अथ सिन्धुसौवीरपते रहूगणस्य व्रजत इक्षुमत्यास्तटे तत्कुलपतिना शिबिकावाहपुरुषान्वेषणसमये दैवेनोपसादितः स द्विजवर उपलब्ध एष पीवा युवा संहननाङ्गो गोखरवद्धुरं वोढुमलमिति पूर्वविष्टिगृहीतैः सह गृहीतः प्रसभमतदर्ह उवाह शिबिकां स महानुभावः १।
atha sindhusauvīrapate rahūgaṇasya vrajata ikṣumatyāstaṭe tatkulapatinā śibikāvāhapuruṣānveṣaṇasamaye daivenopasāditaḥ sa dvijavara upalabdha eṣa pīvā yuvā saṃhananāṅgo gokharavaddhuraṃ voḍhumalamiti pūrvaviṣṭigṛhītaiḥ saha gṛhītaḥ prasabhamatadarha uvāha śibikāṃ sa mahānubhāvaḥ 1|
यदा हि द्विजवरस्येषुमात्रावलोकानुगतेर्न समाहिता पुरुषगतिस्तदा विषमगतां स्वशिबिकां रहूगण उपधार्य पुरुषानधिवहत आह हे वोढारः साध्वतिक्रमत किमिति विषममुह्यते यानमिति २।
yadā hi dvijavarasyeṣumātrāvalokānugaterna samāhitā puruṣagatistadā viṣamagatāṃ svaśibikāṃ rahūgaṇa upadhārya puruṣānadhivahata āha he voḍhāraḥ sādhvatikramata kimiti viṣamamuhyate yānamiti 2|
श्रीशुक उवाच
अथ त ईश्वरवचः सोपालम्भमुपाकर्ण्योपायतुरीयाच्छङ्कितमनसस्तं विज्ञापयां बभूवुः ३।
atha ta īśvaravacaḥ sopālambhamupākarṇyopāyaturīyācchaṅkitamanasastaṃ vijñāpayāṃ babhūvuḥ 3|
न वयं नरदेव प्रमत्ता भवन्नियमानुपथाः साध्वेव वहामः अयमधुनैव नियुक्तोऽपि न द्रुतं व्रजति नानेन सह वोढुमु ह वयं पारयाम इति ४।
na vayaṃ naradeva pramattā bhavanniyamānupathāḥ sādhveva vahāmaḥ ayamadhunaiva niyukto'pi na drutaṃ vrajati nānena saha voḍhumu ha vayaṃ pārayāma iti 4|
सांसर्गिको दोष एव नूनमेकस्यापि सर्वेषां सांसर्गिकाणां भवितुमर्हतीति निश्चित्य निशम्य कृपणवचो राजा रहूगण उपासितवृद्धोऽपि निसर्गेण बलात्कृत ईषदुत्थितमन्युरविस्पष्टब्रह्मतेजसं जातवेदसमिव रजसावृतमतिराह ५।
sāṃsargiko doṣa eva nūnamekasyāpi sarveṣāṃ sāṃsargikāṇāṃ bhavitumarhatīti niścitya niśamya kṛpaṇavaco rājā rahūgaṇa upāsitavṛddho'pi nisargeṇa balātkṛta īṣadutthitamanyuravispaṣṭabrahmatejasaṃ jātavedasamiva rajasāvṛtamatirāha 5|
अहो कष्टं भ्रातर्व्यक्तमुरुपरिश्रान्तो दीर्घमध्वानमेक एव ऊहिवान्सुचिरं नातिपीवा न संहननाङ्गो जरसा चोपद्रुतो भवान्सखे नो एवापर एते सङ्घट्टिन इति बहुविप्रलब्धोऽप्यविद्यया रचितद्रव्य-गुणकर्माशयस्वचरमकलेवरेऽवस्तुनि संस्थानविशेषेऽहं ममेत्यनध्यारोपितमिथ्याप्रत्ययो ब्रह्मभूतस्तूष्णीं शिबिकां पूर्ववदुवाह ६।
aho kaṣṭaṃ bhrātarvyaktamurupariśrānto dīrghamadhvānameka eva ūhivānsuciraṃ nātipīvā na saṃhananāṅgo jarasā copadruto bhavānsakhe no evāpara ete saṅghaṭṭina iti bahuvipralabdho'pyavidyayā racitadravya-guṇakarmāśayasvacaramakalevare'vastuni saṃsthānaviśeṣe'haṃ mametyanadhyāropitamithyāpratyayo brahmabhūtastūṣṇīṃ śibikāṃ pūrvavaduvāha 6|
अथ पुनः स्वशिबिकायां विषमगतायां प्रकुपित उवाच रहूगणः किमिदमरे त्वं जीवन्मृतो मां कदर्थीकृत्य भर्तृशासनमतिचरसि प्रमत्तस्य च ते करोमि चिकित्सां दण्डपाणिरिव जनताया यथा प्रकृतिं स्वां भजिष्यस इति ७।
atha punaḥ svaśibikāyāṃ viṣamagatāyāṃ prakupita uvāca rahūgaṇaḥ kimidamare tvaṃ jīvanmṛto māṃ kadarthīkṛtya bhartṛśāsanamaticarasi pramattasya ca te karomi cikitsāṃ daṇḍapāṇiriva janatāyā yathā prakṛtiṃ svāṃ bhajiṣyasa iti 7|
एवं बह्वबद्धमपि भाषमाणं नरदेवाभिमानं रजसा तमसानुविद्धेन मदेन तिरस्कृताशेषभगवत्प्रियनिकेतं पण्डितमानिनं स भगवान्ब्राह्मणो ब्रह्मभूतसर्वभूत सुहृदात्मा योगेश्वरचर्यायां नातिव्युत्पन्नमतिं स्मयमान इव विगतस्मय इदमाह ८।
evaṃ bahvabaddhamapi bhāṣamāṇaṃ naradevābhimānaṃ rajasā tamasānuviddhena madena tiraskṛtāśeṣabhagavatpriyaniketaṃ paṇḍitamāninaṃ sa bhagavānbrāhmaṇo brahmabhūtasarvabhūta suhṛdātmā yogeśvaracaryāyāṃ nātivyutpannamatiṃ smayamāna iva vigatasmaya idamāha 8|
त्वयोदितं व्यक्तमविप्रलब्धं भर्तुः स मे स्याद्यदि वीर भारः। गन्तुर्यदि स्यादधिगम्यमध्वा पीवेति राशौ न विदां प्रवादः ९।
tvayoditaṃ vyaktamavipralabdhaṃ bhartuḥ sa me syādyadi vīra bhāraḥ| ganturyadi syādadhigamyamadhvā pīveti rāśau na vidāṃ pravādaḥ 9|
स्थौल्यं कार्श्यं व्याधय आधयश्च क्षुत्तृड्भयं कलिरिच्छा जरा च। निद्रा रतिर्मन्युरहं मदः शुचो देहेन जातस्य हि मे न सन्ति १०।
sthaulyaṃ kārśyaṃ vyādhaya ādhayaśca kṣuttṛḍbhayaṃ kaliricchā jarā ca| nidrā ratirmanyurahaṃ madaḥ śuco dehena jātasya hi me na santi 10|
ब्राह्मण उवाच।
जीवन्मृतत्वं नियमेन राजनाद्यन्तवद्यद्विकृतस्य दृष्टम्। स्वस्वाम्यभावो ध्रुव ईड्य यत्र तर्ह्युच्यतेऽसौ विधिकृत्ययोगः ११।
jīvanmṛtatvaṃ niyamena rājanādyantavadyadvikṛtasya dṛṣṭam| svasvāmyabhāvo dhruva īḍya yatra tarhyucyate'sau vidhikṛtyayogaḥ 11|
विशेषबुद्धेर्विवरं मनाक्च पश्याम यन्न व्यवहारतोऽन्यत्। क ईश्वरस्तत्र किमीशितव्यं तथापि राजन्करवाम किं ते १२।
viśeṣabuddhervivaraṃ manākca paśyāma yanna vyavahārato'nyat| ka īśvarastatra kimīśitavyaṃ tathāpi rājankaravāma kiṃ te 12|
उन्मत्तमत्तजडवत्स्वसंस्थां गतस्य मे वीर चिकित्सितेन। अर्थः कियान्भवता शिक्षितेन स्तब्धप्रमत्तस्य च पिष्टपेषः १३।
unmattamattajaḍavatsvasaṃsthāṃ gatasya me vīra cikitsitena| arthaḥ kiyānbhavatā śikṣitena stabdhapramattasya ca piṣṭapeṣaḥ 13|
एतावदनुवादपरिभाषया प्रत्युदीर्य मुनिवर उपशमशील उपरतानात्म्यनिमित्त उपभोगेन कर्मारब्धं व्यपनयन्राजयानमपि तथोवाह १४।
etāvadanuvādaparibhāṣayā pratyudīrya munivara upaśamaśīla uparatānātmyanimitta upabhogena karmārabdhaṃ vyapanayanrājayānamapi tathovāha 14|
स चापि पाण्डवेय सिन्धुसौवीरपतिस्तत्त्वजिज्ञासायां सम्यक्। श्रद्धयाधिकृताधिकारस्तद्धृदयग्रन्थिमोचनं द्विजवच आश्रुत्य बहुयोगग्रन्थसम्मतं त्वरयावरुह्य शिरसा पादमूलमुपसृतः क्षमापयन्विगतनृपदेवस्मय उवाच १५।
sa cāpi pāṇḍaveya sindhusauvīrapatistattvajijñāsāyāṃ samyak| śraddhayādhikṛtādhikārastaddhṛdayagranthimocanaṃ dvijavaca āśrutya bahuyogagranthasammataṃ tvarayāvaruhya śirasā pādamūlamupasṛtaḥ kṣamāpayanvigatanṛpadevasmaya uvāca 15|
श्रीशुक उवाच।
कस्त्वं निगूढश्चरसि द्विजानां बिभर्षि सूत्रं कतमोऽवधूतः। कस्यासि कुत्रत्य इहापि कस्मात्क्षेमाय नश्चेदसि नोत शुक्लः १६।
kastvaṃ nigūḍhaścarasi dvijānāṃ bibharṣi sūtraṃ katamo'vadhūtaḥ| kasyāsi kutratya ihāpi kasmātkṣemāya naścedasi nota śuklaḥ 16|
नाहं विशङ्के सुरराजवज्रान्न त्र्यक्षशूलान्न यमस्य दण्डात्। नाग्न्यर्कसोमानिलवित्तपास्त्राच्छङ्के भृशं ब्रह्मकुलावमानात् १७।
nāhaṃ viśaṅke surarājavajrānna tryakṣaśūlānna yamasya daṇḍāt| nāgnyarkasomānilavittapāstrācchaṅke bhṛśaṃ brahmakulāvamānāt 17|
तद्ब्रूह्यसङ्गो जडवन्निगूढ विज्ञानवीर्यो विचरस्यपारः। वचांसि योगग्रथितानि साधो न नः क्षमन्ते मनसापि भेत्तुम् १८।
tadbrūhyasaṅgo jaḍavannigūḍha vijñānavīryo vicarasyapāraḥ| vacāṃsi yogagrathitāni sādho na naḥ kṣamante manasāpi bhettum 18|
अहं च योगेश्वरमात्मतत्त्वविदां मुनीनां परमं गुरुं वै। प्रष्टुं प्रवृत्तः किमिहारणं तत्साक्षाद्धरिं ज्ञानकलावतीर्णम् १९।
ahaṃ ca yogeśvaramātmatattvavidāṃ munīnāṃ paramaṃ guruṃ vai| praṣṭuṃ pravṛttaḥ kimihāraṇaṃ tatsākṣāddhariṃ jñānakalāvatīrṇam 19|
स वै भवा लोकनिरीक्षणार्थमव्यक्तलिङ्गो विचरत्यपि स्वित्। योगेश्वराणां गतिमन्धबुद्धिः कथं विचक्षीत गृहानुबन्धः २०।
sa vai bhavā lokanirīkṣaṇārthamavyaktaliṅgo vicaratyapi svit| yogeśvarāṇāṃ gatimandhabuddhiḥ kathaṃ vicakṣīta gṛhānubandhaḥ 20|
दृष्टः श्रमः कर्मत आत्मनो वै भर्तुर्गन्तुर्भवतश्चानुमन्ये। यथासतोदानयनाद्यभावात्समूल इष्टो व्यवहारमार्गः २१।
dṛṣṭaḥ śramaḥ karmata ātmano vai bharturganturbhavataścānumanye| yathāsatodānayanādyabhāvātsamūla iṣṭo vyavahāramārgaḥ 21|
स्थाल्यग्नितापात्पयसोऽभितापस्तत्तापतस्तण्डुलगर्भरन्धिः। देहेन्द्रियास्वाशयसन्निकर्षात्तत्संसृतिः पुरुषस्यानुरोधात् २२।
sthālyagnitāpātpayaso'bhitāpastattāpatastaṇḍulagarbharandhiḥ| dehendriyāsvāśayasannikarṣāttatsaṃsṛtiḥ puruṣasyānurodhāt 22|
शास्ताभिगोप्ता नृपतिः प्रजानां यः किङ्करो वै न पिनष्टि पिष्टम्। स्वधर्ममाराधनमच्युतस्य यदीहमानो विजहात्यघौघम् २३।
śāstābhigoptā nṛpatiḥ prajānāṃ yaḥ kiṅkaro vai na pinaṣṭi piṣṭam| svadharmamārādhanamacyutasya yadīhamāno vijahātyaghaugham 23|
तन्मे भवान्नरदेवाभिमान मदेन तुच्छीकृतसत्तमस्य। कृषीष्ट मैत्रीदृशमार्तबन्धो यथा तरे सदवध्यानमंहः २४।
tanme bhavānnaradevābhimāna madena tucchīkṛtasattamasya| kṛṣīṣṭa maitrīdṛśamārtabandho yathā tare sadavadhyānamaṃhaḥ 24|
न विक्रिया विश्वसुहृत्सखस्य साम्येन वीताभिमतेस्तवापि। महद्विमानात्स्वकृताद्धि मादृङ्नङ्क्ष्यत्यदूरादपि शूलपाणिः २५।
na vikriyā viśvasuhṛtsakhasya sāmyena vītābhimatestavāpi| mahadvimānātsvakṛtāddhi mādṛṅnaṅkṣyatyadūrādapi śūlapāṇiḥ 25|
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां पञ्चमस्कन्धे दशमोऽध्यायः।
iti śrīmadbhāgavate mahāpurāṇe pāramahaṃsyāṃ saṃhitāyāṃ pañcamaskandhe daśamo'dhyāyaḥ|
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Saved Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
