विदुर उवाच -
अन्तर्हिते भगवति ब्रह्मा लोकपितामहः । प्रजाः ससर्ज कतिधा दैहिकीर्मानसीर्विभुः ॥ १ ॥
antarhite bhagavati brahmā lokapitāmahaḥ | prajāḥ sasarja katidhā daihikīrmānasīrvibhuḥ || 1 ||
(अनुष्टुप्)
ये च मे भगवन्पृष्टाः त्वय्यर्था बहुवित्तम । तान्वदस्वानुपूर्व्येण छिन्धि नः सर्वसंशयान् ॥ २ ॥
ye ca me bhagavanpṛṣṭāḥ tvayyarthā bahuvittama | tānvadasvānupūrvyeṇa chindhi naḥ sarvasaṃśayān || 2 ||
सूत उवाच -
एवं सञ्चोदितस्तेन क्षत्त्रा कौषारवो मुनिः । प्रीतः प्रत्याह तान् प्रश्नान् हृदिस्थानथ भार्गव ॥ ३ ॥
evaṃ sañcoditastena kṣattrā kauṣāravo muniḥ | prītaḥ pratyāha tān praśnān hṛdisthānatha bhārgava || 3 ||
मैत्रेय उवाच -
विरिञ्चोऽपि तथा चक्रे दिव्यं वर्षशतं तपः । आत्मनि आत्मानमावेश्य यथाह भगवान् अजः ॥ ४ ॥
viriñco'pi tathā cakre divyaṃ varṣaśataṃ tapaḥ | ātmani ātmānamāveśya yathāha bhagavān ajaḥ || 4 ||
तद् विलोक्याब्जसंभूतो वायुना यदधिष्ठितः । पद्मं अम्भश्च तत्काल कृतवीर्येण कम्पितम् ॥ ५ ॥
tad vilokyābjasaṃbhūto vāyunā yadadhiṣṭhitaḥ | padmaṃ ambhaśca tatkāla kṛtavīryeṇa kampitam || 5 ||
तपसा हि एधमानेन विद्यया चात्मसंस्थया । विवृद्धविज्ञानबलो न्यपाद् वायुं सहाम्भसा ॥ ६ ॥
tapasā hi edhamānena vidyayā cātmasaṃsthayā | vivṛddhavijñānabalo nyapād vāyuṃ sahāmbhasā || 6 ||
तद्विलोक्य वियद्व्यापि पुष्करं यदधिष्ठितम् । अनेन लोकान्प्राग्लीनान् कल्पितास्मीत्यचिन्तयत् ॥ ७ ॥
tadvilokya viyadvyāpi puṣkaraṃ yadadhiṣṭhitam | anena lokānprāglīnān kalpitāsmītyacintayat || 7 ||
पद्मकोशं तदाविश्य भगवत्कर्मचोदितः । एकं व्यभाङ्क्षीदुरुधा त्रिधा भाव्यं द्विसप्तधा ॥ ८ ॥
padmakośaṃ tadāviśya bhagavatkarmacoditaḥ | ekaṃ vyabhāṅkṣīdurudhā tridhā bhāvyaṃ dvisaptadhā || 8 ||
एतावान् जीवलोकस्य संस्थाभेदः समाहृतः । धर्मस्य ह्यनिमित्तस्य विपाकः परमेष्ठ्यसौ ॥ ९ ॥
etāvān jīvalokasya saṃsthābhedaḥ samāhṛtaḥ | dharmasya hyanimittasya vipākaḥ parameṣṭhyasau || 9 ||
विदुर उवाच -
यथात्थ बहुरूपस्य हरेरद्भुतकर्मणः । कालाख्यं लक्षणं ब्रह्मन् यथा वर्णय नः प्रभो ॥ १० ॥
yathāttha bahurūpasya hareradbhutakarmaṇaḥ | kālākhyaṃ lakṣaṇaṃ brahman yathā varṇaya naḥ prabho || 10 ||
मैत्रेय उवाच -
गुणव्यतिकराकारो निर्विशेषोऽप्रतिष्ठितः । पुरुषः तदुपादानं आत्मानं लीलयासृजत् ॥ ११ ॥
guṇavyatikarākāro nirviśeṣo'pratiṣṭhitaḥ | puruṣaḥ tadupādānaṃ ātmānaṃ līlayāsṛjat || 11 ||
विश्वं वै ब्रह्मतन्मात्रं संस्थितं विष्णुमायया । ईश्वरेण परिच्छिन्नं कालेनाव्यक्तमूर्तिना ॥ १२ ॥
viśvaṃ vai brahmatanmātraṃ saṃsthitaṃ viṣṇumāyayā | īśvareṇa paricchinnaṃ kālenāvyaktamūrtinā || 12 ||
यथेदानीं तथाग्रे च पश्चादप्येतदीदृशम् । सर्गो नवविधस्तस्य प्राकृतो वैकृतस्तु यः ॥ १३ ॥
yathedānīṃ tathāgre ca paścādapyetadīdṛśam | sargo navavidhastasya prākṛto vaikṛtastu yaḥ || 13 ||
कालद्रव्यगुणैरस्य त्रिविधः प्रतिसङ्क्रमः । आद्यस्तु महतः सर्गो गुणवैषम्यमात्मनः ॥ १४ ॥
kāladravyaguṇairasya trividhaḥ pratisaṅkramaḥ | ādyastu mahataḥ sargo guṇavaiṣamyamātmanaḥ || 14 ||
द्वितीयस्त्वहमो यत्र द्रव्यज्ञानक्रियोदयः । भूतसर्गस्तृतीयस्तु तन्मात्रो द्रव्यशक्तिमान् ॥ १५ ॥
dvitīyastvahamo yatra dravyajñānakriyodayaḥ | bhūtasargastṛtīyastu tanmātro dravyaśaktimān || 15 ||
चतुर्थ ऐन्द्रियः सर्गो यस्तु ज्ञानक्रियात्मकः । वैकारिको देवसर्गः पञ्चमो यन्मयं मनः ॥ १६ ॥
caturtha aindriyaḥ sargo yastu jñānakriyātmakaḥ | vaikāriko devasargaḥ pañcamo yanmayaṃ manaḥ || 16 ||
षष्ठस्तु तमसः सर्गो यस्त्वबुद्धिकृतः प्रभोः । षडिमे प्राकृताः सर्गा वैकृतानपि मे श्रृणु ॥ १७ ॥
ṣaṣṭhastu tamasaḥ sargo yastvabuddhikṛtaḥ prabhoḥ | ṣaḍime prākṛtāḥ sargā vaikṛtānapi me śrṛṇu || 17 ||
रजोभाजो भगवतो लीलेयं हरिमेधसः । सप्तमो मुख्यसर्गस्तु षड्विधस्तस्थुषां च यः ॥ १८ ॥
rajobhājo bhagavato līleyaṃ harimedhasaḥ | saptamo mukhyasargastu ṣaḍvidhastasthuṣāṃ ca yaḥ || 18 ||
वनस्पत्योषधिलता त्वक्सारा वीरुधो द्रुमाः । उत्स्रोतसस्तमःप्राया अन्तःस्पर्शा विशेषिणः ॥ १९ ॥
vanaspatyoṣadhilatā tvaksārā vīrudho drumāḥ | utsrotasastamaḥprāyā antaḥsparśā viśeṣiṇaḥ || 19 ||
तिरश्चामष्टमः सर्गः सोऽष्टाविंशद्विधो मतः । अविदो भूरितमसो घ्राणज्ञा हृद्यवेदिनः ॥ २० ॥
tiraścāmaṣṭamaḥ sargaḥ so'ṣṭāviṃśadvidho mataḥ | avido bhūritamaso ghrāṇajñā hṛdyavedinaḥ || 20 ||
गौरजो महिषः कृष्णः सूकरो गवयो रुरुः । द्विशफाः पशवश्चेमे अविरुष्ट्रश्च सत्तम ॥ २१ ॥
gaurajo mahiṣaḥ kṛṣṇaḥ sūkaro gavayo ruruḥ | dviśaphāḥ paśavaśceme aviruṣṭraśca sattama || 21 ||
खरोऽश्वोऽश्वतरो गौरः शरभश्चमरी तथा । एते चैकशफाः क्षत्तः श्रृणु पञ्चनखान् पशून् ॥ २२ ॥
kharo'śvo'śvataro gauraḥ śarabhaścamarī tathā | ete caikaśaphāḥ kṣattaḥ śrṛṇu pañcanakhān paśūn || 22 ||
श्वा सृगालो वृको व्याघ्रो मार्जारः शशशल्लकौ । सिंहः कपिर्गजः कूर्मो गोधा च मकरादयः ॥ २३ ॥
śvā sṛgālo vṛko vyāghro mārjāraḥ śaśaśallakau | siṃhaḥ kapirgajaḥ kūrmo godhā ca makarādayaḥ || 23 ||
कङ्कगृध्रबकश्येन भासभल्लूकबर्हिणः । हंससारसचक्राह्व काकोलूकादयः खगाः ॥ २४ ॥
kaṅkagṛdhrabakaśyena bhāsabhallūkabarhiṇaḥ | haṃsasārasacakrāhva kākolūkādayaḥ khagāḥ || 24 ||
अर्वाक्स्रोतस्तु नवमः क्षत्तरेकविधो नृणाम् । रजोऽधिकाः कर्मपरा दुःखे च सुखमानिनः ॥ २५ ॥
arvāksrotastu navamaḥ kṣattarekavidho nṛṇām | rajo'dhikāḥ karmaparā duḥkhe ca sukhamāninaḥ || 25 ||
वैकृतास्त्रय एवैते देवसर्गश्च सत्तम । वैकारिकस्तु यः प्रोक्तः कौमारस्तूभयात्मकः ॥ २६ ॥
vaikṛtāstraya evaite devasargaśca sattama | vaikārikastu yaḥ proktaḥ kaumārastūbhayātmakaḥ || 26 ||
देवसर्गश्चाष्टविधो विबुधाः पितरोऽसुराः । गन्धर्वाप्सरसः सिद्धा यक्षरक्षांसि चारणाः ॥ २७ ॥
devasargaścāṣṭavidho vibudhāḥ pitaro'surāḥ | gandharvāpsarasaḥ siddhā yakṣarakṣāṃsi cāraṇāḥ || 27 ||
भूतप्रेतपिशाचाश्च विद्याध्राः किन्नरादयः । दशैते विदुराख्याताः सर्गास्ते विश्वसृक्कृताः ॥ २८ ॥
bhūtapretapiśācāśca vidyādhrāḥ kinnarādayaḥ | daśaite vidurākhyātāḥ sargāste viśvasṛkkṛtāḥ || 28 ||
अतः परं प्रवक्ष्यामि वंशान् मन्वन्तराणि च । एवं रजःप्लुतः स्रष्टा कल्पादिष्वात्मभूर्हरिः । सृजत्यमोघसङ्कल्प आत्मैवात्मानमात्मना ॥ २९ ॥
ataḥ paraṃ pravakṣyāmi vaṃśān manvantarāṇi ca | evaṃ rajaḥplutaḥ sraṣṭā kalpādiṣvātmabhūrhariḥ | sṛjatyamoghasaṅkalpa ātmaivātmānamātmanā || 29 ||
इति श्रीमद्भागवते महापुराणे पारमहंस्यां संहितायां तृतीयस्कन्धे दशमोऽध्यायः ॥ १० ॥
iti śrīmadbhāgavate mahāpurāṇe pāramahaṃsyāṃ saṃhitāyāṃ tṛtīyaskandhe daśamo'dhyāyaḥ || 10 ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Saved Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
