श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे अरण्यकाण्डे त्रिसप्ततितमः सर्गः ॥३-७३॥
śrīmadvālmīkiyarāmāyaṇe araṇyakāṇḍe trisaptatitamaḥ sargaḥ || 3-73 ||
दर्शयित्वा तु रामाय सीतायाः परिमार्गणे । वाक्यमन्वर्थमर्थज्ञः कबन्धः पुनरब्रवीत्॥ १॥
darśayitvā tu rāmāya sītāyāḥ parimārgaṇe | vākyamanvarthamarthajñaḥ kabandhaḥ punarabravīt || 1 ||
एष राम शिवः पन्था यत्रैते पुष्पिता द्रुमाः । प्रतीचीं दिशमाश्रित्य प्रकाशन्ते मनोरमाः॥ २॥
eṣa rāma śivaḥ panthā yatraite puṣpitā drumāḥ | pratīcīṃ diśamāśritya prakāśante manoramāḥ || 2 ||
जम्बूप्रियालपनसा न्यग्रोधप्लक्षतिन्दुकाः । अश्वत्थाः कर्णिकाराश्च चूताश्चान्ये च पादपाः॥ ३॥
jambūpriyālapanasā nyagrodhaplakṣatindukāḥ | aśvatthāḥ karṇikārāśca cūtāścānye ca pādapāḥ || 3 ||
धन्वना नागवृक्षाश्च तिलका नक्तमालकाः । नीलाशोकाः कदम्बाश्च करवीराश्च पुष्पिताः॥ ४॥
dhanvanā nāgavṛkṣāśca tilakā naktamālakāḥ | nīlāśokāḥ kadambāśca karavīrāśca puṣpitāḥ || 4 ||
अग्निमुख्या अशोकाश्च सुरक्ताः पारिभद्रकाः । तानारुह्याथवा भूमौ पातयित्वा च तान् बलात्॥ ५॥
agnimukhyā aśokāśca suraktāḥ pāribhadrakāḥ | tānāruhyāthavā bhūmau pātayitvā ca tān balāt || 5 ||
फलान्यमृतकल्पानि भक्षयित्वा गमिष्यथः । तदतिक्रम्य काकुत्स्थ वनं पुष्पितपादपम्॥ ६॥
phalānyamṛtakalpāni bhakṣayitvā gamiṣyathaḥ | tadatikramya kākutstha vanaṃ puṣpitapādapam || 6 ||
नन्दनप्रतिमं चान्यत् कुरवस्तूत्तरा इव । सर्वकालफला यत्र पादपा मधुरस्रवाः॥ ७॥
nandanapratimaṃ cānyat kuravastūttarā iva | sarvakālaphalā yatra pādapā madhurasravāḥ || 7 ||
सर्वे च ऋतवस्तत्र वने चैत्ररथे यथा । फलभारनतास्तत्र महाविटपधारिणः॥ ८॥
sarve ca ṛtavastatra vane caitrarathe yathā | phalabhāranatāstatra mahāviṭapadhāriṇaḥ || 8 ||
शोभन्ते सर्वतस्तत्र मेघपर्वतसंनिभाः । तानारुह्याथवा भूमौ पातयित्वाथवा सुखम्॥ ९॥
śobhante sarvatastatra meghaparvatasaṃnibhāḥ | tānāruhyāthavā bhūmau pātayitvāthavā sukham || 9 ||
फलान्यमृतकल्पानि लक्ष्मणस्ते प्रदास्यति । चङ्क्रमन्तौ वरान् शैलान् शैलाच्छैलं वनाद् वनम्॥ १०॥
phalānyamṛtakalpāni lakṣmaṇaste pradāsyati | caṅkramantau varān śailān śailācchailaṃ vanād vanam || 10 ||
ततः पुष्करिणीं वीरौ पम्पां नाम गमिष्यथः । अशर्करामविभ्रंशां समतीर्थामशैवलाम्॥ ११॥
tataḥ puṣkariṇīṃ vīrau pampāṃ nāma gamiṣyathaḥ | aśarkarāmavibhraṃśāṃ samatīrthāmaśaivalām || 11 ||
राम संजातवालूकां कमलोत्पलशोभिताम् । तत्र हंसाः प्लवाः क्रौञ्चाः कुरराश्चैव राघव॥ १२॥
rāma saṃjātavālūkāṃ kamalotpalaśobhitām | tatra haṃsāḥ plavāḥ krauñcāḥ kurarāścaiva rāghava || 12 ||
वल्गुस्वरा निकूजन्ति पम्पासलिलगोचराः । नोद्विजन्ते नरान् दृष्ट्वा वधस्याकोविदाः शुभाः॥ १३॥
valgusvarā nikūjanti pampāsalilagocarāḥ | nodvijante narān dṛṣṭvā vadhasyākovidāḥ śubhāḥ || 13 ||
घृतपिण्डोपमान् स्थूलांस्तान् द्विजान् भक्षयिष्यथः । रोहितान् वक्रतुण्डांश्च नलमीनांश्च राघव॥ १४॥
ghṛtapiṇḍopamān sthūlāṃstān dvijān bhakṣayiṣyathaḥ | rohitān vakratuṇḍāṃśca nalamīnāṃśca rāghava || 14 ||
पम्पायामिषुभिर्मत्स्यांस्तत्र राम वरान् हतान् । निस्त्वक्पक्षानयस्तप्तानकृशानैककण्टकान्॥ १५॥
pampāyāmiṣubhirmatsyāṃstatra rāma varān hatān | nistvakpakṣānayastaptānakṛśānaikakaṇṭakān || 15 ||
तव भक्त्या समायुक्तो लक्ष्मणः सम्प्रदास्यति । भृशं तान् खादतो मत्स्यान् पम्पायाः पुष्पसंचये॥ १६॥
tava bhaktyā samāyukto lakṣmaṇaḥ sampradāsyati | bhṛśaṃ tān khādato matsyān pampāyāḥ puṣpasaṃcaye || 16 ||
पद्मगन्धि शिवं वारि सुखशीतमनामयम् । उद्धृत्य स तदाक्लिष्टं रूप्यस्फटिकसंनिभम्॥ १७॥
padmagandhi śivaṃ vāri sukhaśītamanāmayam | uda्dhṛtya sa tadākliṣṭaṃ rūpyasphaṭikasaṃnibham || 17 ||
अथ पुष्करपर्णेन लक्ष्मणः पाययिष्यति । स्थूलान् गिरिगुहाशय्यान् वानरान् वनचारिणः॥ १८॥
atha puṣkaraparṇena lakṣmaṇaḥ pāyayiṣyati | sthūlān giriguhāśayyān vānarān vanacāriṇaḥ || 18 ||
सायाह्ने विचरन् राम दर्शयिष्यति लक्ष्मणः । अपां लोभादुपावृत्तान् वृषभानिव नर्दतः॥ १९॥
sāyāhne vicaran rāma darśayiṣyati lakṣmaṇaḥ | apāṃ lobhādupāvṛttān vṛṣabhāniva nardataḥ || 19 ||
स्थूलान् पीतांश्च पम्पायां द्रक्ष्यसि त्वं नरोत्तम । सायाह्ने विचरन् राम विटपी माल्यधारिणः॥ २०॥
sthūlān pītāṃśca pampāyāṃ drakṣyasi tvaṃ narottama | sāyāhne vicaran rāma viṭapī mālyadhāriṇaḥ || 20 ||
शिवोदकं च पम्पायां दृष्ट्वा शोकं विहास्यसि । सुमनोभिश्चितास्तत्र तिलका नक्तमालकाः॥ २१॥
śivodakaṃ ca pampāyāṃ dṛṣṭvā śokaṃ vihāsyasi | sumanobhiścitāstatra tilakā naktamālakāḥ || 21 ||
उत्पलानि च फुल्लानि पङ्कजानि च राघव । न तानि कश्चिन्माल्यानि तत्रारोपयिता नरः॥ २२॥
utpalāni ca phullāni paṅkajāni ca rāghava | na tāni kaścinmālyāni tatrāropayitā naraḥ || 22 ||
न च वै म्लानतां यान्ति न च शीर्यन्ति राघव । मतङ्गशिष्यास्तत्रासन्नृषयः सुसमाहिताः॥ २३॥
na ca vai mlānatāṃ yānti na ca śīryanti rāghava | mataṅgaśiṣyāstatrāsannṛṣayaḥ susamāhitāḥ || 23 ||
तेषां भाराभितप्तानां वन्यमाहरतां गुरोः । ये प्रपेतुर्महीं तूर्णं शरीरात् स्वेदबिन्दवः॥ २४॥
teṣāṃ bhārābhitaptānāṃ vanyamāharatāṃ guroḥ | ye prapeturmahīṃ tūrṇaṃ śarīrāt svedabindavaḥ || 24 ||
तानि माल्यानि जातानि मुनीनां तपसा तदा । स्वेदबिन्दुसमुत्थानि न विनश्यन्ति राघव॥ २५॥
tāni mālyāni jātāni munīnāṃ tapasā tadā | svedabindusamutthāni na vinaśyanti rāghava || 25 ||
तेषां गतानामद्यापि दृश्यते परिचारिणी । श्रमणी शबरी नाम काकुत्स्थ चिरजीविनी॥ २६॥
teṣāṃ gatānāmadyāpi dṛśyate paricāriṇī | śramaṇī śabarī nāma kākutstha cirajīvinī || 26 ||
त्वां तु धर्मे स्थिता नित्यं सर्वभूतनमस्कृतम् । दृष्ट्वा देवोपमं राम स्वर्गलोकं गमिष्यति॥ २७॥
tvāṃ tu dharme sthitā nityaṃ sarvabhūtanamaskṛtam | dṛṣṭvā devopamaṃ rāma svargalokaṃ gamiṣyati || 27 ||
ततस्तद्राम पम्पायास्तीरमाश्रित्य पश्चिमम् । आश्रमस्थानमतुलं गुह्यं काकुत्स्थ पश्यसि॥ २८॥
tatastadrāma pampāyāstīramāśritya paścimam | āśramasthānamatulaṃ guhyaṃ kākutstha paśyasi || 28 ||
न तत्राक्रमितुं नागाः शक्नुवन्ति तदाश्रमे । ऋषेस्तस्य मतङ्गस्य विधानात् तच्च काननम्॥ २९॥
na tatrākramituṃ nāgāḥ śaknuvanti tadāśrame | ṛṣestasya mataṅgasya vidhānāt tacca kānanam || 29 ||
मतङ्गवनमित्येव विश्रुतं रघुनन्दन । तस्मिन् नन्दनसंकाशे देवारण्योपमे वने॥ ३०॥
mataṅgavanamityeva viśrutaṃ raghunandana | tasmin nandanasaṃkāśe devāraṇyopame vane || 30 ||
नानाविहगसंकीर्णे रंस्यसे राम निर्वृतः । ऋष्यमूकस्तु पम्पायाः पुरस्तात् पुष्पितद्रुमः॥ ३१॥
nānāvihagasaṃkīrṇe raṃsyase rāma nirvṛtaḥ | ṛṣyamūkastu pampāyāḥ purastāt puṣpitadrumaḥ || 31 ||
सुदुःखारोहणश्चैव शिशुनागाभिरक्षितः । उदारो ब्रह्मणा चैव पूर्वकालेऽभिनिर्मितः॥ ३२॥
suduḥkhārohaṇaścaiva śiśunāgābhirakṣitaḥ | udāro brahmaṇā caiva pūrvakāle'bhinirmitaḥ || 32 ||
शयानः पुरुषो राम तस्य शैलस्य मूर्धनि । यत् स्वप्नं लभते वित्तं तत् प्रबुद्धोऽधिगच्छति॥ ३३॥
śayānaḥ puruṣo rāma tasya śailasya mūrdhani | yat svapnaṃ labhate vittaṃ tat prabuddho'dhigacchati || 33 ||
यस्त्वेनं विषमाचारः पापकर्माधिरोहति । तत्रैव प्रहरन्त्येनं सुप्तमादाय राक्षसाः॥ ३४॥
yastvenaṃ viṣamācāraḥ pāpakarmādhirohati | tatraiva praharantyenaṃ suptamādāya rākṣasāḥ || 34 ||
तत्रापि शिशुनागानामाक्रन्दः श्रूयते महान् । क्रीडतां राम पम्पायां मतङ्गाश्रमवासिनाम्॥ ३५॥
tatrāpi śiśunāgānāmākrandaḥ śrūyate mahān | krīḍatāṃ rāma pampāyāṃ mataṅgāśramavāsinām || 35 ||
सक्ता रुधिरधाराभिः संहत्य परमद्विपाः । प्रचरन्ति पृथक्कीर्णा मेघवर्णास्तरस्विनः॥ ३६॥
saktā rudhiradhārābhiḥ saṃhatya paramadvipāḥ | pracaranti pṛthakkīrṇā meghavarṇāstarasvinaḥ || 36 ||
ते तत्र पीत्वा पानीयं विमलं चारु शोभनम् । अत्यन्तसुखसंस्पर्शं सर्वगन्धसमन्वितम्॥ ३७॥
te tatra pītvā pānīyaṃ vimalaṃ cāru śobhanam | atyantasukhasaṃsparśaṃ sarvagandhasamanvitam || 37 ||
निर्वृत्ताः संविगाहन्ते वनानि वनगोचराः । ऋक्षांश्च द्वीपिनश्चैव नीलकोमलकप्रभान्॥ ३८॥
nirvṛttāḥ saṃvigāhante vanāni vanagocarāḥ | ṛkṣāṃśca dvīpinaścaiva nīlakomalakaprabhān || 38 ||
रुरूनपेतानजयान् दृष्ट्वा शोकं प्रहास्यसि । राम तस्य तु शैलस्य महती शोभते गुहा॥ ३९॥
rurūnapetānajayān dṛṣṭvā śokaṃ prahāsyasi | rāma tasya tu śailasya mahatī śobhate guhā || 39 ||
शिलापिधाना काकुत्स्थ दुःखं चास्याः प्रवेशनम् । तस्या गुहायाः प्राग्द्वारे महान् शीतोदको ह्रदः॥४०॥
śilāpidhānā kākutstha duḥkhaṃ cāsyāḥ praveśanam | tasyā guhāyāḥ prāgdvāre mahān śītodako hradaḥ || 40 ||
बहुमूलफलो रम्यो नानानगसमाकुलः । तस्यां वसति धर्मात्मा सुग्रीवः सह वानरैः॥ ४१॥
bahumūlaphalo ramyo nānānagasamākulaḥ | tasyāṃ vasati dharmātmā sugrīvaḥ saha vānaraiḥ || 41 ||
कदाचिच्छिखरे तस्य पर्वतस्यापि तिष्ठति । कबन्धस्त्वनुशास्यैवं तावुभौ रामलक्ष्मणौ॥ ४२॥
kadācicchikhare tasya parvatasyāpi tiṣṭhati | kabandhastvanuśāsyaivaṃ tāvubhau rāmalakṣmaṇau || 42 ||
स्रग्वी भास्करवर्णाभः खे व्यरोचत वीर्यवान् । तं तु खस्थं महाभागं तावुभौ रामलक्ष्मणौ॥ ४३॥
sragvī bhāskaravarṇābhaḥ khe vyarocata vīryavān | taṃ tu khasthaṃ mahābhāgaṃ tāvubhau rāmalakṣmaṇau || 43 ||
प्रस्थितौ त्वं व्रजस्वेति वाक्यमूचतुरन्तिके । गम्यतां कार्यसिद्ध्यर्थमिति तावब्रवीत् स च॥ ४४॥
prasthitau tvaṃ vrajasveti vākyamūcaturantike | gamyatāṃ kāryasiddhyarthamiti tāvabravīt sa ca || 44 ||
सुप्रीतौ तावनुज्ञाप्य कबन्धः प्रस्थितस्तदा॥ ४५॥
suprītau tāvanujñāpya kabandhaḥ prasthitastadā || 45 ||
स तत् कबन्धः प्रतिपद्य रूपं वृतः श्रिया भास्वरसर्वदेहः । निदर्शयन् राममवेक्ष्य खस्थः सख्यं कुरुष्वेति तदाभ्युवाच॥ ४६॥
sa tat kabandhaḥ pratipadya rūpaṃ vṛtaḥ śriyā bhāsvarasarvadehaḥ | nidarśayan rāmamavekṣya khasthaḥ sakhyaṃ kuruṣveti tadābhyuvāca || 46 ||
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये अरण्यकाण्डे त्रिसप्ततितमः सर्गः ॥३-७३॥
ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe vālmīkīye ādikāvye araṇyakāṇḍe trisaptatitamaḥ sargaḥ || 3-73 ||
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
