विदुर उवाच - (अनुष्टुप्)
ये त्वयाभिहिता ब्रह्मन् सुताः प्राचीनबर्हिषः । ते रुद्रगीतेन हरिं सिद्धिमापुः प्रतोष्य काम् ॥ १ ॥
ye tvayābhihitā brahman sutāḥ prācīnabarhiṣaḥ | te rudragītena hariṃ siddhimāpuḥ pratoṣya kām || 1 ||
किं बार्हस्पत्येह परत्र वाथ कैवल्यनाथप्रियपार्श्ववर्तिनः । आसाद्य देवं गिरिशं यदृच्छया प्रापुः परं नूनमथ प्रचेतसः ॥ २ ॥
kiṃ bārhaspatyeha paratra vātha kaivalyanāthapriyapārśvavartinaḥ | āsādya devaṃ giriśaṃ yadṛcchayā prāpuḥ paraṃ nūnamatha pracetasaḥ || 2 ||
मैत्रेय उवाच - (अनुष्टुप्)
प्रचेतसोऽन्तरुदधौ पितुरादेशकारिणः । अपयज्ञेन तपसा पुरञ्जनणम् अतोषयन् ॥ ३ ॥
pracetaso'ntarudadhau piturādeśakāriṇaḥ | apayajñena tapasā purañjanaṇam atoṣayan || 3 ||
दशवर्षसहस्रान्ते पुरुषस्तु सनातनः । तेषां आविरभूत् कृच्छ्रं शान्तेन शमयन् रुचा ॥ ४ ॥
daśavarṣasahasrānte puruṣastu sanātanaḥ | teṣāṃ āvirabhūt kṛcchraṃ śāntena śamayan rucā || 4 ||
सुपर्णस्कन्धमारूढो मेरुश्रूङ्गमिवाम्बुदः । पीतवासा मणिग्रीवः कुर्वन् वितिमिरा दिशः ॥ ५ ॥
suparṇaskandhamārūḍho meruśrūṅgamivāmbudaḥ | pītavāsā maṇigrīvaḥ kurvan vitimirā diśaḥ || 5 ||
काशिष्णुना कनकवर्णविभूषणेन भ्राजत्कपोलवदनो विलसत्किरीटः । अष्टायुधैरनुचरैर्मुनिभिः सुरेन्द्रैः आसेवितो गरुडकिन्नरगीतकीर्तिः ॥ ६ ॥
kāśiṣṇunā kanakavarṇavibhūṣaṇena bhrājatkapolavadano vilasatkirīṭaḥ | aṣṭāyudhairanucarairmunibhiḥ surendraiḥ āsevito garuḍakinnaragītakīrtiḥ || 6 ||
पीनायताष्टभुजमण्डल मध्यलक्ष्म्या स्पर्धच्छ्रिया परिवृतो वनमालयाऽऽद्यः । बर्हिष्मतः पुरुष आह सुतान् प्रपन्नान् पर्जन्यनादरुतया सघृणावलोकः ॥ ७ ॥
pīnāyatāṣṭabhujamaṇḍala madhyalakṣmyā spardhacchriyā parivṛto vanamālayā''dyaḥ | barhiṣmataḥ puruṣa āha sutān prapannān parjanyanādarutayā saghṛṇāvalokaḥ || 7 ||
श्रीभगवानुवाच - (अनुष्टुप्)
वरं वृणीध्वं भद्रं वो यूयं मे नृपनन्दनाः । सौहार्देनापृथग्धर्माः तुष्टोऽहं सौहृदेन वः ॥ ८ ॥
varaṃ vṛṇīdhvaṃ bhadraṃ vo yūyaṃ me nṛpanandanāḥ | sauhārdenāpṛthagdharmāḥ tuṣṭo'haṃ sauhṛdena vaḥ || 8 ||
योऽनुस्मरति सन्ध्यायां युष्मान् अनुदिनं नरः । तस्य भ्रातृष्वात्मसाम्यं तथा भूतेषु सौहृदम् ॥ ९ ॥
yo'nusmarati sandhyāyāṃ yuṣmān anudinaṃ naraḥ | tasya bhrātṛṣvātmasāmyaṃ tathā bhūteṣu sauhṛdam || 9 ||
ये तु मां रुद्रगीतेन सायं प्रातः समाहिताः । स्तुवन्त्यहं कामवरान् दास्ये प्रज्ञां च शोभनाम् ॥ १० ॥
ye tu māṃ rudragītena sāyaṃ prātaḥ samāhitāḥ | stuvantyahaṃ kāmavarān dāsye prajñāṃ ca śobhanām || 10 ||
यद्यूयं पितुरादेशं अग्रहीष्ट मुदान्विताः । अथो व उशती कीर्तिः लोकाननु भविष्यति ॥ ११ ॥
yadyūyaṃ piturādeśaṃ agrahīṣṭa mudānvitāḥ | atho va uśatī kīrtiḥ lokānanu bhaviṣyati || 11 ||
भविता विश्रुतः पुत्रो ऽनवमो ब्रह्मणो गुणैः । य एतां आत्मवीर्येण त्रिलोकीं पूरयिष्यति ॥ १२ ॥
bhavitā viśrutaḥ putro 'navamo brahmaṇo guṇaiḥ | ya etāṃ ātmavīryeṇa trilokīṃ pūrayiṣyati || 12 ||
कण्डोः प्रम्लोचया लब्धा कन्या कमललोचना । तां चापविद्धां जगृहुः भूरुहा नृपनन्दनाः ॥ १३ ॥
kaṇḍoḥ pramlocayā labdhā kanyā kamalalocanā | tāṃ cāpaviddhāṃ jagṛhuḥ bhūruhā nṛpanandanāḥ || 13 ||
क्षुत्क्षामाया मुखे राजा सोमः पीयूषवर्षिणीम् । देशिनीं रोदमानाया निदधे स दयान्वितः ॥ १४ ॥
kṣutkṣāmāyā mukhe rājā somaḥ pīyūṣavarṣiṇīm | deśinīṃ rodamānāyā nidadhe sa dayānvitaḥ || 14 ||
प्रजाविसर्ग आदिष्टाः पित्रा मां अनुवर्तता । तत्र कन्यां वरारोहां तां उद्वहत मा चिरम् ॥ १५ ॥
prajāvisarga ādiṣṭāḥ pitrā māṃ anuvartatā | tatra kanyāṃ varārohāṃ tāṃ udvahata mā ciram || 15 ||
अपृथग्धर्मशीलानां सर्वेषां वः सुमध्यमा । अपृथग्धर्मशीलेयं भूयात् पत्न्यर्पिताशया ॥ १६ ॥
apṛthagdharmaśīlānāṃ sarveṣāṃ vaḥ sumadhyamā | apṛthagdharmaśīleyaṃ bhūyāt patnyarpitāśayā || 16 ||
दिव्यवर्षसहस्राणां सहस्रमहतौजसः । भौमान् भोक्ष्यथ भोगान् वै दिव्यान् चानुग्रहान्मम ॥ १७ ॥
divyavarṣasahasrāṇāṃ sahasramahataujasaḥ | bhaumān bhokṣyatha bhogān vai divyān cānugrahānmama || 17 ||
अथ मय्यनपायिन्या भक्त्या पक्वगुणाशयाः । उपयास्यथ मद्धाम निर्विद्य निरयादतः ॥ १८ ॥
atha mayyanapāyinyā bhaktyā pakvaguṇāśayāḥ | upayāsyatha maddhāma nirvidya nirayādataḥ || 18 ||
गृहेष्वाविशतां चापि पुंसां कुशलकर्मणाम् । मद् वार्तायातयामानां न बन्धाय गृहा मताः ॥ १९ ॥
gṛheṣvāviśatāṃ cāpi puṃsāṃ kuśalakarmaṇām | mad vārtāyātayāmānāṃ na bandhāya gṛhā matāḥ || 19 ||
नव्यवद् हृदये यज्ज्ञो ब्रह्मैतद्ब्रह्मवादिभिः । न मुह्यन्ति न शोचन्ति न हृष्यन्ति यतो गताः ॥ २० ॥
navyavad hṛdaye yajjño brahmaitadbrahmavādibhiḥ | na muhyanti na śocanti na hṛṣyanti yato gatāḥ || 20 ||
मैत्रेय उवाच -
एवं ब्रुवाणं पुरुषार्थभाजनं जनार्दनं प्राञ्जलयः प्रचेतसः । तद्दर्शनध्वस्ततमोरजोमला गिरागृणन् गद्गदया सुहृत्तमम् ॥ २१ ॥
evaṃ bruvāṇaṃ puruṣārthabhājanaṃ janārdanaṃ prāñjalayaḥ pracetasaḥ | taddarśanadhvastatamorajomalā girāgṛṇan gadgadayā suhṛttamam || 21 ||
प्रचेतस ऊचुः -
नमो नमः क्लेशविनाशनाय निरूपितोदारगुणाह्वयाय । मनोवचोवेगपुरोजवाय सर्वाक्षमार्गैरगताध्वने नमः ॥ २२ ॥
namo namaḥ kleśavināśanāya nirūpitodāraguṇāhvayāya | manovacovegapurojavāya sarvākṣamārgairagatādhvane namaḥ || 22 ||
शुद्धाय शान्ताय नमः स्वनिष्ठया मनस्यपार्थं विलसद्द्वयाय । नमो जगत्स्थानलयोदयेषु गृहीतमायागुणविग्रहाय ॥ २३ ॥
śuddhāya śāntāya namaḥ svaniṣṭhayā manasyapārthaṃ vilasaddvayāya | namo jagatsthānalayodayeṣu gṛhītamāyāguṇavigrahāya || 23 ||
(अनुष्टुप्)
नमो विशुद्धसत्त्वाय हरये हरिमेधसे । वासुदेवाय कृष्णाय प्रभवे सर्वसात्वताम् ॥ २४ ॥
namo viśuddhasattvāya haraye harimedhase | vāsudevāya kṛṣṇāya prabhave sarvasātvatām || 24 ||
नमः कमलनाभाय नमः कमलमालिने । नमः कमलपादाय नमस्ते कमलेक्षण ॥ २५ ॥
namaḥ kamalanābhāya namaḥ kamalamāline | namaḥ kamalapādāya namaste kamalekṣaṇa || 25 ||
नमः कमलकिञ्जल्क पिशङ्गामलवाससे । सर्वभूतनिवासाय नमोऽयुङ्क्ष्महि साक्षिणे ॥ २६ ॥
namaḥ kamalakiñjalka piśaṅgāmalavāsase | sarvabhūtanivāsāya namo'yuṅkṣmahi sākṣiṇe || 26 ||
रूपं भगवता त्वेतद् अशेषक्लेशसङ्क्षयम् । आविष्कृतं नः क्लिष्टानां किं अन्यद् अनुकंपितम् ॥ २७ ॥
rūpaṃ bhagavatā tvetad aśeṣakleśasaṅkṣayam | āviṣkṛtaṃ naḥ kliṣṭānāṃ kiṃ anyad anukaṃpitam || 27 ||
एतावत्त्वं हि विभुभिः भाव्यं दीनेषु वत्सलैः । यदनुस्मर्यते काले स्वबुद्ध्याभद्ररन्धन ॥ २८ ॥
etāvattvaṃ hi vibhubhiḥ bhāvyaṃ dīneṣu vatsalaiḥ | yadanusmaryate kāle svabuddhyābhadrarandhana || 28 ||
येनोपशान्तिर्भूतानां क्षुल्लकानामपीहताम् । अन्तर्हितोऽन्तर्हृदये कस्मान्नो वेद नाशिषः ॥ २९ ॥
yenopaśāntirbhūtānāṃ kṣullakānāmapīhatām | antarhito'ntarhṛdaye kasmānno veda nāśiṣaḥ || 29 ||
असौ एव वरोऽस्माकं ईप्सितो जगतः पते । प्रसन्नो भगवान्येषां अपवर्गः गुरुर्गतिः ॥ ३० ॥
asau eva varo'smākaṃ īpsito jagataḥ pate | prasanno bhagavānyeṣāṃ apavargaḥ gururgatiḥ || 30 ||
वरं वृणीमहेऽथापि नाथ त्वत्परतः परात् । न ह्यन्तस्त्वद् विभूतीनां सोऽनन्त इति गीयसे ॥ ३१ ॥
varaṃ vṛṇīmahe'thāpi nātha tvatparataḥ parāt | na hyantastvad vibhūtīnāṃ so'nanta iti gīyase || 31 ||
पारिजातेऽञ्जसा लब्धे सारङ्गोऽन्यन्न सेवते । त्वदङ्घ्रिमूलमासाद्य साक्षात्किं किं वृणीमहि ॥ ३२ ॥
pārijāte'ñjasā labdhe sāraṅgo'nyanna sevate | tvadaṅghrimūlamāsādya sākṣātkiṃ kiṃ vṛṇīmahi || 32 ||
यावत्ते मायया स्पृष्टा भ्रमाम इह कर्मभिः । तावद्भवत् प्रसङ्गानां सङ्गः स्यान्नो भवे भवे ॥ ३३ ॥
yāvatte māyayā spṛṣṭā bhramāma iha karmabhiḥ | tāvadbhavat prasaṅgānāṃ saṅgaḥ syānno bhave bhave || 33 ||
तुलयाम लवेनापि न स्वर्गं न अपुनर्भवम् । भगवत् सङ्गिसङ्गस्य मर्त्यानां किमुताशिषः ॥ ३४ ॥
tulayāma lavenāpi na svargaṃ na apunarbhavam | bhagavat saṅgisaṅgasya martyānāṃ kimutāśiṣaḥ || 34 ||
यत्रेड्यन्ते कथा मृष्टाः तृष्णायाः प्रशमो यतः । निर्वैरं यत्र भूतेषु नोद्वेगो यत्र कश्चन ॥ ३५ ॥
yatreḍyante kathā mṛṣṭāḥ tṛṣṇāyāḥ praśamo yataḥ | nirvairaṃ yatra bhūteṣu nodvego yatra kaścana || 35 ||
यत्र नारायणः साक्षाद् भगवान् न्यासिनां गतिः । संस्तूयते सत्कथासु मुक्तसङ्गैः पुनः पुनः ॥ ३६ ॥
yatra nārāyaṇaḥ sākṣād bhagavān nyāsināṃ gatiḥ | saṃstūyate satkathāsu muktasaṅgaiḥ punaḥ punaḥ || 36 ||
तेषां विचरतां पद्भ्यां तीर्थानां पावनेच्छया । भीतस्य किं न रोचेत तावकानां समागमः ॥ ३७ ॥
teṣāṃ vicaratāṃ padbhyāṃ tīrthānāṃ pāvanecchayā | bhītasya kiṃ na roceta tāvakānāṃ samāgamaḥ || 37 ||
वयं तु साक्षाद्भगवन् भवस्य प्रियस्य सख्युः क्षणसङ्गमेन । सुदुश्चिकित्स्यस्य भवस्य मृत्योः भिषक्तमं त्वाद्य गतिं गताः स्म ॥ ३८ ॥
vayaṃ tu sākṣādbhagavan bhavasya priyasya sakhyuḥ kṣaṇasaṅgamena | suduścikitsyasya bhavasya mṛtyoḥ bhiṣaktamaṃ tvādya gatiṃ gatāḥ sma || 38 ||
यन्नः स्वधीतं गुरवः प्रसादिता विप्राश्च वृद्धाश्च सदानुवृत्त्या । आर्या नताः सुहृदो भ्रातरश्च सर्वाणि भूतान्यनसूययैव ॥ ३९ ॥
yannaḥ svadhītaṃ guravaḥ prasāditā viprāśca vṛddhāśca sadānuvṛttyā | āryā natāḥ suhṛdo bhrātaraśca sarvāṇi bhūtānyanasūyayaiva || 39 ||
यन्नः सुतप्तं तप एतदीश निरन्धसां कालमदभ्रमप्सु । सर्वं तदेतत्पुरुषस्य भूम्नो वृणीमहे ते परितोषणाय ॥ ४० ॥
yannaḥ sutaptaṃ tapa etadīśa nirandhasāṃ kālamadabhramapsu | sarvaṃ tadetatpuruṣasya bhūmno vṛṇīmahe te paritoṣaṇāya || 40 ||
मनुः स्वयम्भूर्भगवान् भवश्च येऽन्ये तपोज्ञानविशुद्धसत्त्वाः । अदृष्टपारा अपि यन्महिम्नः स्तुवन्त्यथो त्वात्मसमं गृणीमः ॥ ४१ ॥
manuḥ svayambhūrbhagavān bhavaśca ye'nye tapojñānaviśuddhasattvāḥ | adṛṣṭapārā api yanmahimnaḥ stuvantyatho tvātmasamaṃ gṛṇīmaḥ || 41 ||
(अनुष्टुप्)
नमः समाय शुद्धाय पुरुषाय पराय च । वासुदेवाय सत्त्वाय तुभ्यं भगवते नमः ॥ ४२ ॥
namaḥ samāya śuddhāya puruṣāya parāya ca | vāsudevāya sattvāya tubhyaṃ bhagavate namaḥ || 42 ||
मैत्रेय उवाच -
इति प्रचेतोभिरभिष्टुतो हरिः प्रीतस्तथेत्याह शरण्यवत्सलः । अनिच्छतां यानम् अतृप्तचक्षुषां ययौ स्वधामानपवर्गवीर्यः ॥ ४३ ॥
iti pracetobhirabhiṣṭuto hariḥ prītastathetyāha śaraṇyavatsalaḥ | anicchatāṃ yānam atṛptacakṣuṣāṃ yayau svadhāmānapavargavīryaḥ || 43 ||
(अनुष्टुप्)
अथ निर्याय सलिलात् प्रचेतस उदन्वतः । वीक्ष्याकुप्यन् द्रुमैश्छन्नां गां गां रोद्धुम् इवोच्छ्रितैः ॥ ४४ ॥
atha niryāya salilāt pracetasa udanvataḥ | vīkṣyākupyan drumaiśchannāṃ gāṃ gāṃ roddhum ivocchritaiḥ || 44 ||
ततोऽग्निमारुतौ राजन् अमुञ्चन्मुखतो रुषा । महीं निर्वीरुधं कर्तुं संवर्तक इवात्यये ॥ ४५ ॥
tato'gnimārutau rājan amuñcanmukhato ruṣā | mahīṃ nirvīrudhaṃ kartuṃ saṃvartaka ivātyaye || 45 ||
भस्मसात् क्रियमाणान् तान् द्रुमान् वीक्ष्य पितामहः । आगतः शमयामास पुत्रान् बर्हिष्मतो नयैः ॥ ४६ ॥
bhasmasāt kriyamāṇān tān drumān vīkṣya pitāmahaḥ | āgataḥ śamayāmāsa putrān barhiṣmato nayaiḥ || 46 ||
तत्रावशिष्टा ये वृक्षा भीता दुहितरं तदा । उज्जह्रुस्ते प्रचेतोभ्य उपदिष्टाः स्वयम्भुवा ॥ ४७ ॥
tatrāvaśiṣṭā ye vṛkṣā bhītā duhitaraṃ tadā | ujjahruste pracetobhya upadiṣṭāḥ svayambhuvā || 47 ||
ते च ब्रह्मण आदेशान् मारिषामुपयेमिरे । यस्यां महदवज्ञानाद् अजन्यजनयोनिजः ॥ ४८ ॥
te ca brahmaṇa ādeśān māriṣāmupayemire | yasyāṃ mahadavajñānād ajanyajanayonijaḥ || 48 ||
चाक्षुषे त्वन्तरे प्राप्ते प्राक्सर्गे कालविद्रुते । यः ससर्ज प्रजा इष्टाः स दक्षो दैवचोदितः ॥ ४९ ॥
cākṣuṣe tvantare prāpte prāksarge kālavidrute | yaḥ sasarja prajā iṣṭāḥ sa dakṣo daivacoditaḥ || 49 ||
यो जायमानः सर्वेषां तेजस्तेजस्विनां रुचा । स्वयोपादत्त दाक्ष्याच्च कर्मणां दक्षमब्रुवन् ॥ ५० ॥
yo jāyamānaḥ sarveṣāṃ tejastejasvināṃ rucā | svayopādatta dākṣyācca karmaṇāṃ dakṣamabruvan || 50 ||
तं प्रजासर्गरक्षायां अनादिरभिषिच्य च । युयोज युयुजेऽन्यांश्च स वै सर्वप्रजापतीन् ॥ ५१ ॥
taṃ prajāsargarakṣāyāṃ anādirabhiṣicya ca | yuyoja yuyuje'nyāṃśca sa vai sarvaprajāpatīn || 51 ||
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां चतुर्थस्कन्धे प्राचेतसे चरिते त्रिंशोऽध्यायः ॥ ३० ॥
iti śrīmadbhāgavate mahāpurāṇe pāramahaṃsyāṃ saṃhitāyāṃ caturthaskandhe prācetase carite triṃśo'dhyāyaḥ || 30 ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
