सूत उवाच
एवमेष महादेवो देवदेवः पितामहः । करोति नियतं कालं कालात्मा ह्यैश्वरी तनुः ॥ ४३.१॥
evameṣa mahādevo devadevaḥ pitāmahaḥ | karoti niyataṃ kālaṃ kālātmā hyaiśvarī tanuḥ || 43.1||
तस्य ये रश्मयो विप्राः सर्वलोकप्रदीपकाः । तेषां श्रेष्ठाः पुनः सप्त रश्मयो ग्रहयोनयः ॥ ४३.२॥
tasya ye raśmayo viprāḥ sarvalokapradīpakāḥ | teṣāṃ śreṣṭhāḥ punaḥ sapta raśmayo grahayonayaḥ || 43.2||
सुषुम्नो हरिकेशश्च विश्वकर्मा तथैव च । विश्वश्रवाः पुनश्चान्यः संयद्वसुरतः परः ॥ ४३.३॥
suṣumno harikeśaśca viśvakarmā tathaiva ca | viśvaśravāḥ punaścānyaḥ saṃyadvasurataḥ paraḥ || 43.3||
अर्वावसुरिति ख्यातः स्वरकः सप्त कीर्तिताः । सुषुम्नः सूर्यरश्मिस्तु पुष्णाति शिशिरद्युतिम् ॥ ४३.४॥
arvāvasuriti khyātaḥ svarakaḥ sapta kīrtitāḥ | suṣumnaḥ sūryaraśmistu puṣṇāti śiśiradyutim || 43.4||
तिर्यगूर्ध्वप्रचारोऽसौ सुषुम्नः परिपठ्यते । हरिकेशस्तु यः प्रोक्तो रश्मिर्नक्षत्रपोषकः ॥ ४३.५॥
tiryagūrdhvapracāro'sau suṣumnaḥ paripaṭhyate | harikeśastu yaḥ prokto raśmirnakṣatrapoṣakaḥ || 43.5||
विश्वकर्मा तथा रश्मिर्बुधं पुष्णाति सर्वदा । विश्वश्रवास्तु यो रश्मिः शुक्रं पुष्णाति नित्यदा ॥ ४३.६॥
viśvakarmā tathā raśmirbudhaṃ puṣṇāti sarvadā | viśvaśravāstu yo raśmiḥ śukraṃ puṣṇāti nityadā || 43.6||
संयद्वसुरिति ख्यातः यः पुष्णाति स लोहितम् । बृहस्पतिं सुपुष्णाति रश्मिरर्वावसुः प्रभुः ॥ ४३.७॥
saṃyadvasuriti khyātaḥ yaḥ puṣṇāti sa lohitam | bṛhaspatiṃ supuṣṇāti raśmirarvāvasuḥ prabhuḥ || 43.7||
शनैश्चरं प्रपुष्णाति सप्तमस्तु सुराट् तथा । एवं सूर्यप्रभावेन सर्वा नक्षत्रतारकाः॥ ४३.८॥
śanaiścaraṃ prapuṣṇāti saptamastu surāṭ tathā | evaṃ sūryaprabhāvena sarvā nakṣatratārakāḥ|| 43.8||
वर्धन्ते वर्धिता नित्यं नित्यमाप्याययन्ति च । दिव्यानां पार्थिवानां च नैशानां चैव सर्वशः ॥ ४३.९॥
vardhante vardhitā nityaṃ nityamāpyāyayanti ca | divyānāṃ pārthivānāṃ ca naiśānāṃ caiva sarvaśaḥ || 43.9||
आदानान्नित्यमादित्यस्तेजसां तमसामपि । आदत्ते स तु नाडीनां सहस्रेण समंततः॥ ४४॥
ādānānnityamādityastejasāṃ tamasāmapi | ādatte sa tu nāḍīnāṃ sahasreṇa samaṃtataḥ|| 44||
नादेयांश्चैव सामुद्रं कौप्यंश्चैव सहस्रदृक् । स्थावरंञ्जङ्गमञ्चैव यच्च कुल्यादिकं पयः ॥ ४३.११॥
nādeyāṃścaiva sāmudraṃ kaupyaṃścaiva sahasradṛk | sthāvaraṃñjaṅgamañcaiva yacca kulyādikaṃ payaḥ || 43.11||
तस्य रश्मिसहस्रंन्तु शीतवर्षोष्णनिस्रवम् । तासां चतुः शता नाड्यो वर्षन्ते चित्रमूर्तयः ॥ ४३.१३॥
tasya raśmisahasraṃntu śītavarṣoṣṇanisravam | tāsāṃ catuḥ śatā nāḍyo varṣante citramūrtayaḥ || 43.13||
चन्द्रनाश्चैव गाहाश्च केतला भूतलास्तथा । अमृता नामतः सर्वा रश्मयो वृष्टिसर्जनाः ॥ ४३.१४॥
candranāścaiva gāhāśca ketalā bhūtalāstathā | amṛtā nāmataḥ sarvā raśmayo vṛṣṭisarjanāḥ || 43.14||
हिमोद्वाताश्च ता नाड्यो रश्मय निसृताः पुनः । रश्म्यो मेष्यश्च पौष्यश्च ह्लादिन्यो सर्जनास्तथा । ४३.१५॥ ॥
himodvātāśca tā nāḍyo raśmaya nisṛtāḥ punaḥ | raśmyo meṣyaśca pauṣyaśca hlādinyo sarjanāstathā | 43.15|| ||
चन्द्रास्ता नामतः सर्वाः पीताभाः स्युर्गभस्तयः । शुक्राश्च ककुभश्चैव गावो विश्वभृतस्तथा॥ ४३.१६॥
candrāstā nāmataḥ sarvāḥ pītābhāḥ syurgabhastayaḥ | śukrāśca kakubhaścaiva gāvo viśvabhṛtastathā|| 43.16||
शुक्लास्ता नामतः सर्वास्त्रिविधा घर्मसर्जनाः । समं बिभर्ति ताभिः स मनुष्यपितृदेवताः ॥ ४३.१७॥
śuklāstā nāmataḥ sarvāstrividhā gharmasarjanāḥ | samaṃ bibharti tābhiḥ sa manuṣyapitṛdevatāḥ || 43.17||
मनुष्यानौषधेनेह स्वधया च पितॄनपि । अमृतेन सुरान् सर्वांस्त्रींस्त्रिभिस्तर्पयत्यसौ ॥ ४३.१८॥
manuṣyānauṣadheneha svadhayā ca pitṝnapi | amṛtena surān sarvāṃstrīṃstribhistarpayatyasau || 43.18||
वसन्ते ग्रैष्मिके चैव षड्भिः स तपति प्रभुः। शरद्यपि च वर्षासु चतुर्भिः संप्रवर्षति । ४३.१९॥ ४३.१९॥
vasante graiṣmike caiva ṣaḍbhiḥ sa tapati prabhuḥ| śaradyapi ca varṣāsu caturbhiḥ saṃpravarṣati | 43.19|| 43.19||
हेमन्ते शिशिरे चैव हिममुत्सृजति त्रिभिः । वरुणो माघमासे तु सूर्यः पूषा तु फल्गुने ॥ ४३.२॥
hemante śiśire caiva himamutsṛjati tribhiḥ | varuṇo māghamāse tu sūryaḥ pūṣā tu phalgune || 43.2||
चैत्रे मासे स देवेशो धाता वैशाखतापनः । ज्येष्ठामूले पतेदिन्द्रः आषाढे तपते रविः ॥ ४३.२१॥
caitre māse sa deveśo dhātā vaiśākhatāpanaḥ | jyeṣṭhāmūle patedindraḥ āṣāḍhe tapate raviḥ || 43.21||
विवस्वान् श्रावणे मासि प्रौष्ठपद्यां भगः स्मृतः । पर्जन्योऽश्वयुजि त्वष्टाकार्तिके मासि भास्करः ॥ ४३.२२॥
vivasvān śrāvaṇe māsi prauṣṭhapadyāṃ bhagaḥ smṛtaḥ | parjanyo'śvayuji tvaṣṭākārtike māsi bhāskaraḥ || 43.22||
मार्गशीर्षे भवेन्मित्रः पौषे विष्णुः सनातनः । पञ्चरश्मिसहस्राणि वरुणस्यार्ककर्मणि ॥ ४३.२३॥
mārgaśīrṣe bhavenmitraḥ pauṣe viṣṇuḥ sanātanaḥ | pañcaraśmisahasrāṇi varuṇasyārkakarmaṇi || 43.23||
षड्भिः सहस्रैः पूषा तु देवोंशः सप्तभिस्तथा । धाताऽष्टभिः सहस्रैस्तु नवभिस्तु शतक्रतुः॥ ४३.२४॥
ṣaḍbhiḥ sahasraiḥ pūṣā tu devoṃśaḥ saptabhistathā | dhātā'ṣṭabhiḥ sahasraistu navabhistu śatakratuḥ|| 43.24||
विवस्वान् दशभिः पाति पात्येकादशभिर्भगः । सप्तभिस्तपते मित्रस्त्वष्टा चैवाष्टभिस्तपेत् ॥ ४३.२५॥
vivasvān daśabhiḥ pāti pātyekādaśabhirbhagaḥ | saptabhistapate mitrastvaṣṭā caivāṣṭabhistapet || 43.25||
अर्यमा दशभिः पाति पर्जन्यो नवभिस्तथा। षड्भी रश्मिसहस्रैस्तु विष्णुस्तपति विश्वसृक् ॥ ४३.२६॥
aryamā daśabhiḥ pāti parjanyo navabhistathā| ṣaḍbhī raśmisahasraistu viṣṇustapati viśvasṛk || 43.26||
वसन्ते कपिलः सूर्यो ग्रीष्मे काञ्चनसप्रभः । श्वेतो वर्षासु वर्णेन पाण्डुरः शरदि प्रभुः ॥ ४३.२७॥
vasante kapilaḥ sūryo grīṣme kāñcanasaprabhaḥ | śveto varṣāsu varṇena pāṇḍuraḥ śaradi prabhuḥ || 43.27||
हेमन्ते ताम्रवर्णः स्याच्छिशिरे लोहितो रविः । औषधीषु कलां धत्ते स्वधामपि पितृष्वथ ॥ ४३.२८॥
hemante tāmravarṇaḥ syācchiśire lohito raviḥ | auṣadhīṣu kalāṃ dhatte svadhāmapi pitṛṣvatha || 43.28||
सूर्योऽमरत्वममृते त्रयं त्रिषु नियच्छति । अन्ये चाष्टौ ग्रहा ज्ञेयाः सूर्येणाधिष्ठिता द्विजाः॥ ४३.२९॥
sūryo'maratvamamṛte trayaṃ triṣu niyacchati | anye cāṣṭau grahā jñeyāḥ sūryeṇādhiṣṭhitā dvijāḥ|| 43.29||
चन्द्रमाः सोमपुत्रश्च शुक्रश्चैव बृहस्पतिः । भौमो मन्दस्तथा राहुः केतुमानपि चाष्टमः ॥ ४१.३॥
candramāḥ somaputraśca śukraścaiva bṛhaspatiḥ | bhaumo mandastathā rāhuḥ ketumānapi cāṣṭamaḥ || 41.3||
सर्वे ध्रुवे निबद्धा वै ग्रहास्ते वातरश्मिभिः । भ्राम्यमाणा यथायोगं भ्रमन्त्यनुदिवाकरम् ॥ ४३.३१॥
sarve dhruve nibaddhā vai grahāste vātaraśmibhiḥ | bhrāmyamāṇā yathāyogaṃ bhramantyanudivākaram || 43.31||
अलातचक्रवद् यान्ति वातचक्रेरितास्तथा । यस्माद् वहति तान् वायुः प्रवहस्तेन स स्मृतः ॥ ४३.३२॥
alātacakravad yānti vātacakreritāstathā | yasmād vahati tān vāyuḥ pravahastena sa smṛtaḥ || 43.32||
रथस्त्रिचक्रः सोमस्य कुन्दाभास्तस्य वाजिनः । वामदक्षिणतो युक्ता दश तेन निशाकरः ॥ ४३.३३॥
rathastricakraḥ somasya kundābhāstasya vājinaḥ | vāmadakṣiṇato yuktā daśa tena niśākaraḥ || 43.33||
वीथ्याश्रयाणि चरति नक्षत्राणि रविर्यथा । ह्रासवृद्धी च विप्रेन्द्रा ध्रुवाधाराणि सर्वदा ॥ ४३.३४॥
vīthyāśrayāṇi carati nakṣatrāṇi raviryathā | hrāsavṛddhī ca viprendrā dhruvādhārāṇi sarvadā || 43.34||
स सोमः शुक्लपक्षे तु भास्करे परतः स्थिते । आपूर्यते परस्यान्ते सततं दिवसक्रमात् ॥ ४३.३५॥
sa somaḥ śuklapakṣe tu bhāskare parataḥ sthite | āpūryate parasyānte satataṃ divasakramāt || 43.35||
क्षीणायितं सुरैः सोममाप्याययति नित्यदा । एकेन रश्मिना विप्राः सुषुम्नाख्येन भास्करः ॥ ४३.३६॥
kṣīṇāyitaṃ suraiḥ somamāpyāyayati nityadā | ekena raśminā viprāḥ suṣumnākhyena bhāskaraḥ || 43.36||
एषा सूर्यस्य वीर्येण सोमस्याप्यायिता तनुः । पौर्णमास्यां स दृश्येत संपूर्णे दिवसक्रमात् ॥ ४३.३७॥
eṣā sūryasya vīryeṇa somasyāpyāyitā tanuḥ | paurṇamāsyāṃ sa dṛśyeta saṃpūrṇe divasakramāt || 43.37||
संपूर्णमर्धमासेन तं सोमममृतात्मकम् । पिबन्ति देवता विप्रा यतस्तेऽमृतभोजनाः ॥ ४३.३७॥
saṃpūrṇamardhamāsena taṃ somamamṛtātmakam | pibanti devatā viprā yataste'mṛtabhojanāḥ || 43.37||
ततः पञ्चदशे भागे किंचिच्छिष्टे कलात्मके । अपराह्णे पितृगणा जघन्यं पर्युपासते ॥ ४३.३८॥
tataḥ pañcadaśe bhāge kiṃcicchiṣṭe kalātmake | aparāhṇe pitṛgaṇā jaghanyaṃ paryupāsate || 43.38||
पिबन्ति द्विकलं कालं शिष्टा तस्य कला तु या । सुधामृतमयीं पुण्यां तामन्दोरमृतात्मिकाम् ॥ ४३.३९॥
pibanti dvikalaṃ kālaṃ śiṣṭā tasya kalā tu yā | sudhāmṛtamayīṃ puṇyāṃ tāmandoramṛtātmikām || 43.39||
निः सृतं तदमावास्यां गभस्तिभ्यः स्वधामृतम् । मासतृप्तिमवाश्यन्ति पितरः सन्ति निर्वृताः ॥ ४३.४॥
niḥ sṛtaṃ tadamāvāsyāṃ gabhastibhyaḥ svadhāmṛtam | māsatṛptimavāśyanti pitaraḥ santi nirvṛtāḥ || 43.4||
न सोमस्य विनाशः स्यात् सुधा देवैस्तु पीयते । एवं सूर्यनिमित्तोऽस्य क्षयो वृद्धिश्च सत्तमाः ॥ ४३.४१॥
na somasya vināśaḥ syāt sudhā devaistu pīyate | evaṃ sūryanimitto'sya kṣayo vṛddhiśca sattamāḥ || 43.41||
सोमपुत्रस्य चाष्टाभिर्वाजिभिर्वायुवेगिभिः । वारिजैः स्यन्दनो युक्तस्तेनासौ याति सर्वतः ॥ ४३.४२॥
somaputrasya cāṣṭābhirvājibhirvāyuvegibhiḥ | vārijaiḥ syandano yuktastenāsau yāti sarvataḥ || 43.42||
शुक्रस्य भूमिजैरश्वैः स्यन्दनो दशभिर्वृतः । अष्टभिश्चापि भौमस्य रथो हैमः सुशोभनः ॥ ४३.४३॥
śukrasya bhūmijairaśvaiḥ syandano daśabhirvṛtaḥ | aṣṭabhiścāpi bhaumasya ratho haimaḥ suśobhanaḥ || 43.43||
बृहस्पतेरथोऽष्टाश्वः स्यन्दनो हेमनिर्मितः । रथो रूप्यमयोऽष्टाश्वो मन्दस्यायसनिर्मितः ॥ ४३.४४॥
bṛhaspateratho'ṣṭāśvaḥ syandano hemanirmitaḥ | ratho rūpyamayo'ṣṭāśvo mandasyāyasanirmitaḥ || 43.44||
स्वर्भानोर्भास्करारेश्च तथाष्टाभिर्हयैर्वृतः । एते महाग्रहाणां वै समाख्याता रथाश्च वै ॥ ४३.४५॥
svarbhānorbhāskarāreśca tathāṣṭābhirhayairvṛtaḥ | ete mahāgrahāṇāṃ vai samākhyātā rathāśca vai || 43.45||
सर्वे ध्रुवे महाभागा निबद्धा वातरश्मिभिः । ग्रहर्क्षताराधिष्ण्यानि ध्रुवे बद्धान्येशेषतः । भ्रमन्ति भ्रामयन्त्येनं सर्वाण्यनिलरश्मिभिः ॥ ४३.४६॥
sarve dhruve mahābhāgā nibaddhā vātaraśmibhiḥ | graharkṣatārādhiṣṇyāni dhruve baddhānyeśeṣataḥ | bhramanti bhrāmayantyenaṃ sarvāṇyanilaraśmibhiḥ || 43.46||
इति श्रीकूर्मपुराणे षट्साहस्त्र्यां संहितायां पूर्वविभागे त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४३॥
iti śrīkūrmapurāṇe ṣaṭsāhastryāṃ saṃhitāyāṃ pūrvavibhāge tricatvāriṃśo'dhyāyaḥ || 43||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
