श्रीमद्वाल्मीकीयरामायणे सुन्दरकाण्डे चतुर्दशः सर्गः ॥५-१४॥
śrīmadvālmīkīyarāmāyaṇe sundarakāṇḍe caturdaśaḥ sargaḥ ||5-14||
स मुहूर्तमिव ध्यात्वा मनसा चाधिगम्य ताम्। अवप्लुतो महातेजाः प्राकारं तस्य वेश्मनः॥ १॥
sa muhūrtamiva dhyātvā manasā cādhigamya tām| avapluto mahātejāḥ prākāraṃ tasya veśmanaḥ|| 1||
स तु संहृष्टसर्वांगः प्राकारस्थो महाकपिः। पुष्पिताग्रान् वसन्तादौ ददर्श विविधान् द्रुमान्॥ २॥
sa tu saṃhṛṣṭasarvāṃgaḥ prākārastho mahākapiḥ| puṣpitāgrān vasantādau dadarśa vividhān drumān|| 2||
सालानशोकान् भव्यांश्च चम्पकांश्च सुपुष्पितान्। उद्दालकान् नागवृक्षांश्चूतान् कपिमुखानपि॥ ३॥
sālānaśokān bhavyāṃśca campakāṃśca supuṣpitān| uddālakān nāgavṛkṣāṃścūtān kapimukhānapi|| 3||
तथाऽऽम्रवणसम्पन्नाँल्लताशतसमन्वितान्। ज्यामुक्त इव नाराचः पुप्लुवे वृक्षवाटिकाम्॥ ४॥
tathā''mravaṇasampannāँllatāśatasamanvitān| jyāmukta iva nārācaḥ pupluve vṛkṣavāṭikām|| 4||
स प्रविश्य विचित्रां तां विहगैरभिनादिताम्। राजतैः काञ्चनैश्चैव पादपैः सर्वतो वृताम्॥ ५॥
sa praviśya vicitrāṃ tāṃ vihagairabhināditām| rājataiḥ kāñcanaiścaiva pādapaiḥ sarvato vṛtām|| 5||
विहगैर्मृगसङ्घैश्च विचित्रां चित्रकाननाम्। उदितादित्यसंकाशां ददर्श हनुमान् बली॥ ६॥
vihagairmṛgasaṅghaiśca vicitrāṃ citrakānanām| uditādityasaṃkāśāṃ dadarśa hanumān balī|| 6||
वृतां नानाविधैर्वृक्षैः पुष्पोपगफलोपगैः। कोकिलैर्भृङ्गराजैश्च मत्तैर्नित्यनिषेविताम्॥ ७॥
vṛtāṃ nānāvidhairvṛkṣaiḥ puṣpopagaphalopagaiḥ| kokilairbhṛṅgarājaiśca mattairnityaniṣevitām|| 7||
प्रहृष्टमनुजां काले मृगपक्षिमदाकुलाम्। मत्तबर्हिणसंघुष्टां नानाद्विजगणायुताम्॥ ८॥
prahṛṣṭamanujāṃ kāle mṛgapakṣimadākulām| mattabarhiṇasaṃghuṣṭāṃ nānādvijagaṇāyutām|| 8||
मार्गमाणो वरारोहां राजपुत्रीमनिन्दिताम्। सुखप्रसुप्तान् विहगान् बोधयामास वानरः॥ ९॥
mārgamāṇo varārohāṃ rājaputrīmaninditām| sukhaprasuptān vihagān bodhayāmāsa vānaraḥ|| 9||
उत्पतद्भिर्द्विजगणैः पक्षैर्वातैः समाहताः। अनेकवर्णा विविधा मुमुचुः पुष्पवृष्टयः॥ १०॥
utpatadbhirdvijagaṇaiḥ pakṣairvātaiḥ samāhatāḥ| anekavarṇā vividhā mumucuḥ puṣpavṛṣṭayaḥ|| 10||
पुष्पावकीर्णः शुशुभे हनूमान् मारुतात्मजः। अशोकवनिकामध्ये यथा पुष्पमयो गिरिः॥ ११॥
puṣpāvakīrṇaḥ śuśubhe hanūmān mārutātmajaḥ| aśokavanikāmadhye yathā puṣpamayo giriḥ|| 11||
दिशः सर्वाभिधावन्तं वृक्षखण्डगतं कपिम्। दृष्ट्वा सर्वाणि भूतानि वसन्त इति मेनिरे॥ १२॥
diśaḥ sarvābhidhāvantaṃ vṛkṣakhaṇḍagataṃ kapim| dṛṣṭvā sarvāṇi bhūtāni vasanta iti menire|| 12||
वृक्षेभ्यः पतितैः पुष्पैरवकीर्णाः पृथग्विधैः। रराज वसुधा तत्र प्रमदेव विभूषिता॥ १३॥
vṛkṣebhyaḥ patitaiḥ puṣpairavakīrṇāḥ pṛthagvidhaiḥ| rarāja vasudhā tatra pramadeva vibhūṣitā|| 13||
तरस्विना ते तरवस्तरसा बहु कम्पिताः। कुसुमानि विचित्राणि ससृजुः कपिना तदा॥ १४॥
tarasvinā te taravastarasā bahu kampitāḥ| kusumāni vicitrāṇi sasṛjuḥ kapinā tadā|| 14||
निर्धूतपत्रशिखराः शीर्णपुष्पफलद्रुमाः। निक्षिप्तवस्त्राभरणा धूर्ता इव पराजिताः॥ १५॥
nirdhūtapatraśikharāḥ śīrṇapuṣpaphaladrumāḥ| nikṣiptavastrābharaṇā dhūrtā iva parājitāḥ|| 15||
हनूमता वेगवता कम्पितास्ते नगोत्तमाः। पुष्पपत्रफलान्याशु मुमुचुः फलशालिनः॥ १६॥
hanūmatā vegavatā kampitāste nagottamāḥ| puṣpapatraphalānyāśu mumucuḥ phalaśālinaḥ|| 16||
विहंगसङ्घैर्हीनास्ते स्कन्धमात्राश्रया द्रुमाः। बभूवुरगमाः सर्वे मारुतेन विनिर्धुताः॥ १७॥
vihaṃgasaṅghairhīnāste skandhamātrāśrayā drumāḥ| babhūvuragamāḥ sarve mārutena vinirdhutāḥ|| 17||
विधूतकेशी युवतिर्यथा मृदितवर्णका। निपीतशुभदन्तोष्ठी नखैर्दन्तैश्च विक्षता॥ १८॥
vidhūtakeśī yuvatiryathā mṛditavarṇakā| nipītaśubhadantoṣṭhī nakhairdantaiśca vikṣatā|| 18||
तथा लांगूलहस्तैस्तु चरणाभ्यां च मर्दिता। तथैवाशोकवनिका प्रभग्नवनपादपा॥ १९॥
tathā lāṃgūlahastaistu caraṇābhyāṃ ca marditā| tathaivāśokavanikā prabhagnavanapādapā|| 19||
महालतानां दामानि व्यधमत् तरसा कपिः। यथा प्रावृषि वेगेन मेघजालानि मारुतः॥ २०॥
mahālatānāṃ dāmāni vyadhamat tarasā kapiḥ| yathā prāvṛṣi vegena meghajālāni mārutaḥ|| 20||
स तत्र मणिभूमीश्च राजतीश्च मनोरमाः। तथा काञ्चनभूमीश्च विचरन् ददृशे कपिः॥ २१॥
sa tatra maṇibhūmīśca rājatīśca manoramāḥ| tathā kāñcanabhūmīśca vicaran dadṛśe kapiḥ|| 21||
वापीश्च विविधाकाराः पूर्णाः परमवारिणा। महार्हैर्मणिसोपानैरुपपन्नास्ततस्ततः॥ २२॥
vāpīśca vividhākārāḥ pūrṇāḥ paramavāriṇā| mahārhairmaṇisopānairupapannāstatastataḥ|| 22||
मुक्ताप्रवालसिकताः स्फाटिकान्तरकुट्टिमाः। काञ्चनैस्तरुभिश्चित्रैस्तीरजैरुपशोभिताः॥ २३॥
muktāpravālasikatāḥ sphāṭikāntarakuṭṭimāḥ| kāñcanaistarubhiścitraistīrajairupaśobhitāḥ|| 23||
बुद्धपद्मोत्पलवनाश्चक्रवाकोपशोभिताः। नत्यूहरुतसंघुष्टा हंससारसनादिताः॥ २४॥
buddhapadmotpalavanāścakravākopaśobhitāḥ| natyūharutasaṃghuṣṭā haṃsasārasanāditāḥ|| 24||
दीर्घाभिर्द्रुमयुक्ताभिः सरिद्भिश्च समन्ततः। अमृतोपमतोयाभिः शिवाभिरुपसंस्कृताः॥ २५॥
dīrghābhirdrumayuktābhiḥ saridbhiśca samantataḥ| amṛtopamatoyābhiḥ śivābhirupasaṃskṛtāḥ|| 25||
लताशतैरवतताः संतानकुसुमावृताः। नानागुल्मावृतवनाः करवीरकृतान्तराः॥ २६॥
latāśatairavatatāḥ saṃtānakusumāvṛtāḥ| nānāgulmāvṛtavanāḥ karavīrakṛtāntarāḥ|| 26||
ततोऽम्बुधरसंकाशं प्रवृद्धशिखरं गिरिम्। विचित्रकूटं कूटैश्च सर्वतः परिवारितम्॥ २७॥
tato'mbudharasaṃkāśaṃ pravṛddhaśikharaṃ girim| vicitrakūṭaṃ kūṭaiśca sarvataḥ parivāritam|| 27||
शिलागृहैरवततं नानावृक्षसमावृतम्। ददर्श कपिशार्दूलो रम्यं जगति पर्वतम्॥ २८॥
śilāgṛhairavatataṃ nānāvṛkṣasamāvṛtam| dadarśa kapiśārdūlo ramyaṃ jagati parvatam|| 28||
ददर्श च नगात् तस्मान्नदीं निपतितां कपिः। अंकादिव समुत्पत्य प्रियस्य पतितां प्रियाम्॥ २९॥
dadarśa ca nagāt tasmānnadīṃ nipatitāṃ kapiḥ| aṃkādiva samutpatya priyasya patitāṃ priyām|| 29||
जले निपतिताग्रैश्च पादपैरुपशोभिताम्। वार्यमाणामिव क्रुद्धां प्रमदां प्रियबन्धुभिः॥ ३०॥
jale nipatitāgraiśca pādapairupaśobhitām| vāryamāṇāmiva kruddhāṃ pramadāṃ priyabandhubhiḥ|| 30||
पुनरावृत्ततोयां च ददर्श स महाकपिः। प्रसन्नामिव कान्तस्य कान्तां पुनरुपस्थिताम्॥ ३१॥
punarāvṛttatoyāṃ ca dadarśa sa mahākapiḥ| prasannāmiva kāntasya kāntāṃ punarupasthitām|| 31||
तस्यादूरात् स पद्मिन्यो नानाद्विजगणायुताः। ददर्श कपिशार्दूलो हनूमान् मारुतात्मजः॥ ३२॥
tasyādūrāt sa padminyo nānādvijagaṇāyutāḥ| dadarśa kapiśārdūlo hanūmān mārutātmajaḥ|| 32||
कृत्रिमां दीर्घिकां चापि पूर्णां शीतेन वारिणा। मणिप्रवरसोपानां मुक्तासिकतशोभिताम्॥ ३३॥
kṛtrimāṃ dīrghikāṃ cāpi pūrṇāṃ śītena vāriṇā| maṇipravarasopānāṃ muktāsikataśobhitām|| 33||
विविधैर्मृगसङ्घैश्च विचित्रां चित्रकाननाम्। प्रासादैः सुमहद्भिश्च निर्मितैर्विश्वकर्मणा॥ ३४॥
vividhairmṛgasaṅghaiśca vicitrāṃ citrakānanām| prāsādaiḥ sumahadbhiśca nirmitairviśvakarmaṇā|| 34||
काननैः कृत्रिमैश्चापि सर्वतः समलंकृताम्। ये केचित् पादपास्तत्र पुष्पोपगफलोपगाः॥ ३५॥
kānanaiḥ kṛtrimaiścāpi sarvataḥ samalaṃkṛtām| ye kecit pādapāstatra puṣpopagaphalopagāḥ|| 35||
सच्छत्राः सवितर्दीकाः सर्वे सौवर्णवेदिकाः। लताप्रतानैर्बहुभिः पर्णैश्च बहुभिर्वृताम्॥ ३६॥
sacchatrāḥ savitardīkāḥ sarve sauvarṇavedikāḥ| latāpratānairbahubhiḥ parṇaiśca bahubhirvṛtām|| 36||
काञ्चनीं शिंशपामेकां ददर्श स महाकपिः। वृतां हेममयीभिस्तु वेदिकाभिः समन्ततः॥ ३७॥
kāñcanīṃ śiṃśapāmekāṃ dadarśa sa mahākapiḥ| vṛtāṃ hemamayībhistu vedikābhiḥ samantataḥ|| 37||
सोऽपश्यद् भूमिभागांश्च नगप्रस्रवणानि च। सुवर्णवृक्षानपरान् ददर्श शिखिसंनिभान्॥ ३८॥
so'paśyad bhūmibhāgāṃśca nagaprasravaṇāni ca| suvarṇavṛkṣānaparān dadarśa śikhisaṃnibhān|| 38||
तेषां द्रुमाणां प्रभया मेरोरिव महाकपिः। अमन्यत तदा वीरः काञ्चनोऽस्मीति सर्वतः॥ ३९॥
teṣāṃ drumāṇāṃ prabhayā meroriva mahākapiḥ| amanyata tadā vīraḥ kāñcano'smīti sarvataḥ|| 39||
तान् काञ्चनान् वृक्षगणान् मारुतेन प्रकम्पितान्। किङ्किणीशतनिर्घोषान् दृष्ट्वा विस्मयमागमत्॥ ४०॥
tān kāñcanān vṛkṣagaṇān mārutena prakampitān| kiṅkiṇīśatanirghoṣān dṛṣṭvā vismayamāgamat|| 40||
सुपुष्पिताग्रान् रुचिरांस्तरुणाङ्कुरपल्लवान्। तामारुह्य महावेगः शिंशपां पर्णसंवृताम्॥ ४१॥
supuṣpitāgrān rucirāṃstaruṇāṅkurapallavān| tāmāruhya mahāvegaḥ śiṃśapāṃ parṇasaṃvṛtām|| 41||
इतो द्रक्ष्यामि वैदेहीं रामदर्शनलालसाम्। इतश्चेतश्च दुःखार्तां सम्पतन्तीं यदृच्छया॥ ४२॥
ito drakṣyāmi vaidehīṃ rāmadarśanalālasām| itaścetaśca duḥkhārtāṃ sampatantīṃ yadṛcchayā|| 42||
अशोकवनिका चेयं दृढं रम्या दुरात्मनः। चन्दनैश्चम्पकैश्चापि बकुलैश्च विभूषिता॥ ४३॥
aśokavanikā ceyaṃ dṛḍhaṃ ramyā durātmanaḥ| candanaiścampakaiścāpi bakulaiśca vibhūṣitā|| 43||
इयं च नलिनी रम्या द्विजसङ्घनिषेविता। इमां सा राजमहिषी नूनमेष्यति जानकी॥ ४४॥
iyaṃ ca nalinī ramyā dvijasaṅghaniṣevitā| imāṃ sā rājamahiṣī nūnameṣyati jānakī|| 44||
सा रामा राजमहिषी राघवस्य प्रिया सती। वनसंचारकुशला ध्रुवमेष्यति जानकी॥ ४५॥
sā rāmā rājamahiṣī rāghavasya priyā satī| vanasaṃcārakuśalā dhruvameṣyati jānakī|| 45||
अथवा मृगशावाक्षी वनस्यास्य विचक्षणा। वनमेष्यति साद्येह रामचिन्तासुकर्शिता॥ ४६॥
athavā mṛgaśāvākṣī vanasyāsya vicakṣaṇā| vanameṣyati sādyeha rāmacintāsukarśitā|| 46||
रामशोकाभिसंतप्ता सा देवी वामलोचना। वनवासरता नित्यमेष्यते वनचारिणी॥ ४७॥
rāmaśokābhisaṃtaptā sā devī vāmalocanā| vanavāsaratā nityameṣyate vanacāriṇī|| 47||
वनेचराणां सततं नूनं स्पृहयते पुरा। रामस्य दयिता चार्या जनकस्य सुता सती॥ ४८॥
vanecarāṇāṃ satataṃ nūnaṃ spṛhayate purā| rāmasya dayitā cāryā janakasya sutā satī|| 48||
संध्याकालमनाः श्यामा ध्रुवमेष्यति जानकी। नदीं चेमां शुभजलां संध्यार्थे वरवर्णिनी॥ ४९॥
saṃdhyākālamanāḥ śyāmā dhruvameṣyati jānakī| nadīṃ cemāṃ śubhajalāṃ saṃdhyārthe varavarṇinī|| 49||
तस्याश्चाप्यनुरूपेयमशोकवनिका शुभा। शुभायाः पार्थिवेन्द्रस्य पत्नी रामस्य सम्मता॥ ५०॥
tasyāścāpyanurūpeyamaśokavanikā śubhā| śubhāyāḥ pārthivendrasya patnī rāmasya sammatā|| 50||
यदि जीवति सा देवी ताराधिपनिभानना। आगमिष्यति सावश्यमिमां शीतजलां नदीम्॥ ५१॥
yadi jīvati sā devī tārādhipanibhānanā| āgamiṣyati sāvaśyamimāṃ śītajalāṃ nadīm|| 51||
एवं तु मत्वा हनुमान् महात्मा प्रतीक्षमाणो मनुजेन्द्रपत्नीम्। अवेक्षमाणश्च ददर्श सर्वं सुपुष्पिते पर्णघने निलीनः॥ ५२॥
evaṃ tu matvā hanumān mahātmā pratīkṣamāṇo manujendrapatnīm| avekṣamāṇaśca dadarśa sarvaṃ supuṣpite parṇaghane nilīnaḥ|| 52||
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे चतुर्दशः सर्गः ॥५-१४॥
ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe vālmīkīye ādikāvye sundarakāṇḍe caturdaśaḥ sargaḥ ||5-14||
AnonymousUser
300 Mudras
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Anushtanam
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
5 Days
Save Shloka
Post Shloka
Copy Shloka
Shloka Link
