| |
|

This overlay will guide you through the buttons:

This overlay will guide you through the buttons:

Shloka 1
नायं देहो देहभाजां नृलोके कष्टान्कामानर्हते विड्भुजां ये। तपो दिव्यं पुत्रका येन सत्त्वं शुद्ध्येद्यस्माद्ब्रह्मसौख्यं त्वनन्तम् १।
nāyaṃ deho dehabhājāṃ nṛloke kaṣṭānkāmānarhate viḍbhujāṃ ye. tapo divyaṃ putrakā yena sattvaṃ śuddhyedyasmādbrahmasaukhyaṃ tvanantam 1.
Shloka 2
महत्सेवां द्वारमाहुर्विमुक्तेस्तमोद्वारं योषितां सङ्गिसङ्गम्। महान्तस्ते समचित्ताः प्रशान्ता विमन्यवः सुहृदः साधवो ये २।
mahatsevāṃ dvāramāhurvimuktestamodvāraṃ yoṣitāṃ saṅgisaṅgam. mahāntaste samacittāḥ praśāntā vimanyavaḥ suhṛdaḥ sādhavo ye 2.
ऋषभ उवाच
Shloka 3
ये वा मयीशे कृतसौहृदार्था जनेषु देहम्भरवार्तिकेषु। गृहेषु जायात्मजरातिमत्सु न प्रीतियुक्ता यावदर्थाश्च लोके ३।
ye vā mayīśe kṛtasauhṛdārthā janeṣu dehambharavārtikeṣu. gṛheṣu jāyātmajarātimatsu na prītiyuktā yāvadarthāśca loke 3.
Shloka 4
नूनं प्रमत्तः कुरुते विकर्म यदिन्द्रि यप्रीतय आपृणोति। न साधु मन्ये यत आत्मनोऽयमसन्नपि क्लेशद आस देहः ४।
nūnaṃ pramattaḥ kurute vikarma yadindri yaprītaya āpṛṇoti. na sādhu manye yata ātmano'yamasannapi kleśada āsa dehaḥ 4.
Shloka 5
पराभवस्तावदबोधजातो यावन्न जिज्ञासत आत्मतत्त्वम्। यावत्क्रियास्तावदिदं मनो वै कर्मात्मकं येन शरीरबन्धः ५।
parābhavastāvadabodhajāto yāvanna jijñāsata ātmatattvam. yāvatkriyāstāvadidaṃ mano vai karmātmakaṃ yena śarīrabandhaḥ 5.
Shloka 6
एवं मनः कर्मवशं प्रयुङ्क्ते अविद्ययात्मन्युपधीयमाने। प्रीतिर्न यावन्मयि वासुदेवे न मुच्यते देहयोगेन तावत् ६।
evaṃ manaḥ karmavaśaṃ prayuṅkte avidyayātmanyupadhīyamāne. prītirna yāvanmayi vāsudeve na mucyate dehayogena tāvat 6.
Shloka 7
यदा न पश्यत्ययथा गुणेहां स्वार्थे प्रमत्तः सहसा विपश्चित्। गतस्मृतिर्विन्दति तत्र तापानासाद्य मैथुन्यमगारमज्ञः ७।
yadā na paśyatyayathā guṇehāṃ svārthe pramattaḥ sahasā vipaścit. gatasmṛtirvindati tatra tāpānāsādya maithunyamagāramajñaḥ 7.
Shloka 8
पुंसः स्त्रिया मिथुनीभावमेतं तयोर्मिथो हृदयग्रन्थिमाहुः। अतो गृहक्षेत्रसुताप्तवित्तैर्जनस्य मोहोऽयमहं ममेति ८।
puṃsaḥ striyā mithunībhāvametaṃ tayormitho hṛdayagranthimāhuḥ. ato gṛhakṣetrasutāptavittairjanasya moho'yamahaṃ mameti 8.
Shloka 9
यदा मनोहृदयग्रन्थिरस्य कर्मानुबद्धो दृढ आश्लथेत। तदा जनः सम्परिवर्ततेऽस्माद्मुक्तः परं यात्यतिहाय हेतुम् ९।
yadā manohṛdayagranthirasya karmānubaddho dṛḍha āślatheta. tadā janaḥ samparivartate'smādmuktaḥ paraṃ yātyatihāya hetum 9.
Shloka 10
हंसे गुरौ मयि भक्त्यानुवृत्या वितृष्णया द्वन्द्वतितिक्षया च। सर्वत्र जन्तोर्व्यसनावगत्या जिज्ञासया तपसेहानिवृत्त्या १०।
haṃse gurau mayi bhaktyānuvṛtyā vitṛṣṇayā dvandvatitikṣayā ca. sarvatra jantorvyasanāvagatyā jijñāsayā tapasehānivṛttyā 10.
Shloka 11
मत्कर्मभिर्मत्कथया च नित्यं मद्देवसङ्गाद्गुणकीर्तनान्मे। निर्वैरसाम्योपशमेन पुत्रा जिहासया देहगेहात्मबुद्धेः ११।
matkarmabhirmatkathayā ca nityaṃ maddevasaṅgādguṇakīrtanānme. nirvairasāmyopaśamena putrā jihāsayā dehagehātmabuddheḥ 11.
Shloka 12
अध्यात्मयोगेन विविक्तसेवया प्राणेन्द्रि यात्माभिजयेन सध्र्यक्। सच्छ्रद्धया ब्रह्मचर्येण शश्वदसम्प्रमादेन यमेन वाचाम् १२।
adhyātmayogena viviktasevayā prāṇendri yātmābhijayena sadhryak. sacchraddhayā brahmacaryeṇa śaśvadasampramādena yamena vācām 12.
Shloka 13
सर्वत्र मद्भावविचक्षणेन ज्ञानेन विज्ञानविराजितेन। योगेन धृत्युद्यमसत्त्वयुक्तो लिङ्गं व्यपोहेत्कुशलोऽहमाख्यम् १३।
sarvatra madbhāvavicakṣaṇena jñānena vijñānavirājitena. yogena dhṛtyudyamasattvayukto liṅgaṃ vyapohetkuśalo'hamākhyam 13.
Shloka 14
कर्माशयं हृदयग्रन्थिबन्धमविद्ययासादितमप्रमत्तः। अनेन योगेन यथोपदेशं सम्यग्व्यपोह्योपरमेत योगात् १४।
karmāśayaṃ hṛdayagranthibandhamavidyayāsāditamapramattaḥ. anena yogena yathopadeśaṃ samyagvyapohyoparameta yogāt 14.
Shloka 15
पुत्रांश्च शिष्यांश्च नृपो गुरुर्वा मल्लोककामो मदनुग्रहार्थः। इत्थं विमन्युरनुशिष्यादतज्ज्ञान्न योजयेत्कर्मसु कर्ममूढान्। कं योजयन्मनुजोऽर्थं लभेत निपातयन्नष्टदृशं हि गर्ते १५।
putrāṃśca śiṣyāṃśca nṛpo gururvā mallokakāmo madanugrahārthaḥ. itthaṃ vimanyuranuśiṣyādatajjñānna yojayetkarmasu karmamūḍhān. kaṃ yojayanmanujo'rthaṃ labheta nipātayannaṣṭadṛśaṃ hi garte 15.
Shloka 16
लोकः स्वयं श्रेयसि नष्टदृष्टिर्योऽर्थान्समीहेत निकामकामः। अन्योन्यवैरः सुखलेशहेतोरनन्तदुःखं च न वेद मूढः १६।
lokaḥ svayaṃ śreyasi naṣṭadṛṣṭiryo'rthānsamīheta nikāmakāmaḥ. anyonyavairaḥ sukhaleśahetoranantaduḥkhaṃ ca na veda mūḍhaḥ 16.
Shloka 17
कस्तं स्वयं तदभिज्ञो विपश्चिदविद्यायामन्तरे वर्तमानम्। दृष्ट्वा पुनस्तं सघृणः कुबुद्धिं प्रयोजयेदुत्पथगं यथान्धम् १७।
kastaṃ svayaṃ tadabhijño vipaścidavidyāyāmantare vartamānam. dṛṣṭvā punastaṃ saghṛṇaḥ kubuddhiṃ prayojayedutpathagaṃ yathāndham 17.
Shloka 18
गुरुर्न स स्यात्स्वजनो न स स्यात्पिता न स स्याज्जननी न सा स्यात्। दैवं न तत्स्यान्न पतिश्च स स्यान्न मोचयेद्यः समुपेतमृत्युम् १८।
gururna sa syātsvajano na sa syātpitā na sa syājjananī na sā syāt. daivaṃ na tatsyānna patiśca sa syānna mocayedyaḥ samupetamṛtyum 18.
Shloka 19
इदं शरीरं मम दुर्विभाव्यं सत्त्वं हि मे हृदयं यत्र धर्मः। पृष्ठे कृतो मे यदधर्म आरादतो हि मामृषभं प्राहुरार्याः १९।
idaṃ śarīraṃ mama durvibhāvyaṃ sattvaṃ hi me hṛdayaṃ yatra dharmaḥ. pṛṣṭhe kṛto me yadadharma ārādato hi māmṛṣabhaṃ prāhurāryāḥ 19.
Shloka 20
तस्माद्भवन्तो हृदयेन जाताः सर्वे महीयांसममुं सनाभम्। अक्लिष्टबुद्ध्या भरतं भजध्वं शुश्रूषणं तद्भरणं प्रजानाम् २०।
tasmādbhavanto hṛdayena jātāḥ sarve mahīyāṃsamamuṃ sanābham. akliṣṭabuddhyā bharataṃ bhajadhvaṃ śuśrūṣaṇaṃ tadbharaṇaṃ prajānām 20.
Shloka 21
भूतेषु वीरुद्भ्य उदुत्तमा ये सरीसृपास्तेषु सबोधनिष्ठाः। ततो मनुष्याः प्रमथास्ततोऽपि गन्धर्वसिद्धा विबुधानुगा ये २१।
bhūteṣu vīrudbhya uduttamā ye sarīsṛpāsteṣu sabodhaniṣṭhāḥ. tato manuṣyāḥ pramathāstato'pi gandharvasiddhā vibudhānugā ye 21.
Shloka 22
देवासुरेभ्यो मघवत्प्रधाना दक्षादयो ब्रह्मसुतास्तु तेषाम्। भवः परः सोऽथ विरिञ्चवीर्यः स मत्परोऽहं द्विजदेवदेवः २२।
devāsurebhyo maghavatpradhānā dakṣādayo brahmasutāstu teṣām. bhavaḥ paraḥ so'tha viriñcavīryaḥ sa matparo'haṃ dvijadevadevaḥ 22.
Shloka 23
न ब्राह्मणैस्तुलये भूतमन्यत्पश्यामि विप्राः किमतः परं तु। यस्मिन्नृभिः प्रहुतं श्रद्धयाहमश्नामि कामं न तथाग्निहोत्रे २३।
na brāhmaṇaistulaye bhūtamanyatpaśyāmi viprāḥ kimataḥ paraṃ tu. yasminnṛbhiḥ prahutaṃ śraddhayāhamaśnāmi kāmaṃ na tathāgnihotre 23.
Shloka 24
धृता तनूरुशती मे पुराणी येनेह सत्त्वं परमं पवित्रम्। शमो दमः सत्यमनुग्रहश्च तपस्तितिक्षानुभवश्च यत्र २४।
dhṛtā tanūruśatī me purāṇī yeneha sattvaṃ paramaṃ pavitram. śamo damaḥ satyamanugrahaśca tapastitikṣānubhavaśca yatra 24.
Shloka 25
मत्तोऽप्यनन्तात्परतः परस्मात्स्वर्गापवर्गाधिपतेर्न किञ्चित्। येषां किमु स्यादितरेण तेषामकिञ्चनानां मयि भक्तिभाजाम् २५।
matto'pyanantātparataḥ parasmātsvargāpavargādhipaterna kiñcit. yeṣāṃ kimu syāditareṇa teṣāmakiñcanānāṃ mayi bhaktibhājām 25.
Shloka 26
सर्वाणि मद्धिष्ण्यतया भवद्भिश्चराणि भूतानि सुता ध्रुवाणि। सम्भावितव्यानि पदे पदे वो विविक्तदृग्भिस्तदु हार्हणं मे २६।
sarvāṇi maddhiṣṇyatayā bhavadbhiścarāṇi bhūtāni sutā dhruvāṇi. sambhāvitavyāni pade pade vo viviktadṛgbhistadu hārhaṇaṃ me 26.
Shloka 27
मनोवचोदृक्करणेहितस्य साक्षात्कृतं मे परिबर्हणं हि। विना पुमान्येन महाविमोहात्कृतान्तपाशान्न विमोक्तुमीशेत् २७।
manovacodṛkkaraṇehitasya sākṣātkṛtaṃ me paribarhaṇaṃ hi. vinā pumānyena mahāvimohātkṛtāntapāśānna vimoktumīśet 27.
Shloka 28
एवमनुशास्यात्मजान्स्वयमनुशिष्टानपि लोकानुशासनार्थं महा-नुभावः परमसुहृद्भगवानृषभापदेश उपशमशीलानामुपरतकर्मणां महामुनीनां भक्तिज्ञानवैराग्यलक्षणं पारमहंस्यधर्ममुपशिक्षमाणः स्वतनयशतज्येष्ठं परमभागवतं भगवज्जनपरायणं भरतं धरणि-पालनायाभिषिच्य स्वयं भवन एवोर्वरितशरीरमात्रपरिग्रह उन्मत्त। इव गगनपरिधानः प्रकीर्णकेश आत्मन्यारोपिताहवनीयो ब्रह्माव-र्तात्प्रवव्राज २८।
evamanuśāsyātmajānsvayamanuśiṣṭānapi lokānuśāsanārthaṃ mahā-nubhāvaḥ paramasuhṛdbhagavānṛṣabhāpadeśa upaśamaśīlānāmuparatakarmaṇāṃ mahāmunīnāṃ bhaktijñānavairāgyalakṣaṇaṃ pāramahaṃsyadharmamupaśikṣamāṇaḥ svatanayaśatajyeṣṭhaṃ paramabhāgavataṃ bhagavajjanaparāyaṇaṃ bharataṃ dharaṇi-pālanāyābhiṣicya svayaṃ bhavana evorvaritaśarīramātraparigraha unmatta. iva gaganaparidhānaḥ prakīrṇakeśa ātmanyāropitāhavanīyo brahmāva-rtātpravavrāja 28.
Shloka 29
जडान्धमूकबधिरपिशाचोन्मादकवदवधूतवेषोऽभिभाष्यमाणोऽपि जनानां गृहीतमौनव्रतस्तूष्णीं बभूव २९।
jaḍāndhamūkabadhirapiśāconmādakavadavadhūtaveṣo'bhibhāṣyamāṇo'pi janānāṃ gṛhītamaunavratastūṣṇīṃ babhūva 29.
श्रीशुक उवाच
Shloka 30
तत्र तत्र पुरग्रामाकरखेटवाटखर्वटशिबिरव्रजघोषसार्थगिरि। वनाश्रमादिष्वनुपथमवनिचरापसदैः परिभूयमानो मक्षिकाभिरिव वनगजस्तर्जनताडनावमेहनष्ठीवनग्रावशकृद्र जःप्रक्षेपपूतिवातदुरु-क्तैस्तदविगणयन्नेवासत्संस्थान। एतस्मिन्देहोपलक्षणे सदपदेश उभयानुभवस्वरूपेण स्वमहिमाव-स्थानेनासमारोपिताहं ममाभिमानत्वादविखण्डितमनाः पृथिवी-मेकचरः परिबभ्राम ३०।
tatra tatra puragrāmākarakheṭavāṭakharvaṭaśibiravrajaghoṣasārthagiri. vanāśramādiṣvanupathamavanicarāpasadaiḥ paribhūyamāno makṣikābhiriva vanagajastarjanatāḍanāvamehanaṣṭhīvanagrāvaśakṛdra jaḥprakṣepapūtivātaduru-ktaistadavigaṇayannevāsatsaṃsthāna. etasmindehopalakṣaṇe sadapadeśa ubhayānubhavasvarūpeṇa svamahimāva-sthānenāsamāropitāhaṃ mamābhimānatvādavikhaṇḍitamanāḥ pṛthivī-mekacaraḥ paribabhrāma 30.
Shloka 31
अतिसुकुमारकरचरणोरःस्थलविपुलबाह्वंसगलवदनाद्यवयवविन्यासः प्रकृति सुन्दरस्वभावहाससुमुखो नवनलिनदलायमानशिशि-रतारारुणायतनयनरुचिरः सदृशसुभग कपोलकर्णकण्ठनासो विगू-ढस्मितवदनमहोत्सवेन पुरवनितानां मनसि कुसुमशरासनमुपद-धानः परागवलम्बमानकुटिलजटिलकपिशकेशभूरिभारोऽवधूतम-लिननिजशरीरेण ग्रहगृहीत इवादृश्यत ३१।
atisukumārakaracaraṇoraḥsthalavipulabāhvaṃsagalavadanādyavayavavinyāsaḥ prakṛti sundarasvabhāvahāsasumukho navanalinadalāyamānaśiśi-ratārāruṇāyatanayanaruciraḥ sadṛśasubhaga kapolakarṇakaṇṭhanāso vigū-ḍhasmitavadanamahotsavena puravanitānāṃ manasi kusumaśarāsanamupada-dhānaḥ parāgavalambamānakuṭilajaṭilakapiśakeśabhūribhāro'vadhūtama-linanijaśarīreṇa grahagṛhīta ivādṛśyata 31.
Shloka 32
यर्हि वाव स भगवान्लोकमिमं योगस्याद्धा प्रतीपमिवाचक्षाण-स्तत्प्रतिक्रियाकर्म बीभत्सितमिति व्रतमाजगरमास्थितः शयान एवाश्नाति पिबति खादत्यवमेहति हदति स्म चेष्टमान। उच्चरित आदिग्धोद्देशः ३२।
yarhi vāva sa bhagavānlokamimaṃ yogasyāddhā pratīpamivācakṣāṇa-statpratikriyākarma bībhatsitamiti vratamājagaramāsthitaḥ śayāna evāśnāti pibati khādatyavamehati hadati sma ceṣṭamāna. uccarita ādigdhoddeśaḥ 32.
Shloka 33
तस्य ह यः पुरीषसुरभिसौगन्ध्यवायुस्तं देशं दशयोजनं समन्तात्सुरभिं चकार ३३।
tasya ha yaḥ purīṣasurabhisaugandhyavāyustaṃ deśaṃ daśayojanaṃ samantātsurabhiṃ cakāra 33.
Shloka 34
एवं गोमृगकाकचर्यया व्रजंस्तिष्ठन्नासीनः शयानः काकमृगगोचरितः पिबति खादत्यवमेहति स्म ३४।
evaṃ gomṛgakākacaryayā vrajaṃstiṣṭhannāsīnaḥ śayānaḥ kākamṛgagocaritaḥ pibati khādatyavamehati sma 34.
Shloka 35
इति नानायोगचर्याचरणो भगवान्कैवल्यपतिरृषभोऽविरतपरम-महानन्दानुभव आत्मनि। सर्वेषां भूतानामात्मभूते भगवति वासुदेव आत्मनोऽव्यवधानानन्त-रोदरभावेन सिद्धसमस्तार्थपरिपूर्णो योगैश्वर्याणि वैहायसमनोजवान्तर्धानपरकायप्रवेशदूरग्रहणादीनि यदृच्छयोपगतानि नाञ्जसा नृप हृदयेनाभ्यनन्दत् ३५।
iti nānāyogacaryācaraṇo bhagavānkaivalyapatirṛṣabho'virataparama-mahānandānubhava ātmani. sarveṣāṃ bhūtānāmātmabhūte bhagavati vāsudeva ātmano'vyavadhānānanta-rodarabhāvena siddhasamastārthaparipūrṇo yogaiśvaryāṇi vaihāyasamanojavāntardhānaparakāyapraveśadūragrahaṇādīni yadṛcchayopagatāni nāñjasā nṛpa hṛdayenābhyanandat 35.
Shloka 36
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां पञ्चमस्कन्धे ऋषभदेवानुचरिते पञ्चमोऽध्यायः।
iti śrīmadbhāgavate mahāpurāṇe pāramahaṃsyāṃ saṃhitāyāṃ pañcamaskandhe ṛṣabhadevānucarite pañcamo'dhyāyaḥ.

Add to Playlist

Practice Later

No Playlist Found

Create a Verse Post


namo namaḥ!

भाषा चुने (Choose Language)

namo namaḥ!

Sign Up to practice more than 60 Vedic Scriptures and 100 of chants, one verse at a time.

Login to track your learning and teaching progress.


Sign In