॥ २.११०॥

PADACHEDA

न अपृष्टः कस्य चित् ब्रूयात् न च अन्यायेन पृच्छतः । जानन् अपि हि मेधावी जड-वत् लोके आचरेत् ॥ २।११०॥

TRANSLITERATION

na apṛṣṭaḥ kasya cit brūyāt na ca anyāyena pṛcchataḥ . jānan api hi medhāvī jaḍa-vat loke ācaret .. 2.110..

ENGLISH MEANING

2.110. Unless one be asked, one must not explain (anything) to anybody, nor (must one answer) a person who asks improperly; let a wise man, though he knows (the answer), behave among men as (if he were) an idiot.
Shloka 111
अधर्मेण च यः प्राह यश्चाधर्मेण पृच्छति । तयोरन्यतरः प्रैति विद्वेषं वाऽधिगच्छति ॥ २.१११॥

PADACHEDA

अधर्मेण च यः प्राह यः च अधर्मेण पृच्छति । तयोः अन्यतरः प्रैति विद्वेषम् वा अधिगच्छति ॥ २।१११॥

TRANSLITERATION

adharmeṇa ca yaḥ prāha yaḥ ca adharmeṇa pṛcchati . tayoḥ anyataraḥ praiti vidveṣam vā adhigacchati .. 2.111..

ENGLISH MEANING

2.111. Of the two persons, him who illegally explains (anything), and him who illegally asks (a question), one (or both) will die or incur (the other’s) enmity.
Shloka 112
धर्मार्थौ यत्र न स्यातां शुश्रूषा वाऽपि तद्विधा । तत्र विद्या न वप्तव्या शुभं बीजमिवौषरे ॥ २.११२॥

PADACHEDA

धर्म-अर्थौ यत्र न स्याताम् शुश्रूषा वा अपि तद्विधा । तत्र विद्या न वप्तव्या शुभम् बीजम् इव औषरे ॥ २।११२॥

TRANSLITERATION

dharma-arthau yatra na syātām śuśrūṣā vā api tadvidhā . tatra vidyā na vaptavyā śubham bījam iva auṣare .. 2.112..

ENGLISH MEANING

2.112. Where merit and wealth are not (obtained by teaching) nor (at least) due obedience, in such (soil) sacred knowledge must not be sown, just as good seed (must) not (be thrown) on barren land.
Shloka 113
विद्ययैव समं कामं मर्तव्यं ब्रह्मवादिना । आपद्यपि हि घोरायां न त्वेनामिरिणे वपेत् ॥ २.११३॥

PADACHEDA

विद्यया एव समम् कामम् मर्तव्यम् ब्रह्म-वादिना । आपदि अपि हि घोरायाम् न तु एनाम् इरिणे वपेत् ॥ २।११३॥

TRANSLITERATION

vidyayā eva samam kāmam martavyam brahma-vādinā . āpadi api hi ghorāyām na tu enām iriṇe vapet .. 2.113..

ENGLISH MEANING

2.113. Even in times of dire distress a teacher of the Veda should rather die with his knowledge than sow it in barren soil.
Shloka 114
विद्या ब्राह्मणमेत्याह शेवधिष्टेऽस्मि रक्ष माम् । असूयकाय मां मादास्तथा स्यां वीर्यवत्तमा ॥ २.११४॥

PADACHEDA

विद्या ब्राह्मणम् एत्य आह शेवधिः ते अस्मि रक्ष माम् । असूयकाय माम् मा अदाः तथा स्याम् वीर्यवत्तमा ॥ २।११४॥

TRANSLITERATION

vidyā brāhmaṇam etya āha śevadhiḥ te asmi rakṣa mām . asūyakāya mām mā adāḥ tathā syām vīryavattamā .. 2.114..

ENGLISH MEANING

2.114. Sacred Learning approached a Brahmana and said to him: ’I am thy treasure, preserve me, deliver me not to a scorner; so (preserved) I shall become supremely strong.’
Shloka 115
यमेव तु शुचिं विद्या नियतं ब्रह्मचारिणम् । तस्मै मां ब्रूहि विप्राय निधिपायाप्रमादिने ॥ २.११५॥

PADACHEDA

यम् एव तु शुचिम् विद्या नियतम् ब्रह्मचारिणम् । तस्मै माम् ब्रूहि विप्राय निधिपाय अप्रमादिने ॥ २।११५॥

TRANSLITERATION

yam eva tu śucim vidyā niyatam brahmacāriṇam . tasmai mām brūhi viprāya nidhipāya apramādine .. 2.115..

ENGLISH MEANING

2.115. ’But deliver me, as to the keeper of thy treasure, to a Brahmana whom thou shalt know to be pure, of subdued senses, chaste and attentive.’
Shloka 116
ब्रह्म यस्त्वननुज्ञातमधीयानादवाप्नुयात् । स ब्रह्मस्तेयसंयुक्तो नरकं प्रतिपद्यते ॥ २.११६॥

PADACHEDA

ब्रह्म यः तु अननुज्ञातम् अधीयानात् अवाप्नुयात् । स ब्रह्मस्तेय-संयुक्तः नरकम् प्रतिपद्यते ॥ २।११६॥

TRANSLITERATION

brahma yaḥ tu ananujñātam adhīyānāt avāpnuyāt . sa brahmasteya-saṃyuktaḥ narakam pratipadyate .. 2.116..

ENGLISH MEANING

2.116. But he who acquires without permission the Veda from one who recites it, incurs the guilt of stealing the Veda, and shall sink into hell.
Shloka 117
लौकिकं वैदिकं वाऽपि तथाऽध्यात्मिकमेव वा । आददीत यतो ज्ञानं तं पूर्वमभिवादयेत् ॥ २.११७॥

PADACHEDA

लौकिकम् वैदिकम् वा अपि तथा आध्यात्मिकम् एव वा । आददीत यतस् ज्ञानम् तम् पूर्वम् अभिवादयेत् ॥ २।११७॥

TRANSLITERATION

laukikam vaidikam vā api tathā ādhyātmikam eva vā . ādadīta yatas jñānam tam pūrvam abhivādayet .. 2.117..

ENGLISH MEANING

2.117. (A student) shall first reverentially salute that (teacher) from whom he receives (knowledge), referring to worldly affairs, to the Veda, or to the Brahman.
Shloka 118
सावित्रीमात्रसारोऽपि वरं विप्रः सुयन्त्रितः । नायन्त्रितस्त्रिवेदोऽपि सर्वाशी सर्वविक्रयी ॥ २.११८॥

PADACHEDA

सावित्री-मात्र-सारः अपि वरम् विप्रः सु यन्त्रितः । न अ यन्त्रितः त्रि-वेदः अपि सर्व-आशी सर्व-विक्रयी ॥ २।११८॥

TRANSLITERATION

sāvitrī-mātra-sāraḥ api varam vipraḥ su yantritaḥ . na a yantritaḥ tri-vedaḥ api sarva-āśī sarva-vikrayī .. 2.118..

ENGLISH MEANING

2.118. A Brahmana who completely governs himself, though he know the Savitri only, is better than he who knows the three Vedas, (but) does not control himself, eats all (sorts of) food, and sells all (sorts of goods).
Shloka 119
शय्याऽऽसनेऽध्याचरिते श्रेयसा न समाविशेत् । शय्याऽऽसनस्थश्चैवेनं प्रत्युत्थायाभिवादयेत् ॥ २.११९॥

PADACHEDA

शय्या-आसने अध्याचरिते श्रेयसा न समाविशेत् । शय्या-आसन-स्थः च एव इनम् प्रत्युत्थाय अभिवादयेत् ॥ २।११९॥

TRANSLITERATION

śayyā-āsane adhyācarite śreyasā na samāviśet . śayyā-āsana-sthaḥ ca eva inam pratyutthāya abhivādayet .. 2.119..

ENGLISH MEANING

2.119. One must not sit down on a couch or seat which a superior occupies; and he who occupies a couch or seat shall rise to meet a (superior), and (afterwards) salute him.
Shloka 120
ऊर्ध्वं प्राणा ह्युत्क्रमन्ति यूनः स्थविर आयति । प्रत्युत्थानाभिवादाभ्यां पुनस्तान् प्रतिपद्यते ॥ २.१२०॥

PADACHEDA

ऊर्ध्वम् प्राणाः हि उत्क्रमन्ति यूनः स्थविरे आयति । प्रत्युत्थान-अभिवादाभ्याम् पुनर् तान् प्रतिपद्यते ॥ २।१२०॥

TRANSLITERATION

ūrdhvam prāṇāḥ hi utkramanti yūnaḥ sthavire āyati . pratyutthāna-abhivādābhyām punar tān pratipadyate .. 2.120..

ENGLISH MEANING

2.120. For the vital airs of a young man mount upwards to leave his body when an elder approaches; but by rising to meet him and saluting he recovers them.
Shloka 121
अभिवादनशीलस्य नित्यं वृद्धोपसेविनः । चत्वारि सम्प्रवर्धन्ते आयुर्धर्मो यशो बलम् ॥ २.१२१॥

PADACHEDA

अभिवादन-शीलस्य नित्यम् वृद्ध-उपसेविनः । चत्वारि सम्प्रवर्धन्ते आयुः धर्मः यशः बलम् ॥ २।१२१॥

TRANSLITERATION

abhivādana-śīlasya nityam vṛddha-upasevinaḥ . catvāri sampravardhante āyuḥ dharmaḥ yaśaḥ balam .. 2.121..

ENGLISH MEANING

2.121. He who habitually salutes and constantly pays reverence to the aged obtains an increase of four (things), (viz.) length of life, knowledge, fame, (and) streng
Shloka 122
अभिवादात्परं विप्रो ज्यायांसमभिवादयन् । असौ नामाहमस्मीति स्वं नाम परिकीर्तयेत् ॥ २.१२२॥

PADACHEDA

अभिवादात् परम् विप्रः ज्यायांसम् अभिवादयन् । असौ नाम अहम् अस्मि इति स्वम् नाम परिकीर्तयेत् ॥ २।१२२॥

TRANSLITERATION

abhivādāt param vipraḥ jyāyāṃsam abhivādayan . asau nāma aham asmi iti svam nāma parikīrtayet .. 2.122..

ENGLISH MEANING

2.122. After the (word of) salutation, a Brahmana who greets an elder must pronounce his name, saying, ’I am
Shloka 123
नामधेयस्य ये के चिदभिवादं न जानते । तान् प्राज्ञोऽहमिति ब्रूयात्स्त्रियः सर्वास्तथैव च ॥ २.१२३॥

PADACHEDA

नामधेयस्य ये के चित् अभिवादम् न जानते । तान् प्राज्ञः अहम् इति ब्रूयात् स्त्रियः सर्वाः तथा एव च ॥ २।१२३॥

TRANSLITERATION

nāmadheyasya ye ke cit abhivādam na jānate . tān prājñaḥ aham iti brūyāt striyaḥ sarvāḥ tathā eva ca .. 2.123..

ENGLISH MEANING

2.123. To those (persons) who, when a name is pronounced, do not understand (the meaning of) the salutation, a wise man should say, ’It is I;’ and (he should address) in the same manner all women.
Shloka 124
भोःशब्दं कीर्तयेदन्ते स्वस्य नाम्नोऽभिवादने । नाम्नां स्वरूपभावो हि भोभाव ऋषिभिः स्मृतः ॥ २.१२४॥

PADACHEDA

भोः शब्दम् कीर्तयेत् अन्ते स्वस्य नाम्नः अभिवादने । नाम्नाम् स्वरूप-भावः हि भो भावः ऋषिभिः स्मृतः ॥ २।१२४॥

TRANSLITERATION

bhoḥ śabdam kīrtayet ante svasya nāmnaḥ abhivādane . nāmnām svarūpa-bhāvaḥ hi bho bhāvaḥ ṛṣibhiḥ smṛtaḥ .. 2.124..

ENGLISH MEANING

2.124. In saluting he should pronounce after his name the word bhoh; for the sages have declared that the nature of bhoh is the same as that of (all proper) names.
Shloka 125
आयुष्मान् भव सौम्यैति वाच्यो विप्रोऽभिवादने । अकारश्चास्य नाम्नोऽन्ते वाच्यः पूर्वाक्षरः प्लुतः ॥ २.१२५॥

PADACHEDA

आयुष्मान् भव सौम्य एति वाच्यः विप्रः अभिवादने । अकारः च अस्य नाम्नः अन्ते वाच्यः पूर्व-अक्षरः प्लुतः ॥ २।१२५॥

TRANSLITERATION

āyuṣmān bhava saumya eti vācyaḥ vipraḥ abhivādane . akāraḥ ca asya nāmnaḥ ante vācyaḥ pūrva-akṣaraḥ plutaḥ .. 2.125..

ENGLISH MEANING

2.125. A Brahmana should thus be saluted in return, ’May’st thou be long-lived, O gentle one!’ and the vowel ’a’ must be added at the end of the name (of the person addressed), the syllable preceding it being drawn out to the length of three moras.
Shloka 126
यो न वेत्त्यभिवादस्य विप्रः प्रत्यभिवादनम् । नाभिवाद्यः स विदुषा यथा शूद्रस्तथैव सः ॥ २.१२६॥

PADACHEDA

यः न वेत्ति अभिवादस्य विप्रः प्रत्यभिवादनम् । न अभिवाद्यः स विदुषा यथा शूद्रः तथा एव सः ॥ २।१२६॥

TRANSLITERATION

yaḥ na vetti abhivādasya vipraḥ pratyabhivādanam . na abhivādyaḥ sa viduṣā yathā śūdraḥ tathā eva saḥ .. 2.126..

ENGLISH MEANING

2.126. A Brahmana who does not know the form of returning a salutation, must not be saluted by a learned man; as a Sudra, even so is he.
Shloka 127
ब्राह्मणं कुशलं पृच्छेत्क्षत्रबन्धुमनामयम् । वैश्यं क्षेमं समागम्य शूद्रमारोग्यमेव च ॥ २.१२७॥

PADACHEDA

ब्राह्मणम् कुशलम् पृच्छेत् क्षत्रबन्धुम् अनामयम् । वैश्यम् क्षेमम् समागम्य शूद्रम् आरोग्यम् एव च ॥ २।१२७॥

TRANSLITERATION

brāhmaṇam kuśalam pṛcchet kṣatrabandhum anāmayam . vaiśyam kṣemam samāgamya śūdram ārogyam eva ca .. 2.127..

ENGLISH MEANING

2.127. Let him ask a Brahmana, on meeting him, after (his health, with the word) kusala, a Kshatriya (with the word) anamaya, a Vaisya (with the word) kshema, and a Sudra (with the word) anarogya.
Shloka 128
अवाच्यो दीक्षितो नाम्ना यवीयानपि यो भवेत् । भोभवत्पूर्वकं त्वेनमभिभाषेत धर्मवित् ॥ २.१२८॥

PADACHEDA

अ वाच्यः दीक्षितः नाम्ना यवीयान् अपि यः भवेत् । भो भवत्-पूर्वकम् तु एनम् अभिभाषेत धर्म-विद् ॥ २।१२८॥

TRANSLITERATION

a vācyaḥ dīkṣitaḥ nāmnā yavīyān api yaḥ bhavet . bho bhavat-pūrvakam tu enam abhibhāṣeta dharma-vid .. 2.128..

ENGLISH MEANING

2.128. He who has been initiated (to perform a Srauta sacrifice) must not be addressed by his name, even though he be a younger man; he who knows the sacred law must use in speaking to such (a man the particle) bhoh and (the pronoun) bhavat (your worship).
Shloka 129
परपत्नी तु या स्त्री स्यादसम्बन्धा च योनितः । तां ब्रूयाद्भवतीत्येवं सुभगे भगिनीति च ॥ २.१२९॥

PADACHEDA

पर-पत्नी तु या स्त्री स्यात् असम्बन्धा च योनितः । ताम् ब्रूयात् भवती इति एवम् सुभगे भगिनि इति च ॥ २।१२९॥

TRANSLITERATION

para-patnī tu yā strī syāt asambandhā ca yonitaḥ . tām brūyāt bhavatī iti evam subhage bhagini iti ca .. 2.129..

ENGLISH MEANING

2.129. But to a female who is the wife of another man, and not a blood-relation, he must say, ’Lady’ (bhavati) or ’Beloved sister!’
Shloka 130
मातुलांश्च पितृव्यांश्च श्वशुरान् ऋत्विजो गुरून् । असावहमिति ब्रूयात्प्रत्युत्थाय यवीयसः ॥ २.१३०॥

PADACHEDA

मातुलान् च पितृव्यान् च श्वशुरान् ऋत्विजः गुरून् । असौ अहम् इति ब्रूयात् प्रत्युत्थाय यवीयसः ॥ २।१३०॥

TRANSLITERATION

mātulān ca pitṛvyān ca śvaśurān ṛtvijaḥ gurūn . asau aham iti brūyāt pratyutthāya yavīyasaḥ .. 2.130..

ENGLISH MEANING

2.130. To his maternal and paternal uncles, fathers-in-law, officiating priests, (and other) venerable persons, he must say, ’I am N. N.,’ and rise (to meet them), even though they be younger (than himself).
Shloka 131
मातृश्वसा मातुलानी श्वश्रूरथ पितृश्वसा । सम्पूज्या गुरुपत्नीवत्समास्ता गुरुभार्यया ॥ २.१३१॥

PADACHEDA

मातृ-श्वसा मातुलानी श्वश्रूः अथ पितृ-श्वसा । सम्पूज्याः गुरु-पत्नी-वत् समाः ताः गुरु-भार्यया ॥ २।१३१॥

TRANSLITERATION

mātṛ-śvasā mātulānī śvaśrūḥ atha pitṛ-śvasā . sampūjyāḥ guru-patnī-vat samāḥ tāḥ guru-bhāryayā .. 2.131..

ENGLISH MEANING

2.131. A maternal aunt, the wife of a maternal uncle, a mother-in-law, and a paternal aunt must be honoured like the wife of one’s teacher; they are equal to the wife of one’s teacher.
Shloka 132
भ्रातुर्भार्यौपसङ्ग्राह्या सवर्णाऽहन्यहन्यपि । विप्रोष्य तूपसङ्ग्राह्या ज्ञातिसम्बन्धियोषितः ॥ २.१३२॥

PADACHEDA

भ्रातुः भार्या औपसङ्ग्राह्या सवर्णा अहनि अहनि अपि । विप्रोष्य तु उपसङ्ग्राह्याः ज्ञाति-सम्बन्धि-योषितः ॥ २।१३२॥

TRANSLITERATION

bhrātuḥ bhāryā aupasaṅgrāhyā savarṇā ahani ahani api . viproṣya tu upasaṅgrāhyāḥ jñāti-sambandhi-yoṣitaḥ .. 2.132..

ENGLISH MEANING

2.132. (The feet of the) wife of one’s brother, if she be of the same caste (varna), must be clasped every day; but (the feet of) wives of (other) paternal and maternal relatives need only be embraced on one’s return from a journey.
Shloka 133
पितुर्भगिन्यां मातुश्च ज्यायस्यां च स्वसर्यपि । मातृवद्वृत्तिमातिष्ठेन् माता ताभ्यो गरीयसी ॥ २.१३३॥

PADACHEDA

पितुः भगिन्याम् मातुः च ज्यायस्याम् च स्वसरि अपि । मातृ-वत् वृत्तिम् आतिष्ठेत् माता ताभ्यः गरीयसी ॥ २।१३३॥

TRANSLITERATION

pituḥ bhaginyām mātuḥ ca jyāyasyām ca svasari api . mātṛ-vat vṛttim ātiṣṭhet mātā tābhyaḥ garīyasī .. 2.133..

ENGLISH MEANING

2.133. Towards a sister of one’s father and of one’s mother, and towards one’s own elder sister, one must behave as towards one’s mother; (but) the mother is more venerable than they.
Shloka 134
दशाब्दाख्यं पौरसख्यं पञ्चाब्दाख्यं कलाभृताम् । त्र्यब्दपूर्वं श्रोत्रियाणां स्वल्पेनापि स्वयोनिषु ॥ २.१३४॥

PADACHEDA

दश-अब्द-आख्यम् पौर-सख्यम् पञ्च-अब्द-आख्यम् कलाभृताम् । त्रि-अब्द-पूर्वम् श्रोत्रियाणाम् सु अल्पेन अपि स्व-योनिषु ॥ २।१३४॥

TRANSLITERATION

daśa-abda-ākhyam paura-sakhyam pañca-abda-ākhyam kalābhṛtām . tri-abda-pūrvam śrotriyāṇām su alpena api sva-yoniṣu .. 2.134..

ENGLISH MEANING

2.134. Fellow-citizens are called friends (and equals though one be) ten years (older than the other), men practising (the same) fine art (though one be) five years (older than the other), Srotriyas (though) three years (intervene between their ages), but blood-relations only (if the) difference of age be very small.
Shloka 135
ब्राह्मणं दशवर्षं तु शतवर्षं तु भूमिपम् । पितापुत्रौ विजानीयाद्ब्राह्मणस्तु तयोः पिता ॥ २.१३५॥

PADACHEDA

ब्राह्मणम् दश-वर्षम् तु शत-वर्षम् तु भूमिपम् । पितापुत्रौ विजानीयात् ब्राह्मणः तु तयोः पिता ॥ २।१३५॥

TRANSLITERATION

brāhmaṇam daśa-varṣam tu śata-varṣam tu bhūmipam . pitāputrau vijānīyāt brāhmaṇaḥ tu tayoḥ pitā .. 2.135..

ENGLISH MEANING

2.135. Know that a Brahmana of ten years and Kshatriya of a hundred years stand to each other in the relation of father and son; but between those two the Brahmana is the father.
Shloka 136
वित्तं बन्धुर्वयः कर्म विद्या भवति पञ्चमी । एतानि मानस्थानानि गरीयो यद्यदुत्तरम् ॥ २.१३६॥

PADACHEDA

वित्तम् बन्धुः वयः कर्म विद्या भवति पञ्चमी । एतानि मानस्थानानि गरीयः यत् यत् उत्तरम् ॥ २।१३६॥

TRANSLITERATION

vittam bandhuḥ vayaḥ karma vidyā bhavati pañcamī . etāni mānasthānāni garīyaḥ yat yat uttaram .. 2.136..

ENGLISH MEANING

2.136. Wealth, kindred, age, (the due performance of) rites, and, fifthly, sacred learning are titles to respect; but each later-named (cause) is more weighty (than the preceding ones).
Shloka 137
पञ्चानां त्रिषु वर्णेषु भूयांसि गुणवन्ति च । यत्र स्युः सोऽत्र मानार्हः शूद्रोऽपि दशमीं गतः ॥ २.१३७॥

PADACHEDA

पञ्चानाम् त्रिषु वर्णेषु भूयांसि गुणवन्ति च । यत्र स्युः सः अत्र मान-अर्हः शूद्रः अपि दशमीम् गतः ॥ २।१३७॥

TRANSLITERATION

pañcānām triṣu varṇeṣu bhūyāṃsi guṇavanti ca . yatra syuḥ saḥ atra māna-arhaḥ śūdraḥ api daśamīm gataḥ .. 2.137..

ENGLISH MEANING

2.137. Whatever man of the three (highest) castes possesses most of those five, both in number and degree, that man is worthy of honour among them; and (so is) also a Sudra who has entered the tenth (decade of his life).
Shloka 138
चक्रिणो दशमीस्थस्य रोगिणो भारिणः स्त्रियाः । स्नातकस्य च राज्ञश्च पन्था देयो वरस्य च ॥ २.१३८॥

PADACHEDA

चक्रिणः दशमी-स्थस्य रोगिणः भारिणः स्त्रियाः । स्नातकस्य च राज्ञः च पन्थाः देयः वरस्य च ॥ २।१३८॥

TRANSLITERATION

cakriṇaḥ daśamī-sthasya rogiṇaḥ bhāriṇaḥ striyāḥ . snātakasya ca rājñaḥ ca panthāḥ deyaḥ varasya ca .. 2.138..

ENGLISH MEANING

2.138. Way must be made for a man in a carriage, for one who is above ninety years old, for one diseased, for the carrier of a burden, for a woman, for a Snataka, for the king, and for a bridegroom.
Shloka 139
तेषां तु समवेतानां मान्यौ स्नातकपार्थिवौ । राजस्नातकयोश्चैव स्नातको नृपमानभाक् ॥ २.१३९॥

PADACHEDA

तेषाम् तु समवेतानाम् मान्यौ स्नातक-पार्थिवौ । राज-स्नातकयोः च एव स्नातकः नृप-मान-भाज् ॥ २।१३९॥

TRANSLITERATION

teṣām tu samavetānām mānyau snātaka-pārthivau . rāja-snātakayoḥ ca eva snātakaḥ nṛpa-māna-bhāj .. 2.139..

ENGLISH MEANING

2.139. Among all those, if they meet (at one time), a Snataka and the king must be (most) honoured; and if the king and a Snataka (meet), the latter receives respect from the king.
Shloka 140
उपनीय तु यः शिष्यं वेदमध्यापयेद्द्विजः । सकल्पं सरहस्यं च तमाचार्यं प्रचक्षते ॥ २.१४०॥

PADACHEDA

उपनीय तु यः शिष्यम् वेदम् अध्यापयेत् द्विजः । स कल्पम् स रहस्यम् च तम् आचार्यम् प्रचक्षते ॥ २।१४०॥

TRANSLITERATION

upanīya tu yaḥ śiṣyam vedam adhyāpayet dvijaḥ . sa kalpam sa rahasyam ca tam ācāryam pracakṣate .. 2.140..

ENGLISH MEANING

2.140. They call that Brahmana who initiates a pupil and teaches him the Veda together with the Kalpa and the Rahasyas, the teacher (akarya, of the latter).
Shloka 141
एकदेशं तु वेदस्य वेदाङ्गान्यपि वा पुनः । योऽध्यापयति वृत्त्यर्थमुपाध्यायः स उच्यते ॥ २.१४१॥

PADACHEDA

एक-देशम् तु वेदस्य वेदाङ्गानि अपि वा पुनर् । यः अध्यापयति वृत्ति-अर्थम् उपाध्यायः सः उच्यते ॥ २।१४१॥

TRANSLITERATION

eka-deśam tu vedasya vedāṅgāni api vā punar . yaḥ adhyāpayati vṛtti-artham upādhyāyaḥ saḥ ucyate .. 2.141..

ENGLISH MEANING

2.141. But he who for his livelihood teaches a portion only of the Veda, or also the Angas of the Veda, is called the sub-teacher (upadhyaya).
Shloka 142
निषेकादीनि कर्माणि यः करोति यथाविधि । सम्भावयति चान्नेन स विप्रो गुरुरुच्यते ॥ २.१४२॥

PADACHEDA

निषेक-आदीनि कर्माणि यः करोति यथाविधि । सम्भावयति च अन्नेन स विप्रः गुरुः उच्यते ॥ २।१४२॥

TRANSLITERATION

niṣeka-ādīni karmāṇi yaḥ karoti yathāvidhi . sambhāvayati ca annena sa vipraḥ guruḥ ucyate .. 2.142..

ENGLISH MEANING

2.142. That Brahmana, who performs in accordance with the rules (of the Veda) the rites, the Garbhadhana (conception-rite), and so forth, and gives food (to the child), is called the Guru (the venerable one).
Shloka 143
अग्न्याधेयं पाकयज्ञानग्निष्टोमादिकान् मखान् । यः करोति वृतो यस्य स तस्यर्त्विगिहोच्यते ॥ २.१४३॥

PADACHEDA

अग्न्याधेयम् पाकयज्ञान् अग्निष्टोम-आदिकान् मखान् । यः करोति वृतः यस्य स तस्य ऋत्विजः इह उच्यते ॥ २।१४३॥

TRANSLITERATION

agnyādheyam pākayajñān agniṣṭoma-ādikān makhān . yaḥ karoti vṛtaḥ yasya sa tasya ṛtvijaḥ iha ucyate .. 2.143..

ENGLISH MEANING

2.143. He who, being (duly) chosen (for the purpose), performs the Agnyadheya, the Pakayagnas, (and) the (Srauta) sacrifices, such as the Agnishtoma (for another man), is called (his) officiating priest.
Shloka 144
य आवृणोत्यवितथं ब्रह्मणा श्रवणावुभौ । स माता स पिता ज्ञेयस्तं न द्रुह्येत्कदा चन ॥ २.१४४॥

PADACHEDA

यः आवृणोति अवितथम् ब्रह्मणा श्रवणौ उभौ । स माता स पिता ज्ञेयः तम् न द्रुह्येत् कदा चन ॥ २।१४४॥

TRANSLITERATION

yaḥ āvṛṇoti avitatham brahmaṇā śravaṇau ubhau . sa mātā sa pitā jñeyaḥ tam na druhyet kadā cana .. 2.144..

ENGLISH MEANING

2.144. That (man) who truthfully fills both his ears with the Veda, (the pupil) shall consider as his father and mother; he must never offend him.
Shloka 145
उपाध्यायान् दशाचार्य आचार्याणां शतं पिता । सहस्रं तु पितॄन् माता गौरवेणातिरिच्यते ॥ २.१४५॥

PADACHEDA

उपाध्यायान् दश आचार्यः आचार्याणाम् शतम् पिता । सहस्रम् तु पितॄन् माता गौरवेण अतिरिच्यते ॥ २।१४५॥

TRANSLITERATION

upādhyāyān daśa ācāryaḥ ācāryāṇām śatam pitā . sahasram tu pitṝn mātā gauraveṇa atiricyate .. 2.145..

ENGLISH MEANING

2.145. The teacher (akarya) is ten times more venerable than a sub-teacher (upadhyaya), the father a hundred times more than the teacher, but the mother a thousand times more than the father.
Shloka 146
उत्पादकब्रह्मदात्रोर्गरीयान् ब्रह्मदः पिता । ब्रह्मजन्म हि विप्रस्य प्रेत्य चैह च शाश्वतम् ॥ २.१४६॥

PADACHEDA

उत्पादक-ब्रह्म-दात्रोः गरीयान् ब्रह्म-दः पिता । ब्रह्मजन्म हि विप्रस्य प्रेत्य च एह च शाश्वतम् ॥ २।१४६॥

TRANSLITERATION

utpādaka-brahma-dātroḥ garīyān brahma-daḥ pitā . brahmajanma hi viprasya pretya ca eha ca śāśvatam .. 2.146..

ENGLISH MEANING

2.146. Of him who gives natural birth and him who gives (the knowledge of) the Veda, the giver of the Veda is the more venerable father; for the birth for the sake of the Veda (ensures) eternal (rewards) both in this (life) and after death.
Shloka 147
कामान् माता पिता चैनं यदुत्पादयतो मिथः । सम्भूतिं तस्य तां विद्याद्यद्योनावभिजायते ॥ २.१४७॥

PADACHEDA

कामात् माता पिता च एनम् यत् उत्पादयतः मिथस् । सम्भूतिम् तस्य ताम् विद्यात् यत् योनौ अभिजायते ॥ २।१४७॥

TRANSLITERATION

kāmāt mātā pitā ca enam yat utpādayataḥ mithas . sambhūtim tasya tām vidyāt yat yonau abhijāyate .. 2.147..

ENGLISH MEANING

2.147. Let him consider that (he received) a (mere animal) existence, when his parents begat him through mutual affection, and when he was born from the womb (of his mother).
Shloka 148
आचार्यस्त्वस्य यां जातिं विधिवद्वेदपारगः । उत्पादयति सावित्र्या सा सत्या साऽजराऽमरा ॥ २.१४८॥

PADACHEDA

आचार्यः तु अस्य याम् जातिम् विधिवत् वेदपारगः । उत्पादयति सावित्र्या सा सत्या सा अजरा अमरा ॥ २।१४८॥

TRANSLITERATION

ācāryaḥ tu asya yām jātim vidhivat vedapāragaḥ . utpādayati sāvitryā sā satyā sā ajarā amarā .. 2.148..

ENGLISH MEANING

2.148. But that birth which a teacher acquainted with the whole Veda, in accordance with the law, procures for him through the Savitri, is real, exempt from age and deat
Shloka 149
अल्पं वा बहु वा यस्य श्रुतस्यौपकरोति यः । तमपीह गुरुं विद्यात्श्रुतौपक्रियया तया ॥ २.१४९॥

PADACHEDA

अल्पम् वा बहु वा यस्य श्रुतस्य औपकरोति यः । तम् अपि इह गुरुम् विद्यात् श्रुत-औपक्रियया तया ॥ २।१४९॥

TRANSLITERATION

alpam vā bahu vā yasya śrutasya aupakaroti yaḥ . tam api iha gurum vidyāt śruta-aupakriyayā tayā .. 2.149..

ENGLISH MEANING

2.149. (The pupil) must know that that man also who benefits him by (instruction in) the Veda, be it little or much, is called in these (Institutes) his Guru, in consequence of that benefit (conferred by instruction in) the Veda.
Shloka 150
ब्राह्मस्य जन्मनः कर्ता स्वधर्मस्य च शासिता । बालोऽपि विप्रो वृद्धस्य पिता भवति धर्मतः ॥ २.१५०॥

PADACHEDA

ब्राह्मस्य जन्मनः कर्ता स्वधर्मस्य च शासिता । बालः अपि विप्रः वृद्धस्य पिता भवति धर्मतः ॥ २।१५०॥

TRANSLITERATION

brāhmasya janmanaḥ kartā svadharmasya ca śāsitā . bālaḥ api vipraḥ vṛddhasya pitā bhavati dharmataḥ .. 2.150..

ENGLISH MEANING

2.150. That Brahmana who is the giver of the birth for the sake of the Veda and the teacher of the prescribed duties becomes by law the father of an aged man, even though he himself be a child.
Shloka 151
अध्यापयामास पितॄन् शिशुराङ्गिरसः कविः । पुत्रका इति हौवाच ज्ञानेन परिगृह्य तान् ॥ २.१५१॥

PADACHEDA

अध्यापयामास पितॄन् शिशुः आङ्गिरसः कविः । पुत्रकाः इति ह उवाच ज्ञानेन परिगृह्य तान् ॥ २।१५१॥

TRANSLITERATION

adhyāpayāmāsa pitṝn śiśuḥ āṅgirasaḥ kaviḥ . putrakāḥ iti ha uvāca jñānena parigṛhya tān .. 2.151..

ENGLISH MEANING

2.151. Young Kavi, the son of Angiras, taught his (relatives who were old enough to be) fathers, and, as he excelled them in (sacred) knowledge, he called them ’Little sons.’
Shloka 152
ते तमर्थमपृच्छन्त देवानागतमन्यवः । देवाश्चैतान् समेत्यौचुर्न्याय्यं वः शिशुरुक्तवान् ॥ २.१५२॥

PADACHEDA

ते तम् अर्थम् अपृच्छन्त देवान् आगत-मन्यवः । देवाः च एतान् समेत्य ऊचुः न्याय्यम् वः शिशुः उक्तवान् ॥ २।१५२॥

TRANSLITERATION

te tam artham apṛcchanta devān āgata-manyavaḥ . devāḥ ca etān sametya ūcuḥ nyāyyam vaḥ śiśuḥ uktavān .. 2.152..

ENGLISH MEANING

2.152. They, moved with resentment, asked the gods concerning that matter, and the gods, having assembled, answered, ’The child has addressed you properly.’
Shloka 153
अज्ञो भवति वै बालः पिता भवति मन्त्रदः । अज्ञं हि बालमित्याहुः पितेत्येव तु मन्त्रदम् ॥ २.१५३॥

PADACHEDA

अज्ञः भवति वै बालः पिता भवति मन्त्र-दः । अज्ञम् हि बालम् इति आहुः पिता इति एव तु मन्त्र-दम् ॥ २।१५३॥

TRANSLITERATION

ajñaḥ bhavati vai bālaḥ pitā bhavati mantra-daḥ . ajñam hi bālam iti āhuḥ pitā iti eva tu mantra-dam .. 2.153..

ENGLISH MEANING

2.153. ’For (a man) destitute of (sacred) knowledge is indeed a child, and he who teaches him the Veda is his father; for (the sages) have always said "child" to an ignorant man, and "father" to a teacher of the Veda.’
Shloka 154
न हायनैर्न पलितैर्न वित्तेन न बन्धुभिः । ऋषयश्चक्रिरे धर्मं योऽनूचानः स नो महान् ॥ २.१५४॥

PADACHEDA

न हायनैः न पलितैः न वित्तेन न बन्धुभिः । ऋषयः चक्रिरे धर्मम् यः अनूचानः स नः महान् ॥ २।१५४॥

TRANSLITERATION

na hāyanaiḥ na palitaiḥ na vittena na bandhubhiḥ . ṛṣayaḥ cakrire dharmam yaḥ anūcānaḥ sa naḥ mahān .. 2.154..

ENGLISH MEANING

2.154. Neither through years, nor through white (hairs), nor through wealth, nor through (powerful) kinsmen (comes greatness). The sages have made this law, ’He who has learnt the Veda together with the Angas (Anukana) is (considered) great by us.’
Shloka 155
विप्राणां ज्ञानतो ज्यैष्ठ्यं क्षत्रियाणां तु वीर्यतः । वैश्यानां धान्यधनतः शूद्राणामेव जन्मतः ॥ २.१५५॥

PADACHEDA

विप्राणाम् ज्ञानतः ज्यैष्ठ्यम् क्षत्रियाणाम् तु वीर्यतः । वैश्यानाम् धान्य-धनतः शूद्राणाम् एव जन्मतः ॥ २।१५५॥

TRANSLITERATION

viprāṇām jñānataḥ jyaiṣṭhyam kṣatriyāṇām tu vīryataḥ . vaiśyānām dhānya-dhanataḥ śūdrāṇām eva janmataḥ .. 2.155..

ENGLISH MEANING

2.155. The seniority of Brahmanas is from (sacred) knowledge, that of Kshatriyas from valour, that of Vaisyas from wealth in grain (and other goods), but that of Sudras alone from age.
Shloka 156
न तेन वृद्धो भवति येनास्य पलितं शिरः । यो वै युवाऽप्यधीयानस्तं देवाः स्थविरं विदुः ॥ २.१५६॥

PADACHEDA

न तेन वृद्धः भवति येन अस्य पलितम् शिरः । यः वै युवा अपि अधीयानः तम् देवाः स्थविरम् विदुः ॥ २।१५६॥

TRANSLITERATION

na tena vṛddhaḥ bhavati yena asya palitam śiraḥ . yaḥ vai yuvā api adhīyānaḥ tam devāḥ sthaviram viduḥ .. 2.156..

ENGLISH MEANING

2.156. A man is not therefore (considered) venerable because his head is gray; him who, though young, has learned the Veda, the gods consider to be venerable.
Shloka 157
यथा काष्ठमयो हस्ती यथा चर्ममयो मृगः । यश्च विप्रोऽनधीयानस्त्रयस्ते नाम बिभ्रति ॥ २.१५७॥

PADACHEDA

यथा काष्ठ-मयः हस्ती यथा चर्म-मयः मृगः । यः च विप्रः अन् अधीयानः त्रयः ते नाम बिभ्रति ॥ २।१५७॥

TRANSLITERATION

yathā kāṣṭha-mayaḥ hastī yathā carma-mayaḥ mṛgaḥ . yaḥ ca vipraḥ an adhīyānaḥ trayaḥ te nāma bibhrati .. 2.157..

ENGLISH MEANING

2.157. As an elephant made of wood, as an antelope made of leather, such is an unlearned Brahmana; those three have nothing but the names (of their kind).
Shloka 158
यथा षण्ढोऽफलः स्त्रीषु यथा गौर्गवि चाफला । यथा चाज्ञेऽफलं दानं तथा विप्रोऽनृचोऽफलः ॥ २.१५८॥

PADACHEDA

यथा षण्ढः अफलः स्त्रीषु यथा गौः गवि च अफला । यथा च अज्ञे अफलम् दानम् तथा विप्रः अनृचः अफलः ॥ २।१५८॥

TRANSLITERATION

yathā ṣaṇḍhaḥ aphalaḥ strīṣu yathā gauḥ gavi ca aphalā . yathā ca ajñe aphalam dānam tathā vipraḥ anṛcaḥ aphalaḥ .. 2.158..

ENGLISH MEANING

2.158. As a eunuch is unproductive with women, as a cow with a cow is unprolific, and as a gift made to an ignorant man yields no reward, even so is a Brahmana useless, who (does) not (know) the Rikas.
Shloka 159
अहिंसयैव भूतानां कार्यं श्रेयोऽनुशासनम् । वाक्चैव मधुरा श्लक्ष्णा प्रयोज्या धर्ममिच्छता ॥ २.१५९॥

PADACHEDA

अहिंसया एव भूतानाम् कार्यम् श्रेयः-अनुशासनम् । वाच् च एव मधुरा श्लक्ष्णा प्रयोज्या धर्मम् इच्छता ॥ २।१५९॥

TRANSLITERATION

ahiṃsayā eva bhūtānām kāryam śreyaḥ-anuśāsanam . vāc ca eva madhurā ślakṣṇā prayojyā dharmam icchatā .. 2.159..

ENGLISH MEANING

2.159. Created beings must be instructed in (what concerns) their welfare without giving them pain, and sweet and gentle speech must be used by (a teacher) who desires (to abide by) the sacred law.
Shloka 160
यस्य वाङ्मनसी शुद्धे सम्यग्गुप्ते च सर्वदा । स वै सर्वमवाप्नोति वेदान्तोपगतं फलम् ॥ २.१६०॥

PADACHEDA

यस्य वाच्-मनसी शुद्धे सम्यक् गुप्ते च सर्वदा । स वै सर्वम् अवाप्नोति वेदान्त-उपगतम् फलम् ॥ २।१६०॥

TRANSLITERATION

yasya vāc-manasī śuddhe samyak gupte ca sarvadā . sa vai sarvam avāpnoti vedānta-upagatam phalam .. 2.160..

ENGLISH MEANING

2.160. He, forsooth, whose speech and thoughts are pure and ever perfectly guarded, gains the whole reward which is conferred by the Vedanta.
Shloka 161
नारुंतुदः स्यादार्तोऽपि न परद्रोहकर्मधीः । ययाऽस्योद्विजते वाचा नालोक्यां तामुदीरयेत् ॥ २.१६१॥

PADACHEDA

नारुंतुदः स्यात् आर्तः अपि न पर-द्रोह-कर्म-धीः । यया अस्य उद्विजते वाचा न अलोक्याम् ताम् उदीरयेत् ॥ २।१६१॥

TRANSLITERATION

nāruṃtudaḥ syāt ārtaḥ api na para-droha-karma-dhīḥ . yayā asya udvijate vācā na alokyām tām udīrayet .. 2.161..

ENGLISH MEANING

2.161. Let him not, even though in pain, (speak words) cutting (others) to the quick; let him not injure others in thought or deed; let him not utter speeches which make (others) afraid of him, since that will prevent him from gaining heaven.
Shloka 162
सम्मानाद्ब्राह्मणो नित्यमुद्विजेत विषादिव । अमृतस्येव चाकाङ्क्षेदवमानस्य सर्वदा ॥ २.१६२॥

PADACHEDA

सम्मानात् ब्राह्मणः नित्यम् उद्विजेत विषात् इव । अमृतस्य इव च आकाङ्क्षेत् अवमानस्य सर्वदा ॥ २।१६२॥

TRANSLITERATION

sammānāt brāhmaṇaḥ nityam udvijeta viṣāt iva . amṛtasya iva ca ākāṅkṣet avamānasya sarvadā .. 2.162..

ENGLISH MEANING

2.162. A Brahmana should always fear homage as if it were poison; and constantly desire (to suffer) scorn as (he would long for) nectar.
Shloka 163
सुखं ह्यवमतः शेते सुखं च प्रतिबुध्यते ॥सुखं चरति लोकेऽस्मिन्नवमन्ता विनश्यति ॥ २.१६३॥

PADACHEDA

सुखम् हि अवमतः शेते सुखम् च प्रतिबुध्यते ॥सुखम् चरति लोके अस्मिन् अवमन्ता विनश्यति ॥ २।१६३॥

TRANSLITERATION

sukham hi avamataḥ śete sukham ca pratibudhyate ..sukham carati loke asmin avamantā vinaśyati .. 2.163..

ENGLISH MEANING

2.163. For he who is scorned (nevertheless may) sleep with an easy mind, awake with an easy mind, and with an easy mind walk here among men; but the scorner utterly perishes.
Shloka 164
अनेन क्रमयोगेन संस्कृतात्मा द्विजः शनैः । गुरौ वसन् सञ्चिनुयाद्ब्रह्माधिगमिकं तपः ॥ २.१६४॥

PADACHEDA

अनेन क्रम-योगेन संस्कृत-आत्मा द्विजः शनैस् । गुरौ वसन् सञ्चिनुयात् ब्रह्म-अधिगमिकम् तपः ॥ २।१६४॥

TRANSLITERATION

anena krama-yogena saṃskṛta-ātmā dvijaḥ śanais . gurau vasan sañcinuyāt brahma-adhigamikam tapaḥ .. 2.164..

ENGLISH MEANING

2.164. A twice-born man who has been sanctified by the (employment of) the means, (described above) in due order, shall gradually and cumulatively perform the various austerities prescribed for (those who) study the Veda.
Shloka 165
तपोविशेषैर्विविधैर्व्रतैश्च विधिचोदितैः । वेदः कृत्स्नोऽधिगन्तव्यः सरहस्यो द्विजन्मना ॥ २.१६५॥

PADACHEDA

तपः-विशेषैः विविधैः व्रतैः च विधि-चोदितैः । वेदः कृत्स्नः अधिगन्तव्यः स रहस्यः द्विजन्मना ॥ २।१६५॥

TRANSLITERATION

tapaḥ-viśeṣaiḥ vividhaiḥ vrataiḥ ca vidhi-coditaiḥ . vedaḥ kṛtsnaḥ adhigantavyaḥ sa rahasyaḥ dvijanmanā .. 2.165..

ENGLISH MEANING

2.165. An Aryan must study the whole Veda together with the Rahasyas, performing at the same time various kinds of austerities and the vows prescribed by the rules (of the Veda).
Shloka 166
वेदमेव सदाऽभ्यस्येत्तपस्तप्यन् द्विजोत्तमः । वेदाभ्यासो हि विप्रस्य तपः परमिहौच्यते ॥ २.१६६॥

PADACHEDA

वेदम् एव सदा अभ्यस्येत् तपः तप्यन् द्विजोत्तमः । वेद-अभ्यासः हि विप्रस्य तपः परम् इह उच्यते ॥ २।१६६॥

TRANSLITERATION

vedam eva sadā abhyasyet tapaḥ tapyan dvijottamaḥ . veda-abhyāsaḥ hi viprasya tapaḥ param iha ucyate .. 2.166..

ENGLISH MEANING

2.166. Let a Brahmana who desires to perform austerities, constantly repeat the Veda; for the study of the Veda is declared (to be) in this world the highest austerity for a Brahmana.
Shloka 167
आ हैव स नखाग्रेभ्यः परमं तप्यते तपः । यः स्रग्व्यपि द्विजोऽधीते स्वाध्यायं शक्तितोऽन्वहम् ॥ २.१६७॥

PADACHEDA

आ ह एव स नख-अग्रेभ्यः परमम् तप्यते तपः । यः स्रग्वी अपि द्विजः अधीते स्वाध्यायम् शक्तितस् अन्वहम् ॥ २।१६७॥

TRANSLITERATION

ā ha eva sa nakha-agrebhyaḥ paramam tapyate tapaḥ . yaḥ sragvī api dvijaḥ adhīte svādhyāyam śaktitas anvaham .. 2.167..

ENGLISH MEANING

2.167. Verily, that twice-born man performs the highest austerity up to the extremities of his nails, who, though wearing a garland, daily recites the Veda in private to the utmost of his ability.
Shloka 168
योऽनधीत्य द्विजो वेदमन्यत्र कुरुते श्रमम् । स जीवन्नेव शूद्रत्वमाशु गच्छति सान्वयः ॥ २.१६८॥

PADACHEDA

यः अन् अधीत्य द्विजः वेदम् अन्यत्र कुरुते श्रमम् । स जीवन् एव शूद्र-त्वम् आशु गच्छति स अन्वयः ॥ २।१६८॥

TRANSLITERATION

yaḥ an adhītya dvijaḥ vedam anyatra kurute śramam . sa jīvan eva śūdra-tvam āśu gacchati sa anvayaḥ .. 2.168..

ENGLISH MEANING

2.168. A twice-born man who, not having studied the Veda, applies himself to other (and worldly study), soon falls, even while living, to the condition of a Sudra and his descendants (after him).
Shloka 169
मातुरग्रेऽधिजननं द्वितीयं मौञ्जिबन्धने । तृतीयं यज्ञदीक्षायां द्विजस्य श्रुतिचोदनात् ॥ २.१६९॥

PADACHEDA

मातुः अग्रे अधिजननम् द्वितीयम् मौञ्जिबन्धने । तृतीयम् यज्ञ-दीक्षायाम् द्विजस्य श्रुति-चोदनात् ॥ २।१६९॥

TRANSLITERATION

mātuḥ agre adhijananam dvitīyam mauñjibandhane . tṛtīyam yajña-dīkṣāyām dvijasya śruti-codanāt .. 2.169..

ENGLISH MEANING

2.169. According to the injunction of the revealed texts the first birth of an Aryan is from (his natural) mother, the second (happens) on the tying of the girdle of Munga grass, and the third on the initiation to (the performance of) a (Srauta) sacrifice.
Shloka 170
तत्र यद्ब्रह्मजन्मास्य मौञ्जीबन्धनचिह्नितम् । तत्रास्य माता सावित्री पिता त्वाचार्य उच्यते ॥ २.१७०॥

PADACHEDA

तत्र यत् ब्रह्मजन्म अस्य मौञ्जीबन्धन-चिह्नितम् । तत्र अस्य माता सावित्री पिता तु आचार्यः उच्यते ॥ २।१७०॥

TRANSLITERATION

tatra yat brahmajanma asya mauñjībandhana-cihnitam . tatra asya mātā sāvitrī pitā tu ācāryaḥ ucyate .. 2.170..

ENGLISH MEANING

2.170. Among those (three) the birth which is symbolised by the investiture with the girdle of Munga grass, is his birth for the sake of the Veda; they declare that in that (birth) the Sivitri (verse) is his mother and the teacher his father.
Shloka 171
वेदप्रदानादाचार्यं पितरं परिचक्षते । न ह्यस्मिन् युज्यते कर्म किञ्चिदा मौञ्जिबन्धनात् ॥ २.१७१॥

PADACHEDA

वेद-प्रदानात् आचार्यम् पितरम् परिचक्षते । न हि अस्मिन् युज्यते कर्म किञ्चिद् आ मौञ्जिबन्धनात् ॥ २।१७१॥

TRANSLITERATION

veda-pradānāt ācāryam pitaram paricakṣate . na hi asmin yujyate karma kiñcid ā mauñjibandhanāt .. 2.171..

ENGLISH MEANING

2.171. They call the teacher (the pupil’s) father because he gives the Veda; for nobody can perform a (sacred) rite before the investiture with the girdle of Munga grass.
Shloka 172
नाभिव्याहारयेद्ब्रह्म स्वधानिनयनादृते । शूद्रेण हि समस्तावद्यावद्वेदे न जायते ॥ २.१७२॥

PADACHEDA

न अभिव्याहारयेत् ब्रह्म स्वधा-निनयनात् ऋते । शूद्रेण हि समः तावत् यावत् वेदे न जायते ॥ २।१७२॥

TRANSLITERATION

na abhivyāhārayet brahma svadhā-ninayanāt ṛte . śūdreṇa hi samaḥ tāvat yāvat vede na jāyate .. 2.172..

ENGLISH MEANING

2.172. (He who has not been initiated) should not pronounce (any) Vedic text excepting (those required for) the performance of funeral rites, since he is on a level with a Sudra before his birth from the Veda.
Shloka 173
कृतौपनयनस्यास्य व्रतादेशनमिष्यते । ब्रह्मणो ग्रहणं चैव क्रमेण विधिपूर्वकम् ॥ २.१७३॥

PADACHEDA

कृत-औपनयनस्य अस्य व्रत-आदेशनम् इष्यते । ब्रह्मणः ग्रहणम् च एव क्रमेण विधि-पूर्वकम् ॥ २।१७३॥

TRANSLITERATION

kṛta-aupanayanasya asya vrata-ādeśanam iṣyate . brahmaṇaḥ grahaṇam ca eva krameṇa vidhi-pūrvakam .. 2.173..

ENGLISH MEANING

2.173. The (student) who has been initiated must be instructed in the performance of the vows, and gradually learn the Veda, observing the prescribed rules.
Shloka 174
यद्यस्य विहितं चर्म यत्सूत्रं या च मेखला । यो दण्डो यत्च वसनं तत्तदस्य व्रतेष्वपि ॥ २.१७४॥

PADACHEDA

यत् यस्य विहितम् चर्म यत् सूत्रम् या च मेखला । यः दण्डः यत् च वसनम् तत् तत् अस्य व्रतेषु अपि ॥ २।१७४॥

TRANSLITERATION

yat yasya vihitam carma yat sūtram yā ca mekhalā . yaḥ daṇḍaḥ yat ca vasanam tat tat asya vrateṣu api .. 2.174..

ENGLISH MEANING

2.174. Whatever dress of skin, sacred thread, girdle, staff, and lower garment are prescribed for a (student at the initiation), the like (must again be used) at the (performance of the) vows.
Shloka 175
सेवेतैमांस्तु नियमान् ब्रह्मचारी गुरौ वसन् । सन्नियम्यैन्द्रियग्रामं तपोवृद्ध्यर्थमात्मनः ॥ २.१७५॥

PADACHEDA

सेवेत एमान् तु नियमान् ब्रह्मचारी गुरौ वसन् । सन् नियम्य ऐन्द्रिय-ग्रामम् तपः-वृद्धि-अर्थम् आत्मनः ॥ २।१७५॥

TRANSLITERATION

seveta emān tu niyamān brahmacārī gurau vasan . san niyamya aindriya-grāmam tapaḥ-vṛddhi-artham ātmanaḥ .. 2.175..

ENGLISH MEANING

2.175. But a student who resides with his teacher must observe the following restrictive rules, duly controlling all his organs, in order to increase his spiritual merit.
Shloka 176
नित्यं स्नात्वा शुचिः कुर्याद्देवर्षिपितृतर्पणम् । देवताभ्यर्चनं चैव समिदाधानमेव च ॥ २.१७६॥

PADACHEDA

नित्यम् स्नात्वा शुचिः कुर्यात् देव-ऋषि-पितृ-तर्पणम् । देवता-अभ्यर्चनम् च एव समिध्-आधानम् एव च ॥ २।१७६॥

TRANSLITERATION

nityam snātvā śuciḥ kuryāt deva-ṛṣi-pitṛ-tarpaṇam . devatā-abhyarcanam ca eva samidh-ādhānam eva ca .. 2.176..

ENGLISH MEANING

2.176. Every day, having bathed, and being purified, he must offer libations of water to the gods, sages and manes, worship (the images of) the gods, and place fuel on (the sacred fire).
Shloka 177
वर्जयेन् मधु मांसं च गन्धं माल्यं रसान् स्त्रियः । शुक्तानि यानि सर्वाणि प्राणिनां चैव हिंसनम् ॥ २.१७७॥

PADACHEDA

वर्जयेत् मधु मांसम् च गन्धम् माल्यम् रसान् स्त्रियः । शुक्तानि यानि सर्वाणि प्राणिनाम् च एव हिंसनम् ॥ २।१७७॥

TRANSLITERATION

varjayet madhu māṃsam ca gandham mālyam rasān striyaḥ . śuktāni yāni sarvāṇi prāṇinām ca eva hiṃsanam .. 2.177..

ENGLISH MEANING

2.177. Let him abstain from honey, meat, perfumes, garlands, substances (used for) flavouring (food), women, all substances turned acid, and from doing injury to living creatures.
Shloka 178
अभ्यङ्गमञ्जनं चाक्ष्णोरुपानच्छत्रधारणम् । कामं क्रोधं च लोभं च नर्तनं गीतवादनम् ॥ २.१७८॥

PADACHEDA

अभ्यङ्गम् अञ्जनम् च अक्ष्णोः ऊरु-पान-छत्र-धारणम् । कामम् क्रोधम् च लोभम् च नर्तनम् गीत-वादनम् ॥ २।१७८॥

TRANSLITERATION

abhyaṅgam añjanam ca akṣṇoḥ ūru-pāna-chatra-dhāraṇam . kāmam krodham ca lobham ca nartanam gīta-vādanam .. 2.178..

ENGLISH MEANING

2.178. From anointing (his body), applying collyrium to his eyes, from the use of shoes and of an umbrella (or parasol), from (sensual) desire, anger, covetousness, dancing, singing, and playing (musical instruments),
Shloka 179
द्यूतं च जनवादं च परिवादं तथाऽनृतम् । स्त्रीणां च प्रेक्षण आलम्भाऽवघातं परस्य च ॥ २.१७९॥

PADACHEDA

द्यूतम् च जनवादम् च परिवादम् तथा अनृतम् । स्त्रीणाम् च प्रेक्षणे आलम्भ-अवघातम् परस्य च ॥ २।१७९॥

TRANSLITERATION

dyūtam ca janavādam ca parivādam tathā anṛtam . strīṇām ca prekṣaṇe ālambha-avaghātam parasya ca .. 2.179..

ENGLISH MEANING

2.179. From gambling, idle disputes, backbiting, and lying, from looking at and touching women, and from hurting others.
Shloka 180
एकः शयीत सर्वत्र न रेतः स्कन्दयेत्क्व चित् । कामाधि स्कन्दयन् रेतो हिनस्ति व्रतमात्मनः ॥ २.१८०॥

PADACHEDA

एकः शयीत सर्वत्र न रेतः स्कन्दयेत् क्व चित् । काम-अधि स्कन्दयन् रेतः हिनस्ति व्रतम् आत्मनः ॥ २।१८०॥

TRANSLITERATION

ekaḥ śayīta sarvatra na retaḥ skandayet kva cit . kāma-adhi skandayan retaḥ hinasti vratam ātmanaḥ .. 2.180..

ENGLISH MEANING

2.180. Let him always sleep alone, let him never waste his manhood; for he who voluntarily wastes his manhood, breaks his vow.
Shloka 181
स्वप्ने सिक्त्वा ब्रह्मचारी द्विजः शुक्रमकामतः । स्नात्वाऽर्कमर्चयित्वा त्रिः पुनर्मामित्यृचं जपेत् ॥ २.१८१॥

PADACHEDA

स्वप्ने सिक्त्वा ब्रह्मचारी द्विजः शुक्रम् अकामतः । स्नात्वा अर्कम् अर्चयित्वा त्रिस् पुनर् माम् इति ऋचम् जपेत् ॥ २।१८१॥

TRANSLITERATION

svapne siktvā brahmacārī dvijaḥ śukram akāmataḥ . snātvā arkam arcayitvā tris punar mām iti ṛcam japet .. 2.181..

ENGLISH MEANING

2.181. A twice-born student, who has involuntarily wasted his manly strength during sleep, must bathe, worship the sun, and afterwards thrice mutter the Rik-verse (which begins), ’Again let my strength return to me.’
Shloka 182
उदकुम्भं सुमनसो गोशकृत्मृत्तिकाकुशान् । आहरेद्यावदर्थानि भैक्षं चाहरहश्चरेत् ॥ २.१८२॥

PADACHEDA

उद-कुम्भम् सुमनसः गो-शकृत्-मृत्तिका-कुशान् । आहरेत् यावदर्थानि भैक्षम् च अहरहर् चरेत् ॥ २।१८२॥

TRANSLITERATION

uda-kumbham sumanasaḥ go-śakṛt-mṛttikā-kuśān . āharet yāvadarthāni bhaikṣam ca aharahar caret .. 2.182..

ENGLISH MEANING

2.182. Let him fetch a pot full of water, flowers, cowdung, earth, and Kusa grass, as much as may be required (by his teacher), and daily go to beg food.
Shloka 183
वेदयज्ञैरहीनानां प्रशस्तानां स्वकर्मसु । ब्रह्मचार्याहरेद्भैक्षं गृहेभ्यः प्रयतोऽन्वहम् ॥ २.१८३॥

PADACHEDA

वेद-यज्ञैः अहीनानाम् प्रशस्तानाम् स्व-कर्मसु । ब्रह्मचारी आहरेत् भैक्षम् गृहेभ्यः प्रयतः अन्वहम् ॥ २।१८३॥

TRANSLITERATION

veda-yajñaiḥ ahīnānām praśastānām sva-karmasu . brahmacārī āharet bhaikṣam gṛhebhyaḥ prayataḥ anvaham .. 2.183..

ENGLISH MEANING

2.183. A student, being pure, shall daily bring food from the houses of men who are not deficient in (the knowledge of) the Veda and in (performing) sacrifices, and who are famous for (following their lawful) occupations.
Shloka 184
गुरोः कुले न भिक्षेत न ज्ञातिकुलबन्धुषु । अलाभे त्वन्यगेहानां पूर्वं पूर्वं विवर्जयेत् ॥ २.१८४॥

PADACHEDA

गुरोः कुले न भिक्षेत न ज्ञाति-कुल-बन्धुषु । अलाभे तु अन्य-गेहानाम् पूर्वम् पूर्वम् विवर्जयेत् ॥ २।१८४॥

TRANSLITERATION

guroḥ kule na bhikṣeta na jñāti-kula-bandhuṣu . alābhe tu anya-gehānām pūrvam pūrvam vivarjayet .. 2.184..

ENGLISH MEANING

2.184. Let him not beg from the relatives of his teacher, nor from his own or his mother’s blood-relations; but if there are no houses belonging to strangers, let him go to one of those named above, taking the last-named first;
Shloka 185
सर्वं वापि चरेद्ग्रामं पूर्वौक्तानामसम्भवे । नियम्य प्रयतो वाचमभिशस्तांस्तु वर्जयेत् ॥ २.१८५॥

PADACHEDA

सर्वम् वा अपि चरेत् ग्रामम् पूर्व-उक्तानाम् असम्भवे । नियम्य प्रयतः वाचम् अभिशस्तान् तु वर्जयेत् ॥ २।१८५॥

TRANSLITERATION

sarvam vā api caret grāmam pūrva-uktānām asambhave . niyamya prayataḥ vācam abhiśastān tu varjayet .. 2.185..

ENGLISH MEANING

2.185. Or, if there are no (virtuous men of the kind) mentioned above, he may go to each (house in the) village, being pure and remaining silent; but let him avoid Abhisastas (those accused of mortal sin).
Shloka 186
दूरादाहृत्य समिधः सन्निदध्याद्विहायसि । सायं। प्रातश्च जुहुयात्ताभिरग्निमतन्द्रितः ॥ २.१८६॥

PADACHEDA

दूरात् आहृत्य समिधः सन् निदध्यात् विहायसि । सायम्। प्रातर् च जुहुयात् ताभिः अग्निम् अतन्द्रितः ॥ २।१८६॥

TRANSLITERATION

dūrāt āhṛtya samidhaḥ san nidadhyāt vihāyasi . sāyam. prātar ca juhuyāt tābhiḥ agnim atandritaḥ .. 2.186..

ENGLISH MEANING

2.186. Having brought sacred fuel from a distance, let him place it anywhere but on the ground, and let him, unwearied, make with it burnt oblations to the sacred fire, both evening and morning.
Shloka 187
अकृत्वा भैक्षचरणमसमिध्य च पावकम् । अनातुरः सप्तरात्रमवकीर्णिव्रतं चरेत् ॥ २.१८७॥

PADACHEDA

अ कृत्वा भैक्ष-चरणम् अ समिध्य च पावकम् । अनातुरः सप्त-रात्रम् अवकीर्णि-व्रतम् चरेत् ॥ २।१८७॥

TRANSLITERATION

a kṛtvā bhaikṣa-caraṇam a samidhya ca pāvakam . anāturaḥ sapta-rātram avakīrṇi-vratam caret .. 2.187..

ENGLISH MEANING

2.187. He who, without being sick, neglects during seven (successive) days to go out begging, and to offer fuel in the sacred fire, shall perform the penance of an Avakirnin (one who has broken his vow).
Shloka 188
भैक्षेण वर्तयेन्नित्यं नैकान्नादी भवेद्व्रती । भैक्षेण व्रतिनो वृत्तिरुपवाससमा स्मृता ॥ २.१८८॥

PADACHEDA

भैक्षेण वर्तयेत् नित्यम् न एक-अन्न-आदी भवेत् व्रती । भैक्षेण व्रतिनः वृत्तिः उपवास-समा स्मृता ॥ २।१८८॥

TRANSLITERATION

bhaikṣeṇa vartayet nityam na eka-anna-ādī bhavet vratī . bhaikṣeṇa vratinaḥ vṛttiḥ upavāsa-samā smṛtā .. 2.188..

ENGLISH MEANING

2.188. He who performs the vow (of studentship) shall constantly subsist on alms, (but) not eat the food of one (person only); the subsistence of a student on begged food is declared to be equal (in merit) to fasting.
Shloka 189
व्रतवद्देवदैवत्ये पित्र्ये कर्मण्यथर्षिवत् । काममभ्यर्थितोऽश्नीयाद्व्रतमस्य न लुप्यते ॥ २.१८९॥

PADACHEDA

व्रत-वत् देव-दैवत्ये पित्र्ये कर्मणि अथ ऋषि-वत् । कामम् अभ्यर्थितः अश्नीयात् व्रतम् अस्य न लुप्यते ॥ २।१८९॥

TRANSLITERATION

vrata-vat deva-daivatye pitrye karmaṇi atha ṛṣi-vat . kāmam abhyarthitaḥ aśnīyāt vratam asya na lupyate .. 2.189..

ENGLISH MEANING

2.189. At his pleasure he may eat, when invited, the food of one man at (a rite) in honour of the gods, observing (however the conditions on his vow, or at a (funeral meal) in honor of the manes, behaving (however) like a hermit.
Shloka 190
ब्राह्मणस्यैव कर्मैतदुपदिष्टं मनीषिभिः । राजन्यवैश्ययोस्त्वेवं नैतत्कर्म विधीयते ॥ २.१९०॥

PADACHEDA

ब्राह्मणस्य एव कर्म एतत् उपदिष्टम् मनीषिभिः । राजन्य-वैश्ययोः तु एवम् न एतत् कर्म विधीयते ॥ २।१९०॥

TRANSLITERATION

brāhmaṇasya eva karma etat upadiṣṭam manīṣibhiḥ . rājanya-vaiśyayoḥ tu evam na etat karma vidhīyate .. 2.190..

ENGLISH MEANING

2.190. This duty is prescribed by the wise for a Brahmana only; but no such duty is ordained for a Kshatriya and a Vaisya.
Shloka 191
चोदितो गुरुणा नित्यमप्रचोदित एव वा । अध्ययने योगम् यत्नमाचार्यस्य हितेषु च ॥ २.१९१॥

PADACHEDA

चोदितः गुरुणा नित्यम् अ प्रचोदितः एव वा । अध्ययने योगम् यत्नम् आचार्यस्य हितेषु च ॥ २।१९१॥

TRANSLITERATION

coditaḥ guruṇā nityam a pracoditaḥ eva vā . adhyayane yogam yatnam ācāryasya hiteṣu ca .. 2.191..

ENGLISH MEANING

2.191. Both when ordered by his teacher, and without a (special) command, (a student) shall always exert himself in studying (the Veda), and in doing what is serviceable to his teacher.
Shloka 192
शरीरं चैव वाचं च बुद्धीन्द्रियमनांसि च । नियम्य प्राञ्जलिस्तिष्ठेद्वीक्षमाणो गुरोर्मुखम् ॥ २.१९२॥

PADACHEDA

शरीरम् च एव वाचम् च बुद्धीन्द्रिय-मनांसि च । नियम्य प्राञ्जलिः तिष्ठेत् वीक्षमाणः गुरोः मुखम् ॥ २।१९२॥

TRANSLITERATION

śarīram ca eva vācam ca buddhīndriya-manāṃsi ca . niyamya prāñjaliḥ tiṣṭhet vīkṣamāṇaḥ guroḥ mukham .. 2.192..

ENGLISH MEANING

2.192. Controlling his body, his speech, his organs (of sense), and his mind, let him stand with joined hands, looking at the face of his teacher.
Shloka 193
नित्यमुद्धृतपाणिः स्यात्साध्वाचारः सुसंवृतः । आस्यतामिति चौक्तः सन्नासीताभिमुखं गुरोः ॥ २.१९३॥

PADACHEDA

नित्यम् उद्धृत-पाणिः स्यात् साधु-आचारः सु संवृतः । आस्यताम् इति च औक्तः सन् आसीत अभिमुखम् गुरोः ॥ २।१९३॥

TRANSLITERATION

nityam uddhṛta-pāṇiḥ syāt sādhu-ācāraḥ su saṃvṛtaḥ . āsyatām iti ca auktaḥ san āsīta abhimukham guroḥ .. 2.193..

ENGLISH MEANING

2.193. Let him always keep his right arm uncovered, behave decently and keep his body well covered, and when he is addressed (with the words), ’Be seated,’ he shall sit down, facing his teacher.
Shloka 194
हीनान्नवस्त्रवेषः स्यात्सर्वदा गुरुसन्निधौ । उत्तिष्ठेत्प्रथमं चास्य चरमं चैव संविशेत् ॥ २.१९४॥

PADACHEDA

हीन-अन्न-वस्त्र-वेषः स्यात् सर्वदा गुरु-सन्निधौ । उत्तिष्ठेत् प्रथमम् च अस्य चरमम् च एव संविशेत् ॥ २।१९४॥

TRANSLITERATION

hīna-anna-vastra-veṣaḥ syāt sarvadā guru-sannidhau . uttiṣṭhet prathamam ca asya caramam ca eva saṃviśet .. 2.194..

ENGLISH MEANING

2.194. In the presence of his teacher let him always eat less, wear a less valuable dress and ornaments (than the former), and let him rise earlier (from his bed), and go to rest later.
Shloka 195
प्रतिश्रावणसम्भाषे शयानो न समाचरेत् । नासीनो न च भुञ्जानो न तिष्ठन्न पराङ्मुखः ॥ २.१९५॥

PADACHEDA

प्रतिश्रावण-सम्भाषे शयानः न समाचरेत् । न आसीनः न च भुञ्जानः न तिष्ठन् न पराङ्मुखः ॥ २।१९५॥

TRANSLITERATION

pratiśrāvaṇa-sambhāṣe śayānaḥ na samācaret . na āsīnaḥ na ca bhuñjānaḥ na tiṣṭhan na parāṅmukhaḥ .. 2.195..

ENGLISH MEANING

2.195. Let him not answer or converse with (his teacher), reclining on a bed, nor sitting, nor eating, nor standing, nor with an averted face.
Shloka 196
आसीनस्य स्थितः कुर्यादभिगच्छंस्तु तिष्ठतः । प्रत्युद्गम्य त्वाव्रजतः पश्चाद्धावंस्तु धावतः ॥ २.१९६॥

PADACHEDA

आसीनस्य स्थितः कुर्यात् अभिगच्छन् तु तिष्ठतः । प्रत्युद्गम्य तु आव्रजतः पश्चात् धावन् तु धावतः ॥ २।१९६॥

TRANSLITERATION

āsīnasya sthitaḥ kuryāt abhigacchan tu tiṣṭhataḥ . pratyudgamya tu āvrajataḥ paścāt dhāvan tu dhāvataḥ .. 2.196..

ENGLISH MEANING

2.196. Let him do (that), standing up, if (his teacher) is seated, advancing towards him when he stands, going to meet him if he advances, and running after him when he runs;
Shloka 197
पराङ्मुखस्याभिमुखो दूरस्थस्येत्य चान्तिकम् । प्रणम्य तु शयानस्य निदेशे चैव तिष्ठतः ॥ २.१९७॥

PADACHEDA

पराङ्मुखस्य अभिमुखः दूर-स्थस्य एत्य च अन्तिकम् । प्रणम्य तु शयानस्य निदेशे च एव तिष्ठतः ॥ २।१९७॥

TRANSLITERATION

parāṅmukhasya abhimukhaḥ dūra-sthasya etya ca antikam . praṇamya tu śayānasya nideśe ca eva tiṣṭhataḥ .. 2.197..

ENGLISH MEANING

2.197. Going (round) to face (the teacher), if his face is averted, approaching him if he stands at a distance, but bending towards him if he lies on a bed, and if he stands in a lower place.
Shloka 198
नीचं शय्याऽऽसनं चास्य नित्यं स्याद्गुरुसन्निधौ । गुरोस्तु चक्षुर्विषये न यथेष्टासनो भवेत् ॥ २.१९८॥

PADACHEDA

नीचम् शय्या आसनम् च अस्य नित्यम् स्यात् गुरु-सन्निधौ । गुरोः तु चक्षुः-विषये न यथा इष्ट-आसनः भवेत् ॥ २।१९८॥

TRANSLITERATION

nīcam śayyā āsanam ca asya nityam syāt guru-sannidhau . guroḥ tu cakṣuḥ-viṣaye na yathā iṣṭa-āsanaḥ bhavet .. 2.198..

ENGLISH MEANING

2.198. When his teacher is nigh, let his bed or seat be low; but within sight of his teacher he shall not sit carelessly at ease.
Shloka 199
नौदाहरेदस्य नाम परोक्षमपि केवलम् । न चैवास्यानुकुर्वीत गतिभाषितचेष्टितम् ॥ २.१९९॥

PADACHEDA

न उदाहरेत् अस्य नाम परोक्षम् अपि केवलम् । न च एव अस्य अनुकुर्वीत गति-भाषित-चेष्टितम् ॥ २।१९९॥

TRANSLITERATION

na udāharet asya nāma parokṣam api kevalam . na ca eva asya anukurvīta gati-bhāṣita-ceṣṭitam .. 2.199..

ENGLISH MEANING

2.199. Let him not pronounce the mere name of his teacher (without adding an honorific title) behind his back even, and let him not mimic his gait, speech, and deportment.
Shloka 200
गुरोर्यत्र परिवादो निन्दा वाऽपि प्रवर्तते । कर्णौ तत्र पिधातव्यौ गन्तव्यं वा ततोऽन्यतः ॥ २.२००॥

PADACHEDA

गुरोः यत्र परिवादः निन्दा वा अपि प्रवर्तते । कर्णौ तत्र पिधातव्यौ गन्तव्यम् वा ततस् अन्यतस् ॥ २।२००॥

TRANSLITERATION

guroḥ yatra parivādaḥ nindā vā api pravartate . karṇau tatra pidhātavyau gantavyam vā tatas anyatas .. 2.200..

ENGLISH MEANING

2.200. Wherever (people) justly censure or falsely defame his teacher, there he must cover his ears or depart thence to another place.
Shloka 201
परीवादात्खरो भवति श्वा वै भवति निन्दकः । परिभोक्ता कृमिर्भवति कीटो भवति मत्सरी ॥ २.२०१॥

PADACHEDA

परीवादात् खरः भवति श्वा वै भवति निन्दकः । परिभोक्ता कृमिः भवति कीटः भवति मत्सरी ॥ २।२०१॥

TRANSLITERATION

parīvādāt kharaḥ bhavati śvā vai bhavati nindakaḥ . paribhoktā kṛmiḥ bhavati kīṭaḥ bhavati matsarī .. 2.201..

ENGLISH MEANING

2.201. By censuring (his teacher), though justly, he will become (in his next birth) an ass, by falsely defaming him, a dog; he who lives on his teacher’s substance, will become a worm, and he who is envious (of his merit), a (larger) insect.
Shloka 202
दूरस्थो नार्चयेदेनं न क्रुद्धो नान्तिके स्त्रियाः । यानासनस्थश्चैवैनमवरुह्याभिवादयेत् ॥ २.२०२॥

PADACHEDA

दूर-स्थः न अर्चयेत् एनम् न क्रुद्धः न अन्तिके स्त्रियाः । यान-आसन-स्थः च एव एनम् अवरुह्य अभिवादयेत् ॥ २।२०२॥

TRANSLITERATION

dūra-sthaḥ na arcayet enam na kruddhaḥ na antike striyāḥ . yāna-āsana-sthaḥ ca eva enam avaruhya abhivādayet .. 2.202..

ENGLISH MEANING

2.202. He must not serve the (teacher by the intervention of another) while he himself stands aloof, nor when he (himself) is angry, nor when a woman is near; if he is seated in a carriage or on a (raised) seat, he must descend and afterwards salute his (teacher).
Shloka 203
प्रतिवातानुवाते च नासीत गुरुणा सह । असंश्रवे चैव गुरोर्न किं चिदपि कीर्तयेत् ॥ २.२०३॥

PADACHEDA

प्रतिवात-अनुवाते च न आसीत गुरुणा सह । असंश्रवे च एव गुरोः न किम् चित् अपि कीर्तयेत् ॥ २।२०३॥

TRANSLITERATION

prativāta-anuvāte ca na āsīta guruṇā saha . asaṃśrave ca eva guroḥ na kim cit api kīrtayet .. 2.203..

ENGLISH MEANING

2.203. Let him not sit with his teacher, to the leeward or to the windward (of him); nor let him say anything which his teacher cannot hear.
Shloka 204
गोऽश्वौष्ट्रयानप्रासादप्रस्तरेषु कटेषु च । आसीत गुरुणा सार्धं शिलाफलकनौषु च ॥ २.२०४॥

PADACHEDA

गो-अश्व-ओष्ट्र-यान-प्रासाद-प्रस्तरेषु कटेषु च । आसीत गुरुणा सार्धम् शिला-फलक-नौषु च ॥ २।२०४॥

TRANSLITERATION

go-aśva-oṣṭra-yāna-prāsāda-prastareṣu kaṭeṣu ca . āsīta guruṇā sārdham śilā-phalaka-nauṣu ca .. 2.204..

ENGLISH MEANING

2.204. He may sit with his teacher in a carriage drawn by oxen, horses, or camels, on a terrace, on a bed of grass or leaves, on a mat, on a rock, on a wooden bench, or in a boat.
Shloka 205
गुरोर्गुरौ सन्निहिते गुरुवद्वृत्तिमाचरेत् । न चानिसृष्टो गुरुणा स्वान् गुरूनभिवादयेत् ॥ २.२०५॥

PADACHEDA

गुरोः गुरौ सन्निहिते गुरु-वत् वृत्तिम् आचरेत् । न च अ निसृष्टः गुरुणा स्वान् गुरून् अभिवादयेत् ॥ २।२०५॥

TRANSLITERATION

guroḥ gurau sannihite guru-vat vṛttim ācaret . na ca a nisṛṣṭaḥ guruṇā svān gurūn abhivādayet .. 2.205..

ENGLISH MEANING

2.205. If his teacher’s teacher is near, let him behave (towards him) as towards his own teacher; but let him, unless he has received permission from his teacher, not salute venerable persons of his own (family).
Shloka 206
विद्यागुरुष्वेवमेव नित्या वृत्तिः स्वयोनिषु । प्रतिषेधत्सु चाधर्माधितं चोपदिशत्स्वपि ॥ २.२०६॥

PADACHEDA

विद्या-गुरुषु एवम् एव नित्या वृत्तिः स्व-योनिषु । प्रतिषेधत्सु च अधर्म-आधितम् च उपदिशत्सु अपि ॥ २।२०६॥

TRANSLITERATION

vidyā-guruṣu evam eva nityā vṛttiḥ sva-yoniṣu . pratiṣedhatsu ca adharma-ādhitam ca upadiśatsu api .. 2.206..

ENGLISH MEANING

2.206. This is likewise (ordained as) his constant behaviour towards (other) instructors in science, towards his relatives (to whom honour is due), towards all who may restrain him from sin, or may give him salutary advice.
Shloka 207
श्रेयःसु गुरुवद्वृत्तिं नित्यमेव समाचरेत् । गुरुपुत्रे तथाचार्ये गुरोश्चैव स्वबन्धुषु ॥ २.२०७॥

PADACHEDA

श्रेयःसु गुरु-वत् वृत्तिम् नित्यम् एव समाचरेत् । गुरु-पुत्रे तथा आचार्ये गुरोः च एव स्व-बन्धुषु ॥ २।२०७॥

TRANSLITERATION

śreyaḥsu guru-vat vṛttim nityam eva samācaret . guru-putre tathā ācārye guroḥ ca eva sva-bandhuṣu .. 2.207..

ENGLISH MEANING

2.207. Towards his betters let him always behave as towards his teacher, likewise towards sons of his teacher, born by wives of equal caste, and towards the teacher’s relatives both on the side of the father and of the mother.
Shloka 208
बालः समानजन्मा वा शिष्यो वा यज्ञकर्मणि । अध्यापयन् गुरुसुतो गुरुवत्मानमर्हति ॥ २.२०८॥

PADACHEDA

बालः समान-जन्मा वा शिष्यः वा यज्ञ-कर्मणि । अध्यापयन् गुरु-सुतः गुरु-वत् मानम् अर्हति ॥ २।२०८॥

TRANSLITERATION

bālaḥ samāna-janmā vā śiṣyaḥ vā yajña-karmaṇi . adhyāpayan guru-sutaḥ guru-vat mānam arhati .. 2.208..

ENGLISH MEANING

2.208. The son of the teacher who imparts instruction (in his father’s stead), whether younger or of equal age, or a student of (the science of) sacrifices (or of other Angas), deserves the same honour as the teacher.
Shloka 209
उत्सादनं च गात्राणां स्नापनौच्छिष्टभोजने । न कुर्याद्गुरुपुत्रस्य पादयोश्चावनेजनम् ॥ २.२०९॥

PADACHEDA

उत्सादनम् च गात्राणाम् स्नापन-औच्छिष्ट-भोजने । न कुर्यात् गुरु-पुत्रस्य पादयोः च अवनेजनम् ॥ २।२०९॥

TRANSLITERATION

utsādanam ca gātrāṇām snāpana-aucchiṣṭa-bhojane . na kuryāt guru-putrasya pādayoḥ ca avanejanam .. 2.209..

ENGLISH MEANING

2.209. (A student) must not shampoo the limbs of his teacher’s son, nor assist him in bathing, nor eat the fragments of his food, nor wash his feet.
Shloka 210
गुरुवत्प्रतिपूज्याः स्युः सवर्णा गुरुयोषितः । असवर्णास्तु सम्पूज्याः प्रत्युत्थानाभिवादनैः ॥ २.२१०॥

PADACHEDA

गुरु-वत् प्रतिपूज्याः स्युः सवर्णाः गुरु-योषितः । असवर्णाः तु सम्पूज्याः प्रत्युत्थान-अभिवादनैः ॥ २।२१०॥

TRANSLITERATION

guru-vat pratipūjyāḥ syuḥ savarṇāḥ guru-yoṣitaḥ . asavarṇāḥ tu sampūjyāḥ pratyutthāna-abhivādanaiḥ .. 2.210..

ENGLISH MEANING

2.210. The wives of the teacher, who belong to the same caste, must be treated as respectfully as the teacher; but those who belong to a different caste, must be honoured by rising and salutation.
Shloka 211
अभ्यञ्जनं स्नापनं च गात्रोत्सादनमेव च । गुरुपत्न्या न कार्याणि केशानां च प्रसाधनम् ॥ २.२११॥

PADACHEDA

अभ्यञ्जनम् स्नापनम् च गात्र-उत्सादनम् एव च । गुरु-पत्न्याः न कार्याणि केशानाम् च प्रसाधनम् ॥ २।२११॥

TRANSLITERATION

abhyañjanam snāpanam ca gātra-utsādanam eva ca . guru-patnyāḥ na kāryāṇi keśānām ca prasādhanam .. 2.211..

ENGLISH MEANING

2.211. Let him not perform for a wife of his teacher (the offices of) anointing her, assisting her in the bath, shampooing her limbs, or arranging her hair.
Shloka 212
गुरुपत्नी तु युवतिर्नाभिवाद्यैह पादयोः । पूर्णविंशतिवर्षेण गुणदोषौ विजानता ॥ २.२१२॥

PADACHEDA

गुरु-पत्नी तु युवतिः न अभिवाद्या इह पादयोः । पूर्ण-विंशति-वर्षेण गुण-दोषौ विजानता ॥ २।२१२॥

TRANSLITERATION

guru-patnī tu yuvatiḥ na abhivādyā iha pādayoḥ . pūrṇa-viṃśati-varṣeṇa guṇa-doṣau vijānatā .. 2.212..

ENGLISH MEANING

2.212. (A pupil) who is full twenty years old, and knows what is becoming and unbecoming, shall not salute a young wife of his teacher (by clasping) her feet.
Shloka 213
स्वभाव एष नारीणां नराणामिह दूषणम् । अतोऽर्थान्न प्रमाद्यन्ति प्रमदासु विपश्चितः ॥ २.२१३॥

PADACHEDA

स्वभावः एष नारीणाम् नराणाम् इह दूषणम् । अतस् अर्थान् न प्रमाद्यन्ति प्रमदासु विपश्चितः ॥ २।२१३॥

TRANSLITERATION

svabhāvaḥ eṣa nārīṇām narāṇām iha dūṣaṇam . atas arthān na pramādyanti pramadāsu vipaścitaḥ .. 2.213..

ENGLISH MEANING

2.213. It is the nature of women to seduce men in this (world); for that reason the wise are never unguarded in (the company of) females.
Shloka 214
अविद्वांसमलं लोके विद्वांसमपि वा पुनः । प्रमदा ह्युत्पथं नेतुं कामक्रोधवशानुगम् ॥ २.२१४॥

PADACHEDA

अ विद्वांसम् अलम् लोके विद्वांसम् अपि वा पुनर् । प्रमदा हि उत्पथम् नेतुम् काम-क्रोध-वश-अनुगम् ॥ २।२१४॥

TRANSLITERATION

a vidvāṃsam alam loke vidvāṃsam api vā punar . pramadā hi utpatham netum kāma-krodha-vaśa-anugam .. 2.214..

ENGLISH MEANING

2.214. For women are able to lead astray in (this) world not only a fool, but even a learned man, and (to make) him a slave of desire and anger.
Shloka 215
मात्रा स्वस्रा दुहित्रा वा न विविक्तासनो भवेत् । बलवानिन्द्रियग्रामो विद्वांसमपि कर्षति ॥ २.२१५॥

PADACHEDA

मात्रा स्वस्रा दुहित्रा वा न विविक्त-आसनः भवेत् । बलवान् इन्द्रिय-ग्रामः विद्वांसम् अपि कर्षति ॥ २।२१५॥

TRANSLITERATION

mātrā svasrā duhitrā vā na vivikta-āsanaḥ bhavet . balavān indriya-grāmaḥ vidvāṃsam api karṣati .. 2.215..

ENGLISH MEANING

2.215. One should not sit in a lonely place with one’s mother, sister, or daughter; for the senses are powerful, and master even a learned man.
Shloka 216
कामं तु गुरुपत्नीनां युवतीनां युवा भुवि । विधिवद्वन्दनं कुर्यादसावहमिति ब्रुवन् ॥ २.२१६॥

PADACHEDA

कामम् तु गुरु-पत्नीनाम् युवतीनाम् युवा भुवि । विधिवत् वन्दनम् कुर्यात् असौ अहम् इति ब्रुवन् ॥ २।२१६॥

TRANSLITERATION

kāmam tu guru-patnīnām yuvatīnām yuvā bhuvi . vidhivat vandanam kuryāt asau aham iti bruvan .. 2.216..

ENGLISH MEANING

2.216. But at his pleasure a young student may prostrate himself on the ground before the young wife of a teacher, in accordance with the rule, and say, ’I (worship thee, O lady).’
Shloka 217
विप्रोष्य पादग्रहणमन्वहं चाभिवादनम् । गुरुदारेषु कुर्वीत सतां धर्ममनुस्मरन् ॥ २.२१७॥

PADACHEDA

विप्रोष्य पाद-ग्रहणम् अन्वहम् च अभिवादनम् । गुरु-दारेषु कुर्वीत सताम् धर्मम् अनुस्मरन् ॥ २।२१७॥

TRANSLITERATION

viproṣya pāda-grahaṇam anvaham ca abhivādanam . guru-dāreṣu kurvīta satām dharmam anusmaran .. 2.217..

ENGLISH MEANING

2.217. On returning from a journey he must clasp the feet of his teacher’s wife and daily salute her (in the manner just mentioned), remembering the duty of the virtuous.
Shloka 218
यथा खनन् खनित्रेण नरो वार्यधिगच्छति । तथा गुरुगतां विद्यां शुश्रूषुरधिगच्छति ॥ २.२१८॥

PADACHEDA

यथा खनन् खनित्रेण नरः वारि अधिगच्छति । तथा गुरु-गताम् विद्याम् शुश्रूषुः अधिगच्छति ॥ २।२१८॥

TRANSLITERATION

yathā khanan khanitreṇa naraḥ vāri adhigacchati . tathā guru-gatām vidyām śuśrūṣuḥ adhigacchati .. 2.218..

ENGLISH MEANING

2.218. As the man who digs with a spade (into the ground) obtains water, even so an obedient (pupil) obtains the knowledge which lies (hidden) in his teacher.
Shloka 219
मुण्डो वा जटिलो वा स्यादथ वा स्यात्शिखाजटः । नैनं ग्रामेऽभिनिम्लोचेत्सूर्यो नाभ्युदियात्क्व चित् ॥ २.२१९॥

PADACHEDA

मुण्डः वा जटिलः वा स्यात् अथ वा स्यात् शिखा-जटः । न एनम् ग्रामे अभिनिम्लोचेत् सूर्यः न अभ्युदियात् क्व चित् ॥ २।२१९॥

TRANSLITERATION

muṇḍaḥ vā jaṭilaḥ vā syāt atha vā syāt śikhā-jaṭaḥ . na enam grāme abhinimlocet sūryaḥ na abhyudiyāt kva cit .. 2.219..

ENGLISH MEANING

2.219. A (student) may either shave his head, or wear his hair in braids, or braid one lock on the crown of his head; the sun must never set or rise while he (lies asleep) in the village.
Shloka 220
तं चेदभ्युदियात्सूर्यः शयानं कामचारतः । निम्लोचेद्वाऽप्यविज्ञानाज्जपन्नुपवसेद्दिनम् ॥ २.२२०॥

PADACHEDA

तम् चेद् अभ्युदियात् सूर्यः शयानम् कामचारतः । निम्लोचेत् वा अपि अविज्ञानात् जपन् उपवसेत् दिनम् ॥ २।२२०॥

TRANSLITERATION

tam ced abhyudiyāt sūryaḥ śayānam kāmacārataḥ . nimlocet vā api avijñānāt japan upavaset dinam .. 2.220..

ENGLISH MEANING

2.220. If the sun should rise or set while he is sleeping, be it (that he offended) intentionally or unintentionally, he shall fast during the (next) day, muttering (the Savitri).
Shloka 221
सूर्येण अभिनिम्लुक्तः शयानोऽभ्युदितश्च यः । प्रायश्चित्तमकुर्वाणो युक्तः स्यान् महतेनसा ॥ २.२२१॥

PADACHEDA

सूर्येण अभिनिम्लुक्तः शयानः अभ्युदितः च यः । प्रायश्चित्तम् अकुर्वाणः युक्तः स्यात् महत्-तेनसा ॥ २।२२१॥

TRANSLITERATION

sūryeṇa abhinimluktaḥ śayānaḥ abhyuditaḥ ca yaḥ . prāyaścittam akurvāṇaḥ yuktaḥ syāt mahat-tenasā .. 2.221..

ENGLISH MEANING

2.221. For he who lies (sleeping), while the sun sets or rises, and does not perform (that) penance, is tainted by great guilt.
Shloka 222
आचम्य प्रयतो नित्यमुभे संध्ये समाहितः । शुचौ देशे जपञ्जप्यमुपासीत यथाविधि ॥ २.२२२॥

PADACHEDA

आचम्य प्रयतः नित्यम् उभे संध्ये समाहितः । शुचौ देशे जपन् जप्यम् उपासीत यथाविधि ॥ २।२२२॥

TRANSLITERATION

ācamya prayataḥ nityam ubhe saṃdhye samāhitaḥ . śucau deśe japan japyam upāsīta yathāvidhi .. 2.222..

ENGLISH MEANING

2.222. Purified by sipping water, he shall daily worship during both twilights with a concentrated mind in a pure place, muttering the prescribed text according to the rule.
Shloka 223
यदि स्त्री यद्यवरजः श्रेयः किं चित्समाचरेत् । तत्सर्वमाचरेद्युक्तो यत्र चास्य रमेन् मनः ॥ २.२२३॥

PADACHEDA

यदि स्त्री यदि अवरजः श्रेयः किम् चित् समाचरेत् । तत् सर्वम् आचरेत् युक्तः यत्र च अस्य रमेत् मनः ॥ २।२२३॥

TRANSLITERATION

yadi strī yadi avarajaḥ śreyaḥ kim cit samācaret . tat sarvam ācaret yuktaḥ yatra ca asya ramet manaḥ .. 2.223..

ENGLISH MEANING

2.223. If a woman or a man of low caste perform anything (leading to) happiness, let him diligently practise it, as well as (any other permitted act) in which his heart finds pleasure.
Shloka 224
धर्मार्थावुच्यते श्रेयः कामार्थौ धर्म एव च । अर्थ एवैह वा श्रेयस्त्रिवर्ग इति तु स्थितिः ॥ २.२२४॥

PADACHEDA

धर्म-अर्थौ उच्यते श्रेयः काम-अर्थौ धर्मः एव च । अर्थः एव एह वा श्रेयः त्रिवर्गः इति तु स्थितिः ॥ २।२२४॥

TRANSLITERATION

dharma-arthau ucyate śreyaḥ kāma-arthau dharmaḥ eva ca . arthaḥ eva eha vā śreyaḥ trivargaḥ iti tu sthitiḥ .. 2.224..

ENGLISH MEANING

2.224. (Some declare that) the chief good consists in (the acquisition of) spiritual merit and wealth, (others place it) in (the gratification of) desire and (the acquisition of) wealth, (others) in (the acquisition of) spiritual merit alone, and (others say that the acquisition of) wealth alone is the chief good here (below); but the (correct) decision is that it consists of the aggregate of (those) three.
Shloka 225
आचार्यश्च पिता चैव माता भ्राता च पूर्वजः । नार्तेनाप्यवमन्तव्या ब्राह्मणेन विशेषतः ॥ २.२२५॥

PADACHEDA

आचार्यः च पिता च एव माता भ्राता च पूर्वजः । न आर्तेन अपि अवमन्तव्याः ब्राह्मणेन विशेषतः ॥ २।२२५॥

TRANSLITERATION

ācāryaḥ ca pitā ca eva mātā bhrātā ca pūrvajaḥ . na ārtena api avamantavyāḥ brāhmaṇena viśeṣataḥ .. 2.225..

ENGLISH MEANING

2.225. The teacher, the father, the mother, and an elder brother must not be treated with disrespect, especially by a Brahmana, though one be grievously offended (by them).
Shloka 226
आचार्यो ब्रह्मणो मूर्तिः पिता मूर्तिः प्रजापतेः । माता पृथिव्या मूर्तिस्तु भ्राता स्वो मूर्तिरात्मनः ॥ २.२२६॥

PADACHEDA

आचार्यः ब्रह्मणः मूर्तिः पिता मूर्तिः प्रजापतेः । माता पृथिव्याः मूर्तिः तु भ्राता स्वः मूर्तिः आत्मनः ॥ २।२२६॥

TRANSLITERATION

ācāryaḥ brahmaṇaḥ mūrtiḥ pitā mūrtiḥ prajāpateḥ . mātā pṛthivyāḥ mūrtiḥ tu bhrātā svaḥ mūrtiḥ ātmanaḥ .. 2.226..

ENGLISH MEANING

2.226. The teacher is the image of Brahman, the father the image of Pragipati (the lord of created beings), the mother the image of the earth, and an (elder) full brother the image of oneself.
Shloka 227
यं मातापितरौ क्लेशं सहेते सम्भवे नृणाम् । न तस्य निष्कृतिः शक्या कर्तुं वर्षशतैरपि ॥ २.२२७॥

PADACHEDA

यम् माता-पितरौ क्लेशम् सहेते सम्भवे नृणाम् । न तस्य निष्कृतिः शक्या कर्तुम् वर्ष-शतैः अपि ॥ २।२२७॥

TRANSLITERATION

yam mātā-pitarau kleśam sahete sambhave nṛṇām . na tasya niṣkṛtiḥ śakyā kartum varṣa-śataiḥ api .. 2.227..

ENGLISH MEANING

2.227. That trouble (and pain) which the parents undergo on the birth of (their) children, cannot be compensated even in a hundred years.
Shloka 228
तयोर्नित्यं प्रियं कुर्यादाचार्यस्य च सर्वदा । तेष्वेव त्रिषु तुष्टेषु तपः सर्वं समाप्यते ॥ २.२२८॥

PADACHEDA

तयोः नित्यम् प्रियम् कुर्यात् आचार्यस्य च सर्वदा । तेषु एव त्रिषु तुष्टेषु तपः सर्वम् समाप्यते ॥ २।२२८॥

TRANSLITERATION

tayoḥ nityam priyam kuryāt ācāryasya ca sarvadā . teṣu eva triṣu tuṣṭeṣu tapaḥ sarvam samāpyate .. 2.228..

ENGLISH MEANING

2.228. Let him always do what is agreeable to those (two) and always (what may please) his teacher; when those three are pleased, he obtains all (those rewards which) austerities (yield)
Shloka 229
तेषां त्रयाणां शुश्रूषा परमं तप उच्यते । न तैरनभ्यनुज्ञातो धर्ममन्यं समाचरेत् ॥ २.२२९॥

PADACHEDA

तेषाम् त्रयाणाम् शुश्रूषा परमम् तपः उच्यते । न तैः अनभ्यनुज्ञातः धर्मम् अन्यम् समाचरेत् ॥ २।२२९॥

TRANSLITERATION

teṣām trayāṇām śuśrūṣā paramam tapaḥ ucyate . na taiḥ anabhyanujñātaḥ dharmam anyam samācaret .. 2.229..

ENGLISH MEANING

2.229. Obedience towards those three is declared to be the best (form of) austerity; let him not perform other meritorious acts without their permission.
Shloka 230
त एव हि त्रयो लोकास्त एव त्रय आश्रमाः । त एव हि त्रयो वेदास्त एवौक्तास्त्रयोऽग्नयः ॥ २.२३०॥

PADACHEDA

ते एव हि त्रयः लोकाः ते एव त्रयः आश्रमाः । ते एव हि त्रयः वेदाः ते एव उक्ताः त्रयः अग्नयः ॥ २।२३०॥

TRANSLITERATION

te eva hi trayaḥ lokāḥ te eva trayaḥ āśramāḥ . te eva hi trayaḥ vedāḥ te eva uktāḥ trayaḥ agnayaḥ .. 2.230..

ENGLISH MEANING

2.230. For they are declared to be the three worlds, they the three (principal) orders, they the three Vedas, and they the three sacred fires.
Shloka 231
पिता वै गार्हपत्योऽग्निर्माताऽग्निर्दक्षिणः स्मृतः । गुरुराहवनीयस्तु साऽग्नित्रेता गरीयसी ॥ २.२३१॥

PADACHEDA

पिता वै गार्हपत्यः अग्निः माता अग्निः दक्षिणः स्मृतः । गुरुः आहवनीयः तु सा अग्नि-त्रेता गरीयसी ॥ २।२३१॥

TRANSLITERATION

pitā vai gārhapatyaḥ agniḥ mātā agniḥ dakṣiṇaḥ smṛtaḥ . guruḥ āhavanīyaḥ tu sā agni-tretā garīyasī .. 2.231..

ENGLISH MEANING

2.231. The father, forsooth, is stated to be the Garhapatya fire, the mother the Dakshinagni, but the teacher the Ahavaniya fire; this triad of fires is most venerable.
Shloka 232
त्रिष्वप्रमाद्यन्नेतेषु त्रीन् लोकान् विजयेद्गृही । दीप्यमानः स्ववपुषा देववद्दिवि मोदते ॥ २.२३२॥

PADACHEDA

त्रिषु अप्रमाद्यन् एतेषु त्रीन् लोकान् विजयेत् गृही । दीप्यमानः स्व-वपुषा देव-वत् दिवि मोदते ॥ २।२३२॥

TRANSLITERATION

triṣu apramādyan eteṣu trīn lokān vijayet gṛhī . dīpyamānaḥ sva-vapuṣā deva-vat divi modate .. 2.232..

ENGLISH MEANING

2.232. He who neglects not those three, (even after he has become) a householder, will conquer the three worlds and, radiant in body like a god, he will enjoy bliss in heaven.
Shloka 233
इमं लोकं मातृभक्त्या पितृभक्त्या तु मध्यमम् । गुरुशुश्रूषया त्वेवं ब्रह्मलोकं समश्नुते ॥ २.२३३॥

PADACHEDA

इमम् लोकम् मातृ-भक्त्या पितृ-भक्त्या तु मध्यमम् । गुरु-शुश्रूषया तु एवम् ब्रह्म-लोकम् समश्नुते ॥ २।२३३॥

TRANSLITERATION

imam lokam mātṛ-bhaktyā pitṛ-bhaktyā tu madhyamam . guru-śuśrūṣayā tu evam brahma-lokam samaśnute .. 2.233..

ENGLISH MEANING

2.233. By honouring his mother he gains this (nether) world, by honouring his father the middle sphere, but by obedience to his teacher the world of Brahman.
Shloka 234
सर्वे तस्यादृता धर्मा यस्यैते त्रय आदृताः । अनादृतास्तु यस्यैते सर्वास्तस्याफलाः क्रियाः ॥ २.२३४॥

PADACHEDA

सर्वे तस्य आदृताः धर्माः यस्य एते त्रयः आदृताः । अन् आदृताः तु यस्य एते सर्वाः तस्य अफलाः क्रियाः ॥ २।२३४॥

TRANSLITERATION

sarve tasya ādṛtāḥ dharmāḥ yasya ete trayaḥ ādṛtāḥ . an ādṛtāḥ tu yasya ete sarvāḥ tasya aphalāḥ kriyāḥ .. 2.234..

ENGLISH MEANING

2.234. All duties have been fulfilled by him who honours those three; but to him who honours them not, all rites remain fruitless.
Shloka 235
यावत्त्रयस्ते जीवेयुस्तावत्नान्यं समाचरेत् । तेष्वेव नित्यं शुश्रूषां कुर्यात्प्रियहिते रतः ॥ २.२३५॥

PADACHEDA

यावत् त्रयः ते जीवेयुः तावत् न अन्यम् समाचरेत् । तेषु एव नित्यम् शुश्रूषाम् कुर्यात् प्रिय-हिते रतः ॥ २।२३५॥

TRANSLITERATION

yāvat trayaḥ te jīveyuḥ tāvat na anyam samācaret . teṣu eva nityam śuśrūṣām kuryāt priya-hite rataḥ .. 2.235..

ENGLISH MEANING

2.235. As long as those three live, so long let him not (independently) perform any other (meritorious acts); let him always serve them, rejoicing (to do what is) agreeable and beneficial (to them).
Shloka 236
तेषामनुपरोधेन पारत्र्यं यद्यदाचरेत् । तत्तन्निवेदयेत्तेभ्यो मनोवचनकर्मभिः ॥ २.२३६॥

PADACHEDA

तेषाम् अन् उपरोधेन पारत्र्यम् यत् यत् आचरेत् । तत् तत् निवेदयेत् तेभ्यः मनः-वचन-कर्मभिः ॥ २।२३६॥

TRANSLITERATION

teṣām an uparodhena pāratryam yat yat ācaret . tat tat nivedayet tebhyaḥ manaḥ-vacana-karmabhiḥ .. 2.236..

ENGLISH MEANING

2.236. He shall inform them of everything that with their consent he may perform in thought, word, or deed for the sake of the next world.
Shloka 237
त्रिष्वेतेष्वितिकृत्यं हि पुरुषस्य समाप्यते । एष धर्मः परः साक्षादुपधर्मोऽन्य उच्यते ॥ २.२३७॥

PADACHEDA

त्रिषु एतेषु इतिकृत्यम् हि पुरुषस्य समाप्यते । एष धर्मः परः साक्षात् उपधर्मः अन्यः उच्यते ॥ २।२३७॥

TRANSLITERATION

triṣu eteṣu itikṛtyam hi puruṣasya samāpyate . eṣa dharmaḥ paraḥ sākṣāt upadharmaḥ anyaḥ ucyate .. 2.237..

ENGLISH MEANING

2.237. By (honouring) these three all that ought to be done by man, is accomplished; that is clearly the highest duty, every other (act) is a subordinate duty.
Shloka 238
श्रद्दधानः शुभां विद्यामाददीतावरादपि । अन्यादपि परं धर्मं स्त्रीरत्नं दुष्कुलादपि ॥ २.२३८॥

PADACHEDA

श्रद्दधानः शुभाम् विद्याम् आददीत अवरात् अपि । अन्यात् अपि परम् धर्मम् स्त्री-रत्नम् दुष्कुलात् अपि ॥ २।२३८॥

TRANSLITERATION

śraddadhānaḥ śubhām vidyām ādadīta avarāt api . anyāt api param dharmam strī-ratnam duṣkulāt api .. 2.238..

ENGLISH MEANING

2.238. He who possesses faith may receive pure learning even from a man of lower caste, the highest law even from the lowest, and an excellent wife even from a base family.
Shloka 239
विषादप्यमृतं ग्राह्यं बालादपि सुभाषितम् । अमित्रादपि सद्वृत्तममेध्यादपि काञ्चनम् ॥ २.२३९॥

PADACHEDA

विषात् अपि अमृतम् ग्राह्यम् बालात् अपि सुभाषितम् । अमित्रात् अपि सत्-वृत्तम् अमेध्यात् अपि काञ्चनम् ॥ २।२३९॥

TRANSLITERATION

viṣāt api amṛtam grāhyam bālāt api subhāṣitam . amitrāt api sat-vṛttam amedhyāt api kāñcanam .. 2.239..

ENGLISH MEANING

2.239. Even from poison nectar may be taken, even from a child good advice, even from a foe (a lesson in) good conduct, and even from an impure (substance) gold.
Shloka 240
स्त्रियो रत्नान्यथो विद्या धर्मः शौचं सुभाषितम् । विविधानि च शिल्पानि समादेयानि सर्वतः ॥ २.२४०॥

PADACHEDA

स्त्रियः रत्नानि अथो विद्या धर्मः शौचम् सुभाषितम् । विविधानि च शिल्पानि समादेयानि सर्वतस् ॥ २।२४०॥

TRANSLITERATION

striyaḥ ratnāni atho vidyā dharmaḥ śaucam subhāṣitam . vividhāni ca śilpāni samādeyāni sarvatas .. 2.240..

ENGLISH MEANING

2.240. Excellent wives, learning, (the knowledge of) the law, (the rules of) purity, good advice, and various arts may be acquired from anybody.
Shloka 241
अब्राह्मणादध्यायनमापत्काले विधीयते । अनुव्रज्या च शुश्रूषा यावदध्यायनं गुरोः ॥ २.२४१॥

PADACHEDA

अ ब्राह्मणात् अध्यायनम् आपद्-काले विधीयते । अनुव्रज्या च शुश्रूषा यावदध्यायनम् गुरोः ॥ २।२४१॥

TRANSLITERATION

a brāhmaṇāt adhyāyanam āpad-kāle vidhīyate . anuvrajyā ca śuśrūṣā yāvadadhyāyanam guroḥ .. 2.241..

ENGLISH MEANING

2.241. It is prescribed that in times of distress (a student) may learn (the Veda) from one who is not a Brahmana; and that he shall walk behind and serve (such a) teacher, as long as the instruction lasts.
Shloka 242
नाब्राह्मणे गुरौ शिष्यो वासमात्यन्तिकं वसेत् । ब्राह्मणे वाऽननूचाने काङ्क्षन् गतिमनुत्तमाम् ॥ २.२४२॥

PADACHEDA

न अब्राह्मणे गुरौ शिष्यः वासम् आत्यन्तिकम् वसेत् । ब्राह्मणे वा अन् अनूचाने काङ्क्षन् गतिम् अनुत्तमाम् ॥ २।२४२॥

TRANSLITERATION

na abrāhmaṇe gurau śiṣyaḥ vāsam ātyantikam vaset . brāhmaṇe vā an anūcāne kāṅkṣan gatim anuttamām .. 2.242..

ENGLISH MEANING

2.242. He who desires incomparable bliss (in heaven) shall not dwell during his whole life in (the house of) a non-Brahmanical teacher, nor with a Brahmana who does not know the whole Veda and the Angas.
Shloka 243
यदि त्वात्यन्तिकं वासं रोचयेत गुरोः कुले । युक्तः परिचरेदेनमा शरीरविमोक्षणात् ॥ २.२४३॥

PADACHEDA

यदि तु आत्यन्तिकम् वासम् रोचयेत गुरोः कुले । युक्तः परिचरेत् एनम् आ शरीरविमोक्षणात् ॥ २।२४३॥

TRANSLITERATION

yadi tu ātyantikam vāsam rocayeta guroḥ kule . yuktaḥ paricaret enam ā śarīravimokṣaṇāt .. 2.243..

ENGLISH MEANING

2.243. But if (a student) desires to pass his whole life in the teacher’s house, he must diligently serve him, until he is freed from this body.
Shloka 244
आ समाप्तेः शरीरस्य यस्तु शुश्रूषते गुरुम् । स गच्छत्यञ्जसा विप्रो ब्रह्मणः सद्म शाश्वतम् ॥ २.२४४॥

PADACHEDA

आ समाप्तेः शरीरस्य यः तु शुश्रूषते गुरुम् । स गच्छति अञ्जसा विप्रः ब्रह्मणः सद्म शाश्वतम् ॥ २।२४४॥

TRANSLITERATION

ā samāpteḥ śarīrasya yaḥ tu śuśrūṣate gurum . sa gacchati añjasā vipraḥ brahmaṇaḥ sadma śāśvatam .. 2.244..

ENGLISH MEANING

2.244. A Brahmana who serves his teacher till the dissolution of his body, reaches forthwith the eternal mansion of Brahman.
Shloka 245
न पूर्वं गुरवे किं चिदुपकुर्वीत धर्मवित् । स्नास्यंस्तु गुरुणाऽज्ञप्तः शक्त्या गुर्व्र्थमाहरेत् ॥ २.२४५॥

PADACHEDA

न पूर्वम् गुरवे किम् चित् उपकुर्वीत धर्म-विद् । स्नास्यन् तु गुरुणा अज्ञप्तः शक्त्या गुरु-ऋथम् आहरेत् ॥ २।२४५॥

TRANSLITERATION

na pūrvam gurave kim cit upakurvīta dharma-vid . snāsyan tu guruṇā ajñaptaḥ śaktyā guru-ṛtham āharet .. 2.245..

ENGLISH MEANING

2.245. He who knows the sacred law must not present any gift to his teacher before (the Samavartana); but when, with the permission of his teacher, he is about to take the (final) bath, let him procure (a present) for the venerable man according to his ability,
Shloka 246
क्षेत्रं हिरण्यं गामश्वं छत्रोपानहमन्ततः। धान्यं शाकं च वासांसि गुरवे प्रीतिमावहेत् ॥ २.२४६॥

PADACHEDA

क्षेत्रम् हिरण्यम् गाम् अश्वम् छत्र-उपानहम् अन्ततस्। धान्यम् शाकम् च वासांसि गुरवे प्रीतिम् आवहेत् ॥ २।२४६॥

TRANSLITERATION

kṣetram hiraṇyam gām aśvam chatra-upānaham antatas. dhānyam śākam ca vāsāṃsi gurave prītim āvahet .. 2.246..

ENGLISH MEANING

2.246. (Viz.) a field, gold, a cow, a horse, a parasol and shoes, a seat, grain, (even) vegetables, (and thus) give pleasure to his teacher.
Shloka 247
आचार्ये तु खलु प्रेते गुरुपुत्रे गुणान्विते । गुरुदारे सपिण्डे वा गुरुवद्वृत्तिमाचरेत् ॥ २.२४७॥

PADACHEDA

आचार्ये तु खलु प्रेते गुरु-पुत्रे गुण-अन्विते । गुरु-दारे सपिण्डे वा गुरु-वत् वृत्तिम् आचरेत् ॥ २।२४७॥

TRANSLITERATION

ācārye tu khalu prete guru-putre guṇa-anvite . guru-dāre sapiṇḍe vā guru-vat vṛttim ācaret .. 2.247..

ENGLISH MEANING

2.247. (A perpetual student) must, if his teacher dies, serve his son (provided he be) endowed with good qualities, or his widow, or his Sapinda, in the same manner as the teacher.
Shloka 248
एतेष्वविद्यमानेषु स्थानासनविहारवान् । प्रयुञ्जानोऽग्निशुश्रूषां साधयेद्देहमात्मनः ॥ २.२४८॥

PADACHEDA

एतेषु अ विद्यमानेषु स्थान-आसन-विहारवान् । प्रयुञ्जानः अग्नि-शुश्रूषाम् साधयेत् देहम् आत्मनः ॥ २।२४८॥

TRANSLITERATION

eteṣu a vidyamāneṣu sthāna-āsana-vihāravān . prayuñjānaḥ agni-śuśrūṣām sādhayet deham ātmanaḥ .. 2.248..

ENGLISH MEANING

2.248. Should none of these be alive, he must serve the sacred fire, standing (by day) and sitting (during the night), and thus finish his life.
Shloka 249
एवं चरति यो विप्रो ब्रह्मचर्यमविप्लुतः । स गच्छत्युत्तमस्थानं न चैह जायते पुनः ॥ २.२४९॥

PADACHEDA

एवम् चरति यः विप्रः ब्रह्मचर्यम् अविप्लुतः । स गच्छति उत्तम-स्थानम् न च एह जायते पुनर् ॥ २।२४९॥

TRANSLITERATION

evam carati yaḥ vipraḥ brahmacaryam aviplutaḥ . sa gacchati uttama-sthānam na ca eha jāyate punar .. 2.249..

ENGLISH MEANING

2.249. A Brahmana who thus passes his life as a student without breaking his vow, reaches (after death) the highest abode and will not be born again in this world.

Add to Playlist

Practice Later

No Playlist Found

Create a Verse Post


Shloka QR Code

🔗

🪔 Powered by Gyaandweep.com

namo namaḥ!

भाषा चुने (Choose Language)

namo namaḥ!

Sign Up to practice more than 100 Vedic Scriptures and 1000s of chants, one verse at a time.

Login to track your learning and teaching progress.


Sign In