श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे अयोध्याकाण्डे चत्वारिंशः सर्गः ॥२-४०॥
śrīmadvālmīkiyarāmāyaṇe ayodhyākāṇḍe catvāriṃśaḥ sargaḥ ||2-40||
अथ रामश्च सीता च लक्ष्मणश्च कृताञ्जलिः।उपसंगृह्य राजानं चक्रुर्दीनाः प्रदक्षिणम्॥ १॥
atha rāmaśca sītā ca lakṣmaṇaśca kṛtāñjaliḥ|upasaṃgṛhya rājānaṃ cakrurdīnāḥ pradakṣiṇam|| 1||
तं चापि समनुज्ञाप्य धर्मज्ञः सह सीतया।राघवः शोकसम्मूढो जननीमभ्यवादयत्॥ २॥
taṃ cāpi samanujñāpya dharmajñaḥ saha sītayā|rāghavaḥ śokasammūḍho jananīmabhyavādayat|| 2||
अन्वक्षं लक्ष्मणो भ्रातुः कौसल्यामभ्यवादयत्।अपि मातुः सुमित्राया जग्राह चरणौ पुनः॥ ३॥
anvakṣaṃ lakṣmaṇo bhrātuḥ kausalyāmabhyavādayat|api mātuḥ sumitrāyā jagrāha caraṇau punaḥ|| 3||
तं वन्दमानं रुदती माता सौमित्रिमब्रवीत्।हितकामा महाबाहुं मूर्ध्न्युपाघ्राय लक्ष्मणम्॥ ४॥
taṃ vandamānaṃ rudatī mātā saumitrimabravīt|hitakāmā mahābāhuṃ mūrdhnyupāghrāya lakṣmaṇam|| 4||
सृष्टस्त्वं वनवासाय स्वनुरक्तः सुहृज्जने।रामे प्रमादं मा कार्षीः पुत्र भ्रातरि गच्छति॥ ५॥
sṛṣṭastvaṃ vanavāsāya svanuraktaḥ suhṛjjane|rāme pramādaṃ mā kārṣīḥ putra bhrātari gacchati|| 5||
व्यसनी वा समृद्धो वा गतिरेष तवानघ।एष लोके सतां धर्मो यज्ज्येष्ठवशगो भवेत्॥ ६॥
vyasanī vā samṛddho vā gatireṣa tavānagha|eṣa loke satāṃ dharmo yajjyeṣṭhavaśago bhavet|| 6||
इदं हि वृत्तमुचितं कुलस्यास्य सनातनम्।दानं दीक्षा च यज्ञेषु तनुत्यागो मृधेषु हि॥ ७॥
idaṃ hi vṛttamucitaṃ kulasyāsya sanātanam|dānaṃ dīkṣā ca yajñeṣu tanutyāgo mṛdheṣu hi|| 7||
लक्ष्मणं त्वेवमुक्त्वासौ संसिद्धं प्रियराघवम्।सुमित्रा गच्छ गच्छेति पुनः पुनरुवाच तम्॥ ८॥
lakṣmaṇaṃ tvevamuktvāsau saṃsiddhaṃ priyarāghavam|sumitrā gaccha gaccheti punaḥ punaruvāca tam|| 8||
रामं दशरथं विद्धि मां विद्धि जनकात्मजाम्।अयोध्यामटवीं विद्धि गच्छ तात यथासुखम्॥ ९॥
rāmaṃ daśarathaṃ viddhi māṃ viddhi janakātmajām|ayodhyāmaṭavīṃ viddhi gaccha tāta yathāsukham|| 9||
ततः सुमन्त्रः काकुत्स्थं प्राञ्जलिर्वाक्यमब्रवीत्।विनीतो विनयज्ञश्च मातलिर्वासवं यथा॥ १०॥
tataḥ sumantraḥ kākutsthaṃ prāñjalirvākyamabravīt|vinīto vinayajñaśca mātalirvāsavaṃ yathā|| 10||
रथमारोह भद्रं ते राजपुत्र महायशः।क्षिप्रं त्वां प्रापयिष्यामि यत्र मां राम वक्ष्यसे॥ ११॥
rathamāroha bhadraṃ te rājaputra mahāyaśaḥ|kṣipraṃ tvāṃ prāpayiṣyāmi yatra māṃ rāma vakṣyase|| 11||
चतुर्दश हि वर्षाणि वस्तव्यानि वने त्वया।तान्युपक्रमितव्यानि यानि देव्या प्रचोदितः॥ १२॥
caturdaśa hi varṣāṇi vastavyāni vane tvayā|tānyupakramitavyāni yāni devyā pracoditaḥ|| 12||
तं रथं सूर्यसंकाशं सीता हृष्टेन चेतसा।आरुरोह वरारोहा कृत्वालंकारमात्मनः॥ १३॥
taṃ rathaṃ sūryasaṃkāśaṃ sītā hṛṣṭena cetasā|āruroha varārohā kṛtvālaṃkāramātmanaḥ|| 13||
वनवासं हि संख्याय वासांस्याभरणानि च।भर्तारमनुगच्छन्त्यै सीतायै श्वशुरो ददौ॥ १४॥
vanavāsaṃ hi saṃkhyāya vāsāṃsyābharaṇāni ca|bhartāramanugacchantyai sītāyai śvaśuro dadau|| 14||
तथैवायुधजातानि भ्रातृभ्यां कवचानि च।रथोपस्थे प्रविन्यस्य सचर्म कठिनं च यत्॥ १५॥
tathaivāyudhajātāni bhrātṛbhyāṃ kavacāni ca|rathopasthe pravinyasya sacarma kaṭhinaṃ ca yat|| 15||
अथो ज्वलनसंकाशं चामीकरविभूषितम्।तमारुरुहतुस्तूर्णं भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ॥ १६॥
atho jvalanasaṃkāśaṃ cāmīkaravibhūṣitam|tamāruruhatustūrṇaṃ bhrātarau rāmalakṣmaṇau|| 16||
सीतातृतीयानारूढान् दृष्ट्वा रथमचोदयत्।सुमन्त्रः सम्मतानश्वान् वायुवेगसमाञ्जवे॥ १७॥
sītātṛtīyānārūḍhān dṛṣṭvā rathamacodayat|sumantraḥ sammatānaśvān vāyuvegasamāñjave|| 17||
प्रयाते तु महारण्यं चिररात्राय राघवे।बभूव नगरे मूर्च्छा बलमूर्च्छा जनस्य च॥ १८॥
prayāte tu mahāraṇyaṃ cirarātrāya rāghave|babhūva nagare mūrcchā balamūrcchā janasya ca|| 18||
तत् समाकुलसम्भ्रान्तं मत्तसंकुपितद्विपम्।हयसिञ्जितनिर्घोषं पुरमासीन्महास्वनम्॥ १९॥
tat samākulasambhrāntaṃ mattasaṃkupitadvipam|hayasiñjitanirghoṣaṃ puramāsīnmahāsvanam|| 19||
ततः सबालवृद्धा सा पुरी परमपीडिता।राममेवाभिदुद्राव घर्मार्तः सलिलं यथा॥ २०॥
tataḥ sabālavṛddhā sā purī paramapīḍitā|rāmamevābhidudrāva gharmārtaḥ salilaṃ yathā|| 20||
पार्श्वतः पृष्ठतश्चापि लम्बमानास्तदुन्मुखाः।बाष्पपूर्णमुखाः सर्वे तमूचुर्भृशनिःस्वनाः॥ २१॥
pārśvataḥ pṛṣṭhataścāpi lambamānāstadunmukhāḥ|bāṣpapūrṇamukhāḥ sarve tamūcurbhṛśaniḥsvanāḥ|| 21||
संयच्छ वाजिनां रश्मीन् सूत याहि शनैः शनैः।मुखं द्रक्ष्याम रामस्य दुर्दर्शं नो भविष्यति॥ २२॥
saṃyaccha vājināṃ raśmīn sūta yāhi śanaiḥ śanaiḥ|mukhaṃ drakṣyāma rāmasya durdarśaṃ no bhaviṣyati|| 22||
आयसं हृदयं नूनं राममातुरसंशयम्।यद् देवगर्भप्रतिमे वनं याति न भिद्यते॥ २३॥
āyasaṃ hṛdayaṃ nūnaṃ rāmamāturasaṃśayam|yad devagarbhapratime vanaṃ yāti na bhidyate|| 23||
कृतकृत्या हि वैदेही छायेवानुगता पतिम्।न जहाति रता धर्मे मेरुमर्कप्रभा यथा॥ २४॥
kṛtakṛtyā hi vaidehī chāyevānugatā patim|na jahāti ratā dharme merumarkaprabhā yathā|| 24||
अहो लक्ष्मण सिद्धार्थः सततं प्रियवादिनम्।भ्रातरं देवसंकाशं यस्त्वं परिचरिष्यसि॥ २५॥
aho lakṣmaṇa siddhārthaḥ satataṃ priyavādinam|bhrātaraṃ devasaṃkāśaṃ yastvaṃ paricariṣyasi|| 25||
महत्येषा हि ते बुद्धिरेष चाभ्युदयो महान्।एष स्वर्गस्य मार्गश्च यदेनमनुगच्छसि॥ २६॥
mahatyeṣā hi te buddhireṣa cābhyudayo mahān|eṣa svargasya mārgaśca yadenamanugacchasi|| 26||
एवं वदन्तस्ते सोढुं न शेकुर्बाष्पमागतम्।नरास्तमनुगच्छन्ति प्रियमिक्ष्वाकुनन्दनम्॥ २७॥
evaṃ vadantaste soḍhuṃ na śekurbāṣpamāgatam|narāstamanugacchanti priyamikṣvākunandanam|| 27||
अथ राजा वृतः स्त्रीभिर्दीनाभिर्दीनचेतनः।निर्जगाम प्रियं पुत्रं द्रक्ष्यामीति ब्रुवन् गृहात्॥ २८॥
atha rājā vṛtaḥ strībhirdīnābhirdīnacetanaḥ|nirjagāma priyaṃ putraṃ drakṣyāmīti bruvan gṛhāt|| 28||
शुश्रुवे चाग्रतः स्त्रीणां रुदतीनां महास्वनः।यथा नादः करेणूनां बद्धे महति कुञ्जरे॥ २९॥
śuśruve cāgrataḥ strīṇāṃ rudatīnāṃ mahāsvanaḥ|yathā nādaḥ kareṇūnāṃ baddhe mahati kuñjare|| 29||
पिता हि राजा काकुत्स्थः श्रीमान् सन्नस्तदा बभौ।परिपूर्णः शशी काले ग्रहेणोपप्लुतो यथा॥ ३०॥
pitā hi rājā kākutsthaḥ śrīmān sannastadā babhau|paripūrṇaḥ śaśī kāle graheṇopapluto yathā|| 30||
स च श्रीमानचिन्त्यात्मा रामो दशरथात्मजः।सूतं संचोदयामास त्वरितं वाह्यतामिति॥ ३१॥
sa ca śrīmānacintyātmā rāmo daśarathātmajaḥ|sūtaṃ saṃcodayāmāsa tvaritaṃ vāhyatāmiti|| 31||
रामो याहीति तं सूतं तिष्ठेति च जनस्तथा।उभयं नाशकत् सूतः कर्तुमध्वनि चोदितः॥ ३२॥
rāmo yāhīti taṃ sūtaṃ tiṣṭheti ca janastathā|ubhayaṃ nāśakat sūtaḥ kartumadhvani coditaḥ|| 32||
निर्गच्छति महाबाहौ रामे पौरजनाश्रुभिः।पतितैरभ्यवहितं प्रणनाश महीरजः॥ ३३॥
nirgacchati mahābāhau rāme paurajanāśrubhiḥ|patitairabhyavahitaṃ praṇanāśa mahīrajaḥ|| 33||
रुदिताश्रुपरिद्यूनं हाहाकृतमचेतनम्।प्रयाणे राघवस्यासीत् पुरं परमपीडितम्॥ ३४॥
ruditāśruparidyūnaṃ hāhākṛtamacetanam|prayāṇe rāghavasyāsīt puraṃ paramapīḍitam|| 34||
सुस्राव नयनैः स्त्रीणामस्रमायाससम्भवम्।मीनसंक्षोभचलितैः सलिलं पङ्कजैरिव॥ ३५॥
susrāva nayanaiḥ strīṇāmasramāyāsasambhavam|mīnasaṃkṣobhacalitaiḥ salilaṃ paṅkajairiva|| 35||
दृष्ट्वा तु नृपतिः श्रीमानेकचित्तगतं पुरम्।निपपातैव दुःखेन कृत्तमूल इव द्रुमः॥ ३६॥
dṛṣṭvā tu nṛpatiḥ śrīmānekacittagataṃ puram|nipapātaiva duḥkhena kṛttamūla iva drumaḥ|| 36||
ततो हलहलाशब्दो जज्ञे रामस्य पृष्ठतः।नराणां प्रेक्ष्य राजानं सीदन्तं भृशदुःखितम्॥ ३७॥
tato halahalāśabdo jajñe rāmasya pṛṣṭhataḥ|narāṇāṃ prekṣya rājānaṃ sīdantaṃ bhṛśaduḥkhitam|| 37||
हा रामेति जनाः केचिद् राममातेति चापरे।अन्तःपुरसमृद्धं च क्रोशन्तं पर्यदेवयन्॥ ३८॥
hā rāmeti janāḥ kecid rāmamāteti cāpare|antaḥpurasamṛddhaṃ ca krośantaṃ paryadevayan|| 38||
अन्वीक्षमाणो रामस्तु विषण्णं भ्रान्तचेतसम्।राजानं मातरं चैव ददर्शानुगतौ पथि॥ ३९॥
anvīkṣamāṇo rāmastu viṣaṇṇaṃ bhrāntacetasam|rājānaṃ mātaraṃ caiva dadarśānugatau pathi|| 39||
स बद्ध इव पाशेन किशोरो मातरं यथा।धर्मपाशेन संयुक्तः प्रकाशं नाभ्युदैक्षत॥ ४०॥
sa baddha iva pāśena kiśoro mātaraṃ yathā|dharmapāśena saṃyuktaḥ prakāśaṃ nābhyudaikṣata|| 40||
पदातिनौ च यानार्हावदुःखार्हौ सुखोचितौ।दृष्ट्वा संचोदयामास शीघ्रं याहीति सारथिम्॥ ४१॥
padātinau ca yānārhāvaduḥkhārhau sukhocitau|dṛṣṭvā saṃcodayāmāsa śīghraṃ yāhīti sārathim|| 41||
नहि तत् पुरुषव्याघ्रो दुःखजं दर्शनं पितुः।मातुश्च सहितुं शक्तस्तोत्त्रैर्नुन्न इव द्विपः॥ ४२॥
nahi tat puruṣavyāghro duḥkhajaṃ darśanaṃ pituḥ|mātuśca sahituṃ śaktastottrairnunna iva dvipaḥ|| 42||
प्रत्यगारमिवायान्ती सवत्सा वत्सकारणात्।बद्धवत्सा यथा धेनू राममाताभ्यधावत॥ ४३॥
pratyagāramivāyāntī savatsā vatsakāraṇāt|baddhavatsā yathā dhenū rāmamātābhyadhāvata|| 43||
तथा रुदन्तीं कौसल्यां रथं तमनुधावतीम्।क्रोशन्तीं राम रामेति हा सीते लक्ष्मणेति च॥ ४४॥
tathā rudantīṃ kausalyāṃ rathaṃ tamanudhāvatīm|krośantīṃ rāma rāmeti hā sīte lakṣmaṇeti ca|| 44||
रामलक्ष्मणसीतार्थं स्रवन्तीं वारि नेत्रजम्।असकृत् प्रैक्षत स तां नृत्यन्तीमिव मातरम्॥ ४५॥
rāmalakṣmaṇasītārthaṃ sravantīṃ vāri netrajam|asakṛt praikṣata sa tāṃ nṛtyantīmiva mātaram|| 45||
तिष्ठेति राजा चुक्रोश याहि याहीति राघवः।सुमन्त्रस्य बभूवात्मा चक्रयोरिव चान्तरा॥ ४६॥
tiṣṭheti rājā cukrośa yāhi yāhīti rāghavaḥ|sumantrasya babhūvātmā cakrayoriva cāntarā|| 46||
नाश्रौषमिति राजानमुपालब्धोऽपि वक्ष्यसि।चिरं दुःखस्य पापिष्ठमिति रामस्तमब्रवीत्॥ ४७॥
nāśrauṣamiti rājānamupālabdho'pi vakṣyasi|ciraṃ duḥkhasya pāpiṣṭhamiti rāmastamabravīt|| 47||
स रामस्य वचः कुर्वन्ननुज्ञाप्य च तं जनम्।व्रजतोऽपि हयान् शीघ्रं चोदयामास सारथिः॥ ४८॥
sa rāmasya vacaḥ kurvannanujñāpya ca taṃ janam|vrajato'pi hayān śīghraṃ codayāmāsa sārathiḥ|| 48||
न्यवर्तत जनो राज्ञो रामं कृत्वा प्रदक्षिणम्।मनसाप्याशुवेगेन न न्यवर्तत मानुषम्॥ ४९॥
nyavartata jano rājño rāmaṃ kṛtvā pradakṣiṇam|manasāpyāśuvegena na nyavartata mānuṣam|| 49||
यमिच्छेत् पुनरायातं नैनं दूरमनुव्रजेत्।इत्यमात्या महाराजमूचुर्दशरथं वचः॥ ५०॥
yamicchet punarāyātaṃ nainaṃ dūramanuvrajet|ityamātyā mahārājamūcurdaśarathaṃ vacaḥ|| 50||
तेषां वचः सर्वगुणोपपन्नः प्रस्विन्नगात्रः प्रविषण्णरूपः।निशम्य राजा कृपणः सभार्यो व्यवस्थितस्तं सुतमीक्षमाणः॥ ५१॥
teṣāṃ vacaḥ sarvaguṇopapannaḥ prasvinnagātraḥ praviṣaṇṇarūpaḥ|niśamya rājā kṛpaṇaḥ sabhāryo vyavasthitastaṃ sutamīkṣamāṇaḥ|| 51||
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये अयोध्याकाण्डे चत्वारिंशः सर्गः ॥२-४०॥
ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe vālmīkīye ādikāvye ayodhyākāṇḍe catvāriṃśaḥ sargaḥ ||2-40||
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
