मैत्रेय उवाच - (अनुष्टुप्)
एवं स भगवान् वैन्यः ख्यापितो गुणकर्मभिः । छन्दयामास तान् कामैः प्रतिपूज्याभिनन्द्य च ॥ १ ॥
evaṃ sa bhagavān vainyaḥ khyāpito guṇakarmabhiḥ | chandayāmāsa tān kāmaiḥ pratipūjyābhinandya ca || 1 ||
ब्राह्मणप्रमुखान् वर्णान् भृत्यामात्यपुरोधसः । पौरान् जानपदान् श्रेणीः प्रकृतीः समपूजयत् ॥ २ ॥
brāhmaṇapramukhān varṇān bhṛtyāmātyapurodhasaḥ | paurān jānapadān śreṇīḥ prakṛtīḥ samapūjayat || 2 ||
विदुर उवाच -
कस्माद्दधार गोरूपं धरित्री बहुरूपिणी । यां दुदोह पृथुस्तत्र को वत्सो दोहनं च किम् ॥ ३ ॥
kasmāddadhāra gorūpaṃ dharitrī bahurūpiṇī | yāṃ dudoha pṛthustatra ko vatso dohanaṃ ca kim || 3 ||
प्रकृत्या विषमा देवी कृता तेन समा कथम् । तस्य मेध्यं हयं देवः कस्य हेतोरपाहरत् ॥ ४ ॥
prakṛtyā viṣamā devī kṛtā tena samā katham | tasya medhyaṃ hayaṃ devaḥ kasya hetorapāharat || 4 ||
सनत्कुमाराद्भगवतो ब्रह्मन् ब्रह्मविदुत्तमात् । लब्ध्वा ज्ञानं सविज्ञानं राजर्षिः कां गतिं गतः ॥ ५ ॥
sanatkumārādbhagavato brahman brahmaviduttamāt | labdhvā jñānaṃ savijñānaṃ rājarṣiḥ kāṃ gatiṃ gataḥ || 5 ||
यच्चान्यदपि कृष्णस्य भवान् भगवतः प्रभोः । श्रवः सुश्रवसः पुण्यं पूर्वदेहकथाश्रयम् ॥ ६ ॥
yaccānyadapi kṛṣṇasya bhavān bhagavataḥ prabhoḥ | śravaḥ suśravasaḥ puṇyaṃ pūrvadehakathāśrayam || 6 ||
भक्ताय मेऽनुरक्ताय तव चाधोक्षजस्य च । वक्तुमर्हसि योऽदुह्यद् वैन्यरूपेण गामिमाम् ॥ ७ ॥
bhaktāya me'nuraktāya tava cādhokṣajasya ca | vaktumarhasi yo'duhyad vainyarūpeṇa gāmimām || 7 ||
सूत उवाच -
चोदितो विदुरेणैवं वासुदेवकथां प्रति । प्रशस्य तं प्रीतमना मैत्रेयः प्रत्यभाषत ॥ ८ ॥
codito vidureṇaivaṃ vāsudevakathāṃ prati | praśasya taṃ prītamanā maitreyaḥ pratyabhāṣata || 8 ||
मैत्रेय उवाच -
यदाभिषिक्तः पृथुरङ्ग विप्रैः आमंत्रितो जनतायाश्च पालः । प्रजा निरन्ने क्षितिपृष्ठ एत्य क्षुत्क्षामदेहाः पतिमभ्यवोचन् ॥ ९ ॥
yadābhiṣiktaḥ pṛthuraṅga vipraiḥ āmaṃtrito janatāyāśca pālaḥ | prajā niranne kṣitipṛṣṭha etya kṣutkṣāmadehāḥ patimabhyavocan || 9 ||
वयं राजञ्जाठरेणाभितप्ता यथाग्निना कोटरस्थेन वृक्षाः । त्वामद्य याताः शरणं शरण्यं यः साधितो वृत्तिकरः पतिर्नः ॥ १० ॥
vayaṃ rājañjāṭhareṇābhitaptā yathāgninā koṭarasthena vṛkṣāḥ | tvāmadya yātāḥ śaraṇaṃ śaraṇyaṃ yaḥ sādhito vṛttikaraḥ patirnaḥ || 10 ||
तन्नो भवानीहतु रातवेऽन्नं क्षुधार्दितानां नरदेवदेव । यावन्न नङ्क्ष्यामह उज्झितोर्जा वार्तापतिस्त्वं किल लोकपालः ॥ ११ ॥
tanno bhavānīhatu rātave'nnaṃ kṣudhārditānāṃ naradevadeva | yāvanna naṅkṣyāmaha ujjhitorjā vārtāpatistvaṃ kila lokapālaḥ || 11 ||
मैत्रेय उवाच - (अनुष्टुप्)
पृथुः प्रजानां करुणं निशम्य परिदेवितम् । दीर्घं दध्यौ कुरुश्रेष्ठ निमित्तं सोऽन्वपद्यत ॥ १२ ॥
pṛthuḥ prajānāṃ karuṇaṃ niśamya paridevitam | dīrghaṃ dadhyau kuruśreṣṭha nimittaṃ so'nvapadyata || 12 ||
इति व्यवसितो बुद्ध्या प्रगृहीतशरासनः । सन्दधे विशिखं भूमेः क्रुद्धस्त्रिपुरहा यथा ॥ १३ ॥
iti vyavasito buddhyā pragṛhītaśarāsanaḥ | sandadhe viśikhaṃ bhūmeḥ kruddhastripurahā yathā || 13 ||
प्रवेपमाना धरणी निशाम्योदायुधं च तम् । गौः सत्यपाद्रवद्भीता मृगीव मृगयुद्रुता ॥ १४ ॥
pravepamānā dharaṇī niśāmyodāyudhaṃ ca tam | gauḥ satyapādravadbhītā mṛgīva mṛgayudrutā || 14 ||
तामन्वधावत्तद्वैन्यः कुपितोऽत्यरुणेक्षणः । शरं धनुषि सन्धाय यत्र यत्र पलायते ॥ १५ ॥
tāmanvadhāvattadvainyaḥ kupito'tyaruṇekṣaṇaḥ | śaraṃ dhanuṣi sandhāya yatra yatra palāyate || 15 ||
सा दिशो विदिशो देवी रोदसी चान्तरं तयोः । धावन्ती तत्र तत्रैनं ददर्शानूद्यतायुधम् ॥ १६ ॥
sā diśo vidiśo devī rodasī cāntaraṃ tayoḥ | dhāvantī tatra tatrainaṃ dadarśānūdyatāyudham || 16 ||
लोके नाविन्दत त्राणं वैन्यान्मृत्योरिव प्रजाः । त्रस्ता तदा निववृते हृदयेन विदूयता ॥ १७ ॥
loke nāvindata trāṇaṃ vainyānmṛtyoriva prajāḥ | trastā tadā nivavṛte hṛdayena vidūyatā || 17 ||
उवाच च महाभागं धर्मज्ञापन्नवत्सल । त्राहि मामपि भूतानां पालनेऽवस्थितो भवान् ॥ १८ ॥
uvāca ca mahābhāgaṃ dharmajñāpannavatsala | trāhi māmapi bhūtānāṃ pālane'vasthito bhavān || 18 ||
स त्वं जिघांससे कस्माद् दीनामकृतकिल्बिषाम् । अहनिष्यत्कथं योषां धर्मज्ञ इति यो मतः ॥ १९ ॥
sa tvaṃ jighāṃsase kasmād dīnāmakṛtakilbiṣām | ahaniṣyatkathaṃ yoṣāṃ dharmajña iti yo mataḥ || 19 ||
प्रहरन्ति न वै स्त्रीषु कृतागःस्वपि जन्तवः । किमुत त्वद्विधा राजन् करुणा दीनवत्सलाः ॥ २० ॥
praharanti na vai strīṣu kṛtāgaḥsvapi jantavaḥ | kimuta tvadvidhā rājan karuṇā dīnavatsalāḥ || 20 ||
मां विपाट्याजरां नावं यत्र विश्वं प्रतिष्ठितम् । आत्मानं च प्रजाश्चेमाः कथं अम्भसि धास्यसि ॥ २१ ॥
māṃ vipāṭyājarāṃ nāvaṃ yatra viśvaṃ pratiṣṭhitam | ātmānaṃ ca prajāścemāḥ kathaṃ ambhasi dhāsyasi || 21 ||
पृथुरुवाच -
वसुधे त्वां वधिष्यामि मच्छासनपराङ्मुखीम् । भागं बर्हिषि या वृङ्क्ते न तनोति च नो वसु ॥ २२ ॥
vasudhe tvāṃ vadhiṣyāmi macchāsanaparāṅmukhīm | bhāgaṃ barhiṣi yā vṛṅkte na tanoti ca no vasu || 22 ||
यवसं जग्ध्यनुदिनं नैव दोग्ध्यौधसं पयः । तस्यामेवं हि दुष्टायां दण्डो नात्र न शस्यते ॥ २३ ॥
yavasaṃ jagdhyanudinaṃ naiva dogdhyaudhasaṃ payaḥ | tasyāmevaṃ hi duṣṭāyāṃ daṇḍo nātra na śasyate || 23 ||
त्वं खल्वोषधिबीजानि प्राक्सृष्टानि स्वयम्भुवा । न मुञ्चस्यात्मरुद्धानि मामवज्ञाय मन्दधीः ॥ २४ ॥
tvaṃ khalvoṣadhibījāni prāksṛṣṭāni svayambhuvā | na muñcasyātmaruddhāni māmavajñāya mandadhīḥ || 24 ||
अमूषां क्षुत्परीतानां आर्तानां परिदेवितम् । शमयिष्यामि मद्बाणैः भिन्नायास्तव मेदसा ॥ २५ ॥
amūṣāṃ kṣutparītānāṃ ārtānāṃ paridevitam | śamayiṣyāmi madbāṇaiḥ bhinnāyāstava medasā || 25 ||
पुमान्योषिदुत क्लीब आत्मसम्भावनोऽधमः । भूतेषु निरनुक्रोशो नृपाणां तद्वधोऽवधः ॥ २६ ॥
pumānyoṣiduta klība ātmasambhāvano'dhamaḥ | bhūteṣu niranukrośo nṛpāṇāṃ tadvadho'vadhaḥ || 26 ||
त्वां स्तब्धां दुर्मदां नीत्वा मायागां तिलशः शरैः । आत्मयोगबलेनेमा धारयिष्याम्यहं प्रजाः ॥ २७ ॥
tvāṃ stabdhāṃ durmadāṃ nītvā māyāgāṃ tilaśaḥ śaraiḥ | ātmayogabalenemā dhārayiṣyāmyahaṃ prajāḥ || 27 ||
एवं मन्युमयीं मूर्तिं कृतान्तमिव बिभ्रतम् । प्रणता प्राञ्जलिः प्राह मही सञ्जातवेपथुः ॥ २८ ॥
evaṃ manyumayīṃ mūrtiṃ kṛtāntamiva bibhratam | praṇatā prāñjaliḥ prāha mahī sañjātavepathuḥ || 28 ||
धरोवाच -
नमः परस्मै पुरुषाय मायया विन्यस्तनानातनवे गुणात्मने । नमः स्वरूपानुभवेन निर्धुत द्रव्यक्रियाकारकविभ्रमोर्मये ॥ २९ ॥
namaḥ parasmai puruṣāya māyayā vinyastanānātanave guṇātmane | namaḥ svarūpānubhavena nirdhuta dravyakriyākārakavibhramormaye || 29 ||
येनाहमात्मायतनं विनिर्मिता धात्रा यतोऽयं गुणसर्गसङ्ग्रहः । स एव मां हन्तुमुदायुधः स्वराड् उपस्थितोऽन्यं शरणं कमाश्रये ॥ ३० ॥
yenāhamātmāyatanaṃ vinirmitā dhātrā yato'yaṃ guṇasargasaṅgrahaḥ | sa eva māṃ hantumudāyudhaḥ svarāḍ upasthito'nyaṃ śaraṇaṃ kamāśraye || 30 ||
य एतदादावसृजच्चराचरं स्वमाययात्माश्रययावितर्क्यया । तयैव सोऽयं किल गोप्तुमुद्यतः कथं नु मां धर्मपरो जिघांसति ॥ ३१ ॥
ya etadādāvasṛjaccarācaraṃ svamāyayātmāśrayayāvitarkyayā | tayaiva so'yaṃ kila goptumudyataḥ kathaṃ nu māṃ dharmaparo jighāṃsati || 31 ||
नूनं बतेशस्य समीहितं जनैः तन्मायया दुर्जययाकृतात्मभिः । न लक्ष्यते यस्त्वकरोदकारयद् योऽनेक एकः परतश्च ईश्वरः ॥ ३२ ॥
nūnaṃ bateśasya samīhitaṃ janaiḥ tanmāyayā durjayayākṛtātmabhiḥ | na lakṣyate yastvakarodakārayad yo'neka ekaḥ parataśca īśvaraḥ || 32 ||
सर्गादि योऽस्यानुरुणद्धि शक्तिभिः द्रव्यक्रियाकारक चेतनात्मभिः । तस्मै समुन्नद्धनिरुद्धशक्तये नमः परस्मै पुरुषाय वेधसे ॥ ३३ ॥
sargādi yo'syānuruṇaddhi śaktibhiḥ dravyakriyākāraka cetanātmabhiḥ | tasmai samunnaddhaniruddhaśaktaye namaḥ parasmai puruṣāya vedhase || 33 ||
स वै भवानात्मविनिर्मितं जगद् भूतेन्द्रियान्तःकरणात्मकं विभो । संस्थापयिष्यन्नज मां रसातलाद् अभ्युज्जहाराम्भस आदिसूकरः ॥ ३४ ॥
sa vai bhavānātmavinirmitaṃ jagad bhūtendriyāntaḥkaraṇātmakaṃ vibho | saṃsthāpayiṣyannaja māṃ rasātalād abhyujjahārāmbhasa ādisūkaraḥ || 34 ||
अपामुपस्थे मयि नाव्यवस्थिताः प्रजा भवानद्य रिरक्षिषुः किल । स वीरमूर्तिः समभूद् धराधरो यो मां पयस्युग्रशरो जिघांससि ॥ ३५ ॥
apāmupasthe mayi nāvyavasthitāḥ prajā bhavānadya rirakṣiṣuḥ kila | sa vīramūrtiḥ samabhūd dharādharo yo māṃ payasyugraśaro jighāṃsasi || 35 ||
नूनं जनैरीहितमीश्वराणां अस्मद्विधैस्तद्गुणसर्गमायया । न ज्ञायते मोहितचित्तवर्त्मभिः तेभ्यो नमो वीरयशस्करेभ्यः ॥ ३६ ॥
nūnaṃ janairīhitamīśvarāṇāṃ asmadvidhaistadguṇasargamāyayā | na jñāyate mohitacittavartmabhiḥ tebhyo namo vīrayaśaskarebhyaḥ || 36 ||
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां चतुर्थस्कन्धे पृथुविजये धरित्रीनिग्रहो नाम सप्तदशोऽध्यायः ॥ १७ ॥
iti śrīmadbhāgavate mahāpurāṇe pāramahaṃsyāṃ saṃhitāyāṃ caturthaskandhe pṛthuvijaye dharitrīnigraho nāma saptadaśo'dhyāyaḥ || 17 ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Saved Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
