इदं कलियुगं घोरं संप्राप्तं पाण्डुनन्दन। ततो गच्छामि देवस्य वाराणसीं महापुरीम् ॥ २९.१॥
idaṃ kaliyugaṃ ghoraṃ saṃprāptaṃ pāṇḍunandana| tato gacchāmi devasya vārāṇasīṃ mahāpurīm || 29.1||
अस्मिन् कलियुगे घोरे लोकाः पापानुवर्त्तिनः । भविष्यन्ति महापापा वर्णाश्रमविवर्जिताः ॥ २९.२॥
asmin kaliyuge ghore lokāḥ pāpānuvarttinaḥ | bhaviṣyanti mahāpāpā varṇāśramavivarjitāḥ || 29.2||
नान्यत् पश्यामि जन्तूनांमुक्त्वा वाराणसीं पुरीम् । सर्वपापप्रशमनं प्रायश्चित्तं कलौ युगे ॥ २९.३॥
nānyat paśyāmi jantūnāṃmuktvā vārāṇasīṃ purīm | sarvapāpapraśamanaṃ prāyaścittaṃ kalau yuge || 29.3||
कृतं त्रेता द्वापरं च सर्वेष्वेतेषु वै नराः । भविष्यन्ति महात्मानो धार्मिकाः सत्यवादिनः ॥ २९.४॥
kṛtaṃ tretā dvāparaṃ ca sarveṣveteṣu vai narāḥ | bhaviṣyanti mahātmāno dhārmikāḥ satyavādinaḥ || 29.4||
त्वं हि लोकेषु विख्यातो धृतिमाञ् जनवत्सलः । पालयाद्य परं धर्मं स्वकीयं मुच्यसे भयात् ॥ २९.५॥
tvaṃ hi lokeṣu vikhyāto dhṛtimāñ janavatsalaḥ | pālayādya paraṃ dharmaṃ svakīyaṃ mucyase bhayāt || 29.5||
एवमुक्तो भगवता पार्थः परपुरंजयः । पृष्टवान् प्रणिपत्यासौ युगधर्मान् द्विजोत्तमाः ॥ २९.६॥
evamukto bhagavatā pārthaḥ parapuraṃjayaḥ | pṛṣṭavān praṇipatyāsau yugadharmān dvijottamāḥ || 29.6||
तस्मै प्रोवाच सकलं मुनिः सत्यवतीसुतः । प्रणम्य देवमीशानं युगधर्मान् सनातनान् ॥ २९.७॥
tasmai provāca sakalaṃ muniḥ satyavatīsutaḥ | praṇamya devamīśānaṃ yugadharmān sanātanān || 29.7||
व्यास उवाच
वक्ष्यामि ते समासेन युगधर्मान् नरेश्वरन शक्यते मया पार्थ विस्तरेणाभिभाषितुम् ॥ २९.८॥
vakṣyāmi te samāsena yugadharmān nareśvarana śakyate mayā pārtha vistareṇābhibhāṣitum || 29.8||
आद्यं कृतयुगं प्रोक्तं ततस्त्रेतायुगं बुधैःतृतीयं द्वापरं पार्थ चतुर्थं कलिरुच्यते ॥ २९.९॥
ādyaṃ kṛtayugaṃ proktaṃ tatastretāyugaṃ budhaiḥtṛtīyaṃ dvāparaṃ pārtha caturthaṃ kalirucyate || 29.9||
ध्यानं परं कृतयुगे त्रेतायां ज्ञानमुच्यते। द्वापरे यज्ञमेवाहुर्दानमेव कलौ युगे ॥ २९.१॥
dhyānaṃ paraṃ kṛtayuge tretāyāṃ jñānamucyate| dvāpare yajñamevāhurdānameva kalau yuge || 29.1||
ब्रह्मा कृतयुगे देवस्त्रेतायां भगवान् रविः । द्वापरे दैवतं विष्णुः कलौ रुद्रो महेश्वरः ॥ २९.११॥
brahmā kṛtayuge devastretāyāṃ bhagavān raviḥ | dvāpare daivataṃ viṣṇuḥ kalau rudro maheśvaraḥ || 29.11||
ब्रह्मा विष्णुस्तथा सूर्यः सर्व एव कलावपि । पूज्यते भगवान् रुद्रश्चतुर्ष्वपि पिनाकधृक् ॥ २९.१२॥
brahmā viṣṇustathā sūryaḥ sarva eva kalāvapi | pūjyate bhagavān rudraścaturṣvapi pinākadhṛk || 29.12||
आद्ये कृतयुगे धर्मश्चतुष्पादः सनातनः । त्रेतायुगे त्रिपादः स्याद् द्विपादो द्वापरे स्थितः ॥ २९.१३॥
ādye kṛtayuge dharmaścatuṣpādaḥ sanātanaḥ | tretāyuge tripādaḥ syād dvipādo dvāpare sthitaḥ || 29.13||
त्रिपादहीनस्तिष्टे तु सत्तामात्रेण तिष्ठति । कृते तु मिथुनोत्पत्तिर्वृत्तिः साक्षाद् अलोलुपा ॥ २९.१४॥
tripādahīnastiṣṭe tu sattāmātreṇa tiṣṭhati | kṛte tu mithunotpattirvṛttiḥ sākṣād alolupā || 29.14||
प्रजास्तृप्ताः सदा सर्वाः सदानन्दाश्च भोगिनः । अधमोत्तमत्वं नास्त्यासां निर्विशेषाः पुरंजय॥ २९.१५॥
prajāstṛptāḥ sadā sarvāḥ sadānandāśca bhoginaḥ | adhamottamatvaṃ nāstyāsāṃ nirviśeṣāḥ puraṃjaya|| 29.15||
तुल्यमायुः सुखं रूपं तासां तस्मिन् कृते युगे । विशोकाः सत्त्वबहुला एकान्तबहुलास्तथा ॥ २९.१६॥
tulyamāyuḥ sukhaṃ rūpaṃ tāsāṃ tasmin kṛte yuge | viśokāḥ sattvabahulā ekāntabahulāstathā || 29.16||
ध्याननिष्ठास्तपोनिष्ठा महादेवपरायणाः । ता वै निष्कामचारिण्यो नित्यं मुदितमानसाः ॥ २९.१७॥
dhyānaniṣṭhāstaponiṣṭhā mahādevaparāyaṇāḥ | tā vai niṣkāmacāriṇyo nityaṃ muditamānasāḥ || 29.17||
पर्वतोदधिवासिन्यो ह्यनिकेतः परंतप । रसोल्लासा कालयोगात् त्रेताख्ये नश्यते ततः ॥ २९.१८॥
parvatodadhivāsinyo hyaniketaḥ paraṃtapa | rasollāsā kālayogāt tretākhye naśyate tataḥ || 29.18||
तस्यां सिद्धौ प्रणष्टायामन्या सिद्धिरवर्त्तत । अपां सौख्ये प्रतिहते तदा मेघात्मना तु वै ॥ २९.१९॥
tasyāṃ siddhau praṇaṣṭāyāmanyā siddhiravarttata | apāṃ saukhye pratihate tadā meghātmanā tu vai || 29.19||
मेघेभ्यः स्तनयित्नुभ्यः प्रवृत्तं वृष्टिसर्जनम् । सकृदेव तया वृष्ट्या संयुक्ते पृथिवीतले ॥ २९.२॥
meghebhyaḥ stanayitnubhyaḥ pravṛttaṃ vṛṣṭisarjanam | sakṛdeva tayā vṛṣṭyā saṃyukte pṛthivītale || 29.2||
प्रादुरासंस्तदा तासां वृक्षा वै गृहसंज्ञिताः । सर्वप्रत्युपयोगस्तु तासां तेभ्यः प्रजायते ॥ २९.२१॥
prādurāsaṃstadā tāsāṃ vṛkṣā vai gṛhasaṃjñitāḥ | sarvapratyupayogastu tāsāṃ tebhyaḥ prajāyate || 29.21||
वर्त्तयन्ति स्म तेभ्यस्तास्त्रेतायुगमुखे प्रजाः । ततः कालेन महता तासामेव विपर्यतात् ॥ २९.२२॥
varttayanti sma tebhyastāstretāyugamukhe prajāḥ | tataḥ kālena mahatā tāsāmeva viparyatāt || 29.22||
रागलोभात्मको भावस्तदा ह्याकस्मिकोऽभवत् । विपर्ययेण तासां तु तेन तत्कालभाविता ॥ २९.२३॥
rāgalobhātmako bhāvastadā hyākasmiko'bhavat | viparyayeṇa tāsāṃ tu tena tatkālabhāvitā || 29.23||
प्रणश्यन्ति ततः सर्वे वृक्षास्ते गृहसंज्ञिताः । ततस्तेषु प्रनष्टेषु विभ्रान्ता मैथुनोद्भवाः ॥ २९.२४॥
praṇaśyanti tataḥ sarve vṛkṣāste gṛhasaṃjñitāḥ | tatasteṣu pranaṣṭeṣu vibhrāntā maithunodbhavāḥ || 29.24||
अभिध्यायन्ति तां सिद्धिं सत्याभिध्यायिनस्तदा । प्रादुर्बभूवुस्तासां तु वृक्षास्ते गृहसंज्ञिताः ॥ २९.२५॥
abhidhyāyanti tāṃ siddhiṃ satyābhidhyāyinastadā | prādurbabhūvustāsāṃ tu vṛkṣāste gṛhasaṃjñitāḥ || 29.25||
वस्राणि ते प्रसूयन्ते फलान्याभरणानि च । तेष्वेव जायते तासां गन्धवर्णरसान्वितम् ॥ २९.२६॥
vasrāṇi te prasūyante phalānyābharaṇāni ca | teṣveva jāyate tāsāṃ gandhavarṇarasānvitam || 29.26||
अमाक्षिकं महावीर्यं पुटके पुटके मधु । तेन ता वर्त्तयन्ति स्म त्रेतायुगमुखे प्रजाः ॥ २९.२७॥
amākṣikaṃ mahāvīryaṃ puṭake puṭake madhu | tena tā varttayanti sma tretāyugamukhe prajāḥ || 29.27||
हृष्टपुष्टास्तया सिद्ध्या सर्वा वै विगतज्वराः । ततः कालान्तरेणैव पुनर्लोभावृतास्तदा ॥ २९.२८॥
hṛṣṭapuṣṭāstayā siddhyā sarvā vai vigatajvarāḥ | tataḥ kālāntareṇaiva punarlobhāvṛtāstadā || 29.28||
वृक्षांस्तान् पर्यगृह्णन्त मधु वामाक्षिकं बलात् । तासां तेनापचारेण पुनर्लोभकृतेन वै ॥ २९.२९॥
vṛkṣāṃstān paryagṛhṇanta madhu vāmākṣikaṃ balāt | tāsāṃ tenāpacāreṇa punarlobhakṛtena vai || 29.29||
प्रनष्टामधुना सार्द्धं कल्पवृक्षाः क्वचित् क्वचित् । शीतवर्षातपैस्तीव्रै स्तास्ततो दुःखिता भृशम्॥ २९.३॥
pranaṣṭāmadhunā sārddhaṃ kalpavṛkṣāḥ kvacit kvacit | śītavarṣātapaistīvrai stāstato duḥkhitā bhṛśam|| 29.3||
द्वन्द्वैः संपीड्यमानास्तु चक्रुरावरणानि च । कृत्वा द्वन्द्वप्रतीघातान् वार्त्तोपायमचिन्तयन् ॥ २९.३१॥
dvandvaiḥ saṃpīḍyamānāstu cakrurāvaraṇāni ca | kṛtvā dvandvapratīghātān vārttopāyamacintayan || 29.31||
नष्टेषु मधुना सार्द्धं कल्पवृक्षेषु वै तदा । ततः प्रादुर्बभौ तासां सिद्धिस्त्रेतायुगे पुनः ॥ २९.३२॥
naṣṭeṣu madhunā sārddhaṃ kalpavṛkṣeṣu vai tadā | tataḥ prādurbabhau tāsāṃ siddhistretāyuge punaḥ || 29.32||
वार्त्तायाः साधिका ह्यन्या वृष्टिस्तासां निकामतः । तासां वृष्ट्यूदकानीह यानि निम्नैर्गतानि तु॥ २९.३३॥
vārttāyāḥ sādhikā hyanyā vṛṣṭistāsāṃ nikāmataḥ | tāsāṃ vṛṣṭyūdakānīha yāni nimnairgatāni tu|| 29.33||
अवहन् वृष्टिसंतत्या स्रोतः स्थानानि निम्नगाः । ये पुनस्तदपां स्तोका आपन्नाः पृथिवीतले ॥ २९.३४॥
avahan vṛṣṭisaṃtatyā srotaḥ sthānāni nimnagāḥ | ye punastadapāṃ stokā āpannāḥ pṛthivītale || 29.34||
अपां भूणेश्च संयोगादोषध्यस्तास्तदाऽभवन् । अफालकृष्टाश्चानुप्ता ग्राम्यारण्याश्चतुर्दश ॥ २९.३५॥
apāṃ bhūṇeśca saṃyogādoṣadhyastāstadā'bhavan | aphālakṛṣṭāścānuptā grāmyāraṇyāścaturdaśa || 29.35||
ऋतुपुष्पफलैश्चैव वृक्षगुल्माश्च जज्ञिरे । ततः प्रादुरभूत् तासां रागो लोभश्च सर्वशः ॥ २९.३६॥
ṛtupuṣpaphalaiścaiva vṛkṣagulmāśca jajñire | tataḥ prādurabhūt tāsāṃ rāgo lobhaśca sarvaśaḥ || 29.36||
अवश्यं भाविताऽर्थेन त्रेतायुगवशेन वै । ततस्ताः पर्यगृह्णन्त नदीक्षेत्राणि पर्वतान् ॥ २९.३७॥
avaśyaṃ bhāvitā'rthena tretāyugavaśena vai | tatastāḥ paryagṛhṇanta nadīkṣetrāṇi parvatān || 29.37||
वृक्षगुल्मौषधीश्चैव प्रसह्य तु यथाबलम् । विपर्ययेण तासां ता ओषध्यो विविशुर्महीम् ॥ २९.३८॥
vṛkṣagulmauṣadhīścaiva prasahya tu yathābalam | viparyayeṇa tāsāṃ tā oṣadhyo viviśurmahīm || 29.38||
पितामहनियोगेन दुदोह पृथिवीं पृथुः । ततस्ता जगृहुः सर्वा अन्योन्यं क्रोधमूर्च्छिताः ॥ २९.३९॥
pitāmahaniyogena dudoha pṛthivīṃ pṛthuḥ | tatastā jagṛhuḥ sarvā anyonyaṃ krodhamūrcchitāḥ || 29.39||
वसुदारधनाद्यांस्तु बलात् कालबलेन तु । मर्यादायाः प्रतिष्ठार्थं ज्ञात्वैतद् भगवानजः ॥ २९.४॥
vasudāradhanādyāṃstu balāt kālabalena tu | maryādāyāḥ pratiṣṭhārthaṃ jñātvaitad bhagavānajaḥ || 29.4||
ससर्ज क्षत्रियान् ब्रह्मा ब्राह्मणानां हिताय च । वर्णाश्रमव्यवस्थां च त्रेतायां कृतवान् प्रभुः ॥ २९.४१॥
sasarja kṣatriyān brahmā brāhmaṇānāṃ hitāya ca | varṇāśramavyavasthāṃ ca tretāyāṃ kṛtavān prabhuḥ || 29.41||
यज्ञप्रवर्त्तनं चैव पशुहिंसाविवर्जितम् । द्वापरेष्वथ विद्यन्ते मतिभेदाः सदा नृणाम् ॥ २९.४२॥
yajñapravarttanaṃ caiva paśuhiṃsāvivarjitam | dvāpareṣvatha vidyante matibhedāḥ sadā nṛṇām || 29.42||
रागो लोभस्तथा युद्धं मत्वा बुद्धिविनिश्चयम् । एको वेदश्चतुष्पादस्त्रेदास्विह विधीयते ॥ २९.४३॥
rāgo lobhastathā yuddhaṃ matvā buddhiviniścayam | eko vedaścatuṣpādastredāsviha vidhīyate || 29.43||
वेदव्यासैश्चतुर्द्धा तु न्य्स्यते द्वापरादिषु । ऋषिपुत्रैः पुनर्भेदाद् भिद्यन्ते दृष्टिविभ्रमैः ॥ २९.४४॥
vedavyāsaiścaturddhā tu nysyate dvāparādiṣu | ṛṣiputraiḥ punarbhedād bhidyante dṛṣṭivibhramaiḥ || 29.44||
मन्त्रब्राह्मणविन्यासैः स्वरवर्णविपर्ययैः । संहिता ऋग्यजुः साम्नां संहन्यन्ते श्रुतर्षिभिः ॥ २९.४५॥
mantrabrāhmaṇavinyāsaiḥ svaravarṇaviparyayaiḥ | saṃhitā ṛgyajuḥ sāmnāṃ saṃhanyante śrutarṣibhiḥ || 29.45||
सामान्याद् वैकृताच्चैवदृष्टिभेदैः क्वचित् क्वचित् । ब्राह्मणं कल्पसूत्राणि मन्त्रप्रवचनानि च ॥ २९.४६॥
sāmānyād vaikṛtāccaivadṛṣṭibhedaiḥ kvacit kvacit | brāhmaṇaṃ kalpasūtrāṇi mantrapravacanāni ca || 29.46||
इतिहासपुराणानि धर्मशास्त्राणि सुव्रत । अवृष्टिर्मरणं चैव तथैव व्याध्युपद्रवाः ॥ २९.४७॥
itihāsapurāṇāni dharmaśāstrāṇi suvrata | avṛṣṭirmaraṇaṃ caiva tathaiva vyādhyupadravāḥ || 29.47||
वाङ्मनः कायजैर्दोषैर्निर्वेदो जायते नृणाम् । निर्वेदाज्जायते तेषां दुःखमोक्षविचारणा ॥ २९.४८॥
vāṅmanaḥ kāyajairdoṣairnirvedo jāyate nṛṇām | nirvedājjāyate teṣāṃ duḥkhamokṣavicāraṇā || 29.48||
विचारणाच्च वैराग्यं वैराग्याद् दोषदर्शनम् । दोषाणां दर्शनाच्चैव द्वापरे ज्ञानसंभवः ॥ २९.४९॥
vicāraṇācca vairāgyaṃ vairāgyād doṣadarśanam | doṣāṇāṃ darśanāccaiva dvāpare jñānasaṃbhavaḥ || 29.49||
एषा रजस्तमोयुक्ता वृत्तिर्वै द्वापरे स्मृता । आद्ये कृते तु धर्मोऽस्ति स त्रेतायां प्रवर्त्तते ॥ २९.५॥
eṣā rajastamoyuktā vṛttirvai dvāpare smṛtā | ādye kṛte tu dharmo'sti sa tretāyāṃ pravarttate || 29.5||
द्वापरे व्याकुलीभूत्वा प्रणश्यति कलौ युगे ॥ २९.५१॥
dvāpare vyākulībhūtvā praṇaśyati kalau yuge || 29.51||
इती श्रीकूर्मपुराणे षट्साहस्त्र्यां संहितायां पूर्वविभागे एकोनत्रिंशो ऽध्यायः ॥ ॥
itī śrīkūrmapurāṇe ṣaṭsāhastryāṃ saṃhitāyāṃ pūrvavibhāge ekonatriṃśo 'dhyāyaḥ || ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
