ऋषय ऊचुः ।
अतीतानागतानीह यानि मन्वन्तराणि तु । तानि त्वं कथयास्माकं व्यासांश्च द्वापरे युगे ॥ ५१.१॥
atītānāgatānīha yāni manvantarāṇi tu | tāni tvaṃ kathayāsmākaṃ vyāsāṃśca dvāpare yuge || 51.1||
वेदशाखाप्रणयनं देवदेवस्य धीमतः । तथावतारान् धर्मार्थमीशानस्य कलौ युगे ॥ ५१.२॥
vedaśākhāpraṇayanaṃ devadevasya dhīmataḥ | tathāvatārān dharmārthamīśānasya kalau yuge || 51.2||
कियन्तो देवदेवस्य शिष्याः कलियुगेऽपि वै । एतत् सर्वं समासेन सूत वक्तुमिहार्हसि ॥ ५१.३॥
kiyanto devadevasya śiṣyāḥ kaliyuge'pi vai | etat sarvaṃ samāsena sūta vaktumihārhasi || 51.3||
सूत उवाच ।
मनुः स्वायंभुवः पूर्वं ततः स्वारोचिषो मनुः । उत्तमस्तामसश्चैव रैवतश्चाक्षुषस्तथा ॥ ५१.४॥
manuḥ svāyaṃbhuvaḥ pūrvaṃ tataḥ svārociṣo manuḥ | uttamastāmasaścaiva raivataścākṣuṣastathā || 51.4||
षडेते मनवोऽतीताः सांप्रतं तु रवेः सुतः । वैवस्वतोऽयं यस्यैतत् सप्तमं वर्त्ततेऽन्तरम् ॥ ५१.५॥
ṣaḍete manavo'tītāḥ sāṃprataṃ tu raveḥ sutaḥ | vaivasvato'yaṃ yasyaitat saptamaṃ varttate'ntaram || 51.5||
स्वायंभुवं तु कथितं कल्पादावन्तरं मया । अत ऊर्ध्वं निबोधध्वं मनोः स्वारोचिषस्य तु ॥ ५१.६॥
svāyaṃbhuvaṃ tu kathitaṃ kalpādāvantaraṃ mayā | ata ūrdhvaṃ nibodhadhvaṃ manoḥ svārociṣasya tu || 51.6||
पारावताश्च तुषिता देवाः स्वारोचिषेऽन्तरे । विपश्चिन्नाम देवेन्द्रो बभूवासुरसूदनः ॥ ५१.७॥
pārāvatāśca tuṣitā devāḥ svārociṣe'ntare | vipaścinnāma devendro babhūvāsurasūdanaḥ || 51.7||
ऊर्ज्जस्तम्भस्तथा प्राणो दान्तोऽथ वृषभस्तथा । तिमिरश्चार्वरीवांश्च सप्त सप्तर्षयोऽभवन् ॥ ५१.८॥
ūrjjastambhastathā prāṇo dānto'tha vṛṣabhastathā | timiraścārvarīvāṃśca sapta saptarṣayo'bhavan || 51.8||
चैत्रकिंपुरुषाद्याश्च सुताः स्वारोचिषस्य तु । द्वितीयमेतदाख्यातमन्तरं श्रृणु चोत्तमम् ॥ ५१.९॥
caitrakiṃpuruṣādyāśca sutāḥ svārociṣasya tu | dvitīyametadākhyātamantaraṃ śrṛṇu cottamam || 51.9||
तृतीयेऽप्यन्तरे विप्रा उत्तमो नाम वै मनुः । सुशान्तिस्तत्र देवेन्द्रो बभूवामित्रकर्षणः ॥ ५१.१॥
tṛtīye'pyantare viprā uttamo nāma vai manuḥ | suśāntistatra devendro babhūvāmitrakarṣaṇaḥ || 51.1||
सुधामानस्तथा सत्यः शिवाश्चाथ प्रतर्दनाः । वशवर्त्तिनश्च पञ्चैते गणा द्वादशकाः स्मृताः ॥ ५१.११॥
sudhāmānastathā satyaḥ śivāścātha pratardanāḥ | vaśavarttinaśca pañcaite gaṇā dvādaśakāḥ smṛtāḥ || 51.11||
रजोर्ध्वश्चोर्ध्वबाहुश्च सवनश्चानघस्तथा । सुतपाः शुक्र इत्येते सप्त सप्तर्षयोऽभवन् ॥ ५१.१२॥
rajordhvaścordhvabāhuśca savanaścānaghastathā | sutapāḥ śukra ityete sapta saptarṣayo'bhavan || 51.12||
तामसस्यान्तरे देवाः सुरायासहरास्तथा । सत्याश्च सुधियश्चैव सप्तविंशतिका गणाः ॥ ५१.१३॥
tāmasasyāntare devāḥ surāyāsaharāstathā | satyāśca sudhiyaścaiva saptaviṃśatikā gaṇāḥ || 51.13||
शिबिरिन्द्रस्तथैवासीच्छतयज्ञोपलक्षणः । बभूव शंकरे भक्तो महादेवार्चने रतः ॥ ५१.१४॥
śibirindrastathaivāsīcchatayajñopalakṣaṇaḥ | babhūva śaṃkare bhakto mahādevārcane rataḥ || 51.14||
ज्योतिर्द्धर्मा पृथुः काव्यश्चैत्रोग्निर्वनकस्तथा । पीवरस्त्वृषयो ह्येते सप्त तत्रापि चान्तरे ॥ ५१.१५॥
jyotirddharmā pṛthuḥ kāvyaścaitrognirvanakastathā | pīvarastvṛṣayo hyete sapta tatrāpi cāntare || 51.15||
पञ्चमे चापि विप्रेन्द्रा रैवतो नाम नामतः । मनुर्वसुश्च तत्रेन्द्रो बभूवासुरमर्दनः ॥ ५१.१६॥
pañcame cāpi viprendrā raivato nāma nāmataḥ | manurvasuśca tatrendro babhūvāsuramardanaḥ || 51.16||
अमिता भूतयस्तत्र वैकुण्ठाश्च सुरोत्तमाः । एते देवगणास्तत्र चतुर्दश चतुर्दश ॥ ५१.१७॥
amitā bhūtayastatra vaikuṇṭhāśca surottamāḥ | ete devagaṇāstatra caturdaśa caturdaśa || 51.17||
हिरण्यरोमा वेदश्रीरूर्ध्वबाहुस्तथैव च । वेदबाहुः सुधामा च पर्जन्यश्च महामुनिः ॥ ५१.१८॥
hiraṇyaromā vedaśrīrūrdhvabāhustathaiva ca | vedabāhuḥ sudhāmā ca parjanyaśca mahāmuniḥ || 51.18||
एते सप्तर्षयो विप्रास्तत्रासन् रैवतेऽन्तरे । स्वारोचिषश्चोत्तमश्च तामसो रैवतस्तथा ॥ ५१.१९॥
ete saptarṣayo viprāstatrāsan raivate'ntare | svārociṣaścottamaśca tāmaso raivatastathā || 51.19||
प्रियव्रतान्वया ह्येते चत्वारो मनवः स्मृताः । षष्ठे मन्वन्तरे चासीच्चाक्षुषस्तु मनुर्द्विजाः ॥ ५१.२॥
priyavratānvayā hyete catvāro manavaḥ smṛtāḥ | ṣaṣṭhe manvantare cāsīccākṣuṣastu manurdvijāḥ || 51.2||
मनोजवस्तथैवेन्द्रो देवानपि निबोधतः । आद्याः प्रसूता भाव्याश्च पृथुनाश्च दिवौकसः ॥ ५१.२१॥
manojavastathaivendro devānapi nibodhataḥ | ādyāḥ prasūtā bhāvyāśca pṛthunāśca divaukasaḥ || 51.21||
महानुभावा लेख्याश्च पञ्चैते हृष्टका गणाः । सुमेधा विरजाश्चैव हविष्मानुत्तमो मधुः ॥ ५१.२२॥
mahānubhāvā lekhyāśca pañcaite hṛṣṭakā gaṇāḥ | sumedhā virajāścaiva haviṣmānuttamo madhuḥ || 51.22||
अतिनामा सविष्णुश्च सप्तासन्नृषयः शुभाः । विवस्वतः सुतो विप्राः श्राद्धदेवो महाद्युतिः ॥ ५१.२३॥
atināmā saviṣṇuśca saptāsannṛṣayaḥ śubhāḥ | vivasvataḥ suto viprāḥ śrāddhadevo mahādyutiḥ || 51.23||
मनुः संवर्तनो विप्राः सांप्रतं सप्तमेऽन्तरे । आदित्या वसवो रुद्रा देवास्तत्र मरुद्गणाः ॥ ५१.२४॥
manuḥ saṃvartano viprāḥ sāṃprataṃ saptame'ntare | ādityā vasavo rudrā devāstatra marudgaṇāḥ || 51.24||
पुरंदरस्तथैवेन्द्रो बभूव परवीरहा । वसिष्ठः कश्यपश्चात्रिर्जमदग्निश्च गौतमः ॥ ५१.२५॥
puraṃdarastathaivendro babhūva paravīrahā | vasiṣṭhaḥ kaśyapaścātrirjamadagniśca gautamaḥ || 51.25||
विश्वामित्रो भरद्वाजः सप्त सप्तर्षयोऽभवन् । विष्णुशक्तिरनौपम्या सत्त्वोद्रिक्ता स्थिता स्थितौ ॥ ५१.२६॥
viśvāmitro bharadvājaḥ sapta saptarṣayo'bhavan | viṣṇuśaktiranaupamyā sattvodriktā sthitā sthitau || 51.26||
तदंशभूता राजानः सर्वे च त्रिदिवौकसः । स्वायंभुवेऽन्तरे पूर्वम् प्रकृत्यां मानसः सुतः ॥ ५१.२७॥
tadaṃśabhūtā rājānaḥ sarve ca tridivaukasaḥ | svāyaṃbhuve'ntare pūrvam prakṛtyāṃ mānasaḥ sutaḥ || 51.27||
रुचेः प्रजापतेर्यज्ञस्तदंशेनाभवद् द्विजाः । ततः पुनरसौ देवः प्राप्ते स्वारोचिषेऽन्तरे ॥ ५१.२८॥
ruceḥ prajāpateryajñastadaṃśenābhavad dvijāḥ | tataḥ punarasau devaḥ prāpte svārociṣe'ntare || 51.28||
तुषितायां समुत्पन्नस्तुषितैः सह दैवतैः । उत्तमेऽप्यन्तरे विष्णुः सत्यैः सह सुरोत्तमैः ॥ ५१.२९॥
tuṣitāyāṃ samutpannastuṣitaiḥ saha daivataiḥ | uttame'pyantare viṣṇuḥ satyaiḥ saha surottamaiḥ || 51.29||
सत्यायामभवत् सत्यः सत्यरूपो जनार्दनः । तामसस्यान्तरे चैव संप्राप्ते पुनरेव हि ॥ ५१.३॥
satyāyāmabhavat satyaḥ satyarūpo janārdanaḥ | tāmasasyāntare caiva saṃprāpte punareva hi || 51.3||
हर्यायां हरिभिर्देवैर्हरिरेवाभवद्धरिः । रैवतेऽप्यन्तरे चैव संभूत्यां मानसोऽभवत् ॥ ५१.३१॥
haryāyāṃ haribhirdevairharirevābhavaddhariḥ | raivate'pyantare caiva saṃbhūtyāṃ mānaso'bhavat || 51.31||
संभूतो मानसैः सार्द्धं देवैः सह महाद्युतिः । चाक्षुषेऽप्यन्तरे चैव वैकुण्ठः पुरुषोत्तमः ॥ ५१.३२॥
saṃbhūto mānasaiḥ sārddhaṃ devaiḥ saha mahādyutiḥ | cākṣuṣe'pyantare caiva vaikuṇṭhaḥ puruṣottamaḥ || 51.32||
विकुण्ठायामसौ जज्ञे वैकुण्ठैर्दैवतैः सह । मन्वन्तरेऽच संप्राप्ते तथा वैवस्वतेऽन्तरे ॥ ५१.३३॥
vikuṇṭhāyāmasau jajñe vaikuṇṭhairdaivataiḥ saha | manvantare'ca saṃprāpte tathā vaivasvate'ntare || 51.33||
वामनः कश्यपाद् विष्णुरदित्यां संबभूव ह । त्रिभिः क्रमैरिमाँल्लोकाञ्जित्वा येन महात्मना ॥ ५१.३४॥
vāmanaḥ kaśyapād viṣṇuradityāṃ saṃbabhūva ha | tribhiḥ kramairimāँllokāñjitvā yena mahātmanā || 51.34||
पुरंदराय त्रैलोक्यं दत्तं निहतकण्टकम् । इत्येतास्तनवस्तस्य सप्त मन्वन्तरेषु वै ॥ ५१.३५॥
puraṃdarāya trailokyaṃ dattaṃ nihatakaṇṭakam | ityetāstanavastasya sapta manvantareṣu vai || 51.35||
सप्त चैवाभवन् विप्रा याभिः सङ्कर्षिताः प्रजाः । यस्माद् विश्वमिदं कृत्स्नं वामनेन महात्मना ॥ ५१.३६॥
sapta caivābhavan viprā yābhiḥ saṅkarṣitāḥ prajāḥ | yasmād viśvamidaṃ kṛtsnaṃ vāmanena mahātmanā || 51.36||
तस्मात् सर्वैः स्मृतो विष्णु र्विधेर्द्धातोः प्रवेशनात् । एष सर्वं सृजत्यादौ पाति हन्ति च केशवः ॥ ५१.३७॥
tasmāt sarvaiḥ smṛto viṣṇu rvidherddhātoḥ praveśanāt | eṣa sarvaṃ sṛjatyādau pāti hanti ca keśavaḥ || 51.37||
भूतान्तरात्मा भगवान् नारायण इति श्रुतिः । एकांशेन जगत् सर्वं व्याप्य नारायणः स्थितः ॥ ५१.३८॥
bhūtāntarātmā bhagavān nārāyaṇa iti śrutiḥ | ekāṃśena jagat sarvaṃ vyāpya nārāyaṇaḥ sthitaḥ || 51.38||
चतुर्द्धा संस्थितो व्यापी सगुणो निर्गुणोऽपि च । एका भगवतो मूर्त्तिर्ज्ञानरूपा शिवाऽमला ॥ ५१.३९॥
caturddhā saṃsthito vyāpī saguṇo nirguṇo'pi ca | ekā bhagavato mūrttirjñānarūpā śivā'malā || 51.39||
वासुदेवाभिधाना सा गुणातीता सुनिष्कला । द्वितीया कालसंज्ञाऽन्या तामसी शिवसंज्ञिता ॥ ५१.४॥
vāsudevābhidhānā sā guṇātītā suniṣkalā | dvitīyā kālasaṃjñā'nyā tāmasī śivasaṃjñitā || 51.4||
निहन्ति सकलं चान्ते वैष्णवी परमा तनुः । सत्त्वोद्रिक्ता तथैवान्या प्रद्युम्नेति च संज्ञिता ॥ ५१.४१॥
nihanti sakalaṃ cānte vaiṣṇavī paramā tanuḥ | sattvodriktā tathaivānyā pradyumneti ca saṃjñitā || 51.41||
जगत् स्थापयते सर्वं स विष्णुः प्रकृतिर्ध्रुवा । चतुर्थी वासुदेवस्य मूर्त्तिर्ब्राह्मेति संज्ञिता ॥ ५१.४२॥
jagat sthāpayate sarvaṃ sa viṣṇuḥ prakṛtirdhruvā | caturthī vāsudevasya mūrttirbrāhmeti saṃjñitā || 51.42||
राजसी चानिरुद्धस्य पुरषः सृष्टिकारिता । यः स्वपित्यखिलं भूत्वा प्रद्युम्नेन सह प्रभुः ॥ ५१.४३॥
rājasī cāniruddhasya puraṣaḥ sṛṣṭikāritā | yaḥ svapityakhilaṃ bhūtvā pradyumnena saha prabhuḥ || 51.43||
नारायणाख्यो ब्रह्माऽसौ प्रजासर्गं करोति सः । या सा नारायणतनुः प्रद्युम्नाख्या मुनीश्वरः ॥ ५१.४४॥
nārāyaṇākhyo brahmā'sau prajāsargaṃ karoti saḥ | yā sā nārāyaṇatanuḥ pradyumnākhyā munīśvaraḥ || 51.44||
तया संमोहयेद् विश्वं सदेवासुरमानुषम् । सैव सर्वजगन्मूर्तिः प्रकृतिः परिकीर्त्तिता ॥ ५१.४५॥
tayā saṃmohayed viśvaṃ sadevāsuramānuṣam | saiva sarvajaganmūrtiḥ prakṛtiḥ parikīrttitā || 51.45||
वासुदेवो ह्यनन्तात्मा केवलो निर्गुणो हरिः । प्रधानं पुरुषः कालसत्त्वत्रयमनुत्तमम् ॥ ५१.४६॥
vāsudevo hyanantātmā kevalo nirguṇo hariḥ | pradhānaṃ puruṣaḥ kālasattvatrayamanuttamam || 51.46||
वासुदेवात्मकं नित्यमेतद् विज्ञाय मुच्यते । एकं चेदं चतुष्पादं चतुर्द्धा पुनरच्युतः ॥ ५१.४७॥
vāsudevātmakaṃ nityametad vijñāya mucyate | ekaṃ cedaṃ catuṣpādaṃ caturddhā punaracyutaḥ || 51.47||
बिभेद वासुदेवोऽसौ प्रद्युम्नो हरिरव्ययः । कृष्णद्वैपायनो व्यासो विष्णुर्नारायणः स्वयम् ॥ ५१.४८॥
bibheda vāsudevo'sau pradyumno hariravyayaḥ | kṛṣṇadvaipāyano vyāso viṣṇurnārāyaṇaḥ svayam || 51.48||
अपान्तरतमाः पूर्वं स्वेच्छया भगवान्हरिः । अनाद्यन्तं परं ब्रह्म न देवा नर्षयो विदुः ॥ ५१.४९॥
apāntaratamāḥ pūrvaṃ svecchayā bhagavānhariḥ | anādyantaṃ paraṃ brahma na devā narṣayo viduḥ || 51.49||
एकोऽयं वेद भगवान् व्यासो नारायणः प्रभुः । इत्येतद् विष्णुमाहात्म्यमुक्तं वो मुनिपुंगवाः । एतत् सत्यं पुनः सत्यमेवं ज्ञात्वा न मुह्यति ॥ ५१.५॥
eko'yaṃ veda bhagavān vyāso nārāyaṇaḥ prabhuḥ | ityetad viṣṇumāhātmyamuktaṃ vo munipuṃgavāḥ | etat satyaṃ punaḥ satyamevaṃ jñātvā na muhyati || 51.5||
इति श्रीकूर्मपुराणे षट्साहस्त्र्यां संहितायां पूर्वविभागे एकपञ्चाशोऽध्यायः ॥ ॥
iti śrīkūrmapurāṇe ṣaṭsāhastryāṃ saṃhitāyāṃ pūrvavibhāge ekapañcāśo'dhyāyaḥ || ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
