Bhagavata Purana

Adhyaya - 1

The Life of Priyavrata

ॐ श्री परमात्मने नमः

This overlay will guide you through the buttons:

संस्कृत्म
A English
जैमिनीयाश्वमेधपर्व
प्रियव्रतो भागवत आत्मारामः कथं मुने। गृहेऽरमत यन्मूलः कर्मबन्धः पराभवः १।
priyavrato bhāgavata ātmārāmaḥ kathaṃ mune| gṛhe'ramata yanmūlaḥ karmabandhaḥ parābhavaḥ 1|

Adhyaya:    1

Shloka :    1

प्रियव्रतविजयम्
न नूनं मुक्तसङ्गानां तादृशानां द्विजर्षभ। गृहेष्वभिनिवेशोऽयं पुंसां भवितुमर्हति २।
na nūnaṃ muktasaṅgānāṃ tādṛśānāṃ dvijarṣabha| gṛheṣvabhiniveśo'yaṃ puṃsāṃ bhavitumarhati 2|

Adhyaya:    1

Shloka :    2

राजोवाच
महतां खलु विप्रर्षे उत्तमश्लोकपादयोः। छायानिर्वृतचित्तानां न कुटुम्बे स्पृहामतिः ३।
mahatāṃ khalu viprarṣe uttamaślokapādayoḥ| chāyānirvṛtacittānāṃ na kuṭumbe spṛhāmatiḥ 3|

Adhyaya:    1

Shloka :    3

संशयोऽयं महान्ब्रह्मन्दारागारसुतादिषु। सक्तस्य यत्सिद्धिरभूत्कृष्णे च मतिरच्युता ४।
saṃśayo'yaṃ mahānbrahmandārāgārasutādiṣu| saktasya yatsiddhirabhūtkṛṣṇe ca matiracyutā 4|

Adhyaya:    1

Shloka :    4

बाढमुक्तं भगवत उत्तमश्लोकस्य श्रीमच्चरणारविन्दमकरन्दरस आवेशितचेतसो भागवतपरमहंसदयितकथां किञ्चिदन्तरायविहतां स्वां शिवतमां पदवीं न प्रायेण हिन्वन्ति ५
bāḍhamuktaṃ bhagavata uttamaślokasya śrīmaccaraṇāravindamakarandarasa āveśitacetaso bhāgavataparamahaṃsadayitakathāṃ kiñcidantarāyavihatāṃ svāṃ śivatamāṃ padavīṃ na prāyeṇa hinvanti 5

Adhyaya:    1

Shloka :    5

यर्हि वाव ह राजन्स राजपुत्रः प्रियव्रतः परमभागवतो नारदस्य चरणोपसेवयाञ्जसावगतपरमार्थसतत्त्वो ब्रह्मसत्रेण दीक्षिष्यमाणो ऽवनितलपरिपालनायाम्नात प्रवरगुणगणैकान्तभाजनतया स्वपित्रोपामन्त्रितो भगवति वासुदेव एवाव्यवधानसमाधियोगेन समावेशित सकलकारकक्रियाकलापो नैवाभ्यनन्दद्यद्यपि तदप्रत्याम्नातव्यं तदधिकरण आत्मनोऽन्यस्मादसतोऽपि पराभवमन्वीक्षमाणः ६
yarhi vāva ha rājansa rājaputraḥ priyavrataḥ paramabhāgavato nāradasya caraṇopasevayāñjasāvagataparamārthasatattvo brahmasatreṇa dīkṣiṣyamāṇo 'vanitalaparipālanāyāmnāta pravaraguṇagaṇaikāntabhājanatayā svapitropāmantrito bhagavati vāsudeva evāvyavadhānasamādhiyogena samāveśita sakalakārakakriyākalāpo naivābhyanandadyadyapi tadapratyāmnātavyaṃ tadadhikaraṇa ātmano'nyasmādasato'pi parābhavamanvīkṣamāṇaḥ 6

Adhyaya:    1

Shloka :    6

अथ ह भगवानादिदेव एतस्य गुणविसर्गस्य परिबृंहणानुध्यानव्यवसितसकलजगद् अभिप्राय आत्मयोनिरखिलनिगमनिजगणपरिवेष्टितः स्वभवनादवततार ७
atha ha bhagavānādideva etasya guṇavisargasya paribṛṃhaṇānudhyānavyavasitasakalajagad abhiprāya ātmayonirakhilanigamanijagaṇapariveṣṭitaḥ svabhavanādavatatāra 7

Adhyaya:    1

Shloka :    7

स तत्र तत्र गगनतल उडुपतिरिव विमानावलिभिरनुपथममर परिवृढैरभिपूज्यमानः पथि पथि च वरूथशः सिद्धगन्धर्वसाध्य-चारणमुनि गणैरुपगीयमानो गन्धमादनद्रोणीमवभासयन्नुपससर्प ८
sa tatra tatra gaganatala uḍupatiriva vimānāvalibhiranupathamamara parivṛḍhairabhipūjyamānaḥ pathi pathi ca varūthaśaḥ siddhagandharvasādhya-cāraṇamuni gaṇairupagīyamāno gandhamādanadroṇīmavabhāsayannupasasarpa 8

Adhyaya:    1

Shloka :    8

तत्र ह वा एनं देवर्षिर्हंसयानेन पितरं भगवन्तं हिरण्यगर्भमुपलभमानः सहसैवोत्थायार्हणेन सह पितापुत्राभ्यामवहिताञ्जलिरुपतस्थे ९
tatra ha vā enaṃ devarṣirhaṃsayānena pitaraṃ bhagavantaṃ hiraṇyagarbhamupalabhamānaḥ sahasaivotthāyārhaṇena saha pitāputrābhyāmavahitāñjalirupatasthe 9

Adhyaya:    1

Shloka :    9

भगवानपि भारत तदुपनीतार्हणः सूक्तवाकेनातितरामुदितगुणगणावतारसुजयः प्रियव्रतमादिपुरुषस्तं सदयहासावलोक इति होवाच १०
bhagavānapi bhārata tadupanītārhaṇaḥ sūktavākenātitarāmuditaguṇagaṇāvatārasujayaḥ priyavratamādipuruṣastaṃ sadayahāsāvaloka iti hovāca 10

Adhyaya:    1

Shloka :    10

निबोध तातेदमृतं ब्रवीमि मासूयितुं देवमर्हस्यप्रमेयम्। ११
nibodha tātedamṛtaṃ bravīmi māsūyituṃ devamarhasyaprameyam| 11

Adhyaya:    1

Shloka :    11

न तस्य कश्चित्तपसा विद्यया वा न योगवीर्येण मनीषया वा। १२
na tasya kaścittapasā vidyayā vā na yogavīryeṇa manīṣayā vā| 12

Adhyaya:    1

Shloka :    12

श्रीभगवानुवाच
भवाय नाशाय च कर्म कर्तुं शोकाय मोहाय सदा भयाय। १३
bhavāya nāśāya ca karma kartuṃ śokāya mohāya sadā bhayāya| 13

Adhyaya:    1

Shloka :    13

यद्वाचि तन्त्यां गुणकर्मदामभिः सुदुस्तरैर्वत्स वयं सुयोजिताः। १४
yadvāci tantyāṃ guṇakarmadāmabhiḥ sudustarairvatsa vayaṃ suyojitāḥ| 14

Adhyaya:    1

Shloka :    14

ईशाभिसृष्टं ह्यवरुन्ध्महेऽङ्ग दुःखं सुखं वा गुणकर्मसङ्गात्। १५
īśābhisṛṣṭaṃ hyavarundhmahe'ṅga duḥkhaṃ sukhaṃ vā guṇakarmasaṅgāt| 15

Adhyaya:    1

Shloka :    15

मुक्तोऽपि तावद्बिभृयात्स्वदेहमारब्धमश्नन्नभिमानशून्यः। १६
mukto'pi tāvadbibhṛyātsvadehamārabdhamaśnannabhimānaśūnyaḥ| 16

Adhyaya:    1

Shloka :    16

भयं प्रमत्तस्य वनेष्वपि स्याद्यतः स आस्ते सहषट्सपत्नः। १७
bhayaṃ pramattasya vaneṣvapi syādyataḥ sa āste sahaṣaṭsapatnaḥ| 17

Adhyaya:    1

Shloka :    17

यः षट्सपत्नान्विजिगीषमाणो गृहेषु निर्विश्य यतेत पूर्वम्। १८
yaḥ ṣaṭsapatnānvijigīṣamāṇo gṛheṣu nirviśya yateta pūrvam| 18

Adhyaya:    1

Shloka :    18

त्वं त्वब्जनाभाङ्घ्रिसरोजकोश दुर्गाश्रितो निर्जितषट्सपत्नः। १९
tvaṃ tvabjanābhāṅghrisarojakośa durgāśrito nirjitaṣaṭsapatnaḥ| 19

Adhyaya:    1

Shloka :    19

इति समभिहितो महाभागवतो भगवतस्त्रिभुवनगुरोरनुशासनमात्मनो लघुतयावनत शिरोधरो बाढमिति सबहुमानमुवाह २०
iti samabhihito mahābhāgavato bhagavatastribhuvanaguroranuśāsanamātmano laghutayāvanata śirodharo bāḍhamiti sabahumānamuvāha 20

Adhyaya:    1

Shloka :    20

भगवानपि मनुना यथावदुपकल्पितापचितिः प्रियव्रत नारदयोरविषममभिसमीक्षमाणयोरात्मसमवस्थानमवाङ्मनसं क्षयमव्यवहृतं प्रवर्तयन्नगमत् २१
bhagavānapi manunā yathāvadupakalpitāpacitiḥ priyavrata nāradayoraviṣamamabhisamīkṣamāṇayorātmasamavasthānamavāṅmanasaṃ kṣayamavyavahṛtaṃ pravartayannagamat 21

Adhyaya:    1

Shloka :    21

श्रीशुक उवाच
मनुरपि परेणैवं प्रतिसन्धितमनोरथः सुरर्षिवरानुमतेनात्मजमखिल धरामण्डलस्थितिगुप्तय आस्थाप्य स्वयमतिविषमविषयविषजलाशयाशाया उपरराम २२
manurapi pareṇaivaṃ pratisandhitamanorathaḥ surarṣivarānumatenātmajamakhila dharāmaṇḍalasthitiguptaya āsthāpya svayamativiṣamaviṣayaviṣajalāśayāśāyā upararāma 22

Adhyaya:    1

Shloka :    22

इति ह वाव स जगतीपतिरीश्वरेच्छयाधिनिवेशितकर्माधिकारोऽखिलजगद्बन्धध्वंसन परानुभावस्य भगवत आदिपुरुषस्याङ्घ्रियुगलानवरतध्यानानुभावेन परिरन्धितकषायाशयो ऽवदातोऽपि मानवर्धनो महतां महीतलमनुशशास २३
iti ha vāva sa jagatīpatirīśvarecchayādhiniveśitakarmādhikāro'khilajagadbandhadhvaṃsana parānubhāvasya bhagavata ādipuruṣasyāṅghriyugalānavaratadhyānānubhāvena parirandhitakaṣāyāśayo 'vadāto'pi mānavardhano mahatāṃ mahītalamanuśaśāsa 23

Adhyaya:    1

Shloka :    23

अथ च दुहितरं प्रजापतेर्विश्वकर्मण उपयेमे बर्हिष्मतीं नाम तस्यामु ह वाव आत्मजानात्मसमानशीलगुणकर्मरूपवीर्योदारान्दश भावयाम्बभूव कन्यां च यवीयसीमूर्जस्वतीं नाम २४
atha ca duhitaraṃ prajāpaterviśvakarmaṇa upayeme barhiṣmatīṃ nāma tasyāmu ha vāva ātmajānātmasamānaśīlaguṇakarmarūpavīryodārāndaśa bhāvayāmbabhūva kanyāṃ ca yavīyasīmūrjasvatīṃ nāma 24

Adhyaya:    1

Shloka :    24

आग्नीध्रेध्मजिह्वयज्ञबाहुमहावीरहिरण्यरेतोघृतपृष्ठसवनमेधातिथि-वीतिहोत्रकवय इति सर्व एवाग्निनामानः २५
āgnīdhredhmajihvayajñabāhumahāvīrahiraṇyaretoghṛtapṛṣṭhasavanamedhātithi-vītihotrakavaya iti sarva evāgnināmānaḥ 25

Adhyaya:    1

Shloka :    25

एतेषां कविर्महावीरः सवन इति त्रय आसन्नूर्ध्वरेतसस्त आत्मविद्यायामर्भभावादारभ्य कृतपरिचयाः पारमहंस्यमेवाश्रममभजन् २६
eteṣāṃ kavirmahāvīraḥ savana iti traya āsannūrdhvaretasasta ātmavidyāyāmarbhabhāvādārabhya kṛtaparicayāḥ pāramahaṃsyamevāśramamabhajan 26

Adhyaya:    1

Shloka :    26

तस्मिन्नु ह वा उपशमशीलाः परमर्षयः सकलजीवनिकायावासस्य भगवतो वासुदेवस्य भीतानां शरणभूतस्य श्रीमच्चरणारविन्दाविरतस्मरणाविगलितपरमभक्तियोगानुभावेन परिभावितान्तर्हृदयाधिगते भगवति सर्वेषां भूतानामात्मभूते प्रत्यग् आत्मन्येवात्मनस्तादात्म्यमविशेषेण समीयुः २७
tasminnu ha vā upaśamaśīlāḥ paramarṣayaḥ sakalajīvanikāyāvāsasya bhagavato vāsudevasya bhītānāṃ śaraṇabhūtasya śrīmaccaraṇāravindāviratasmaraṇāvigalitaparamabhaktiyogānubhāvena paribhāvitāntarhṛdayādhigate bhagavati sarveṣāṃ bhūtānāmātmabhūte pratyag ātmanyevātmanastādātmyamaviśeṣeṇa samīyuḥ 27

Adhyaya:    1

Shloka :    27

अन्यस्यामपि जायायां त्रयः पुत्रा आसन्नुत्तमस्तामसो रैवत इति मन्वन्तराधिपतयः २८
anyasyāmapi jāyāyāṃ trayaḥ putrā āsannuttamastāmaso raivata iti manvantarādhipatayaḥ 28

Adhyaya:    1

Shloka :    28

एवमुपशमायनेषु स्वतनयेष्वथ जगतीपतिर्जगतीमर्बुदान्येकादश परिवत्सराणामव्याहताखिलपुरुषकारसारसम्भृतदोर्दण्डयुगलापीडितमौर्वीगुणस्तनितविरमित धर्मप्रतिपक्षो बर्हिष्मत्याश्चानुदिनमेधमानप्रमोदप्रसरणयौषिण्यव्रीडाप्रमुषित हासावलोकरुचिरक्ष्वेल्यादिभिः पराभूयमानविवेक इवानवबुध्यमान इव महामना बुभुजे २९
evamupaśamāyaneṣu svatanayeṣvatha jagatīpatirjagatīmarbudānyekādaśa parivatsarāṇāmavyāhatākhilapuruṣakārasārasambhṛtadordaṇḍayugalāpīḍitamaurvīguṇastanitaviramita dharmapratipakṣo barhiṣmatyāścānudinamedhamānapramodaprasaraṇayauṣiṇyavrīḍāpramuṣita hāsāvalokarucirakṣvelyādibhiḥ parābhūyamānaviveka ivānavabudhyamāna iva mahāmanā bubhuje 29

Adhyaya:    1

Shloka :    29

[1]यावदवभासयति सुरगिरिमनुपरिक्रामन्भगवानादित्यो वसुधातलमर्धेनैव प्रतपत्यर्धेनावच्छादयति तदा हि भगवदुपासनोपचितातिपुरुष प्रभावस्तदनभिनन्दन्समजवेन रथेन ज्योतिर्मयेन रजनीमपि दिनं करिष्यामीति सप्त कृत्वस्तरणिमनुपर्यक्रामद्द्वितीय इव पतङ्गः ३०
[1]yāvadavabhāsayati suragirimanuparikrāmanbhagavānādityo vasudhātalamardhenaiva pratapatyardhenāvacchādayati tadā hi bhagavadupāsanopacitātipuruṣa prabhāvastadanabhinandansamajavena rathena jyotirmayena rajanīmapi dinaṃ kariṣyāmīti sapta kṛtvastaraṇimanuparyakrāmaddvitīya iva pataṅgaḥ 30

Adhyaya:    1

Shloka :    30

सप्तद्वीपाः ये वा उ ह तद्रथचरणनेमिकृतपरिखातास्ते सप्त सिन्धव आसन्यत एव कृताः सप्त भुवो द्वीपाः ३१ तुलनीय - ऋ. १.१८०.१०
saptadvīpāḥ ye vā u ha tadrathacaraṇanemikṛtaparikhātāste sapta sindhava āsanyata eva kṛtāḥ sapta bhuvo dvīpāḥ 31 tulanīya - ṛ. 1.180.10

Adhyaya:    1

Shloka :    31

जम्बूप्लक्षशाल्मलिकुशक्रौञ्चशाकपुष्करसंज्ञास्तेषां परिमाणं पूर्वस्मात्पूर्वस्मादुत्तर उत्तरो यथासङ्ख्यं द्विगुणमानेन बहिः समन्तत उपकॢप्ताः ३२
jambūplakṣaśālmalikuśakrauñcaśākapuṣkarasaṃjñāsteṣāṃ parimāṇaṃ pūrvasmātpūrvasmāduttara uttaro yathāsaṅkhyaṃ dviguṇamānena bahiḥ samantata upakḷptāḥ 32

Adhyaya:    1

Shloka :    32

दुहितरं चोर्जस्वतीं नामोशनसे प्रायच्छद्यस्यामासीद्देवयानी नाम काव्यसुता ३३
duhitaraṃ corjasvatīṃ nāmośanase prāyacchadyasyāmāsīddevayānī nāma kāvyasutā 33

Adhyaya:    1

Shloka :    33

नैवंविधः पुरुषकार उरुक्रमस्य । ३४
naivaṃvidhaḥ puruṣakāra urukramasya | 34

Adhyaya:    1

Shloka :    34

स एवमपरिमितबलपराक्रम एकदा तु देवर्षिचरणानुशयनानुपतितगुणविसर्ग संसर्गेणानिर्वृतमिवात्मानं मन्यमान आत्मनिर्वेद इदमाह ३५
sa evamaparimitabalaparākrama ekadā tu devarṣicaraṇānuśayanānupatitaguṇavisarga saṃsargeṇānirvṛtamivātmānaṃ manyamāna ātmanirveda idamāha 35

Adhyaya:    1

Shloka :    35

अहो असाध्वनुष्ठितं यदभिनिवेशितोऽहमिन्द्रियैरविद्यारचितविषमविषयान्धकूपे तदलमलममुष्या वनिताया विनोदमृगं मां धिग्धिगिति गर्हयांचकार ३६
aho asādhvanuṣṭhitaṃ yadabhiniveśito'hamindriyairavidyāracitaviṣamaviṣayāndhakūpe tadalamalamamuṣyā vanitāyā vinodamṛgaṃ māṃ dhigdhigiti garhayāṃcakāra 36

Adhyaya:    1

Shloka :    36

परदेवताप्रसादाधिगतात्मप्रत्यवमर्शेनानुप्रवृत्तेभ्यः पुत्रेभ्य इमां यथादायं विभज्य भुक्तभोगां च महिषीं मृतकमिव सह महाविभूतिमपहाय स्वयं निहितनिर्वेदो हृदि गृहीतहरिविहारानुभावो भगवतो नारदस्य पदवीं पुनरेवानुससार ३७
paradevatāprasādādhigatātmapratyavamarśenānupravṛttebhyaḥ putrebhya imāṃ yathādāyaṃ vibhajya bhuktabhogāṃ ca mahiṣīṃ mṛtakamiva saha mahāvibhūtimapahāya svayaṃ nihitanirvedo hṛdi gṛhītaharivihārānubhāvo bhagavato nāradasya padavīṃ punarevānusasāra 37

Adhyaya:    1

Shloka :    37

तस्य ह वा एते श्लोकाः। भूसंस्थानं कृतं येन सरिद्गिरिवनादिभिः। भौमं दिव्यं मानुषं च महित्वं कर्मयोगजम्। ४०
tasya ha vā ete ślokāḥ| bhūsaṃsthānaṃ kṛtaṃ yena saridgirivanādibhiḥ| bhaumaṃ divyaṃ mānuṣaṃ ca mahitvaṃ karmayogajam| 40

Adhyaya:    1

Shloka :    38

इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां पञ्चमस्कन्धे प्रियव्रतविजये प्रथमोऽध्यायः
iti śrīmadbhāgavate mahāpurāṇe pāramahaṃsyāṃ saṃhitāyāṃ pañcamaskandhe priyavratavijaye prathamo'dhyāyaḥ

Adhyaya:    1

Shloka :    39

ॐ श्री परमात्मने नमः

Add to Playlist

Practice Later

No Playlist Found

Create a Verse Post


namo namaḥ!

भाषा चुने (Choose Language)

Gyaandweep Gyaandweep

namo namaḥ!

Sign Up to practice more than 60 Vedic Scriptures and 100 of chants, one verse at a time.

Login to track your learning and teaching progress.


Sign In