रोमहर्षण उवाच ।
ऐलः पुरूरवाश्चाथ राजा राज्यमपालयत् । तस्य पुत्रा बभूवुर्हि षडिन्द्रसमतेजसः ॥ २२.१॥
ailaḥ purūravāścātha rājā rājyamapālayat | tasya putrā babhūvurhi ṣaḍindrasamatejasaḥ || 22.1||
आयुर्मायुरमायुश्चर्विश्वायुश्चैव वीर्यवान् । शतायुश्च श्रुतायुश्च दिव्याश्चैवोर्वशीसुताः ॥ २२.२॥
āyurmāyuramāyuścarviśvāyuścaiva vīryavān | śatāyuśca śrutāyuśca divyāścaivorvaśīsutāḥ || 22.2||
आयुषस्तनया वीराः पञ्चैवासन् महौजसः । स्वर्भानुतनयायां वै प्रभायामिति नः श्रुतम् ॥ २२.३॥
āyuṣastanayā vīrāḥ pañcaivāsan mahaujasaḥ | svarbhānutanayāyāṃ vai prabhāyāmiti naḥ śrutam || 22.3||
नहुषः प्रथमस्तेषां धर्मज्ञो लोकविश्रुतः । नहुषस्य तु दायादाः षडिन्द्रोपमतेजसः ॥ २२.४॥
nahuṣaḥ prathamasteṣāṃ dharmajño lokaviśrutaḥ | nahuṣasya tu dāyādāḥ ṣaḍindropamatejasaḥ || 22.4||
उत्पन्नाः पितृकन्यायां विरजायां महाबलाः । यतिर्ययातिः संयातिरायातिः पञ्चकोऽश्वकः ॥ २२.५॥
utpannāḥ pitṛkanyāyāṃ virajāyāṃ mahābalāḥ | yatiryayātiḥ saṃyātirāyātiḥ pañcako'śvakaḥ || 22.5||
तेषां ययातिः पञ्चानां महाबलपराक्रमः । देवयानीमुशनसः सुतां भार्यामवाप सः ॥ २२.६॥
teṣāṃ yayātiḥ pañcānāṃ mahābalaparākramaḥ | devayānīmuśanasaḥ sutāṃ bhāryāmavāpa saḥ || 22.6||
शर्मिष्ठामासुरीं चैव तनयां वृषपर्वणः । यदुं च तुर्वसुं चैव देवयानी व्यजायत ॥ २२.७॥
śarmiṣṭhāmāsurīṃ caiva tanayāṃ vṛṣaparvaṇaḥ | yaduṃ ca turvasuṃ caiva devayānī vyajāyata || 22.7||
द्रुह्युं चानुं च पूरुं च शर्मिष्ठा चाप्यजीजनत् । सोऽभ्यषिञ्चदतिक्रम्य ज्येष्ठं यदुमनिन्दितम्॥ २२.८॥
druhyuṃ cānuṃ ca pūruṃ ca śarmiṣṭhā cāpyajījanat | so'bhyaṣiñcadatikramya jyeṣṭhaṃ yadumaninditam|| 22.8||
पुरुमेव कनीयांसं पितुर्वचनपालकम् । दिशि दक्षिणपूर्वस्यां तुर्वसुं पुत्रमादिशत्॥ २२.९॥
purumeva kanīyāṃsaṃ piturvacanapālakam | diśi dakṣiṇapūrvasyāṃ turvasuṃ putramādiśat|| 22.9||
दक्षिणापरयो राजा यदुं ज्येष्ठं न्ययोजयत् । प्रतीच्यामुत्तारायां च द्रुह्युं चानुमकल्पयत् ॥ २२.१॥
dakṣiṇāparayo rājā yaduṃ jyeṣṭhaṃ nyayojayat | pratīcyāmuttārāyāṃ ca druhyuṃ cānumakalpayat || 22.1||
तैरियं पृथिवी सर्वा धर्मतः परिपालिता । राजाऽपि दारसहितो नवं प्राप महायशाः ॥ २२.११॥
tairiyaṃ pṛthivī sarvā dharmataḥ paripālitā | rājā'pi dārasahito navaṃ prāpa mahāyaśāḥ || 22.11||
यदोरप्यभवन् पुत्राः पञ्च देवसुतोपमाः । सहस्त्रजित् तथाज्येष्ठः क्रोषटुर्नीलोऽजिनोरघुः ॥ २२.१२॥
yadorapyabhavan putrāḥ pañca devasutopamāḥ | sahastrajit tathājyeṣṭhaḥ kroṣaṭurnīlo'jinoraghuḥ || 22.12||
सहस्त्रजित्सुतस्तद्वच्छतजिन्नाम पार्थिवः । सुताः शतजितोऽप्यासंस्त्रयः परमधार्मिकाः ॥ २२.१३॥
sahastrajitsutastadvacchatajinnāma pārthivaḥ | sutāḥ śatajito'pyāsaṃstrayaḥ paramadhārmikāḥ || 22.13||
हैहयश्च हयश्चैव राजा वेणुहयश्च यः। हैहयस्याभवत् पुत्रो धर्म इत्यभिविश्रुतः ॥ २२.१४॥
haihayaśca hayaścaiva rājā veṇuhayaśca yaḥ| haihayasyābhavat putro dharma ityabhiviśrutaḥ || 22.14||
तस्य पुत्रोऽभवद् विप्रा धर्मनेत्रः प्रतापवान् । धर्मनेत्रस्य कीर्त्तिस्तु संजितस्तत्सुतोऽभवत् ॥ २२.१५॥
tasya putro'bhavad viprā dharmanetraḥ pratāpavān | dharmanetrasya kīrttistu saṃjitastatsuto'bhavat || 22.15||
महिष्मान् संजितस्याभूद् भद्रश्रेण्यस्तदन्वयः । भद्रश्रेण्यस्य दायादो दुर्दमो नाम पार्थिवः ॥ २२.१६॥
mahiṣmān saṃjitasyābhūd bhadraśreṇyastadanvayaḥ | bhadraśreṇyasya dāyādo durdamo nāma pārthivaḥ || 22.16||
दुर्दमस्य सुतो धीमान् धनको नाम वीर्यवान् । अन्धकस्य तु दायादाश्चत्वारो लोकसम्मताः ॥ २२.१७॥
durdamasya suto dhīmān dhanako nāma vīryavān | andhakasya tu dāyādāścatvāro lokasammatāḥ || 22.17||
कृतवीर्यः कृताग्निश्च कृतवर्मा तथैव च । कृतौजाश्च चतुर्थोऽभूत् कार्त्तवीर्योऽर्जुनोऽभवत् ॥ २२.१८॥
kṛtavīryaḥ kṛtāgniśca kṛtavarmā tathaiva ca | kṛtaujāśca caturtho'bhūt kārttavīryo'rjuno'bhavat || 22.18||
सहत्रबाहुर्द्युतिमान् धनुर्वेदविदां वरः । तस्य रामोऽभवन्मृत्युर्जामदग्न्यो जनार्दनः ॥ २२.१९॥
sahatrabāhurdyutimān dhanurvedavidāṃ varaḥ | tasya rāmo'bhavanmṛtyurjāmadagnyo janārdanaḥ || 22.19||
तस्य पुत्रशतान्यासन् पञ्च तत्र महारथाः । कृतास्त्रा बलिनः शूरा धर्मात्मानो मनस्विनः ॥ २२.२॥
tasya putraśatānyāsan pañca tatra mahārathāḥ | kṛtāstrā balinaḥ śūrā dharmātmāno manasvinaḥ || 22.2||
शूरश्च शूरसेनश्च धृष्णः कृष्णस्तथैव च । जयध्वजश्च बलवान् नारायणपरो नृपः ॥ २२.२१॥
śūraśca śūrasenaśca dhṛṣṇaḥ kṛṣṇastathaiva ca | jayadhvajaśca balavān nārāyaṇaparo nṛpaḥ || 22.21||
शूरसेनादयः सर्वे चत्वारः प्रथितौजसः । रुद्रभक्ता महात्मानः पूजयन्ति स्म शंकरम् ॥ २२.२२॥
śūrasenādayaḥ sarve catvāraḥ prathitaujasaḥ | rudrabhaktā mahātmānaḥ pūjayanti sma śaṃkaram || 22.22||
जयध्वजस्तु मतिमान् देवं नारायणं हरिम् । जगाम शरणं विष्णुं दैवतं धर्मतत्परः ॥ २२.२३॥
jayadhvajastu matimān devaṃ nārāyaṇaṃ harim | jagāma śaraṇaṃ viṣṇuṃ daivataṃ dharmatatparaḥ || 22.23||
तमूचुरितरे पुत्रा नायं धर्मस्तवानघ । ईश्वराराधनरतः पिताऽस्माकमिति श्रुतिः ॥ २२.२४॥
tamūcuritare putrā nāyaṃ dharmastavānagha | īśvarārādhanarataḥ pitā'smākamiti śrutiḥ || 22.24||
तानब्रवीन्महातेजा एष धर्मः परो मम । विष्णोरंशेन संभूता राजानो ये महीतले ॥ २२.२५॥
tānabravīnmahātejā eṣa dharmaḥ paro mama | viṣṇoraṃśena saṃbhūtā rājāno ye mahītale || 22.25||
राज्यं पालयिताऽवश्यं भगवान् पुरुषोत्तमः । पूजनीयो यतो विष्णुः पालको जगतो हरिः ॥ २२.२६॥
rājyaṃ pālayitā'vaśyaṃ bhagavān puruṣottamaḥ | pūjanīyo yato viṣṇuḥ pālako jagato hariḥ || 22.26||
सात्त्विकी राजसी चैव तामसी च स्वयंभुवः । तिस्त्रस्तु मूर्त्तयः प्रोक्ताः सृष्टिस्थित्यन्तहेतवः ॥ २२.२७॥
sāttvikī rājasī caiva tāmasī ca svayaṃbhuvaḥ | tistrastu mūrttayaḥ proktāḥ sṛṣṭisthityantahetavaḥ || 22.27||
सत्त्वात्मा भगवान् विष्णुः संस्थापयति सर्वदा । सृजेद् ब्रह्मा रजोमूर्त्तिः संहरेत् तामसो हरः ॥ २२.२८॥
sattvātmā bhagavān viṣṇuḥ saṃsthāpayati sarvadā | sṛjed brahmā rajomūrttiḥ saṃharet tāmaso haraḥ || 22.28||
तस्मान्महीपतीनां तु राज्यं पालयतामयम् । आराध्यो भगवान् विष्णुः केशवः केशिमर्दनः ॥ २२.२९॥
tasmānmahīpatīnāṃ tu rājyaṃ pālayatāmayam | ārādhyo bhagavān viṣṇuḥ keśavaḥ keśimardanaḥ || 22.29||
निशम्य तस्य वचनं भ्रातरोऽन्ये मनस्विनः । प्रोचुः संहारकृद् रुद्रः पूजनीयो मुमुक्षुभिः ॥ २२.३॥
niśamya tasya vacanaṃ bhrātaro'nye manasvinaḥ | procuḥ saṃhārakṛd rudraḥ pūjanīyo mumukṣubhiḥ || 22.3||
अयं हि भगवान् रुद्रः सर्वं जगदिदं शिवः । तमोगुणं समाश्रित्य कल्पान्ते संहरेत् प्रभुः ॥ २२.३१॥
ayaṃ hi bhagavān rudraḥ sarvaṃ jagadidaṃ śivaḥ | tamoguṇaṃ samāśritya kalpānte saṃharet prabhuḥ || 22.31||
या सा घोरतमा मूर्त्तिरस्य तेजोमयी परा । संहरेद् विद्यया सर्वं संसारं शूलभृत्तया ॥ २२.३२॥
yā sā ghoratamā mūrttirasya tejomayī parā | saṃhared vidyayā sarvaṃ saṃsāraṃ śūlabhṛttayā || 22.32||
ततस्तानब्रवीद् राजा विचिन्त्यासौ जयध्वजः । सत्त्वेन मुच्यते जन्तुः सत्त्वात्मा भगवान् हरिः ॥ २२.३३॥
tatastānabravīd rājā vicintyāsau jayadhvajaḥ | sattvena mucyate jantuḥ sattvātmā bhagavān hariḥ || 22.33||
तमूचुर्भ्रातरो रुद्रः सेवितः सात्त्विकैर्जनैः । मोचयेत् सत्त्वसंयुक्तः पूजयेत्सततं हरम् ॥ २२.३४॥
tamūcurbhrātaro rudraḥ sevitaḥ sāttvikairjanaiḥ | mocayet sattvasaṃyuktaḥ pūjayetsatataṃ haram || 22.34||
अथाब्रवीद् राजपुत्रः प्रहसन् वै जयध्वजः । स्वधर्मो मुक्तये पन्था नान्यो मुनिभिरष्यते ॥ २२.३५॥
athābravīd rājaputraḥ prahasan vai jayadhvajaḥ | svadharmo muktaye panthā nānyo munibhiraṣyate || 22.35||
तथा च वैष्णवीं शक्ति र्नृपाणान् दधतां सदा । आराधनं परो धर्मो पुरारेरमितौजसः ॥ २२.३६॥
tathā ca vaiṣṇavīṃ śakti rnṛpāṇān dadhatāṃ sadā | ārādhanaṃ paro dharmo purāreramitaujasaḥ || 22.36||
तमब्रवीद् राजपुत्रः कृष्णो मतिमतां वरः । यदर्जुनोऽस्मज्जनकः स धर्मं कृतवानिति ॥ २२.३७॥
tamabravīd rājaputraḥ kṛṣṇo matimatāṃ varaḥ | yadarjuno'smajjanakaḥ sa dharmaṃ kṛtavāniti || 22.37||
एवं विवादे वितते शूरसेनोऽब्रवीद् वचः । प्रमाणमृषयो ह्यत्र ब्रूयुस्ते यत् तथैव तत् ॥ २२.३८॥
evaṃ vivāde vitate śūraseno'bravīd vacaḥ | pramāṇamṛṣayo hyatra brūyuste yat tathaiva tat || 22.38||
ततस्ते राजशार्दूलाः पप्रच्छुर्ब्रह्मवादिनः । गत्वा सर्वे सुसंरब्धाः सप्तर्षीणां तदाश्रमम् ॥ २२.३९॥
tataste rājaśārdūlāḥ papracchurbrahmavādinaḥ | gatvā sarve susaṃrabdhāḥ saptarṣīṇāṃ tadāśramam || 22.39||
तानब्रुवंस्ते मुनयो वसिष्ठाद्या यथार्थतः । या यस्याभिमता पुंसः सा हि तस्यैव देवता ॥ २२.४॥
tānabruvaṃste munayo vasiṣṭhādyā yathārthataḥ | yā yasyābhimatā puṃsaḥ sā hi tasyaiva devatā || 22.4||
किन्तु कार्यविशेषेण पूजिताश्चेष्टदा नृणाम् । विशेषात् सर्वदा नायं नियमो ह्यन्यथा नृपाः ॥ २२.४१॥
kintu kāryaviśeṣeṇa pūjitāśceṣṭadā nṛṇām | viśeṣāt sarvadā nāyaṃ niyamo hyanyathā nṛpāḥ || 22.41||
नृपाणां दैवतं विष्णुस्तथैव च पुरंदरः । विप्राणामग्निरादित्यो ब्रह्मा चैव पिनाकधृक् ॥ २२.४२॥
nṛpāṇāṃ daivataṃ viṣṇustathaiva ca puraṃdaraḥ | viprāṇāmagnirādityo brahmā caiva pinākadhṛk || 22.42||
देवानां दैवतं विष्णुर्दानवानां त्रिशूलभृत् । गन्धर्वाणां तथा सोमो यक्षाणामपि कथ्यते ॥ २२.४३॥
devānāṃ daivataṃ viṣṇurdānavānāṃ triśūlabhṛt | gandharvāṇāṃ tathā somo yakṣāṇāmapi kathyate || 22.43||
विद्याधराणां वाग्देवी सिद्धानां भगवान्हरिः। रक्षसां शंकरो रुद्रः किंनराणां च पार्वती ॥ २२.४४॥
vidyādharāṇāṃ vāgdevī siddhānāṃ bhagavānhariḥ| rakṣasāṃ śaṃkaro rudraḥ kiṃnarāṇāṃ ca pārvatī || 22.44||
ऋषीणां दैवतं ब्रह्मा महादेवस्त्रिशूलभृत् । मनूनां स्यादुमा देवी तथा विष्णुः सभास्करः ॥ २२.४५॥
ṛṣīṇāṃ daivataṃ brahmā mahādevastriśūlabhṛt | manūnāṃ syādumā devī tathā viṣṇuḥ sabhāskaraḥ || 22.45||
गृहस्थानां च सर्वे स्युर्ब्रह्मा वै ब्रह्मचारिणाम् । वैखानसानामर्कः स्याद् यतीनां च महेश्वरः ॥ २२.४६॥
gṛhasthānāṃ ca sarve syurbrahmā vai brahmacāriṇām | vaikhānasānāmarkaḥ syād yatīnāṃ ca maheśvaraḥ || 22.46||
भूतानां भगवान् रुद्रः कूष्माण्डानां विनायकः । सर्वेषां भगवान् ब्रह्मा देवदेवः प्रजापतिः ॥ २२.४७॥
bhūtānāṃ bhagavān rudraḥ kūṣmāṇḍānāṃ vināyakaḥ | sarveṣāṃ bhagavān brahmā devadevaḥ prajāpatiḥ || 22.47||
इत्येवं भगवान् ब्रह्मा स्वयं देवोह्यभाषत । तस्माज्जयध्वजो नूनं विष्ण्वाराधनमर्हति ॥ २२.४८॥
ityevaṃ bhagavān brahmā svayaṃ devohyabhāṣata | tasmājjayadhvajo nūnaṃ viṣṇvārādhanamarhati || 22.48||
किंतु रुद्रेण तादात्म्यं बुध्वा पूज्यो हरिर्नरैः। अन्यथा नृपतेः शत्रुं न हरि संहरेद्यतः॥ २२.४९॥
kiṃtu rudreṇa tādātmyaṃ budhvā pūjyo harirnaraiḥ| anyathā nṛpateḥ śatruṃ na hari saṃharedyataḥ|| 22.49||
तान् प्रणम्याथ ते जग्मुः पुरीं परमशोभनाम् । पालयाञ्चक्रिरे पृथ्वीं जित्वा सर्वरिपून् रणे ॥ २२.५॥
tān praṇamyātha te jagmuḥ purīṃ paramaśobhanām | pālayāñcakrire pṛthvīṃ jitvā sarvaripūn raṇe || 22.5||
ततः कदाचिद् विप्रेन्द्रा विदेहो नाम दानवः । भीषणः सर्वसत्त्वानां पुरीं तेषां समाययौ ॥ २२.५१॥
tataḥ kadācid viprendrā videho nāma dānavaḥ | bhīṣaṇaḥ sarvasattvānāṃ purīṃ teṣāṃ samāyayau || 22.51||
दंष्ट्राकरालो दीप्तात्मा युगान्तदहनोपमः । शूलमादाय सूर्याभं नादयन् वै दिशो दश ॥ २२.५२॥
daṃṣṭrākarālo dīptātmā yugāntadahanopamaḥ | śūlamādāya sūryābhaṃ nādayan vai diśo daśa || 22.52||
तन्नादश्रवणान्मर्त्यास्तत्र ये निवसन्ति ते । तत्यजुर्जोवितं त्वन्ये दुद्रुवुर्भयविह्वलाः ॥ २२.५३॥
tannādaśravaṇānmartyāstatra ye nivasanti te | tatyajurjovitaṃ tvanye dudruvurbhayavihvalāḥ || 22.53||
ततः सर्वे सुसंयत्ताः कार्त्तवीर्यात्मजास्तदा । शूरसेनादयः पञ्च राजानस्तु महाबलाः॥ २२.५४॥
tataḥ sarve susaṃyattāḥ kārttavīryātmajāstadā | śūrasenādayaḥ pañca rājānastu mahābalāḥ|| 22.54||
युयुधुर्दानवं शक्तिगिरिकूटासिमुद्गरैः । तान् सर्वान् दानवो विप्राः शूलेन प्रहसन्निव॥ २२.५५॥
yuyudhurdānavaṃ śaktigirikūṭāsimudgaraiḥ | tān sarvān dānavo viprāḥ śūlena prahasanniva|| 22.55||
युद्धाय कृतसंरम्भा विदेहं त्वभिदुद्रुवुः । शूरोऽस्त्रं प्राहिणोद् रौद्रं शूरसेनस्तु वारुणम् ॥ २२.५६॥
yuddhāya kṛtasaṃrambhā videhaṃ tvabhidudruvuḥ | śūro'straṃ prāhiṇod raudraṃ śūrasenastu vāruṇam || 22.56||
प्राजापत्यं तथा कृष्णो वायव्यं धृष्ण एव च । जयध्वजश्च कौबेरमैन्द्रमाग्नेयमेव च ॥ २२.५७॥
prājāpatyaṃ tathā kṛṣṇo vāyavyaṃ dhṛṣṇa eva ca | jayadhvajaśca kauberamaindramāgneyameva ca || 22.57||
भञ्जयामास शूलेन तान्यस्त्राणि स दानवः । ततः कृष्णो महावीर्यो गदामादाय भीषणाम् ॥ २२.५८॥
bhañjayāmāsa śūlena tānyastrāṇi sa dānavaḥ | tataḥ kṛṣṇo mahāvīryo gadāmādāya bhīṣaṇām || 22.58||
स्पृष्ट्वा मन्त्रेण तरसा चिक्षेप न ननाद च । संप्राप्य सा गादाऽस्योरो विदेहस्य शिलोपमम् ॥ २२.५९॥
spṛṣṭvā mantreṇa tarasā cikṣepa na nanāda ca | saṃprāpya sā gādā'syoro videhasya śilopamam || 22.59||
न दानवं चालयितुं शशाकान्तकसंनिभम् । दुद्रुवुस्ते भयग्रस्ता दृष्ट्वा तस्यातिपौरुषम् ॥ २२.६॥
na dānavaṃ cālayituṃ śaśākāntakasaṃnibham | dudruvuste bhayagrastā dṛṣṭvā tasyātipauruṣam || 22.6||
जयध्वजस्तु मतिमान् सस्मार जगतः पतिम् । विष्णुं जयिष्णुं लोकादिमप्रमेयमनामयम् ॥ २२.६१॥
jayadhvajastu matimān sasmāra jagataḥ patim | viṣṇuṃ jayiṣṇuṃ lokādimaprameyamanāmayam || 22.61||
त्रातारं पुरुषं पूर्वं श्रीपतिं पीतवाससम् । ततः प्रादुरभूच्चक्रं सूर्यायुतसमप्रभम् ॥ २२.६२॥
trātāraṃ puruṣaṃ pūrvaṃ śrīpatiṃ pītavāsasam | tataḥ prādurabhūccakraṃ sūryāyutasamaprabham || 22.62||
आदेशाद् वासुदेवस्य भक्तानुग्रहकारणात् । जग्राह जगतां योनिं स्मृत्वा नारायणं नृपः ॥ २२.६३॥
ādeśād vāsudevasya bhaktānugrahakāraṇāt | jagrāha jagatāṃ yoniṃ smṛtvā nārāyaṇaṃ nṛpaḥ || 22.63||
प्राहिणोद् वै विदेहाय दानवेभ्यो यथा हरिः । संप्राप्य तस्य घोरस्य स्कन्धदेशं सुदर्शनम् ॥ २२.६४॥
prāhiṇod vai videhāya dānavebhyo yathā hariḥ | saṃprāpya tasya ghorasya skandhadeśaṃ sudarśanam || 22.64||
पृथिव्यां पातयामास शिरोऽद्रिशिखराकृति । तस्मिन् हते देवरिपौ शूराद्या भ्रातरो नृपाः ॥ २२.६५॥
pṛthivyāṃ pātayāmāsa śiro'driśikharākṛti | tasmin hate devaripau śūrādyā bhrātaro nṛpāḥ || 22.65||
तद्दि चक्रं पुरा विष्णुस्तपसाराध्य शंकरम्यस्मदवाप तत्तस्मादसुराणां विनाशकम्॥ २२.६६॥
taddi cakraṃ purā viṣṇustapasārādhya śaṃkaramyasmadavāpa tattasmādasurāṇāṃ vināśakam|| 22.66||
समाययुः पुरीं रम्यां भ्रातरं चाप्यपूजयन् । श्रुत्वाजगाम भगवान् जयध्वजपराक्रमम् ॥ २२.६७॥
samāyayuḥ purīṃ ramyāṃ bhrātaraṃ cāpyapūjayan | śrutvājagāma bhagavān jayadhvajaparākramam || 22.67||
कार्त्तवीर्यसुतं द्रष्टुं विश्वामित्रो महामुनिः । तमागतमथो दृष्ट्वा राजा संभ्रान्तमानसः ॥ २२.६८॥
kārttavīryasutaṃ draṣṭuṃ viśvāmitro mahāmuniḥ | tamāgatamatho dṛṣṭvā rājā saṃbhrāntamānasaḥ || 22.68||
समावेश्यासने रम्ये पूजयामास भावतः । उवाच भगवान् घोरः प्रसादाद् भवतोऽसुरः ॥ २२.६९॥
samāveśyāsane ramye pūjayāmāsa bhāvataḥ | uvāca bhagavān ghoraḥ prasādād bhavato'suraḥ || 22.69||
निपातितो मया संख्ये विदेहो दानवेश्वरः । त्वद्वाक्याच्छिन्नसंदेहो विष्णुं सत्यपराक्रमम्॥ २२.७॥
nipātito mayā saṃkhye videho dānaveśvaraḥ | tvadvākyācchinnasaṃdeho viṣṇuṃ satyaparākramam|| 22.7||
प्रपन्नः शरणं तेन प्रसादो मे कृतः शुभः । यक्ष्यामि परमेशानं विष्णुं पद्मदलेक्षणम् ॥ २२.७१॥
prapannaḥ śaraṇaṃ tena prasādo me kṛtaḥ śubhaḥ | yakṣyāmi parameśānaṃ viṣṇuṃ padmadalekṣaṇam || 22.71||
कथं केन विधानेन संपूज्यो हरिरीश्वरः । कोऽयं नारायणो देवः किंप्रभावश्च सुव्रत ॥ २२.७२॥
kathaṃ kena vidhānena saṃpūjyo harirīśvaraḥ | ko'yaṃ nārāyaṇo devaḥ kiṃprabhāvaśca suvrata || 22.72||
सर्वमेतन्ममाचक्ष्व परं कौतूहलं हि मे । जयध्वजस्य वचनं श्रुत्वा शान्तो मुनिस्ततः। .दृष्ट्वा हरौ परां भक्तिं विश्वामित्र उवाच ह॥ २२.७३॥
sarvametanmamācakṣva paraṃ kautūhalaṃ hi me | jayadhvajasya vacanaṃ śrutvā śānto munistataḥ| .dṛṣṭvā harau parāṃ bhaktiṃ viśvāmitra uvāca ha|| 22.73||
विश्वामित्र उवाच ।
यतः प्रवृत्तिर्भूतानां यस्मिन् सर्वं यतो जगत् ॥ २२.७४॥
yataḥ pravṛttirbhūtānāṃ yasmin sarvaṃ yato jagat || 22.74||
स विष्णुः सर्वभूतात्मा तमाश्रित्य विमुच्यते ॥ २२.७५॥
sa viṣṇuḥ sarvabhūtātmā tamāśritya vimucyate || 22.75||
आनन्दं परमं व्योम स वै नारायण स्मृतः। .नित्योदितो निर्विकल्पो नित्यानन्दो नरञ्जनः॥ २२.७६॥
ānandaṃ paramaṃ vyoma sa vai nārāyaṇa smṛtaḥ| .nityodito nirvikalpo nityānando narañjanaḥ|| 22.76||
चतुर्व्यूहधरो विष्णुरव्यूहः प्रोच्यते स्वयम्। परमैत्मा परन्धाम परं व्योम परं पदम्॥ २२.७७॥
caturvyūhadharo viṣṇuravyūhaḥ procyate svayam| paramaitmā parandhāma paraṃ vyoma paraṃ padam|| 22.77||
त्रिपादमक्षरं ब्रह्म तमाहुब्रह्मवादिनः। स वासुदेवो विश्वात्मा योगात्मा पुरुषोत्तमः॥ २२.७८॥
tripādamakṣaraṃ brahma tamāhubrahmavādinaḥ| sa vāsudevo viśvātmā yogātmā puruṣottamaḥ|| 22.78||
यस्यांश सम्भवो ब्रह्मा रुद्रोऽपि परमेश्वरः। स्ववर्णाश्रमधर्मेण पुंसां यः पुरुषोत्तमः ॥ २२.७९॥
yasyāṃśa sambhavo brahmā rudro'pi parameśvaraḥ| svavarṇāśramadharmeṇa puṃsāṃ yaḥ puruṣottamaḥ || 22.79||
अकामहतभावेन समाराध्यो न चान्यथा । एतावदुक्त्वा भगवान् विश्वामित्रो महातपाः॥ २२.८॥
akāmahatabhāvena samārādhyo na cānyathā | etāvaduktvā bhagavān viśvāmitro mahātapāḥ|| 22.8||
शूराद्यैः पूजितो विप्रा जगामाथ स्वमालयम् । अथ शूरादयो देवमयजन्त महेश्वरम् ।॥ २२.८१॥
śūrādyaiḥ pūjito viprā jagāmātha svamālayam | atha śūrādayo devamayajanta maheśvaram ||| 22.81||
यज्ञेन यज्ञगम्यं तं निष्कामा रुद्रमव्ययम् । तान् वसिष्ठस्तु भगवान् याजयामास धर्मवित् ॥ २२.८२॥
yajñena yajñagamyaṃ taṃ niṣkāmā rudramavyayam | tān vasiṣṭhastu bhagavān yājayāmāsa dharmavit || 22.82||
गौतमोऽत्रिरगस्त्यश्च सर्वे रुद्रपरायणाः । विश्वामित्रस्तु भगवान् जयध्वजमरिंदमम्॥ २२.८३॥
gautamo'triragastyaśca sarve rudraparāyaṇāḥ | viśvāmitrastu bhagavān jayadhvajamariṃdamam|| 22.83||
याजयामास भूतादिमादिदेवं जनार्दनम् । तस्य यज्ञे महायोगी साक्षाद् देवः स्वयं हरिः॥ २२.८४॥
yājayāmāsa bhūtādimādidevaṃ janārdanam | tasya yajñe mahāyogī sākṣād devaḥ svayaṃ hariḥ|| 22.84||
आविरासीत् स भगवान् तदद्भुतमिवाभवत् । जयध्वजोऽपि तं विष्णुं रुद्रस्य परमां तनुम्। ॥ २२.८५॥
āvirāsīt sa bhagavān tadadbhutamivābhavat | jayadhvajo'pi taṃ viṣṇuṃ rudrasya paramāṃ tanum| || 22.85||
इत्येवं परमं बुद्ध्वा यत्नेनायजदच्युतम्। य इमं श्रृणुयान्नित्यं जयध्वजपराक्रमम् । ॥ २२.८६॥
ityevaṃ paramaṃ buddhvā yatnenāyajadacyutam| ya imaṃ śrṛṇuyānnityaṃ jayadhvajaparākramam | || 22.86||
सर्वपापविमुक्तात्मा विष्णुलोकं स गच्छति ॥ २२.८७॥
sarvapāpavimuktātmā viṣṇulokaṃ sa gacchati || 22.87||
इति श्रीकूर्मपुराणे षट्साहस्त्र्यां संहितायां पूर्वविभागे द्वाविशोऽध्यायः॥ ॥
iti śrīkūrmapurāṇe ṣaṭsāhastryāṃ saṃhitāyāṃ pūrvavibhāge dvāviśo'dhyāyaḥ|| ||
ॐ श्री परमात्मने नमः