श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे अरण्यकाण्डे सप्तचत्वारिंशः सर्गः ॥३-४७॥
śrīmadvālmīkiyarāmāyaṇe araṇyakāṇḍe saptacatvāriṃśaḥ sargaḥ || 3-47 ||
रावणेन तु वैदेही तदा पृष्टा जिहीर्षुणा । परिव्राजकरूपेण शशंसात्मानमात्मना॥ १॥
rāvaṇena tu vaidehī tadā pṛṣṭā jihīrṣuṇā | parivrājakarūpeṇa śaśaṃsātmānamātmanā || 1 ||
ब्राह्मणश्चातिथिश्चैष अनुक्तो हि शपेत माम् । इति ध्यात्वा मुहूर्तं तु सीता वचनमब्रवीत्॥ २॥
brāhmaṇaścātithiścaiṣa anukto hi śapeta mām | iti dhyātvā muhūrtaṃ tu sītā vacanamabravīt || 2 ||
दुहिता जनकस्याहं मैथिलस्य महात्मनः । सीता नाम्नास्मि भद्रं ते रामस्य महिषी प्रिया॥ ३॥
duhitā janakasyāhaṃ maithilasya mahātmanaḥ | sītā nāmnāsmi bhadraṃ te rāmasya mahiṣī priyā || 3 ||
उषित्वा द्वादश समा इक्ष्वाकूणां निवेशने । भुञ्जाना मानुषान् भोगान् सर्वकामसमृद्धिनी॥ ४॥
uṣitvā dvādaśa samā ikṣvākūṇāṃ niveśane | bhuñjānā mānuṣān bhogān sarvakāmasamṛddhinī || 4 ||
तत्र त्रयोदशे वर्षे राजाऽमन्त्रयत प्रभुः । अभिषेचयितुं रामं समेतो राजमन्त्रिभिः॥ ५॥
tatra trayodaśe varṣe rājā'mantrayata prabhuḥ | abhiṣecayituṃ rāmaṃ sameto rājamantribhiḥ || 5 ||
तस्मिन् सम्भ्रियमाणे तु राघवस्याभिषेचने । कैकेयी नाम भर्तारं ममार्या याचते वरम्॥ ६॥
tasmin sambhriyamāṇe tu rāghavasyābhiṣecane | kaikeyī nāma bhartāraṃ mamāryā yācate varam || 6 ||
परिगृह्य तु कैकेयी श्वशुरं सुकृतेन मे । मम प्रव्राजनं भर्तुर्भरतस्याभिषेचनम्॥ ७॥
parigṛhya tu kaikeyī śvaśuraṃ sukṛtena me | mama pravrājanaṃ bharturbharatasyābhiṣecanam || 7 ||
द्वावयाचत भर्तारं सत्यसंधं नृपोत्तमम् । नाद्य भोक्ष्ये न च स्वप्स्ये न पास्ये न कदाचन॥ ८॥
dvāvayācata bhartāraṃ satyasaṃdhaṃ nṛpottamam | nādya bhokṣye na ca svapsye na pāsye na kadācana || 8 ||
एष मे जीवितस्यान्तो रामो यदभिषिच्यते । इति ब्रुवाणां कैकेयीं श्वशुरो मे स पार्थिवः॥ ९॥
eṣa me jīvitasyānto rāmo yadabhiṣicyate | iti bruvāṇāṃ kaikeyīṃ śvaśuro me sa pārthivaḥ || 9 ||
अयाचतार्थैरन्वर्थैर्न च याच्ञां चकार सा । मम भर्ता महातेजा वयसा पञ्चविंशकः॥ १०॥
ayācatārthairanvarthairna ca yācñāṃ cakāra sā | mama bhartā mahātejā vayasā pañcaviṃśakaḥ || 10 ||
अष्टादश हि वर्षाणि मम जन्मनि गण्यते । रामेति प्रथितो लोके सत्यवान् शीलवान् शुचिः॥ ११॥
aṣṭādaśa hi varṣāṇi mama janmani gaṇyate | rāmeti prathito loke satyavān śīlavān śuciḥ || 11 ||
विशालाक्षो महाबाहुः सर्वभूतहिते रतः । कामार्तश्च महाराजः पिता दशरथः स्वयम्॥ १२॥
viśālākṣo mahābāhuḥ sarvabhūtahite rataḥ | kāmārtaśca mahārājaḥ pitā daśarathaḥ svayam || 12 ||
कैकेय्याः प्रियकामार्थं तं रामं नाभ्यषेचयत् । अभिषेकाय तु पितुः समीपं राममागतम्॥ १३॥
kaikeyyāḥ priyakāmārthaṃ taṃ rāmaṃ nābhyaṣecayat | abhiṣekāya tu pituḥ samīpaṃ rāmamāgatam || 13 ||
कैकेयी मम भर्तारमित्युवाच द्रुतं वचः । तव पित्रा समाज्ञप्तं ममेदं शृणु राघव॥ १४॥
kaikeyī mama bhartāramityuvāca drutaṃ vacaḥ | tava pitrā samājñaptaṃ mamedaṃ śṛṇu rāghava || 14 ||
भरताय प्रदातव्यमिदं राज्यमकण्टकम् । त्वया तु खलु वस्तव्यं नव वर्षाणि पञ्च च॥ १५॥
bharatāya pradātavyamidaṃ rājyamakaṇṭakam | tvayā tu khalu vastavyaṃ nava varṣāṇi pañca ca || 15 ||
वने प्रव्रज काकुत्स्थ पितरं मोचयानृतात् । तथेत्युवाच तां रामः कैकेयीमकुतोभयः॥ १६॥
vane pravraja kākutstha pitaraṃ mocayānṛtāt | tathetyuvāca tāṃ rāmaḥ kaikeyīmakutobhayaḥ || 16 ||
चकार तद्वचः श्रुत्वा भर्ता मम दृढव्रतः । दद्यान्न प्रतिगृह्णीयात् सत्यं ब्रूयान्न चानृतम्॥ १७॥
cakāra tadvacaḥ śrutvā bhartā mama dṛḍhavrataḥ | dadyānna pratigṛhṇīyāt satyaṃ brūyānna cānṛtam || 17 ||
एतद् ब्राह्मण रामस्य व्रतं धृतमनुत्तमम् । तस्य भ्राता तु वैमात्रो लक्ष्मणो नाम वीर्यवान्॥ १८॥
etad brāhmaṇa rāmasya vrataṃ dhṛtamanuttamam | tasya bhrātā tu vaimātro lakṣmaṇo nāma vīryavān || 18 ||
रामस्य पुरुषव्याघ्रः सहायः समरेऽरिहा । स भ्राता लक्ष्मणो नाम ब्रह्मचारी दृढव्रतः॥ १९॥
rāmasya puruṣavyāghraḥ sahāyaḥ samare'rihā | sa bhrātā lakṣmaṇo nāma brahmacārī dṛḍhavrataḥ || 19 ||
अन्वगच्छद् धनुष्पाणिः प्रव्रजन्तं मया सह । जटी तापसरूपेण मया सह सहानुजः॥ २०॥
anvagacchad dhanuṣpāṇiḥ pravrajantaṃ mayā saha | jaṭī tāpasarūpeṇa mayā saha sahānujaḥ || 20 ||
प्रविष्टो दण्डकारण्यं धर्मनित्यो दृढव्रतः । ते वयं प्रच्युता राज्यात् कैकेय्यास्तु कृते त्रयः॥ २१॥
praviṣṭo daṇḍakāraṇyaṃ dharmanityo dṛḍhavrataḥ | te vayaṃ pracyutā rājyāt kaikeyyāstu kṛte trayaḥ || 21 ||
विचराम द्विजश्रेष्ठ वनं गम्भीरमोजसा । समाश्वस मुहूर्तं तु शक्यं वस्तुमिह त्वया॥ २२॥
vicarāma dvijaśreṣṭha vanaṃ gambhīramojasā | samāśvasa muhūrtaṃ tu śakyaṃ vastumiha tvayā || 22 ||
आगमिष्यति मे भर्ता वन्यमादाय पुष्कलम् । रुरून् गोधान् वराहांश्च हत्वाऽऽदायामिषं बहु॥ २३॥
āgamiṣyati me bhartā vanyamādāya puṣkalam | rurūn godhān varāhāṃśca hatvā''dāyāmiṣaṃ bahu || 23 ||
स त्वं नाम च गोत्रं च कुलमाचक्ष्व तत्त्वतः । एकश्च दण्डकारण्ये किमर्थं चरसि द्विज॥ २४॥
sa tvaṃ nāma ca gotraṃ ca kulamācakṣva tattvataḥ | ekaśca daṇḍakāraṇye kimarthaṃ carasi dvija || 24 ||
एवं ब्रुवत्यां सीतायां रामपत्न्यां महाबलः । प्रत्युवाचोत्तरं तीव्रं रावणो राक्षसाधिपः॥ २५॥
evaṃ bruvatyāṃ sītāyāṃ rāmapatnyāṃ mahābalaḥ | pratyuvācottaraṃ tīvraṃ rāvaṇo rākṣasādhipaḥ || 25 ||
येन वित्रासिता लोकाः सदेवासुरमानुषाः । अहं स रावणो नाम सीते रक्षोगणेश्वरः॥ २६॥
yena vitrāsitā lokāḥ sadevāsuramānuṣāḥ | ahaṃ sa rāvaṇo nāma sīte rakṣogaṇeśvaraḥ || 26 ||
त्वां तु काञ्चनवर्णाभां दृष्ट्वा कौशेयवासिनीम् । रतिं स्वकेषु दारेषु नाधिगच्छाम्यनिन्दिते॥ २७॥
tvāṃ tu kāñcanavarṇābhāṃ dṛṣṭvā kauśeyavāsinīm | ratiṃ svakeṣu dāreṣu nādhigacchāmyanindite || 27 ||
बह्वीनामुत्तमस्त्रीणामाहृतानामितस्ततः । सर्वासामेव भद्रं ते ममाग्रमहिषी भव॥ २८॥
bahvīnāmuttamastrīṇāmāhṛtānāmitastataḥ | sarvāsāmeva bhadraṃ te mamāgramahiṣī bhava || 28 ||
लङ्का नाम समुद्रस्य मध्ये मम महापुरी । सागरेण परिक्षिप्ता निविष्टा गिरिमूर्धनि॥ २९॥
laṅkā nāma samudrasya madhye mama mahāpurī | sāgareṇa parikṣiptā niviṣṭā girimūrdhani || 29 ||
तत्र सीते मया सार्धं वनेषु विचरिष्यसि । न चास्य वनवासस्य स्पृहयिष्यसि भामिनि॥ ३०॥
tatra sīte mayā sārdhaṃ vaneṣu vicariṣyasi | na cāsya vanavāsasya spṛhayiṣyasi bhāmini || 30 ||
पञ्च दास्यः सहस्राणि सर्वाभरणभूषिताः । सीते परिचरिष्यन्ति भार्या भवसि मे यदि॥ ३१॥
pañca dāsyaḥ sahasrāṇi sarvābharaṇabhūṣitāḥ | sīte paricariṣyanti bhāryā bhavasi me yadi || 31 ||
रावणेनैवमुक्ता तु कुपिता जनकात्मजा । प्रत्युवाचानवद्याङ्गी तमनादृत्य राक्षसम्॥ ३२॥
rāvaṇenaivamuktā tu kupitā janakātmajā | pratyuvācānavadyāṅgī tamanādṛtya rākṣasam || 32 ||
महागिरिमिवाकम्प्यं महेन्द्रसदृशं पतिम् । महोदधिमिवाक्षोभ्यमहं राममनुव्रता॥ ३३॥
mahāgirimivākampyaṃ mahendrasadṛśaṃ patim | mahodadhimivākṣobhyamahaṃ rāmamanuvratā || 33 ||
सर्वलक्षणसम्पन्नं न्यग्रोधपरिमण्डलम् । सत्यसंधं महाभागमहं राममनुव्रता॥ ३४॥
sarvalakṣaṇasampannaṃ nyagrodhaparimaṇḍalam | satyasaṃdhaṃ mahābhāgamahaṃ rāmamanuvratā || 34 ||
महाबाहुं महोरस्कं सिंहविक्रान्तगामिनम् । नृसिंहं सिंहसंकाशमहं राममनुव्रता॥ ३५॥
mahābāhuṃ mahoraskaṃ siṃhavikrāntagāminam | nṛsiṃhaṃ siṃhasaṃkāśamahaṃ rāmamanuvratā || 35 ||
पूर्णचन्द्राननं रामं राजवत्सं जितेन्द्रियम् । पृथुकीर्तिं महाबाहुमहं राममनुव्रता॥ ३६॥
pūrṇacandrānanaṃ rāmaṃ rājavatsaṃ jitendriyam | pṛthukīrtiṃ mahābāhumahaṃ rāmamanuvratā || 36 ||
त्वं पुनर्जम्बुकः सिंहीं मामिहेच्छसि दुर्लभाम् । नाहं शक्या त्वया स्प्रष्टुमादित्यस्य प्रभा यथा॥ ३७॥
tvaṃ punarjambukaḥ siṃhīṃ māmihecchasi durlabhām | nāhaṃ śakyā tvayā spraṣṭumādityasya prabhā yathā || 37 ||
पादपान् काञ्चनान् नूनं बहून् पश्यसि मन्दभाक् । राघवस्य प्रियां भार्यां यस्त्वमिच्छसि राक्षस॥ ३८॥
pādapān kāñcanān nūnaṃ bahūn paśyasi mandabhāk | rāghavasya priyāṃ bhāryāṃ yastvamicchasi rākṣasa || 38 ||
क्षुधितस्य च सिंहस्य मृगशत्रोस्तरस्विनः । आशीविषस्य वदनाद् दंष्ट्रामादातुमिच्छसि॥ ३९॥
kṣudhitasya ca siṃhasya mṛgaśatrostarasvinaḥ | āśīviṣasya vadanād daṃṣṭrāmādātumicchasi || 39 ||
मन्दरं पर्वतश्रेष्ठं पाणिना हर्तुमिच्छसि । कालकूटं विषं पीत्वा स्वस्तिमान् गन्तुमिच्छसि॥ ४०॥
mandaraṃ parvataśreṣṭhaṃ pāṇinā hartumicchasi | kālakūṭaṃ viṣaṃ pītvā svastimān gantumicchasi || 40 ||
अक्षि सूच्या प्रमृजसि जिह्वया लेढि च क्षुरम् । राघवस्य प्रियां भार्यामधिगन्तुं त्वमिच्छसि॥ ४१॥
akṣi sūcyā pramṛjasi jihvayā leḍhi ca kṣuram | rāghavasya priyāṃ bhāryāmadhigantuṃ tvamicchasi || 41 ||
अवसज्य शिलां कण्ठे समुद्रं तर्तुमिच्छसि । सूर्याचन्द्रमसौ चोभौ पाणिभ्यां हर्तुमिच्छसि॥ ४२॥
avasajya śilāṃ kaṇṭhe samudraṃ tartumicchasi | sūryācandramasau cobhau pāṇibhyāṃ hartumicchasi || 42 ||
यो रामस्य प्रियां भार्यां प्रधर्षयितुमिच्छसि । अग्निं प्रज्वलितं दृष्ट्वा वस्त्रेणाहर्तुमिच्छसि॥ ४३॥
yo rāmasya priyāṃ bhāryāṃ pradharṣayitumicchasi | agniṃ prajvalitaṃ dṛṣṭvā vastreṇāhartumicchasi || 43 ||
कल्याणवृत्तां यो भार्यां रामस्याहर्तुमिच्छसि । अयोमुखानां शूलानामग्रे चरितुमिच्छसि । रामस्य सदृशीं भार्यां योऽधिगन्तुं त्वमिच्छसि॥ ४४॥
kalyāṇavṛttāṃ yo bhāryāṃ rāmasyāhartumicchasi | ayomukhānāṃ śūlānāmagre caritumicchasi | rāmasya sadṛśīṃ bhāryāṃ yo'dhigantuṃ tvamicchasi || 44 ||
यदन्तरं सिंहसृगालयोर्वने यदन्तरं स्यन्दनिकासमुद्रयोः । सुराग्र्यसौवीरकयोर्यदन्तरं तदन्तरं दाशरथेस्तवैव च॥ ४५॥
yadantaraṃ siṃhasṛgālayorvane yadantaraṃ syandanikāsamudrayoḥ | surāgryasauvīrakayoryadantaraṃ tadantaraṃ dāśarathestavaiva ca || 45 ||
यदन्तरं काञ्चनसीसलोहयो- र्यदन्तरं चन्दनवारिपङ्कयोः । यदन्तरं हस्तिबिडालयोर्वने तदन्तरं दाशरथेस्तवैव च॥ ४६॥
yadantaraṃ kāñcanasīsalohayo- ryadantaraṃ candanavāripaṅkayoḥ | yadantaraṃ hastibiḍālayorvane tadantaraṃ dāśarathestavaiva ca || 46 ||
यदन्तरं वायसवैनतेययो- र्यदन्तरं मद्गुमयूरयोरपि । यदन्तरं हंसकगृध्रयोर्वने तदन्तरं दाशरथेस्तवैव च॥ ४७॥
yadantaraṃ vāyasavainateyayo- ryadantaraṃ madgumayūrayorapi | yadantaraṃ haṃsakagṛdhrayorvane tadantaraṃ dāśarathestavaiva ca || 47 ||
तस्मिन् सहस्राक्षसमप्रभावे रामे स्थिते कार्मुकबाणपाणौ । हृतापि तेऽहं न जरां गमिष्ये आज्यं यथा मक्षिकयावगीर्णम्॥ ४८॥
tasmin sahasrākṣasamaprabhāve rāme sthite kārmukabāṇapāṇau | hṛtāpi te'haṃ na jarāṃ gamiṣye ājyaṃ yathā makṣikayāvagīrṇam || 48 ||
इतीव तद्वाक्यमदुष्टभावा सुदुष्टमुक्त्वा रजनीचरं तम् । गात्रप्रकम्पाद् व्यथिता बभूव वातोद्धता सा कदलीव तन्वी॥ ४९॥
itīva tadvākyamaduṣṭabhāvā suduṣṭamuktvā rajanīcaraṃ tam | gātraprakampād vyathitā babhūva vātoddhatā sā kadalīva tanvī || 49 ||
तां वेपमानामुपलक्ष्य सीतां स रावणो मृत्युसमप्रभावः । कुलं बलं नाम च कर्म चात्मनः समाचचक्षे भयकारणार्थम्॥ ५०॥
tāṃ vepamānāmupalakṣya sītāṃ sa rāvaṇo mṛtyusamaprabhāvaḥ | kulaṃ balaṃ nāma ca karma cātmanaḥ samācacakṣe bhayakāraṇārtham || 50 ||
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये अरण्यकाण्डे सप्तचत्वारिंशः सर्गः ॥३-४७॥
ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe vālmīkīye ādikāvye araṇyakāṇḍe saptacatvāriṃśaḥ sargaḥ || 3-47 ||