Bhagavata Purana

Adhyaya - 4

The miraculous history of Rishabha

ॐ श्री परमात्मने नमः

This overlay will guide you through the buttons:

संस्कृत्म
A English
श्रीशुक उवाच।
अथ ह तमुत्पत्त्यैवाभिव्यज्यमानभगवल्लक्षणं साम्योपशमवैराग्यैश्वर्यमहा विभूतिभिरनुदिनमेधमानानुभावं प्रकृतयः प्रजा ब्राह्मणा देवताश्चावनितलसमवनायातितरां जगृधुः १।
atha ha tamutpattyaivābhivyajyamānabhagavallakṣaṇaṃ sāmyopaśamavairāgyaiśvaryamahā vibhūtibhiranudinamedhamānānubhāvaṃ prakṛtayaḥ prajā brāhmaṇā devatāścāvanitalasamavanāyātitarāṃ jagṛdhuḥ 1|

Adhyaya:    4

Shloka :    1

तस्य ह वा इत्थं वर्ष्मणा वरीयसा बृहच्छ्लोकेन चौजसा बलेन श्रिया यशसा वीर्यशौर्याभ्यां च पिता ऋषभ इतीदं नाम चकार २।
tasya ha vā itthaṃ varṣmaṇā varīyasā bṛhacchlokena caujasā balena śriyā yaśasā vīryaśauryābhyāṃ ca pitā ṛṣabha itīdaṃ nāma cakāra 2|

Adhyaya:    4

Shloka :    2

श्रीशुक उवाच
यस्य हीन्द्रः स्पर्धमानो भगवान्वर्षे न ववर्ष तदवधार्य भगवानृषभदेवो योगेश्वरः प्रहस्यात्मयोगमायया स्ववर्षमजनाभं नामाभ्यवर्षत् ३।
yasya hīndraḥ spardhamāno bhagavānvarṣe na vavarṣa tadavadhārya bhagavānṛṣabhadevo yogeśvaraḥ prahasyātmayogamāyayā svavarṣamajanābhaṃ nāmābhyavarṣat 3|

Adhyaya:    4

Shloka :    3

नाभिस्तु यथाभिलषितं सुप्रजस्त्वमवरुध्यातिप्रमोदभरविह्वलो गद्गदाक्षरया गिरा स्वैरं गृहीतनरलोकसधर्मं भगवन्तं पुराणपुरुषं मायाविलसितमतिर्वत्स तातेति सानुरागमुपलालयन्परां निर्वृतिमुपगतः ४।
nābhistu yathābhilaṣitaṃ suprajastvamavarudhyātipramodabharavihvalo gadgadākṣarayā girā svairaṃ gṛhītanaralokasadharmaṃ bhagavantaṃ purāṇapuruṣaṃ māyāvilasitamatirvatsa tāteti sānurāgamupalālayanparāṃ nirvṛtimupagataḥ 4|

Adhyaya:    4

Shloka :    4

विदितानुरागमापौरप्रकृति जनपदो राजा नाभिरात्मजं समयसेतुरक्षायामभिषिच्य ब्राह्मणेषूपनिधाय सह मेरुदेव्या विशालायां प्रसन्ननिपुणेन तपसा समाधियोगेन नरनारायणाख्यं भगवन्तं वासुदेवमुपासीनः कालेन तन्महिमानमवाप ५।
viditānurāgamāpauraprakṛti janapado rājā nābhirātmajaṃ samayaseturakṣāyāmabhiṣicya brāhmaṇeṣūpanidhāya saha merudevyā viśālāyāṃ prasannanipuṇena tapasā samādhiyogena naranārāyaṇākhyaṃ bhagavantaṃ vāsudevamupāsīnaḥ kālena tanmahimānamavāpa 5|

Adhyaya:    4

Shloka :    5

यस्य ह पाण्डवेय श्लोकावुदाहरन्ति। को नु तत्कर्म राजर्षेर्नाभेरन्वाचरेत्पुमान्। अपत्यतामगाद्यस्य हरिः शुद्धेन कर्मणा ६।
yasya ha pāṇḍaveya ślokāvudāharanti| ko nu tatkarma rājarṣernābheranvācaretpumān| apatyatāmagādyasya hariḥ śuddhena karmaṇā 6|

Adhyaya:    4

Shloka :    6

ब्रह्मण्योऽन्यः कुतो नाभेर्विप्रा मङ्गलपूजिताः। यस्य बर्हिषि यज्ञेशं दर्शयामासुरोजसा ७।
brahmaṇyo'nyaḥ kuto nābherviprā maṅgalapūjitāḥ| yasya barhiṣi yajñeśaṃ darśayāmāsurojasā 7|

Adhyaya:    4

Shloka :    7

अथ ह भगवानृषभदेवः स्ववर्षं कर्मक्षेत्रमनुमन्यमानः प्रदर्शितगुरुकुलवासो लब्धवरैर्गुरुभिरनुज्ञातो गृहमेधिनां धर्माननुशिक्षमाणो जयन्त्यामिन्द्रदत्तायामुभयलक्षणं कर्म समाम्नायाम्नातमभियुञ्जन्नात्मजानामात्मसमानानां शतं जनयामास ८।
atha ha bhagavānṛṣabhadevaḥ svavarṣaṃ karmakṣetramanumanyamānaḥ pradarśitagurukulavāso labdhavarairgurubhiranujñāto gṛhamedhināṃ dharmānanuśikṣamāṇo jayantyāmindradattāyāmubhayalakṣaṇaṃ karma samāmnāyāmnātamabhiyuñjannātmajānāmātmasamānānāṃ śataṃ janayāmāsa 8|

Adhyaya:    4

Shloka :    8

येषां खलु महायोगी भरतो ज्येष्ठः श्रेष्ठगुण आसीद्येनेदं वर्षंभारतमिति व्यपदिशन्ति ९।
yeṣāṃ khalu mahāyogī bharato jyeṣṭhaḥ śreṣṭhaguṇa āsīdyenedaṃ varṣaṃbhāratamiti vyapadiśanti 9|

Adhyaya:    4

Shloka :    9

तमनु कुशावर्त इलावर्तो ब्रह्मावर्तो मलयः केतुर्भद्रसेन इन्द्रस्पृग्विदर्भः कीकट इति नव नवति प्रधानाः १०।
tamanu kuśāvarta ilāvarto brahmāvarto malayaḥ keturbhadrasena indraspṛgvidarbhaḥ kīkaṭa iti nava navati pradhānāḥ 10|

Adhyaya:    4

Shloka :    10

कविर्हविरन्तरिक्षः प्रबुद्धः पिप्पलायनः। आविर्होत्रोऽथ द्रुमिलश्चमसः करभाजनः ११।
kavirhavirantarikṣaḥ prabuddhaḥ pippalāyanaḥ| āvirhotro'tha drumilaścamasaḥ karabhājanaḥ 11|

Adhyaya:    4

Shloka :    11

इति भागवतधर्मदर्शना नव महाभागवतास्तेषां सुचरितं भगवन्महिमोपबृंहितं वसुदेवनारदसंवादमुपशमायनमुपरिष्टाद्वर्णयिष्यामः१२।
iti bhāgavatadharmadarśanā nava mahābhāgavatāsteṣāṃ sucaritaṃ bhagavanmahimopabṛṃhitaṃ vasudevanāradasaṃvādamupaśamāyanamupariṣṭādvarṇayiṣyāmaḥ12|

Adhyaya:    4

Shloka :    12

यवीयांस एकाशीतिर्जायन्तेयाः पितुरादेशकरा महाशालीना महाश्रोत्रिया यज्ञशीलाः कर्मविशुद्धा ब्राह्मणा बभूवुः १३।
yavīyāṃsa ekāśītirjāyanteyāḥ piturādeśakarā mahāśālīnā mahāśrotriyā yajñaśīlāḥ karmaviśuddhā brāhmaṇā babhūvuḥ 13|

Adhyaya:    4

Shloka :    13

भगवानृषभसंज्ञ आत्मतन्त्रः स्वयं नित्यनिवृत्तानर्थपरम्परः केवलानन्दानुभव ईश्वर एव विपरीतवत्कर्माण्यारभमाणः कालेनानुगतं धर्ममाचरणेनोपशिक्षयन्नतद्विदां सम उपशान्तो मैत्रः कारुणिको धर्मार्थयशःप्रजानन्दामृतावरोधेन गृहेषु लोकं नियमयत् १४।
bhagavānṛṣabhasaṃjña ātmatantraḥ svayaṃ nityanivṛttānarthaparamparaḥ kevalānandānubhava īśvara eva viparītavatkarmāṇyārabhamāṇaḥ kālenānugataṃ dharmamācaraṇenopaśikṣayannatadvidāṃ sama upaśānto maitraḥ kāruṇiko dharmārthayaśaḥprajānandāmṛtāvarodhena gṛheṣu lokaṃ niyamayat 14|

Adhyaya:    4

Shloka :    14

यद्यच्छीर्षण्याचरितं तत्तदनुवर्तते लोकः १५।
yadyacchīrṣaṇyācaritaṃ tattadanuvartate lokaḥ 15|

Adhyaya:    4

Shloka :    15

यद्यपि स्वविदितं सकलधर्मं ब्राह्मं गुह्यं ब्राह्मणैर्दर्शितमार्गेण। सामादिभिरुपायैर्जनतामनुशशास १६।
yadyapi svaviditaṃ sakaladharmaṃ brāhmaṃ guhyaṃ brāhmaṇairdarśitamārgeṇa| sāmādibhirupāyairjanatāmanuśaśāsa 16|

Adhyaya:    4

Shloka :    16

द्रव्यदेशकालवयःश्रद्धर्त्विग्विविधोद्देशोपचितैः सर्वैरपि क्रतुभिर्यथोपदेशं शतकृत्व इयाज १७।
dravyadeśakālavayaḥśraddhartvigvividhoddeśopacitaiḥ sarvairapi kratubhiryathopadeśaṃ śatakṛtva iyāja 17|

Adhyaya:    4

Shloka :    17

भगवतर्षभेण परिरक्ष्यमाण एतस्मिन्वर्षे न कश्चन पुरुषो। वाञ्छत्यविद्यमानमिवात्मनोऽन्यस्मात्कथञ्चन किमपि कर्हिचिदवेक्षते भर्तर्यनुसवनं। विजृम्भितस्नेहातिशयमन्तरेण १८।
bhagavatarṣabheṇa parirakṣyamāṇa etasminvarṣe na kaścana puruṣo| vāñchatyavidyamānamivātmano'nyasmātkathañcana kimapi karhicidavekṣate bhartaryanusavanaṃ| vijṛmbhitasnehātiśayamantareṇa 18|

Adhyaya:    4

Shloka :    18

स कदाचिदटमानो भगवानृषभो ब्रह्मावर्तगतो ब्रह्मर्षिप्रवरसभायां प्रजानां निशामयन्तीनामात्मजानवहितात्मनः प्रश्रयप्रणयभरसुयन्त्रितानप्युपशिक्षयन्निति होवाच १९।
sa kadācidaṭamāno bhagavānṛṣabho brahmāvartagato brahmarṣipravarasabhāyāṃ prajānāṃ niśāmayantīnāmātmajānavahitātmanaḥ praśrayapraṇayabharasuyantritānapyupaśikṣayanniti hovāca 19|

Adhyaya:    4

Shloka :    19

इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां पञ्चमस्कन्धे चतुर्थोऽध्यायः।
iti śrīmadbhāgavate mahāpurāṇe pāramahaṃsyāṃ saṃhitāyāṃ pañcamaskandhe caturtho'dhyāyaḥ|

Adhyaya:    4

Shloka :    20

ॐ श्री परमात्मने नमः

Add to Playlist

Practice Later

No Playlist Found

Create a Verse Post


namo namaḥ!

भाषा चुने (Choose Language)

Gyaandweep Gyaandweep

namo namaḥ!

Sign Up to practice more than 60 Vedic Scriptures and 100 of chants, one verse at a time.

Login to track your learning and teaching progress.


Sign In