श्रीमद्वाल्मीकियरामायणे अयोध्याकाण्डे एकनवतितम: सर्गः ॥२-९१॥
śrīmadvālmīkiyarāmāyaṇe ayodhyākāṇḍe ekanavatitama: sargaḥ ||2-91||
कृतबुद्धिं निवासाय तत्रैव स मुनिस्तदा । भरतं कैकयीपुत्रमातिथ्येन न्यमन्त्रयत् ।। २.९१.१ ।।
kṛtabuddhiṃ nivāsāya tatraiva sa munistadā | bharataṃ kaikayīputramātithyena nyamantrayat || 2.91.1 ||
अब्रवीद्भरतस्त्वेनं नन्विदं भवता कृतम् । पाद्यमर्घ्यं तथातिथ्यं वने यदुपपद्यते ।। २.९१.२ ।।
abravīdbharatastvenaṃ nanvidaṃ bhavatā kṛtam | pādyamarghyaṃ tathātithyaṃ vane yadupapadyate || 2.91.2 ||
अथोवाच भरद्वाजो भरतं प्रहसन्निव । जाने त्वां प्रीतिसंयुक्तं तुष्येस्त्वं येन केनचित् ।। २.९१.३ ।।
athovāca bharadvājo bharataṃ prahasanniva | jāne tvāṃ prītisaṃyuktaṃ tuṣyestvaṃ yena kenacit || 2.91.3 ||
सेनायास्तु तवैतस्या: कर्तुमिच्छामि भोजनम् । मम प्रीतिर्यथारूपा त्वमर्हो मनुजाधिप ।। २.९१.४ ।।
senāyāstu tavaitasyā: kartumicchāmi bhojanam | mama prītiryathārūpā tvamarho manujādhipa || 2.91.4 ||
किमर्थं चापि निक्षिप्य दूरे बलमिहागत: । कस्मान्नेहोपयातोसि सबल: पुरुषर्षभ ।। २.९१.५ ।।
kimarthaṃ cāpi nikṣipya dūre balamihāgata: | kasmānnehopayātosi sabala: puruṣarṣabha || 2.91.5 ||
भरत: प्रत्युवाचेदं प्राञ्जलिस्तं तपोधनम् । ससैन्यो नोपयातो ऽस्मि भगवन् भगवद्भयात् ।। २.९१.६ ।।
bharata: pratyuvācedaṃ prāñjalistaṃ tapodhanam | sasainyo nopayāto 'smi bhagavan bhagavadbhayāt || 2.91.6 ||
राज्ञा च भगवन् नित्यं राजपुत्रेण वा सदा । यत्नत: परिहर्त्तव्या विषयेषु तपस्विन: ।। २.९१.७ ।।
rājñā ca bhagavan nityaṃ rājaputreṇa vā sadā | yatnata: pariharttavyā viṣayeṣu tapasvina: || 2.91.7 ||
वाजिमुख्या मनुष्याश्च मत्ताश्च वरवारणा: । प्रच्छाद्य भगवन् भूमिं महतीमनुयान्ति माम् ।। २.९१.८ ।।
vājimukhyā manuṣyāśca mattāśca varavāraṇā: | pracchādya bhagavan bhūmiṃ mahatīmanuyānti mām || 2.91.8 ||
ते वृक्षानुदकं भूमिमाश्रमेषूटजांस्तथा । न हिंस्युरिति तेनाहमेक एव समागत: ।। २.९१.९ ।।
te vṛkṣānudakaṃ bhūmimāśrameṣūṭajāṃstathā | na hiṃsyuriti tenāhameka eva samāgata: || 2.91.9 ||
आनीयतामित: सेनेत्याज्ञप्त: परमर्षिणा । ततस्तु चक्रे भरत: सेनाया: समुपागमम् ।। २.९१.१० ।।
ānīyatāmita: senetyājñapta: paramarṣiṇā | tatastu cakre bharata: senāyā: samupāgamam || 2.91.10 ||
अग्निशालां प्रविश्याथ पीत्वाप: परिमृज्य च । आतिथ्यस्य क्रियाहेतोर्विश्वकर्माणमाह्वयत् ।। २.९१.११ ।।
agniśālāṃ praviśyātha pītvāpa: parimṛjya ca | ātithyasya kriyāhetorviśvakarmāṇamāhvayat || 2.91.11 ||
आह्वये विश्वकर्माणमहं त्वष्टारमेव च । आतिथ्यं कर्तुमिच्छामि तत्र मे संविधीयताम् ।। २.९१.१२ ।।
āhvaye viśvakarmāṇamahaṃ tvaṣṭārameva ca | ātithyaṃ kartumicchāmi tatra me saṃvidhīyatām || 2.91.12 ||
आह्वये लोकपालांस्त्रीन् देवान् शक्रमुखांस्तथा । आतिथ्यं कर्तुमिच्छामि तत्र मे संविधीयताम् ।। २.९१.१३ ।।
āhvaye lokapālāṃstrīn devān śakramukhāṃstathā | ātithyaṃ kartumicchāmi tatra me saṃvidhīyatām || 2.91.13 ||
प्राक्स्रोतसश्च या नद्य: प्रत्यक्स्रोतस एव च । पृथिव्यामन्तरिक्षे च समायान्त्वद्य सर्वश: ।। २.९१.१४ ।।
prāksrotasaśca yā nadya: pratyaksrotasa eva ca | pṛthivyāmantarikṣe ca samāyāntvadya sarvaśa: || 2.91.14 ||
अन्या: स्रवन्तु मैरेयं सुरामन्या: सुनिष्ठिताम् । अपराश्चोदकं शीतमिक्षुकाण्डरसोपमम् ।। २.९१.१५ ।।
anyā: sravantu maireyaṃ surāmanyā: suniṣṭhitām | aparāścodakaṃ śītamikṣukāṇḍarasopamam || 2.91.15 ||
आह्वये देवगन्धर्वान् विश्वावसुहहाहुहून् । तथैवाप्सरसो देवीर्गन्धर्व्वीश्चापि सर्वश: ।। २.९१.१६ ।।
āhvaye devagandharvān viśvāvasuhahāhuhūn | tathaivāpsaraso devīrgandharvvīścāpi sarvaśa: || 2.91.16 ||
घृताचीमथ विश्वाचीं मिश्रकेशीमलम्बुसाम् । नागदन्तां च हेमां च हिमामद्रिकृतस्थलाम् ।। २.९१.१७ ।।
ghṛtācīmatha viśvācīṃ miśrakeśīmalambusām | nāgadantāṃ ca hemāṃ ca himāmadrikṛtasthalām || 2.91.17 ||
शक्रं याश्चोपतिष्ठन्ति ब्रह्माणं याश्च योषित: । सर्वास्तुम्बुरुणा सार्द्धमाह्वये सपरिच्छदा: ।। २.९१.१८ ।।
śakraṃ yāścopatiṣṭhanti brahmāṇaṃ yāśca yoṣita: | sarvāstumburuṇā sārddhamāhvaye saparicchadā: || 2.91.18 ||
वनं कुरुषु यद्दिव्यं वासोभूषणपत्ऺत्रवत् । दिव्यनारीफलं शश्वत्तत्कौबेरमिहैतु च ।। २.९१.१९ ।।
vanaṃ kuruṣu yaddivyaṃ vāsobhūṣaṇapatऺtravat | divyanārīphalaṃ śaśvattatkauberamihaitu ca || 2.91.19 ||
इह मे भगवान् सोमो विधत्तामन्नमुत्तमम् । भक्ष्यं भोज्यं च चोष्यं च लेह्यं च विविधं बहु ।। २.९१.२० ।।
iha me bhagavān somo vidhattāmannamuttamam | bhakṣyaṃ bhojyaṃ ca coṣyaṃ ca lehyaṃ ca vividhaṃ bahu || 2.91.20 ||
विचित्राणि च माल्यानि पादपप्रच्युतानि च । सुरादीनि च पेयानि मांसानि विविधानि च ।। २.९१.२१ ।।
vicitrāṇi ca mālyāni pādapapracyutāni ca | surādīni ca peyāni māṃsāni vividhāni ca || 2.91.21 ||
एवं समाधिना युक्तस्तेजसा ऽप्रतिमेन च । शीक्षास्वरसमायुक्तं तपसा चाब्रवीन्मुनि: ।। २.९१.२२ ।।
evaṃ samādhinā yuktastejasā 'pratimena ca | śīkṣāsvarasamāyuktaṃ tapasā cābravīnmuni: || 2.91.22 ||
मनसा ध्यायतस्तस्य प्राङ्मुखस्य कृताञ्जले: । आजग्मुस्तानि सर्वाणि दैवतानि पृथक्पृथक् ।। २.९१.२३ ।।
manasā dhyāyatastasya prāṅmukhasya kṛtāñjale: | ājagmustāni sarvāṇi daivatāni pṛthakpṛthak || 2.91.23 ||
मलयं दर्दुरं चैव तत: स्वेदनुदऽ ऽनिल: । उपस्पृश्य ववौ युक्त्या सुप्रियात्मा सुख: शिव: ।। २.९१.२४ ।।
malayaṃ darduraṃ caiva tata: svedanuda' 'nila: | upaspṛśya vavau yuktyā supriyātmā sukha: śiva: || 2.91.24 ||
ततोभ्यवर्तन्त घना दिव्या: कुसुमवृष्टय: । दिव्यदुन्दुभिघोषश्च दिक्षु सर्वासु शुश्रुवे ।। २.९१.२५ ।।
tatobhyavartanta ghanā divyā: kusumavṛṣṭaya: | divyadundubhighoṣaśca dikṣu sarvāsu śuśruve || 2.91.25 ||
प्रववुश्चोत्तमा वाताननृतुश्चाप्सरोगणा: । प्रजगुर्देवगन्धर्वा वीणा: प्रमुमुचु: स्वरान् ।। २.९१.२६ ।।
pravavuścottamā vātānanṛtuścāpsarogaṇā: | prajagurdevagandharvā vīṇā: pramumucu: svarān || 2.91.26 ||
स शब्दो द्यां च भूमिं च प्राणिनां श्रवणानि च । विवेशोऺच्चारित: श्लक्ष्ण: समो लयगुणान्वित: ।। २.९१.२७ ।।
sa śabdo dyāṃ ca bhūmiṃ ca prāṇināṃ śravaṇāni ca | viveśoऺccārita: ślakṣṇa: samo layaguṇānvita: || 2.91.27 ||
तस्मिन्नुपरते शब्दे दिव्ये श्रोतृ(त्र)सुखे नृणाम् । ददर्श भारतं सैन्यं विधानं विश्वकर्मण: ।। २.९१.२८ ।।
tasminnuparate śabde divye śrotṛ(tra)sukhe nṛṇām | dadarśa bhārataṃ sainyaṃ vidhānaṃ viśvakarmaṇa: || 2.91.28 ||
बभूव हि समा भूमि: समन्तात्पञ्चयोजना । शाद्वलैर्बहुभिश्छन्ना नीलवैडूर्य्यसन्निभै: ।। २.९१.२९ ।।
babhūva hi samā bhūmi: samantātpañcayojanā | śādvalairbahubhiśchannā nīlavaiḍūryyasannibhai: || 2.91.29 ||
तस्मिन् बिल्वा: कपित्थाश्च पनसा बीजपूरका: । आमलक्यो बभूवुश्च चूताश्च फलभूषणा: ।। २.९१.३० ।।
tasmin bilvā: kapitthāśca panasā bījapūrakā: | āmalakyo babhūvuśca cūtāśca phalabhūṣaṇā: || 2.91.30 ||
उत्तरेभ्य: कुरुभ्यश्च वनं दिव्योपभोगवत् । आजगाम नदी दिव्या तीजैर्बहुभिर्वृता ।। २.९१.३१ ।।
uttarebhya: kurubhyaśca vanaṃ divyopabhogavat | ājagāma nadī divyā tījairbahubhirvṛtā || 2.91.31 ||
चतु:शालानि शुभ्राणि शालाश्च गजवाजिनाम् । हर्म्यप्रासादसम्बाधास्तोरणानि शुभानि च ।। २.९१.३२ ।।
catu:śālāni śubhrāṇi śālāśca gajavājinām | harmyaprāsādasambādhāstoraṇāni śubhāni ca || 2.91.32 ||
सितमेघनिभं चापि राजवेश्मसु तोरणम् । दिव्यमाल्यकृताकारं दिव्यगन्धसमुक्षितम् ।। २.९१.३३ ।।
sitameghanibhaṃ cāpi rājaveśmasu toraṇam | divyamālyakṛtākāraṃ divyagandhasamukṣitam || 2.91.33 ||
चतुरश्रमसम्बाधं शयनासनयानवत् । दिव्यै: सर्वरसैर्युक्तं दिव्यभोजनवस्त्रवत् । उपकल्पितसर्वान्नं धौतनिर्मलभाजनम् ।। २.९१.३४ ।।
caturaśramasambādhaṃ śayanāsanayānavat | divyai: sarvarasairyuktaṃ divyabhojanavastravat | upakalpitasarvānnaṃ dhautanirmalabhājanam || 2.91.34 ||
क्लृप्तसर्वासनं श्रीमत् स्वास्तीर्णशयनोत्तमम् । प्रविवेश महाबाहुरनुज्ञातो महर्षिणा । वेश्म तद्रत्नसम्पूर्णं भरत: केकयीसुत: ।। २.९१.३५ ।।
klṛptasarvāsanaṃ śrīmat svāstīrṇaśayanottamam | praviveśa mahābāhuranujñāto maharṣiṇā | veśma tadratnasampūrṇaṃ bharata: kekayīsuta: || 2.91.35 ||
अनुजग्मुश्च तं सर्वे मन्त्रिण: सपुरोहिता: । बभूवुश्च मुदा युक्ता दृष्ट्वा तं वेश्मसंविधिम् ।। २.९१.३६ ।।
anujagmuśca taṃ sarve mantriṇa: sapurohitā: | babhūvuśca mudā yuktā dṛṣṭvā taṃ veśmasaṃvidhim || 2.91.36 ||
तत्र राजासनं दिव्यं व्यजनं छत्रमेव च । भरतो मन्त्रिभि: सार्द्धमभ्यवर्त्तत राजवत् ।। २.९१.३७ ।।
tatra rājāsanaṃ divyaṃ vyajanaṃ chatrameva ca | bharato mantribhi: sārddhamabhyavarttata rājavat || 2.91.37 ||
आसनं पूजयामास रामायाभिप्रणम्य च । वालव्यजनमादाय न्यषीदत् सचिवासने ।। २.९१.३८ ।।
āsanaṃ pūjayāmāsa rāmāyābhipraṇamya ca | vālavyajanamādāya nyaṣīdat sacivāsane || 2.91.38 ||
आनुपूर्व्यानिषेदुश्च सर्वे मन्त्रिपुरोहिता: । तत: सेनापति: पश्चात् प्रशास्ता च निषेदतु: ।। २.९१.३९ ।।
ānupūrvyāniṣeduśca sarve mantripurohitā: | tata: senāpati: paścāt praśāstā ca niṣedatu: || 2.91.39 ||
ततस्तत्र मुहूर्त्तेन नद्य: पायसकर्दमा: । उपातिष्ठन्त भरतं भरद्वाजस्य शासनात् ।। २.९१.४० ।।
tatastatra muhūrttena nadya: pāyasakardamā: | upātiṣṭhanta bharataṃ bharadvājasya śāsanāt || 2.91.40 ||
तासामुभयत:कूलं पाण्डुमृत्तिकलेपना: । रम्याश्चावसथा दिव्या ब्रह्मणस्तु प्रसादजा: ।। २.९१.४१ ।।
tāsāmubhayata:kūlaṃ pāṇḍumṛttikalepanā: | ramyāścāvasathā divyā brahmaṇastu prasādajā: || 2.91.41 ||
तेनैव च मुहूर्त्तेन दिव्याभरणभूषिता: । आगुर्विंशतिसाहस्रा ब्रह्मणा प्रहिता: स्त्रिय: ।। २.९१.४२ ।।
tenaiva ca muhūrttena divyābharaṇabhūṣitā: | āgurviṃśatisāhasrā brahmaṇā prahitā: striya: || 2.91.42 ||
सुवर्णमणिमुक्तेन प्रवालेन च शोभिता: । आगुर्विंशतिसाहस्रा: कुबेरप्रहिता: स्त्रिय: ।। २.९१.४३ ।।
suvarṇamaṇimuktena pravālena ca śobhitā: | āgurviṃśatisāhasrā: kuberaprahitā: striya: || 2.91.43 ||
याभिर्गृहीतपुरुष: सोन्माद इव लक्ष्यते । आगुर्विंशतिसाहस्रा नन्दनादप्सरोगणा: ।। २.९१.४४ ।।
yābhirgṛhītapuruṣa: sonmāda iva lakṣyate | āgurviṃśatisāhasrā nandanādapsarogaṇā: || 2.91.44 ||
नारदस्तुम्बुरुर्गोप: प्रवरा: सूर्य्यवर्चस: । एते गन्धर्वराजानो भरतस्याग्रतो जगु: ।। २.९१.४५ ।।
nāradastumbururgopa: pravarā: sūryyavarcasa: | ete gandharvarājāno bharatasyāgrato jagu: || 2.91.45 ||
अलम्बुसा मिश्रकेशी पुण्डरीकाथ वामना । उपानृत्यंस्तु भरत भरद्वाजस्य शासनात् ।। २.९१.४६ ।।
alambusā miśrakeśī puṇḍarīkātha vāmanā | upānṛtyaṃstu bharata bharadvājasya śāsanāt || 2.91.46 ||
यानि माल्यानि देवेषु यानि चैत्ररथे वने । प्रयागे तान्यदृश्यन्त भरद्वाजस्य तेजसा ।। २.९१.४७ ।।
yāni mālyāni deveṣu yāni caitrarathe vane | prayāge tānyadṛśyanta bharadvājasya tejasā || 2.91.47 ||
बिल्वा मार्दङ्गिका आसन् शम्याग्राहा विभीतका: । अश्वत्थानर्त्तकाश्चासन् भरद्वाजस्य शासनात् ।। २.९१.४८ ।।
bilvā mārdaṅgikā āsan śamyāgrāhā vibhītakā: | aśvatthānarttakāścāsan bharadvājasya śāsanāt || 2.91.48 ||
तत: सरलतालाश्च तिलका नक्तमालका: । प्रहृष्टास्तत्र सम्पेतु: कुब्जा भूत्वाथ वामना: ।। २.९१.४९ ।।
tata: saralatālāśca tilakā naktamālakā: | prahṛṣṭāstatra sampetu: kubjā bhūtvātha vāmanā: || 2.91.49 ||
शिंशुपामलकीजम्ब्वो याश्चान्या: काननेषु ता: । मालती मल्लिका जातिर्याश्चान्या: कानने लता: ।। २.९१.५० ।।
śiṃśupāmalakījambvo yāścānyā: kānaneṣu tā: | mālatī mallikā jātiryāścānyā: kānane latā: || 2.91.50 ||
प्रमदाविग्रहं कृत्वा भरद्वाजाश्रमे ऽवदन् । सुरा: सुरापा: पिबत पायसं च बुभुक्षिता: । मांसानि च सुमेध्यानि भक्ष्यन्तां यावदिच्छथ ।। २.९१.५१ ।।
pramadāvigrahaṃ kṛtvā bharadvājāśrame 'vadan | surā: surāpā: pibata pāyasaṃ ca bubhukṣitā: | māṃsāni ca sumedhyāni bhakṣyantāṃ yāvadicchatha || 2.91.51 ||
उच्छाद्य स्नापयन्ति स्म नदीतीरेषु वल्गुषु । अप्येकमेकं पुरुषं प्रमदा: सप्त चाष्ट च ।। २.९१.५२ ।।
ucchādya snāpayanti sma nadītīreṣu valguṣu | apyekamekaṃ puruṣaṃ pramadā: sapta cāṣṭa ca || 2.91.52 ||
संवाहन्त्य: समापेतुर्नार्यो रुचिरलोचना: । परिमृज्य तथान्योन्यं पाययन्ति वराङ्गना: ।। २.९१.५३ ।।
saṃvāhantya: samāpeturnāryo ruciralocanā: | parimṛjya tathānyonyaṃ pāyayanti varāṅganā: || 2.91.53 ||
हयान् गजान् खरानुष्ट्रांस्तथैव सुरभे: सुतान् । अभोजयन् वाहनपास्तेषां भोज्यं यथाविधि ।। २.९१.५४ ।।
hayān gajān kharānuṣṭrāṃstathaiva surabhe: sutān | abhojayan vāhanapāsteṣāṃ bhojyaṃ yathāvidhi || 2.91.54 ||
इक्षूंश्च मधुलाजांश्च भोजयन्ति स्म वाहनान् । इक्ष्वाकुवरयोधानां चोदयन्तो महाबला: ।। २.९१.५५ ।।
ikṣūṃśca madhulājāṃśca bhojayanti sma vāhanān | ikṣvākuvarayodhānāṃ codayanto mahābalā: || 2.91.55 ||
नाश्वबन्धो ऽश्वमाजानान्न गजं कुञ्जरग्रह: । मत्तप्रमत्तमुदिता नमू: सा तत्र सम्बभौ ।। २.९१.५६ ।।
nāśvabandho 'śvamājānānna gajaṃ kuñjaragraha: | mattapramattamuditā namū: sā tatra sambabhau || 2.91.56 ||
तर्पिता: सर्वकामैस्ते रक्तचन्दनरूषिता: । अप्सरोगणसंयुक्ता: सैन्या वाचमुदैरयन् ।। २.९१.५७ ।।
tarpitā: sarvakāmaiste raktacandanarūṣitā: | apsarogaṇasaṃyuktā: sainyā vācamudairayan || 2.91.57 ||
नैवायोध्यां गमिष्यामो न गमिष्याम दण्डकान् । कुशलं भरतस्यास्तु रामस्यास्तु तथा सुखम् ।। २.९१.५८ ।।
naivāyodhyāṃ gamiṣyāmo na gamiṣyāma daṇḍakān | kuśalaṃ bharatasyāstu rāmasyāstu tathā sukham || 2.91.58 ||
इति पादातयोधाश्च हस्त्यश्वारोह बन्धका: । अनाथास्तं विधिं लब्ध्वा वाचमेतामुदैरयन् ।। २.९१.५९ ।।
iti pādātayodhāśca hastyaśvāroha bandhakā: | anāthāstaṃ vidhiṃ labdhvā vācametāmudairayan || 2.91.59 ||
सम्प्रहृष्टा विनेदुस्ते नरास्तत्र सहस्रश: । भरतस्यानुयातार: स्वर्गोयमिति चाब्रुवन् ।। २.९१.६० ।।
samprahṛṣṭā vineduste narāstatra sahasraśa: | bharatasyānuyātāra: svargoyamiti cābruvan || 2.91.60 ||
नृत्यन्ति स्म हसन्ति स्म गायन्ति स्म च सैनिका: । समन्तात् परिधावन्ति माल्योपेता: सहस्रश: ।। २.९१.६१ ।।
nṛtyanti sma hasanti sma gāyanti sma ca sainikā: | samantāt paridhāvanti mālyopetā: sahasraśa: || 2.91.61 ||
ततो भुक्तवतां तेषां तदन्नममृतोपमम् । दिव्यानुद्वीक्ष्य भक्ष्यांस्तानभवद्भक्षणे मति: ।। २.९१.६२ ।।
tato bhuktavatāṃ teṣāṃ tadannamamṛtopamam | divyānudvīkṣya bhakṣyāṃstānabhavadbhakṣaṇe mati: || 2.91.62 ||
प्रेष्याश्चेष्ट्यश्च वध्वश्च बलस्थाश्च सहस्रश: । बभूवुस्ऺते भृशं दृप्ता: सर्वे चाहतवासस: ।। २.९१.६३ ।।
preṣyāśceṣṭyaśca vadhvaśca balasthāśca sahasraśa: | babhūvusऺte bhṛśaṃ dṛptā: sarve cāhatavāsasa: || 2.91.63 ||
कुञ्जराश्च खरोष्ट्राश्च गोश्वाश्च मृगपक्षिण: । बभूवु: सुभृतास्तत्र नान्यो ह्यन्यमकल्पयत् ।। २.९१.६४ ।।
kuñjarāśca kharoṣṭrāśca gośvāśca mṛgapakṣiṇa: | babhūvu: subhṛtāstatra nānyo hyanyamakalpayat || 2.91.64 ||
नाशुक्लवासास्तत्रासीत् क्षुधितो मलिनो ऽपि वा । रजसा ध्वस्तकेशो वा नर: कश्चिददृश्यत ।। २.९१.६५ ।।
nāśuklavāsāstatrāsīt kṣudhito malino 'pi vā | rajasā dhvastakeśo vā nara: kaścidadṛśyata || 2.91.65 ||
आजैश्चापि च वाराहैर्निष्ठानवरसञ्चयै: । फलनिर्यूहसंसिद्धै: सूपैर्गन्धरसान्वितै: ।। २.९१.६६ ।।
ājaiścāpi ca vārāhairniṣṭhānavarasañcayai: | phalaniryūhasaṃsiddhai: sūpairgandharasānvitai: || 2.91.66 ||
पुष्पध्वजवती: पूर्णा: शुक्लस्यान्नस्य चाभित: । ददृशुर्विस्मितास्तत्र नरा लौही: सहस्रश: ।। २.९१.६७ ।।
puṣpadhvajavatī: pūrṇā: śuklasyānnasya cābhita: | dadṛśurvismitāstatra narā lauhī: sahasraśa: || 2.91.67 ||
बभूवुर्वनपार्श्वेषु कूपा: पायसकर्दमा: । ताश्च कामदुघा गावो द्रुमाश्चासन् मधुस्रुत: ।। २.९१.६८ ।।
babhūvurvanapārśveṣu kūpā: pāyasakardamā: | tāśca kāmadughā gāvo drumāścāsan madhusruta: || 2.91.68 ||
वाप्यो मैरेयपूर्णाश्च मृष्टमांसचयैर्वृता: । प्रतप्तपिठरैश्चापि मार्गमायूरकौक्कुटै: ।। २.९१.६९ ।।
vāpyo maireyapūrṇāśca mṛṣṭamāṃsacayairvṛtā: | prataptapiṭharaiścāpi mārgamāyūrakaukkuṭai: || 2.91.69 ||
पात्रीणां च सहस्राणि स्थालीनां नियुतानि च । न्यर्बुदानि च पात्राणि शातकुम्भमयानि च ।। २.९१.७० ।।
pātrīṇāṃ ca sahasrāṇi sthālīnāṃ niyutāni ca | nyarbudāni ca pātrāṇi śātakumbhamayāni ca || 2.91.70 ||
स्थाल्य: कुम्भ्य: करम्भ्यश्च दधिपूर्णा: सुसंस्कृता: । यौवनस्थस्य गौरस्य कपित्थस्य सुगन्धिन: ।। २.९१.७१ ।।
sthālya: kumbhya: karambhyaśca dadhipūrṇā: susaṃskṛtā: | yauvanasthasya gaurasya kapitthasya sugandhina: || 2.91.71 ||
ह्रदा: पूर्णा रसालस्य दघ्न: श्वेतस्य चापरे । बभूवु: पायसस्यान्ये शर्करायाश्च सञ्चया: ।। २.९१.७२ ।।
hradā: pūrṇā rasālasya daghna: śvetasya cāpare | babhūvu: pāyasasyānye śarkarāyāśca sañcayā: || 2.91.72 ||
कल्कांश्चूर्णकषायांश्च स्नानानि विविधानि च । ददृशुर्भाजनस्थानि तीर्थेषु सरितां नरा: ।। २.९१.७३ ।।
kalkāṃścūrṇakaṣāyāṃśca snānāni vividhāni ca | dadṛśurbhājanasthāni tīrtheṣu saritāṃ narā: || 2.91.73 ||
शुक्लानंशुमतश्चापि दन्तधावनसञ्चयान् । शुक्लांश्चन्दनकल्कांश्च समुद्गेष्ववतिष्ठत: ।। २.९१.७४ ।।
śuklānaṃśumataścāpi dantadhāvanasañcayān | śuklāṃścandanakalkāṃśca samudgeṣvavatiṣṭhata: || 2.91.74 ||
दर्पणान् परिमृष्टांश्च वाससां चापि सञ्चयान् । पादुकोपानहश्चैव युग्मानि च सहस्रश: ।। २.९१.७५ ।।
darpaṇān parimṛṣṭāṃśca vāsasāṃ cāpi sañcayān | pādukopānahaścaiva yugmāni ca sahasraśa: || 2.91.75 ||
आञ्जनी: कङ्कतान् कूर्चान् शस्त्राणि च धनूंषि च । मर्मत्राणानि चित्राणि शयनान्यासनानि च ।। २.९१.७६ ।।
āñjanī: kaṅkatān kūrcān śastrāṇi ca dhanūṃṣi ca | marmatrāṇāni citrāṇi śayanānyāsanāni ca || 2.91.76 ||
प्रतिपानह्रदान् पूर्णान् खरोष्ट्रगजवाजिनाम् । अवगाह्य सुतीर्थांश्च ह्रदान् सोत्पलपुष्करान् ।। २.९१.७७ ।।
pratipānahradān pūrṇān kharoṣṭragajavājinām | avagāhya sutīrthāṃśca hradān sotpalapuṣkarān || 2.91.77 ||
आकाशवर्णप्रतिमान् स्वच्छतोयान् सुखप्लवान् । नीलवैडूर्य्यवर्णांश्च मृदून् यवससञ्चयान् ।। २.९१.७८ ।।
ākāśavarṇapratimān svacchatoyān sukhaplavān | nīlavaiḍūryyavarṇāṃśca mṛdūn yavasasañcayān || 2.91.78 ||
निर्वापार्थान् पशूनां ते ददृशुस्तत्र सर्वश: ।। २.९१.७९ ।।
nirvāpārthān paśūnāṃ te dadṛśustatra sarvaśa: || 2.91.79 ||
व्यस्मयन्त मनुष्यास्ते स्वप्नकल्पं तदद्भुतम् । दृष्ट्वातिथ्यं कृतं तादृक् भरतस्य महर्षिणा ।। २.९१.८० ।।
vyasmayanta manuṣyāste svapnakalpaṃ tadadbhutam | dṛṣṭvātithyaṃ kṛtaṃ tādṛk bharatasya maharṣiṇā || 2.91.80 ||
इत्येवं रममाणानां देवानामिव नन्दने । भरद्वाजाश्रमे रम्ये सा रात्रिर्व्यत्यवर्त्तत ।। २.९१.८१ ।।
ityevaṃ ramamāṇānāṃ devānāmiva nandane | bharadvājāśrame ramye sā rātrirvyatyavarttata || 2.91.81 ||
प्रतिजग्मुश्च ता नद्यो गन्धर्वाश्च यथागतम् । भरद्वाजमनुज्ञाप्य ताश्च सर्वा वराङ्गना: ।। २.९१.८२ ।।
pratijagmuśca tā nadyo gandharvāśca yathāgatam | bharadvājamanujñāpya tāśca sarvā varāṅganā: || 2.91.82 ||
तथैव मत्ता मदिरोत्कटा नरास्तथैव दिव्यागुरुचन्दनोक्षिता: । तथैव दिव्या विविधा: स्रगुत्तमा: पृथक् प्रकीर्णा मनुजै: प्रमर्दिता: ।। २.९१.८३ ।।
tathaiva mattā madirotkaṭā narāstathaiva divyāgurucandanokṣitā: | tathaiva divyā vividhā: sraguttamā: pṛthak prakīrṇā manujai: pramarditā: || 2.91.83 ||
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमदयोध्याकाण्डे एकनवतितम: सर्ग: ।। ९१ ।।
ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe vālmīkīye ādikāvye śrīmadayodhyākāṇḍe ekanavatitama: sarga: || 91 ||
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
