ततो रावणनीतायाः सीतायाः शत्रुकर्शनः । इयेष पदमन्वेष्टुं चारणाचरिते पथि ।। १ ।।
tato ravananitayah sitayah satrukarsanah | iyesa padamanvestum caranacarite pathi || 1 ||
दुष्करं निष्पतिदन्दर॑ चिकीर्षन्करम वानरः । समुद्रशचिरोग्रीवो ग्वापतिरिवाऽऽवभौ ।। २ ।।
duskaram nispatidandara॑ cikirsankarama vanarah | samudrasacirogrivo gvapatiriva''vabhau || 2 ||
अथ वैदूर्यवर्णेषु शाद्वलेषु महाबलः । धीरः सलिलकल्पेषु विचचार यथासुखम् ।। ३ ।।
atha vaiduryavarnesu sadvalesu mahabalah | dhirah salilakalpesu vicacara yathasukham || 3 ||
द्विजान्वित्रासयन्धीमानुरसा पादपान्हरन् । मृगांश्च सुबहून्निघ्नन्प्रवृद्ध इव केसरी ।। ४ ।।
dvijanvitrasayandhimanurasa padapanharan | mrgamsca subahunnighnanpravrddha iva kesari || 4 ||
नीललोहितमाञ्जिष्ठपद्मवर्णैः सितासितैः । स्वभावविहितैश्चित्रैर्धातुभिः समलङ्कृतम् ।। ५ ।।
nilalohitamanjisthapadmavarnaih sitasitaih | svabhavavihitaiscitrairdhatubhih samalaṅkrtam || 5 ||
कामरूपिभिराविष्टमभीक्ष्णं सपरिच्छदैः । यक्षकिंनरगन्धर्वैर्देवकल्पैश्च पन्नगैः ।। ६ ।।
kamarupibhiravistamabhiksnam saparicchadaih | yaksakimnaragandharvair devakalpaisca pannagaih || 6 ||
स तस्य गिरिवर्यस्य तले नागवरायुते । तिष्ठन्कपिवरस्तत्र ह्रदे नाग इवाबभौ ।। ७ ।।
sa tasya girivaryasya tale nagavarayute | tisthankapivarastatra hrade naga ivababhau || 7 ||
स सूर्याय महेन्द्राय पवनाय स्वयम्भुवे । भूतेभ्यश्चाञ्जलिं कृत्वा चकार गमने मतिम् ।। ८ ।।
sa suryaya mahendraya pavanaya svayambhuve | bhutebhyascanjalim krtva cakara gamane matim || 8 ||
अञ्जलिं प्राङ्मुखः कुर्वन्पवनायात्मयोनये । ततो हि ववृधे गन्तुं दक्षिणो दक्षिणां दिशम् ।। ९ ।।
anjalim praṅmukhah kurvanpavanayatmayonaye | tato hi vavrdhe gantum daksino daksinam disam || 9 ||
प्लवङ्गप्रवरैर्दृष्टः प्लवने कृतनिश्चयः । ववृधे रामवृद्ध्यर्थं समुद्र इव पर्वसु ।। १० ।।
plavaṅgapravarairdrstah plavane krtaniscayah | vavrdhe ramavrddhyartham samudra iva parvasu || 10 ||
निष्प्रमाण शरीरः सँल्लिलङ्घयिषुरर्णवम् । बाहुभ्यां पीडयामास चरणाभ्यां च पर्वतम् ।। ११ ।।
nispramana sarirah saँllilaṅghayisurarnavam | bahubhyam pidayamasa caranabhyam ca parvatam || 11 ||
स चचालाचलाश्चारु मुहूर्तं कपिपीडितः । तरूणां पुष्पिताग्राणां सर्वं पुष्पमशातयत् ।। १२ ।।
sa cacalacalascaru muhurtam kapipiditah | tarunam puspitagranam sarvam puspamasatayat || 12 ||
तेन पादपमुक्तेन पुष्पौघेण सुगन्धिना । सर्वतः संवृतः शैलो बभौ पुष्पमयो यथा ।। १३ ।।
tena padapamuktena puspaughena sugandhina | sarvatah samvrtah sailo babhau puspamayo yatha || 13 ||
तेन चोत्तमवीर्येण पीड्यमानः स पर्वतः । सलिलं सम्प्रसुस्राव मदं मत्त इव द्विपः ।। १४ ।।
tena cottamaviryena pidyamanah sa parvatah | salilam samprasusrava madam matta iva dvipah || 14 ||
पीड्यमानस्तु बलिना महेन्द्रस्तेन पर्वतः । रीतिर्निर्वर्तयामास काञ्चनाञ्जनराजतीः ।। १५ ।।
pidyamanastu balina mahendrastena parvatah | ritirnirvartayamasa kancananjanarajatih || 15 ||
मुमोच च शिलाः शैलो विशालाः समनःशिलाः । मध्यमेनाचिषा जषटो धूमराजीरिवानरः ।। १६ ।।
mumoca ca silah sailo visalah samanahsilah | madhyamenacisa jasato dhumarajirivanarah || 16 ||
गिरिणा पीड्यमानेन पीड्यमानानि सर्वशः । गुहाविष्टानि भूतानि विनेदुर्विकृतैः स्वरैः ।। १७ ।।
girina pidyamanena pidyamanani sarvasah | guhavistani bhutani vinedurvikrtaih svaraih || 17 ||
स महासत्त्वसंनादः शैलपीडानिमित्तजः । पृथिवीं पूरयामास दिशश्चोपवनानि च ।। १८ ।।
sa mahasattvasamnadah sailapidanimittajah | prthivim purayamasa disascopavanani ca || 18 ||
शिरोभिः पृथुभिः सर्पा व्यक्तस्वस्तिकलक्षणैः । वमन्तः पावकं घोरं ददंशुर्दशनैः शिलाः ।। १९ ।।
sirobhih prthubhih sarpa vyaktasvastikalaksanaih | vamantah pavakam ghoram dadamsurdasanaih silah || 19 ||
तास्तदा सविषैर्दष्टाः कुपितैस्तैर्महाशिलाः । जज्वलुः पावकोद्दीप्ता विभिदुश्च सहस्रधा ।। २० ।।
tastada savisairdastah kupitaistairmahasilah | jajvaluh pavakoddipta vibhidusca sahasradha || 20 ||
यानि चौषधजालानि तस्मिञ्जातानि पर्वते । विषघ्नान्यपि नागानां न शेकुः शमितुं विषम् ।। २१ ।।
yani causadhajalani tasminjatani parvate | visaghnanyapi naganam na sekuh samitum visam || 21 ||
भिद्यतेऽयं गिरिर्भूतैरिति मत्वा तपस्विनः । त्रस्ता विद्याधरास्तस्मादुत्पेतुः स्त्रीगणैः सह ।। २२ ।।
bhidyate'yam girirbhutairiti matva tapasvinah | trasta vidyadharastasmadutpetuh striganaih saha || 22 ||
पानभूमिगतं हित्वा हैममासनभाजनम् । पात्राणि च महार्हाणि करकांश्च हिरण्मयान् ।। २३ ।।
panabhumigatam hitva haimamasanabhajanam | patrani ca maharhani karakamsca hiranmayan || 23 ||
लेह्यानुच्चावचान्भक्ष्यान्मांसानि विविधानि च । आर्षभाणि च चर्माणि खड्गांश्च कनकत्सरून् ।। २४ ।।
lehyanuccavacan bhaksyanmamsani vividhani ca | arsabhani ca carmani khadgamsca kanakatsarun || 24 ||
कृतकण्ठगुणाः क्षीबा रक्तमाल्यानुलेपनाः । रक्ताक्षाः पुष्कराक्षाश्च गगनं प्रतिपेदिरे ।। २५ ।।
krtakanthagunah ksiba raktamalyanulepanah | raktaksah puskaraksasca gaganam pratipedire || 25 ||
हारनूपुरकेयूर पारिहार्य धराः स्त्रियः । विस्मिताः सस्मितास्तस्थुराकाशे रमणैः सह ।। २६ ।।
haranupurakeyura pariharya dharah striyah | vismitah sasmitastasthurakase ramanaih saha || 26 ||
दर्शयन्तो महाविद्यां विद्याधरमहर्षयः । सहितास्तस्थुराकाशे वीक्षां चक्रुश् च पर्वतम् ।। २७ ।।
darsayanto mahavidyam vidyadharamaharsayah | sahitastasthurakase viksam cakrus ca parvatam || 27 ||
शुश्रुवुश्च तदा शब्दमृषीणां भावितात्मनाम् । चारणानां च सिद्धानां स्थितानां विमलेऽम्बरे ।। २८ ।।
susruvusca tada sabdamrsinam bhavitatmanam | carananam ca siddhanam sthitanam vimale'mbare || 28 ||
एष पर्वतसङ्काशो हनूमान्मारुतात्मजः । तितीर्षति महावेगं समुद्रं मकरालयम् ।। २९ ।।
esa parvatasaṅkaso hanumanmarutatmajah | titirsati mahavegam samudram makaralayam || 29 ||
रामार्थं वानरार्थं च चिकीर्षन्कर्म दुष्करम् । समुद्रस्य परं पारं दुष्प्रापं प्राप्तुमिच्छति ।। ३० ।।
ramartham vanarartham ca cikirsankarma duskaram | samudrasya param param dusprapam praptumicchati || 30 ||
इति विद्याधराः श्रुत्वा वचस्तेषां महात्मनाम् । तमपमेयं ददृशुः पर्वते वानरर्षभम् ।। ३१ ।।
iti vidyadharah srutva vacastesam mahatmanam | tamapameyam dadrsuh parvate vanararsabham || 31 ||
दुधुवे च स रोमाणि चकम्पे चाचलोपमः । ननाद च महानादं सुमहानिव तोयदः ।। ३२ ।।
dudhuve ca sa romani cakampe cacalopamah | nanada ca mahanadam sumahaniva toyadah || 32 ||
आनुपूर्व्याच्च वृत्तं च लाङ्गूलं रोमभिश् चितम् । उत्पतिष्यन्विचिक्षेप पक्षिराज इवोरगम् ।। ३३ ।।
anupurvyacca vrttam ca laṅgulam romabhis citam | utpatisyanviciksepa paksiraja ivoragam || 33 ||
तस्य लाङ्गूलमाविद्धमतिवेगस्य पृष्ठतः । ददृशे गरुडेनेव ह्रियमाणो महोरगः ।। ३४ ।।
tasya laṅgulamaviddhamativegasya prsthatah | dadrse garudeneva hriyamano mahoragah || 34 ||
बाहू संस्तम्भयामास महापरिघसंनिभौ । ससाद च कपिः कट्यां चरणौ सञ्चुकोप च ।। ३५ ।।
bahu samstambhayamasa mahaparighasamnibhau | sasada ca kapih katyam caranau sancukopa ca || 35 ||
संहृत्य च भुजौ श्रीमांस्तथैव च शिरोधराम् । तेजः सत्त्वं तथा वीर्यमाविवेश स वीर्यवान् ।। ३६ ।।
samhrtya ca bhujau srimamstathaiva ca sirodharam | tejah sattvam tatha viryamavivesa sa viryavan || 36 ||
मार्गमालोकयन् दूरादूर्ध्वप्रणिहितेक्षणः । रुरोध हृदये प्राणानाकाशमवलोकयन् ।। ३७ ।।
margamalokayan duradurdhvapranihiteksanah | rurodha hrdaye prananakasamavalokayan || 37 ||
पद्भ्यां दृढमवस्थानं कृत्वा स कपिकुञ्जरः । निकुञ्च्य कर्णौ हनुमानुत्पतिष्यन्महाबलः ।। वानरान्वानरश्रेष्ठ इदं वचनमब्रवीत् ।। ३८ ।।
padbhyam drdhamavasthanam krtva sa kapikunjarah | nikuncya karnau hanumanutpatisyanmahabalah || vanaranvanarasrestha idam vacanamabravit || 38 ||
यथा राघवनिर्मुक्तः शरः श्वसनविक्रमः । गच्छेत्तद्वद्गमिष्यामि लङ्कां रावणपालिताम् ।। ३९ ।।
yatha raghavanirmuktah sarah svasanavikramah | gacchettadvadgamisyami laṅkam ravanapalitam || 39 ||
न हि द्रक्ष्यामि यदि तां लङ्कायां जनकात्मजाम् । अनेनैव हि वेगेन गमिष्यामि सुरालयम् ।। ४० ।।
na hi draksyami yadi tam laṅkayam janakatmajam | anenaiva hi vegena gamisyami suralayam || 40 ||
यदि वा त्रिदिवे सीतां न द्रक्ष्यामि कृतश्रमः । बद्ध्वा राक्षसराजानमानयिष्यामि रावणम् ।। ४१ ।।
yadi va tridive sitam na draksyami krtasramah | baddhva raksasarajanamanayisyami ravanam || 41 ||
सर्वथा कृतकार्योऽहमेष्यामि सह सीतया । आनयिष्यामि वा लङ्कां समुत्पाट्य सरावणाम् ।। ४२ ।।
sarvatha krtakaryo'hamesyami saha sitaya | anayisyami va laṅkam samutpatya saravanam || 42 ||
एवमुक्त्वा तु हनुमान्वानरान्वानरोत्तमः ।। ४३ ।। । उत्पपाताथ वेगेन वेगवानविचारयन् ।। सुपर्णमिव चात्मानं मेने स कपिकुञ्जरः ।। ४४ ।।
evamuktva tu hanumanvanaranvanarottamah || 43 || | utpapatatha vegena vegavanavicarayan || suparnamiva catmanam mene sa kapikunjarah || 44 ||
समुत्पतति तस्मिंस्तु वेगात्ते नगरोहिणः । संहृत्य विटपान्सर्वान्समुत्पेतुः समन्ततः ।। ४५ ।।
samutpatati tasmimstu vegatte nagarohinah | samhrtya vitapansarvansamutpetuh samantatah || 45 ||
स मत्तकोयष्टिभकान् पादपान्पुष्पशालिनः । उद्वहन्नूरुवेगेन जगाम विमलेऽम्बरे ।। ४६ ।।
sa mattakoyastibhakan padapanpuspasalinah | udvahannuruvegena jagama vimale'mbare || 46 ||
ऊरुवेगोद्धता वृक्षा मुहूर्तं कपिमन्वयुः । प्रस्थितं दीर्घमध्वानं स्वबन्धुमिव बान्धवाः ।। ४७ ।।
uruvegoddhata vrksa muhurtam kapimanvayuh | prasthitam dirghamadhvanam svabandhumiva bandhavah || 47 ||
तमूरुवेगोन्मथिताः सालाश्चान्ये नगोत्तमाः । अनुजग्मुर्हनूमन्तं सैन्या इव महीपतिम् ।। ४८ ।।
tamuruvegonmathitah salascanye nagottamah | anujagmurhanumantam sainya iva mahipatim || 48 ||
सुपुष्पिताग्रैर्बहुभिः पादपैरन्वितः कपिः । हनुमान्पर्वताकारो बभूवाद्भुतदर्शनः ।। ४९ ।।
supuspitagrairbahubhih padapairanvitah kapih | hanumanparvatakaro babhuvadbhutadarsanah || 49 ||
सारवन्तोऽथ ये वृक्षा न्यमज्जँल्लवणाम्भसि । भयादिव महेन्द्रस्य पर्वता वरुणालये ।। ५० ।।
saravanto'tha ye vrksa nyamajjaँllavanambhasi | bhayadiva mahendrasya parvata varunalaye || 50 ||
स नानाकुसुमैः कीर्णः कपिः साङ्कुरकोरकैः । शुशुभे मेघसङ्काशः खद्योतैरिव पर्वतः ।। ५१ ।।
sa nanakusumaih kirnah kapih saṅkurakorakaih | susubhe meghasaṅkasah khadyotairiva parvatah || 51 ||
विमुक्तास्तस्य वेगेन मुक्त्वा पुष्पाणि ते द्रुमाः । अवशीर्यन्त सलिले निवृत्ताः सुहृदो यथा ।। ५२ ।।
vimuktastasya vegena muktva puspani te drumah | avasiryanta salile nivrttah suhrdo yatha || 52 ||
लघुत्वेनोपपन्नं तद्विचित्रं सागरेऽपतत् । द्रुमाणां विविधं पुष्पं कपिवायुसमीरितम् ।। ताराचितमिवाकाशं प्रबभौ स महार्णवः ।। । ५३ ।।
laghutvenopapannam tadvicitram sagare'patat | drumanam vividham puspam kapivayusamiritam || taracitamivakasam prababhau sa maharnavah || | 53 ||
पुष्पौघेणानुबद्धेन नानावर्णेन वानरः । बभौ मेघ इवोद्यन्वै विद्युद्गणविभूषितः ।। ५४ ।।
puspaughenanubaddhena nanavarnena vanarah | babhau megha ivodyanvai vidyudganavibhusitah || 54 ||
तस्य वेगसमुद्भूतैः पुष्पैस्तोयमदृश्यत । ताराभिरव रामाभिरुदिताभिरिवाम्बरम् ।। ५५ ।।
tasya vegasamudbhutaih puspaistoyamadrsyata | tarabhirabhi ramabhiruditabhirivambaram || 55 ||
तस्याम्बरगतौ बाहू ददृशाते प्रसारितौ । पर्वताग्राद्विनिष्क्रान्तौ पञ्चास्याविव पन्नगौ ।। ५६ ।।
tasyambaragatau bahu dadrsate prasaritau | parvatagradviniskrantau pancasyaviva pannagau || 56 ||
पिबन्निव बभौ चापि सोर्मिजालं महार्णवम् । पिपासुरिव चाकाशं ददृशे स महाकपिः ।। ५७ ।।
pibanniva babhau capi sormijalam maharnavam | pipasuriva cakasam dadrse sa mahakapih || 57 ||
तस्य विद्युत्प्रभाकारे वायुमार्गानुसारिणः । नयने विप्रकाशेते पर्वतस्थाविवानलौ ।। ५८ ।।
tasya vidyutprabhakare vayumarganusarinah | nayane viprakasete parvatasthavivanalau || 58 ||
पिङ्गे पिङ्गाक्षमुख्यस्य बृहती परिमण्डले । चक्षुषी सम्प्रकशेते चन्द्रसूर्याविव स्थितौ ।। ५९ ।।
piṅge piṅgaksamukhyasya brhati parimandale | caksusi samprakasete candrasuryaviva sthitau || 59 ||
मुखं नासिकया तस्य ताम्रया ताम्रमाबभौ । सन्ध्यया समभिस्पृष्टं यथा सूर्यस्य मण्डलम् ।। ६० ।।
mukham nasikaya tasya tamraya tamramababhau | sandhyaya samabhisprstam yatha suryasya mandalam || 60 ||
लाङ्गलं च समाविद्धं प्लवमानस्य शोभते । अम्बरे वायुपुत्रस्य शक्रध्वज इवोच्छ्रितः ।। ६१ ।।
laṅgalam ca samaviddham plavamanasya sobhate | ambare vayuputrasya sakradhvaja ivocchritah || 61 ||
लाङ्गूलचक्रेण महाञ्शुक्लदंष्ट्रोऽनिलात्मजः । व्यरोचत महाप्राज्ञः परिवेषीव भास्करः ।। ६२ ।।
laṅgulacakrena mahansukladamstro'nilatmajah | vyarocata mahaprajnah parivesiva bhaskarah || 62 ||
स्फिग्देशेनाभिताम्रेण रराज स महाकपिः । महता दारितेनेव गिरिर्गैरिकधातुना ।। ६३ ।।
sphigdesenabhitamrena raraja sa mahakapih | mahata dariteneva girirgairikadhatuna || 63 ||
तस्य वानरसिंहस्य प्लवमानस्य सागरम् । कक्षान्तरगतो वायुर्जीमूत इव गर्जति ।। ६४ ।।
tasya vanarasimhasya plavamanasya sagaram | kaksantaragato vayurjimuta iva garjati || 64 ||
खे यथा निपतत्युल्का उत्तरान्ताद्विनिःसृता । दृश्यते सानुबन्धा च तथा स कपिकुञ्जरः ।। ६५ ।।
khe yatha nipatatyulka uttarantadvinihsrta | drsyate sanubandha ca tatha sa kapikunjarah || 65 ||
पतत्पतङ्गसङ्काशो व्यायतः शुशुभे कपिः । प्रवृद्ध इव मातङ्गः कक्ष्यया बध्यमानया ।। ६६ ।।
patatpataṅgasaṅkaso vyayatah susubhe kapih | pravrddha iva mataṅgah kaksyaya badhyamanaya || 66 ||
उपरिष्टाच्छरीरेण छायया चावगाढया । सागरे मारुताविष्टा नौरिवासीत्तदा कपिः ।। ६७ ।।
uparistaccharirena chayaya cavagadhaya | sagare marutavista naurivasittada kapih || 67 ||
यं यं देशं समुद्रस्य जगाम स महाकपिः । स स तस्याङ्गवेगेन सोन्माद इव लक्ष्यते ।। ६८ ।।
yam yam desam samudrasya jagama sa mahakapih | sa sa tasyaṅgavegena sonmada iva laksyate || 68 ||
सागरस्योर्मिजालानामुरसा शैलवर्ष्मणाम् । अभिघ्नंस्तु महावेगः पुप्लुवे स महाकपिः ।। ६९ ।।
sagarasyormijalanamurasa sailavarsmanam | abhighnamstu mahavegah pupluve sa mahakapih || 69 ||
कपिवातश्च बलवान्मेघवातश्च निःसृतः । सागरं भीमनिर्घोषं कम्पयामासतुर्भृशम् ।। ७० ।।
kapivatasca balavanmeghavatasca nihsrtah | sagaram bhimanirghosam kampayamasaturbhrsam || 70 ||
विकर्षन्नूर्मिजालानि बृहन्ति लवणाम्भसि । पुप्लुवे कपिशार्दूलो विकिपन्निव रोदसी ।। ७१ ।।
vikarsannurmijalani brhanti lavanambhasi | pupluve kapishardulo vikiranniva rodasi
|| 71 ||
मेरुमन्दरसङ्काशानुद्धतान् स महार्णवे । अत्यक्रामन्महावेगस्तरङ्गान् गणयन्निव ।। ७२ ।।
merumandarasaṅkasanuddhatan sa maharnave | atyakramanmahavegastaraṅgan ganayanniva || 72 ||
तस्य वेगसमुद्धूतं जलं सजलदं तदा । अम्बरस्थं विबभ्राज शारदाभ्रमिवाततम् ।। ७३ ।।
tasya vegasamuddhutam jalam sajaladam tada | ambarastham vibabhraja saradabhramivatatam || 73 ||
तिमिनक्रझषाः कूर्मा दृश्यन्ते विवृतास्तदा । वस्त्रापकर्षणेनेव शरीराणि शरीरिणाम् ।। ७४ ।।
timinakrajhasah kurma drsyante vivrtastada | vastrapakarsaneneva sarirani saririnam || 74 ||
प्लवमानं समीक्ष्याथ भुजङ्गाः सागरालयाः । व्योम्नि तं कपिशार्दूलं सुपर्णमिति मेनिरे ।। ७५ ।।
plavamanam samiksyatha bhujaṅgah sagaralayah | vyomni tam kapisardulam suparnamiti menire || 75 ||
दशयोजनविस्तीर्णा त्रिंशद्योजनमायता । छाया वानरसिंहस्य जले चारुतराभवत् ।। ७६ ।।
dasayojanavistirna trimsadyojanamayata | chaya vanarasimhasya jale carutarabhavat || 76 ||
श्वेताभ्रघनराजीव वायुपुत्रानुगामिनी । तस्य सा शुशुभे छाया वितता लवणाम्भसि ।। ७७ ।।
svetabhraghanarajiva vayuputranugamini | tasya sa susubhe chaya vitata lavanambhasi || 77 ||
शुशुभे स महातेजा महाकायो महाकपिः । वायुमार्गे निरालम्बे पक्षवानिव पर्वतः ।। ७८ ।।
susubhe sa mahateja mahakayo mahakapih | vayumarge niralambe paksavaniva parvatah || 78 ||
येनासौ याति बलवान् वेगेन कपिकुञ्जरः । तेन मार्गेण सहसा द्रोणीकृत इवार्णवः ।। ७९ ।।
yenasau yati balavan vegena kapikunjarah | tena margena sahasa dronikrta ivarnavah || 79 ||
आपाते पक्षिसङ्घानां पक्षिराज इव व्रजन् । हनुमान् मेघजालानि प्रकर्षन् मारुतो यथा ।। ८० ।।
apate paksisaṅghanam paksiraja iva vrajan | hanuman meghajalani prakarsan maruto yatha || 80 ||
पाण्डुरारुणवर्णानि नीलमाञ्जिष्ठकानि च । कपिनाकृष्यमाणानि महाभ्राणि चकाशिरे ।। ८१ ।।
pandurarunavarnani nilamanjisthakani ca | kapinakrsyamanani mahabhrani cakasire || 81 ||
प्रविशन्नभ्रजालानि निष्पतंश्च पुनः पुनः । प्रच्छन्नश्च प्रकाशश्च चन्द्रमा इव लक्ष्यते ।। ८२ ।।
pravisannabhrajalani nispatamsca punah punah | pracchannasca prakasasca candrama iva laksyate || 82 ||
प्लवमानं तु तं दृष्ट्वा प्लवगं त्वरितं तदा । ववृषुः पुष्पवर्षाणि देवगन्धर्वदानवाः ।। ८३ ।।
plavamanam tu tam drstva plavagam tvaritam tada | vavrsuh puspavarsani devagandharvadanavah || 83 ||
तताप न हि तं सूर्यः प्लवन्तं वानरेश्वरम् । सिषेवे च तदा वायू रामकार्यार्थसिद्धये ।। ८४ ।।
tatapa na hi tam suryah plavantam vanaresvaram | siseve ca tada vayu ramakaryarthasiddhaye || 84 ||
ऋषयस्तुष्टुवुश्चैनं प्लवमानं विहायसा । जगुश्च देवगन्धर्वाः प्रशंसन्तो महौजसं ।। ८५ ।।
rsayastustuvuscainam plavamanam vihayasa | jagusca devagandharvah prasamsanto mahaujasam || 85 ||
नागाश्च तुष्टुवुर्यक्षा रक्षांसि विबुधाः खगाः । प्रेक्ष्याकाशे कपिवरं सहसा विगतक्लमम् ।। ८६ ।।
nagasca tustuvuryaksa raksamsi vibudhah khagah | preksyakase kapivaram sahasa vigataklamam || 86 ||
तस्मिन्प्लवगशार्दूले प्लवमाने हनूमति । इक्ष्वाकुकुलमानार्थी चिन्तयामास सागरः ।। ८७ ।।
tasminplavagasardule plavamane hanumati | iksvakukulamanarthi cintayamasa sagarah || 87 ||
साहाय्यं वानरेन्द्रस्य यदि नाहं हनूमतः । करिष्यामि भविष्यामि सर्ववाच्यो विवक्षताम् ।। ८८ ।।
sahayyam vanarendrasya yadi naham hanumatah | karisyami bhavisyami sarvavacyo vivaksatam || 88 ||
अहमिक्ष्वाकुनाथेन सगरेण विवर्धितः । इक्ष्वाकुसचिवश्चायं नावसीदितुमर्हति ।। ८९ ।।
ahamiksvakunathena sagarena vivardhitah | iksvakusacivascayam navasiditumarhati || 89 ||
तथा मया विधातव्यं विश्रमेत यथा कपिः । शेषं च मयि विश्रान्तः सुखेनातिपतिष्यति ।। ९० ।।
tatha maya vidhatavyam visrameta yatha kapih | sesam ca mayi visrantah sukhenatipatisyati || 90 ||
इति कृत्वा मतिं साध्वीं समुद्रश् छन्नमम्भसि । हिरण्यनाभं मैनाकमुवाच गिरिसत्तमम् ।। ९१ ।।
iti krtva matim sadhvim samudras channamambhasi | hiranyanabham mainakamuvaca girisattamam || 91 ||
त्वमिहासुरसङ्घानां पातालतलवासिनाम् । देवराज्ञा गिरिश्रेष्ठ परिघः संनिवेशितः ।। ९२ ।।
tvamihasurasaṅghanam patalatalavasinam | devarajna girisrestha parighah samnivesitah || 92 ||
त्वमेषां ज्ञातवीर्याणां पुनरेवोत्पतिष्यताम् । पातालस्याप्रमेयस्य द्वारमावृत्य तिष्ठसि ।। ९३ ।।
tvamesam jnataviryanam punarevotpatisyatam | patalasyaprameyasya dvaramavrtya tisthasi || 93 ||
तिर्यगूर्ध्वमधश्चैव शक्तिस्ते शैलवर्धितुम् । तस्मात्सञ्चोदयामि त्वामुत्तिष्ठ नगसत्तम ।। ९४ ।।
tiryagurdhvamadhascaiva saktiste sailavardhitum | tasmatsancodayami tvamuttistha nagasattama || 94 ||
स एष कपिशार्दूलस्त्वामुपर्येति वीर्यवान् । हनूमान्रामकार्यार्थं भीमकर्मा खमाप्लुतः ।। ९५ ।।
sa esa kapisardulastvamuparyeti viryavan | hanumanramakaryartham bhimakarma khamaplutah || 95 ||
अस्य साह्यं मया कार्यमिक्ष्वाकुकुलवर्तिनः । मम इक्ष्वाकवः पूज्याः परं पूज्यतमास्तव ।। ९६ ।।
asya sahyam maya karyamiksvakukulavartinah | mama iksvakavah pujyah param pujyatamastava || 96 ||
कुरु साचिव्यमस्माकं न नः कार्यमतिक्रमेत् । कर्तव्यमकृतं कार्यं सतां मन्युमुदीरयेत् ।। ९७ ।।
kuru sacivyamasmakam na nah karyamatikramet | kartavyamakrtam karyam satam manyumudirayet || 97 ||
सलिलादूर्ध्वमुत्तिष्ठ तिष्ठत्वेष कपिस्त्वयि । अस्माकमतिथिश्चैव पूज्यश्च प्लवतां वरः ।। ९८ ।।
saliladurdhvamuttistha tisthatvesa kapistvayi | asmakamatithiscaiva pujyasca plavatam varah || 98 ||
चामीकरमहानाभ देवगन्धर्वसेवित । हनूमांस्त्वयि विश्रान्तस्ततः शेषं गमिष्यति ।। ९९ ।।
camikaramahanabha devagandharvasevita | hanumamstvayi visrantastatah sesam gamisyati || 99 ||
काकुत्स्थस्यानृशंस्यं च मैथिल्याश्च विवासनम् । श्रमं च प्लवगेन्द्रस्य समीक्ष्योत्थातुमर्हसि ।। १०० ।।
kakutsthasyanrsamsyam ca maithilyasca vivasanam | sramam ca plavagendrasya samiksyotthatumarhasi || 100 ||
हिरण्यनाभो मैनाको निशम्य लवणाम्भसः । उत्पपात जलात्तूर्णं महाद्रुमलतायुतः ।। १०१ ।।
hiranyanabho mainako nisamya lavanambhasah | utpapata jalatturnam mahadrumalatayutah || 101 ||
स सागरजलं भित्त्वा बभूवात्युत्थितस्तदा । यथा जलधरं भित्त्वा दीप्तरश्मिर्दिवाकरः ।। १०२ ।।
sa sagarajalam bhittva babhuvatyutthitastada | yatha jaladharam bhittva diptarasmirdivakarah || 102 ||
स महात्मा मुहूर्तेन सर्वतः सलिलावृतःदर्शयामास शृङ्गाणि सागरेण नियोजितः ।। १०३ ।।
sa mahatma muhurtena sarvatah salilavrtahdarsayamasa srṅgani sagarena niyojitah || 103 ||
शातकुम्भमयैः शृङ्गैः सकिंनरमहोरगैः । आदित्योदयसङ्काशैरालिखद्भिरिवाम्बरम् ।। १०४ ।।
satakumbhamayaih srṅgaih sakimnaramahoragaih | adityodayasaṅkasairu- likhadbhirivambaram || 104 ||
तस्य जाम्बूनदैः शृङ्गैः पर्वतस्य समुत्थितैः । आकाशं शस्त्रसङ्काशमभवन् काञ्चनप्रभम् ।। १०५ ।।
tasya jambunadaih srṅgaih parvatasya samutthitaih | akasam sastrasaṅkasamabhavat kancanaprabham || 105 ||
जातरूपमयैः शृङ्गैर्भ्राजमानैः स्वयं प्रभैः । आदित्यशतसङ्काशः सोऽभवद्गिरिसत्तमः ।। १०६ ।।
jatarupamayaih srṅgairbhrajamanaih svayam prabhaih | adityasatasaṅkasah so'bhavadgirisattamah || 106 ||
तमुत्थितमसङ्गेन हनूमानग्रतः स्थितम् । मध्ये लवणतोयस्य विघ्नोऽयमिति निश्चितः ।। १०७ ।।
tamutthitamasaṅgena hanumanagratah sthitam | madhye lavanatoyasya vighno'yamiti niscitah || 107 ||
स तमुच्छ्रितमत्यर्थं महावेगो महाकपिः । उरसा पातयामास जीमूतमिव मारुतः ।। १०८ ।।
sa tamucchritamatyartham mahavego mahakapih | urasa patayamasa jimutamiva marutah || 108 ||
स तदा पातितस्तेन कपिना पर्वतोत्तमः । बुद्ध्वा तस्य कपेर्वेगं जहर्ष च ननन्द च ।। १०९ ।।
sa tada patitastena kapina parvatottamah | buddhva tasya kapervegam jaharsa ca nananda ca || 109 ||
तमाकाशगतं वीरमाकाशे समवस्थितम् । प्रीतो हृष्टमना वाक्यमब्रवीत्पर्वतः कपिम् ।। ११० ।।
tamakasagatam viramakase samavasthitam | prito hrstamana vakyamabravitparvatah kapim || 110 ||
मानुषं धारयन् रूपमात्मनः शिखरे स्थितः । दुष्करं कृतवान्कर्म त्वमिदं वानरोत्तम ।। १११ ।।
manusam dharayan rupamatmanah sikhare sthitah | duskaram krtavankarma tvamidam vanarottama || 111 ||
निपत्य मम शृङ्गेषु विश्रमस्व यथासुखम् । राघावस्य कुले जातैरुदधिः परिवर्धितः ।। ११२ ।।
nipatya mama srṅgesu visramasva yathasukham | raghavasya kule jatairudadhih parivardhitah || 112 ||
स त्वां रामहिते युक्तं प्रत्यर्चयति सागरः । कृते च प्रतिकर्तव्यमेष धर्मः सनातनः ।। ११३ ।।
sa tvam ramahite yuktam pratyarcayati sagarah | krte ca pratikartavyamesa dharmah sanatanah || 113 ||
सोऽयं तत्प्रतिकारार्थी त्वत्तः संमानमर्हति । त्वन्निमित्तमनेनाहं बहुमानात्प्रचोदितः ।। ११४ ।।
so'yam tatpratikararthi tvattah sammanamarhati | tvannimittamanenaham bahumanatpracoditah || 114 ||
योजनानां शतं चापि कपिरेष समाप्लुतः । तव सानुषु विश्रान्तः शेषं प्रक्रमतामिति ।। । ११५ ।।
yojananam satam capi kapiresa samaplutah | tava sanusu visrantah sesam prakramatamiti || | 115 ||
तिष्ठ त्वं हरिशार्दूल मयि विश्रम्य गम्यताम् । तदिदं गन्धवत्स्वादु कन्दमूलफलं बहु ।। ११६ ।।
tistha tvam harisardula mayi visramya gamyatam | tadidam gandhavatsvadu kandamulaphalam bahu || 116 ||
अस्माकमपि सम्बन्धः कपिमुख्यस्त्वयास्ति वै । प्रख्यतस्त्रिषु लोकेषु महागुणपरिग्रहः ।। ११७ ।।
asmakamapi sambandhah kapimukhyastvayasti vai | prakhyatastrisu lokesu mahagunaparigrahah || 117 ||
वेगवन्तः प्लवन्तो ये प्लवगा मारुतात्मज । तेषां मुख्यतमं मन्ये त्वामहं कपिकुञ्जर ।। ११८ ।।
vegavantah plavanto ye plavaga marutatmaja | tesam mukhyatamam manye tvamaham kapikunjara || 118 ||
अतिथिः किल पूजार्हः प्राकृतोऽपि विजानता । धर्मं जिज्ञासमानेन किं पुनर्यादृशो भवान् ।। ११९ ।।
atithih kila pujarhah prakrto'pi vijanata | dharmam jijnasamanena kim punaryadrso bhavan || 119 ||
त्वं हि देववरिष्ठस्य मारुतस्य महात्मनः । पुत्रस्तस्यैव वेगेन सदृशः कपिकुञ्जर ।। १२० ।।
tvam hi devavaristhasya marutasya mahatmanah | putrastasyaiva vegena sadrsah kapikunjara || 120 ||
पूजिते त्वयि धर्मज्ञ पूजां प्राप्नोति मारुतः । तस्मात्त्वं पूजनीयो मे शृणु चाप्यत्र कारणम् ।। १२१ ।।
pujite tvayi dharmajna pujam prapnoti marutah | tasmattvam pujaniyo me srnu capyatra karanam || 121 ||
पूर्वं कृतयुगे तात पर्वताः पक्षिणोऽभवन् । तेऽपि जग्मुर्दिशः सर्वा गरुडानिलवेगिनः ।। १२२ ।।
purvam krtayuge tata parvatah paksino'bhavan | te'pi jagmurdisah sarva garudanilaveginah || 122 ||
ततस्तेषु प्रयातेषु देवसङ्घाः सहर्षिभिः । भूतानि च भयं जग्मुस्तेषां पतनशङ्कया ।। १२३ ।।
tatastesu prayatesu devasaṅghah saharsibhih | bhutani ca bhayam jagmustesam patanasaṅkaya || 123 ||
ततः क्रुद्धः सहस्राक्षः पर्वतानां शतक्रतुः । पक्षांश्चिच्छेद वज्रेण तत्र तत्र सहस्रशः ।। १२४ ।।
tatah kruddhah sahasraksah parvatanam satakratuh | paksamsciccheda vajrena tatra tatra sahasrasah || 124 ||
स मामुपगतः क्रुद्धो वज्रमुद्यम्य देवराट् । ततोऽहं सहसा क्षिप्तः श्वसनेन महात्मना ।। १२५ ।।
sa mamupagatah kruddho vajramudyamya devarat | tato'ham sahasa ksiptah svasanena mahatmana || 125 ||
अस्मिँल्लवणतोये च प्रक्षिप्तः प्लवगोत्तम । गुप्तपक्षः समग्रश्च तव पित्राभिरक्षितः ।। १२६ ।।
asmiँllavanatoye ca praksiptah plavagottama | guptapaksah samagrasca tava pitrabhiraksitah || 126 ||
ततोऽहं मानयामि त्वां मान्यो हि मम मारुतः । त्वया मे ह्येष सम्बन्धः कपिमुख्य महागुणः ।। १२७ ।।
tato'ham manayami tvam manyo hi mama marutah | tvaya me hyesa sambandhah kapimukhya mahagunah || 127 ||
अस्मिन्नेवङ्गते कार्ये सागरस्य ममैव च । प्रीतिं प्रीतमना कर्तुं त्वमर्हसि महाकपे ।। १२८ ।।
asminnevaṅgate karye sagarasya mamaiva ca | pritim pritamana kartum tvamarhasi mahakape || 128 ||
श्रमं मोक्षय पूजां च गृहाण कपिसत्तम । प्रीतिं च बहुमन्यस्व प्रीतोऽस्मि तव दर्शनात् ।। १२९ ।।
sramam moksaya pujam ca grhana kapisattama | pritim ca bahumanyasva prito'smi tava darsanat || 129 ||
एवमुक्तः कपिश्रेष्ठस्तं नगोत्तममब्रवीत् । प्रीतोऽस्मि कृतमातिथ्यं मन्युरेषोऽपनीयताम् ।। १३० ।।
evamuktah kapisresthastam nagottamamabravit | prito'smi krtamatithyam manyureso'paniyatam || 130 ||
त्वरते कार्यकालो मे अहश्चाप्यतिवर्तते । प्रतिज्ञा च मया दत्ता न स्थातव्यमिहान्तरा ।। १३१ ।।
tvarate karyakalo me ahascapyativartate | pratijna ca maya datta na sthatavyamihantara || 131 ||
इत्युक्त्वा पाणिना शैलमालभ्य हरिपुङ्गवः । जगामाकाशमाविश्य वीर्यवान्प्रहसन्निव ।। १३२ ।।
ityuktva panina sailamalabhya haripuṅgavah | jagamakasamavisya viryavanprahasanniva || 132 ||
स पर्वतसमुद्राभ्यां बहुमानादवेक्षितः । पूजितश्चोपपन्नाभिराशीर्भिरनिलात्मजः ।। १३३ ।।
sa parvatasamudrabhyam bahumanadaveksitah | pujitascopapannabhirasir - bhiranilatmajah || 133 ||
अथोर्ध्वं दूरमुत्पत्य हित्वा शैलमहार्णवौ । पितुः पन्थानमास्थाय जगाम विमलेऽम्बरे ।। १३४ ।।
athordhvam duramutpatya hitva sailamaharnavau | pituh panthanamasthaya jagama vimale'mbare || 134 ||
भूयश्चोर्ध्वगतिं प्राप्य गिरिं तमवलोकयन् । वायुसूनुर्निरालम्बे जगाम विमलेऽम्बरे ।। १३५ ।।
bhuyascordhvagatim prapya girim tamavalokayan | vayusunurniralambe jagama vimale'mbare || 135 ||
तद्द्वितीयं हनुमतो दृष्ट्वा कर्म सुदुष्करम् । प्रशशंसुः सुराः सर्वे सिद्धाश्च परमर्षयः ।। १३६ ।।
taddvitiyam hanumato drstva karma suduskaram | prasasamsuh surah sarve siddhasca paramarsayah || 136 ||
देवताश्चाभवन्हृष्टास्तत्रस्थास्तस्य कर्मणा । काञ्चनस्य सुनाभस्य सहस्राक्षश्च वासवः ।। १३७ ।।
devatascabhavan hrstastatrasthastasya karmana | kancanasya sunabhasya sahasraksasca vasavah || 137 ||
उवाच वचनं धीमान्परितोषात्सगद्गदम् । सुनाभं पर्वतश्रेष्ठं स्वयमेव शचीपतिः ।। १३८ ।।
uvaca vacanam dhimanparitosatsagadgadam | sunabham parvatasrestham svayameva sacipatih || 138 ||
हिरण्यनाभशैलेन्द्रपरितुष्टोऽस्मि ते भृशम् । अभयं ते प्रयच्छामि तिष्ठ सौम्य यथासुखम् ।। १३९ ।।
hiranyanabha sailendra paritusto'smi te bhrsam | abhayam te prayacchami tistha saumya yathasukham || 139 ||
साह्यं कृतं ते सुमहद्विक्रान्तस्य हनूमतः । क्रमतो योजनशतं निर्भयस्य भये सति ।। १४० ।।
sahyam krtam te sumahadvikrantasya hanumatah | kramato yojanasatam nirbhayasya bhaye sati || 140 ||
रामस्यैष हि दौत्येन याति दाशरथेर्हरिः । सत्क्रियां कुर्वता शक्या तोषितोऽस्मि दृढं त्वया ।। १४१ ।।
ramasyaisa hi dautyena yati dasaratherharih | satkriyam kurvata sakya tosito'smi drdham tvaya || 141 ||
स ततः प्रहर्षमलभद् विपुलं पर्वतोत्तमः । देवतानां पतिं दृष्ट्वा परितुष्टं शतक्रतुम् ।। १४२ ।।
sa tatah praharsamalabhad vipulam parvatottamah | devatanam patim drstva paritustam satakratum || 142 ||
स वै दत्तवरः शैलो बभूवावस्थितस्तदा । हनूमांश्च मुहूर्तेन व्यतिचक्राम सागरम् ।। १४३ ।।
sa vai dattavarah sailo babhuvavasthitastada | hanumamsca muhurtena vyaticakrama sagaram || 143 ||
ततो देवाः सगन्धर्वाः सिद्धाश्च परमर्षयः । अब्रुवन्सूर्यसङ्काशां सुरसां नागमातरम् ।। १४४ ।।
tato devah sagandharvah siddhasca paramarsayah | abruvansuryasaṅkasam surasam nagamataram || 144 ||
अयं वातात्मजः श्रीमान्प्लवते सागरोपरि । हनूमान्नाम तस्य त्वं मुहूर्तं विघ्नमाचर ।। १४५ ।।
ayam vatatmajah srimanplavate sagaropari | hanumannama tasya tvam muhurtam vighnamacara || 145 ||
राक्षसं रूपमास्थाय सुघोरं पर्वतोपमम् । दंष्ट्राकरालं पिङ्गाक्षं वक्त्रं कृत्वा नभःस्पृशम् ।। १४६ ।।
raksasam rupamasthaya sughoram parvatopamam | damstrakaralam piṅgaksam vaktram krtva nabhahsprsam || 146 ||
बलमिच्छामहे ज्ञातुं भूयश्चास्य पराक्रमम् । त्वां विजेष्यत्युपायेन विषदं वा गमिष्यति ।। १४७ ।।
balamicchamahe jnatum bhuyascasya parakramam | tvam vijesyatyupayena visadam va gamisyati || 147 ||
एवमुक्ता तु सा देवी दैवतैरभिसत्कृता । समुद्रमध्ये सुरसा बिभ्रती राक्षसं वपुः ।। १४८ ।।
evamukta tu sa devi daivatairabhisatkrta | samudramadhye surasa bibhrati raksasam vapuh || 148 ||
विकृतं च विरूपं च सर्वस्य च भयावहम् । प्लवमानं हनूमन्तमावृत्येदमुवाच ह ।। १४९ ।।
vikrtam ca virupam ca sarvasya ca bhayavaham | plavamanam hanumantamavrtyedamuvaca ha || 149 ||
मम भक्षः प्रदिष्टस्त्वमीश्वरैर्वानरर्षभ । अहं त्वां भक्षयिष्यामि प्रविशेदं ममाननम् ।। १५० ।।
mama bhaksah pradistastvamisvarair vanararsabha | aham tvam bhaksayisyami pravisedam mamananam || 150 ||
वर एषे पुरा दत्तो भेम धात्रि सत्वरा । व्यादाय वक्रं ्रिषुलं खिता सा मारुतेः पुरः ।। १५१ ।।
vara ese pura datto bhema dhatri satvara | vyadaya vakram ्risulam khita sa maruteh purah || 151 ||
एवमुक्तः सुरसया प्राञ्जलिर्वानरर्षभः । रामो दाशरथिर्नाम प्रविष्टो दण्डकावनम् ।। लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा वैदेह्या चापि भार्यया ।। १५२ ।।
evamuktah surasaya pranjalirvanararsabhah | ramo dasarathirnama pravisto dandakavanam || laksmanena saha bhratra vaidehya capi bharyaya || 152 ||
अन्य कार्यविषक्तस्य बद्धवैरस्य राक्षसैः । तस्य सीता हृता भार्या रावणेन यशस्विनी ।। १५३ ।।
anya karyavisaktasya baddhavairasya raksasaih | tasya sita hrta bharya ravanena yasasvini || 153 ||
तस्याः सकाशं दूतोऽहं गमिष्ये रामशासनात् । कर्तुमर्हसि रामस्य साह्यं विषयवासिनि ।। १५४ ।।
tasyah sakasam duto'ham gamisye ramasasanat | kartumarhasi ramasya sahyam visayavasini || 154 ||
अथ वा मैथिलीं दृष्ट्वा रामं चाक्लिष्टकारिणम् । आगमिष्यामि ते वक्त्रं सत्यं प्रतिशृणोमि ते ।। १५५ ।।
atha va maithilim drstva ramam caklistakarinam | agamisyami te vaktram satyam pratisrnomi te || 155 ||
एवमुक्ता हनुमता सुरसा कामरूपिणी । अब्रवीन्नातिवर्तेन्मां कश्चिदेष वरो मम ।। १५६ ।।
evamukta hanumata surasa kamarupini | abravinnativartenmam kascidesa varo mama || 156 ||
तं श्रयन्तं समुदीक्ष्य सरसा ःचाक्यमनरनीत् । बलं जिक्ञासंपाना वै नाग॑माता हनूमतः ।। १५७ ।।
tam srayantam samudiksya sarasa hcakyamanaranit | balam jiknasampana vai naga॑mata hanumatah || 157 ||
निविश्य वदनं मेऽद्य गन्तव्यं वानरोत्तम । वर एष पुरा दत्तो मम धात्रेति सत्वरा ।। १५८ ।।
nivisya vadanam me'dya gantavyam vanarottama | vara esa pura datto mama dhatreti satvara || 158 ||
व्यादाय वैरं विषुरं धिता सा मारतः पुरः । एवमुक्तः सुरसया क्रुद्धो वानरपुङ्गवः ।। १५९ ।।
vyadaya vairam visuram dhita sa maratah purah | evamuktah surasaya kruddho vanarapuṅgavah || 159 ||
अब्रवीत्कुरु वै वक्त्रं येन मां विषहिष्यसे । इत्युक्त्वा सुरसां क्रुद्धो दशयोजनमायतः ।। दशयोजनविस्तारो बभूव हनुमांस्तदा ।। १६० ।।
abravitkuru vai vaktram yena mam visahisyase | ityuktva surasam kruddho dasayojanamayatah || dasayojanavistaro babhuva hanumamstada || 160 ||
तं दृष्ट्वा मेघसङ्काशं दशयोजनमायतम् । चकार सुरसाप्यास्यं विंशद्योजनमायतम् ।। १६१ ।।
tam drstva meghasaṅkasam dasayojanamayatam | cakara surasapyasyam vimsadyojanamayatam || 161 ||
हनुमांस्तु ततः क्रुद्धस्त्रिंशद्योजनमायतः । चकार सुरसा वक्त्रं चत्वारिंशत्तथोच्छ्रितम् ।। १६२ ।।
hanumamstu tatah kruddhastrimsadyojanamayatah | cakara surasa vaktram catvarimsattathocchritam || 162 ||
बभूव हनुमान्वीरः पञ्चाशद्योजनोच्छ्रितः । चकार सुरसा वक्त्रं षष्टियोजनमायतम् ।। १६३ ।।
babhuva hanumanvirah pancasadyojanocchritah | cakara surasa vaktram sastiyojanamayatam || 163 ||
तथैव हनुमान्वीरः सप्ततिं योजनोच्छ्रितः । चकार सुरसा वक्त्रमशीतिं योजनायतम् ।। १६४ ।।
tathaiva hanumanvirah saptatim yojanocchritah | cakara surasa vaktramasitim yojanayatam || 164 ||
हनूमानचल प्रख्यो नवतिं योजनोच्छ्रितः । चकार सुरसा वक्त्रं शतयोजनमायतम् ।। १६५ ।।
hanumanacala prakhyo navatim yojanocchritah | cakara surasa vaktram satayojanamayatam || 165 ||
तद्दृष्ट्वा व्यादितं त्वास्यं वायुपुत्रः स बुद्धिमान् । दीर्घजिह्वं सुरसया सुघोरं नरकोपमम् ।। १६६ ।।
taddrstva vyaditam tvasyam vayuputrah sa buddhiman | dirghajihvam surasaya sughoram narakopamam || 166 ||
स सङ्क्षिप्यात्मनः कायं जीमूत इव मारुतिः । तस्मिन्मुहूर्ते हनुमान्बभूवाङ्गुष्ठमात्रकः ।। १६७ ।।
sa saṅksipyatmanah kayam jimuta iva marutih | tasminmuhurte hanuman babhuvaṅgusthamatrakah || 167 ||
सोऽभिपत्याशु तद्वक्त्रं निष्पत्य च महाजवः । अन्तरिक्षे स्थितः श्रीमानिदं वचनमब्रवीत् ।। १६८ ।।
so'bhipatyasu tadvaktram nispatya ca mahajavah | antarikse sthitah srimanidam vacanamabravit || 168 ||
प्रविष्टोऽस्मि हि ते वक्त्रं दाक्षायणि नमोऽस्तु ते । गमिष्ये यत्र वैदेही सत्यं चास्तु वचस्तव ।। १६९ ।।
pravisto'smi hi te vaktram daksayani namo'stu te | gamisye yatra vaidehi satyam castu vacastava || 169 ||
तं दृष्ट्वा वदनान्मुक्तं चन्द्रं राहुमुखादिव । अब्रवीत्सुरसा देवी स्वेन रूपेण वानरम् ।। १७० ।।
tam drstva vadananmuktam candram rahumukhadiva | abravitsurasa devi svena rupena vanaram || 170 ||
अर्थसिद्ध्यै हरिश्रेष्ठ गच्छ सौम्य यथासुखम् । समानय च वैदेहीं राघवेण महात्मना ।। १७१ ।।
arthasiddhyai harisrestha gaccha saumya yathasukham | samanaya ca vaidehim raghavena mahatmana || 171 ||
तत्तृतीयं हनुमतो दृष्ट्वा कर्म सुदुष्करम् । साधु साध्विति भूतानि प्रशशंसुस्तदा हरिम् ।। १७२ ।।
tattrtiyam hanumato drstva karma suduskaram | sadhu sadhviti bhutani prasasamsustada harim || 172 ||
स सागरमनाधृष्यमभ्येत्य वरुणालयम् । जगामाकाशमाविश्य वेगेन गरुणोपमः ।। १७३ ।।
sa sagaramanadhrsyamabhyetya varunalayam | jagamakasamavisya vegena garunopamah || 173 ||
सेविते वारिधारिभिः पतगैश्च निषेविते । चरिते कैशिकाचार्यैरैरावतनिषेविते ।। १७४ ।।
sevite varidharibhih patagaisca nisevite | carite kaisikacaryairairavatanisevite || 174 ||
सिंहकुञ्जरशार्दूलपतगोरगवाहनैः । विमानैः सम्पतद्भिश्च विमलैः समलङ्कृते ।।175।।
simhakunjarasardula patagoragavahanaih | vimanaih sampatadbhisca vimalaih samalaṅkrte ||175||
वज्राशनिसमाघातैः पावकैरुपशोभिते । कृतपुण्यैर्महाभागैः स्वर्गजिद्भिरलङ्कृते ।।176।।
vajrasanisamaghataih pavakairupasobhite | krtapunyairmahabhagaih svargajidbhiralaṅkrte ||176||
वहता हव्यमत्यन्तं सेविते चित्रभानुना । ग्रहनक्षत्रचन्द्रार्कतारागणविभूषिते ।।177।।
vahata havyamatyantam sevite citrabhanuna | grahanaksatracandrar kataraganavibhusite ||177||
महर्षिगणगन्धर्वनागयक्षसमाकुले । विविक्ते विमले विश्वे विश्वावसुनिषेविते ।।178।।
maharsiganagandharva nagayaksasamakule | vivikte vimale visve visvavasunisevite ||178||
देवराजगजाक्रान्ते चन्द्रसूर्यपथे शिवे । विताने जीवलोकस्य विततो ब्रह्मनिर्मिते ।।179।।
devarajagajakrante candrasuryapathe sive | vitane jivalokasya vitato brahmanirmite ||179||
बहुशः सेविते वीरैर्विद्याधरगणैर्वरैः । जगाम वायुमार्गे तु गरुत्मानिव भौरुतिः ।।180।।
bahusah sevite virairvidyadharaganairvaraih | jagama vayumarge tu garutmaniva bhaurutih ||180||
हनुमान् मेघजालानि प्राकर्षन् मारूतो यथा । कालागरूसवर्णानि रक्तपीतसितानि च ।।181।।
hanuman meghajalani prakarsan maruto yatha | kalagarusavarnani raktapitasitani ca ||181||
कपिना कृष्यमाणानि महाभ्राणि चकाशिरे । प्रविशन्नभ्रजालानि निष्पतंश्च पुनः पुनः ।।182।।
kapina krsyamanani mahabhrani cakasire | pravisannabhrajalani nispatamsca punah punah ||182||
प्रावृषीन्दुरिवाभाति निष्पतन्प्रविशंस्तदा । प्रदृश्यमानः सर्वत्रः हनुमान्मारुतात्मजः ।।183।।
pravrsindurivabhati nispatanpravisamstada | pradrsyamanah sarvatrah hanumanmarutatmajah ||183||
भेजेऽम्बरं निरालमबं म्ब इवाद्िराय् । प्लवमानं तु तं दृष्ट्वा सिंहिका नाम राक्षसी ।।184।।
bheje'mbaram niralamabam mba ivad्iray | plavamanam tu tam drstva simhika nama raksasi ||184||
मनसा चिन्तयामास प्रवृद्धा कामरूपिणी । अद्य दीर्घस्य कालस्य भविष्याम्यहमाशिता ।।185।।
manasa cintayamasa pravrddha kamarupini | adya dirghasya kalasya bhavisyamyahamasita ||185||
इदं मम महत्सत्त्वं चिरस्य वशमागतम् । इति सञ्चिन्त्य मनसा छायामस्य समक्षिपत् ।।186।।
idam mama mahatsattvam cirasya vasamagatam | iti sancintya manasa chayamasya samaksipat ||186||
छायायां सङ्गृहीतायां चिन्तयामास वानरः । समाक्षिप्तोऽस्मि सहसा पङ्गूकृतपराक्रमः ।।187।।
chayayam saṅgrhitayam cintayamasa vanarah | samaksipto'smi sahasa paṅgukrtaparakramah ||187||
प्रतिलोमेन वातेन महानौरिव सागरे । तिर्यगूर्ध्वमधश्चैव वीक्षमाणस्ततः कपिः ।।188।।
pratilomena vatena mahanauriva sagare | tiryagurdhvamadhascaiva viksamanastatah kapih ||188||
ददर्श स महासत्त्वमुत्थितं लवणाम्भसि । तद्दृष्टवा चिन्तयामास मारुतिर्विकृताननाम् ।।189।।
dadarsa sa mahasattvamutthitam lavanambhasi | taddrstava cintayamasa marutirvikrtananam ||189||
कपिराज्ञा यदाख्यातं सत्त्वमद्भुतदर्शनम् । छायाग्राहि महावीर्यं तदिदं नात्र संशयः ।।190।।
kapirajna yadakhyatam sattvamadbhutadarsanam | chayagrahi mahaviryam tadidam natra samsayah ||190||
स तां बुद्ध्वार्थतत्त्वेन सिंहिकां मतिमान्कपिः । व्यवर्धत महाकायः प्रावृषीव बलाहकः ।।191।।
sa tam buddhvarthatattvena simhikam matimankapih | vyavardhata mahakayah pravrsiva balahakah ||191||
तस्य सा कायमुद्वीक्ष्य वर्धमानं महाकपेः । वक्त्रं प्रसारयामास पातालाम्बरसंनिभम् ।।192।।
tasya sa kayamudviksya vardhamanam mahakapeh | vaktram prasarayamasa patalambarasamnibham ||192||
घनराजीव गर्जन्ती वानरं समभिद्रवत् । स ददर्श ततस्तस्या विकृतं सुमहन्मुखम् ।।193।।
ghanarajiva garjanti vanaram samabhidravat | sa dadarsa tatastasya vikrtam sumahanmukham ||193||
कायमात्रं च मेधावी मर्माणि च महाकपिः । स तस्या विवृते वक्त्रे वज्रसंहननः कपिः ।।194।।
kayamatram ca medhavi marmani ca mahakapih | sa tasya vivrte vaktre vajrasamhananah kapih ||194||
सङ्क्षिप्य मुहुरात्मानं निष्पपात महाबलः । आस्ये तस्या निमज्जन्तं ददृशुः सिद्धचारणाः ।।195।।
saṅksipya muhuratmanam nispapata mahabalah | asye tasya nimajjantam dadrsuh siddhacaranah ||195||
ग्रस्यमानं यथा चन्द्रं पूर्णं पर्वणि राहुणा । ततस्तस्य नखैस्तीक्ष्णैर्मर्माण्युत्कृत्य वानरः ।।196।।
grasyamanam yatha candram purnam parvani rahuna | tatastasya nakhaistiksnairmarmanyutkrtya vanarah ||196||
उत्पपाताथ वेगेन मनःसम्पातविक्रमः । तां तु द्ष्या च ध्रत्या च दाक्षिण्येन निपात्य सः॥ ।।197।।
utpapatatha vegena manahsampatavikramah | tam tu dsya ca dhratya ca daksinyena nipatya sah||197||
कपिप्रवीरो वेगा ववृधे पुनरात्मवान् । हृतह्त्सा हनुमता पपात विधुराम्भसि । स्वयम्भुवैव हनुमन् सृष्टस्तस्या निपातने ।।198।।
kapipraviro vega vavrdhe punaratmavan | hrtahtsa hanumata papata vidhurambhasi | svayambhuvaiva hanuman srstastasya nipatane ||198||
तां हतां वानरेणाशु पतितां वीक्ष्य सिंहिकाम् । भूतान्याकाशचारीणि तमूचुः प्लवगर्षभम् ।।199।।
tam hatam vanarenasu patitam viksya simhikam | bhutanyakasacarini tamucuh plavagarsabham ||199||
भीममद्य कृतं कर्म महत्सत्त्वं त्वया हतम् । साधयार्थमभिप्रेतमरिष्टं प्लवतां वर ।।200।।
bhimamadya krtam karma mahatsattvam tvaya hatam | sadhayarthamabhipretamaristam plavatam vara ||200||
यस्य त्वेतानि चत्वारि वानरेन्द्र यथा तव । धृतिर्दृष्टिर्मतिर्दाक्ष्यं स कर्मसु न सीदति ।।201।।
yasya tvetani catvari vanarendra yatha tava | dhrtirdrstirmatirdaksyam sa karmasu na sidati ||201||
स तैः सम्भावितः पूज्यः प्रतिपन्नप्रयोजनः । जगामाकाशमाविश्य पन्नगाशनवत्कपिः ।।202।।
sa taih sambhavitah pujyah pratipannaprayojanah | jagamakasamavisya pannagasanavatkapih ||202||
प्राप्तभूयिष्ठ पारस्तु सर्वतः प्रतिलोकयन् । योजनानां शतस्यान्ते वनराजिं ददर्श सः ।।203।।
praptabhuyistha parastu sarvatah pratilokayan | yojananam satasyante vanarajim dadarsa sah ||203||
ददर्श च पतन्नेव विविधद्रुमभूषितम् । द्वीपं शाखामृगश्रेष्ठो मलयोपवनानि च ।।204।।
dadarsa ca patanneva vividhadrumabhusitam | dvipam sakhamrgasrestho malayopavanani ca ||204||
सागरं सागरानूपान्सागरानूपजान्द्रुमान् । सागरस्य च पत्नीनां मुखान्यपि विलोकयन् ।।205।।
sagaram sagaranupan sagaranupajan druman | sagarasya ca patninam mukhanyapi vilokayan ||205||
स महामेघसङ्काशं समीक्ष्यात्मानमात्मना । निरुन्धन्तमिवाकाशं चकार मतिमान्मतिम् ।।206।।
sa mahameghasaṅkasam samiksyatmanamatmana | nirundhantamivakasam cakara matimanmatim ||206||
कायवृद्धिं प्रवेगं च मम दृष्ट्वैव राक्षसाः । मयि कौतूहलं कुर्युरिति मेने महाकपिः ।।207।।
kayavrddhim pravegam ca mama drstvaiva raksasah | mayi kautuhalam kuryuriti mene mahakapih ||207||
ततः शरीरं सङ्क्षिप्य तन्महीधरसंनिभम् । पुनः प्रकृतिमापेदे वीतमोह इवात्मवान् ।।208।।
tatah sariram saṅksipya tanmahidharasamnibham | punah prakrtimapede vitamoha ivatmavan ||208||
तदरूपमतिसंकषिप्य हनुमान् प्रकृतौ स्थितः । त्रीन् क्रमानिव विक्रम्य बलिवीर्यहरो हरिः ।।209।।
tadarupamatisamkasipya hanuman prakrtau sthitah | trin kramaniva vikramya baliviryaharo harih ||209||
स चारुनानाविधरूपधारी परं समासाद्य समुद्रतीरम् । परैरशक्यप्रतिपन्नरूपः समीक्षितात्मा समवेक्षितार्थः ।।210।।
sa carunanavidharupadhari param samasadya samudratiram | parairasakyapratipannarupah samiksitatma samaveksitarthah ||210||
ततः स लम्बस्य गिरेः समृद्धे विचित्रकूटे निपपात कूटे । सकेतकोद्दालकनारिकेरे महाभूकूटप्रतिमो महात्मा ।।211।।
tatah sa lambasya gireh samrddhe vicitrakute nipapata kute | saketakoddalakanarikere mahabhukutapratimo mahatma ||211||
ततस्तु सम्प्राप्य समुद्रतीरं समीक्ष्य रूपं गिरिवयमर्धिन् । कपिस्तु तस्मिन निपपात पर्वते विधूय रूपं व्यभयन्मृगव्दिजान् ।।212।।
tatastu samprapya samudratiram samiksya rupam girivayamardhin | kapistu tasmina nipapata parvate vidhuya rupam vyabhayanmrgavdijan ||212||
स सागरं दानवपन्नगायुतं बलेन विक्रम्य महोर्मिमालिनम् । निपत्य तीरे च महोदधेस्तदा ददर्श लङ्काममरावतीम् इव ।।213।।
sa sagaram danavapannagayutam balena vikramya mahormimalinam | nipatya tire ca mahodadhestada dadarsa laṅkamamaravatim iva ||213||
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Saved Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
