श्रीमद्वाल्मीकीयरामायणे सुन्दरकाण्डे षट्चत्वारिंशः सर्गः ॥५-४६॥
śrīmadvālmīkīyarāmāyaṇe sundarakāṇḍe ṣaṭcatvāriṃśaḥ sargaḥ ||5-46||
हतान् मन्त्रिसुतान् बुद्ध्वा वानरेण महात्मना। रावणः संवृताकारश्चकार मतिमुत्तमाम्॥ १॥
hatān mantrisutān buddhvā vānareṇa mahātmanā| rāvaṇaḥ saṃvṛtākāraścakāra matimuttamām|| 1||
स विरूपाक्षयूपाक्षौ दुर्धरं चैव राक्षसम्। प्रघसं भासकर्णं च पञ्च सेनाग्रनायकान्॥ २॥
sa virūpākṣayūpākṣau durdharaṃ caiva rākṣasam| praghasaṃ bhāsakarṇaṃ ca pañca senāgranāyakān|| 2||
संदिदेश दशग्रीवो वीरान् नयविशारदान्। हनूमद्ग्रहणेऽव्यग्रान् वायुवेगसमान् युधि॥ ३॥
saṃdideśa daśagrīvo vīrān nayaviśāradān| hanūmadgrahaṇe'vyagrān vāyuvegasamān yudhi|| 3||
यात सेनाग्रगाः सर्वे महाबलपरिग्रहाः। सवाजिरथमातङ्गाः स कपिः शास्यतामिति॥ ४॥
yāta senāgragāḥ sarve mahābalaparigrahāḥ| savājirathamātaṅgāḥ sa kapiḥ śāsyatāmiti|| 4||
यत्तैश्च खलु भाव्यं स्यात् तमासाद्य वनालयम्। कर्म चापि समाधेयं देशकालाविरोधितम्॥ ५॥
yattaiśca khalu bhāvyaṃ syāt tamāsādya vanālayam| karma cāpi samādheyaṃ deśakālāvirodhitam|| 5||
न ह्यहं तं कपिं मन्ये कर्मणा प्रति तर्कयन्। सर्वथा तन्महद् भूतं महाबलपरिग्रहम्॥ ६॥
na hyahaṃ taṃ kapiṃ manye karmaṇā prati tarkayan| sarvathā tanmahad bhūtaṃ mahābalaparigraham|| 6||
वानरोऽयमिति ज्ञात्वा नहि शुद्ध्यति मे मनः। नैवाहं तं कपिं मन्ये यथेयं प्रस्तुता कथा॥ ७॥
vānaro'yamiti jñātvā nahi śuddhyati me manaḥ| naivāhaṃ taṃ kapiṃ manye yatheyaṃ prastutā kathā|| 7||
भवेदिन्द्रेण वा सृष्टमस्मदर्थं तपोबलात्। सनागयक्षगन्धर्वदेवासुरमहर्षयः॥ ८॥
bhavedindreṇa vā sṛṣṭamasmadarthaṃ tapobalāt| sanāgayakṣagandharvadevāsuramaharṣayaḥ|| 8||
युष्माभिः प्रहितैः सर्वैर्मया सह विनिर्जिताः। तैरवश्यं विधातव्यं व्यलीकं किंचिदेव नः॥ ९॥
yuṣmābhiḥ prahitaiḥ sarvairmayā saha vinirjitāḥ| tairavaśyaṃ vidhātavyaṃ vyalīkaṃ kiṃcideva naḥ|| 9||
तदेव नात्र संदेहः प्रसह्य परिगृह्यताम्। यात सेनाग्रगाः सर्वे महाबलपरिग्रहाः॥ १०॥
tadeva nātra saṃdehaḥ prasahya parigṛhyatām| yāta senāgragāḥ sarve mahābalaparigrahāḥ|| 10||
सवाजिरथमातङ्गाः स कपिः शास्यतामिति। नावमन्यो भवद्भिश्च कपिर्धीरपराक्रमः॥ ११॥
savājirathamātaṅgāḥ sa kapiḥ śāsyatāmiti| nāvamanyo bhavadbhiśca kapirdhīraparākramaḥ|| 11||
दृष्टा हि हरयः पूर्वे मया विपुलविक्रमाः। वाली च सह सुग्रीवो जाम्बवांश्च महाबलः॥ १२॥
dṛṣṭā hi harayaḥ pūrve mayā vipulavikramāḥ| vālī ca saha sugrīvo jāmbavāṃśca mahābalaḥ|| 12||
नीलः सेनापतिश्चैव ये चान्ये द्विविदादयः। नैव तेषां गतिर्भीमा न तेजो न पराक्रमः॥ १३॥
nīlaḥ senāpatiścaiva ye cānye dvividādayaḥ| naiva teṣāṃ gatirbhīmā na tejo na parākramaḥ|| 13||
न मतिर्न बलोत्साहो न रूपपरिकल्पनम्। महत्सत्त्वमिदं ज्ञेयं कपिरूपं व्यवस्थितम्॥ १४॥
na matirna balotsāho na rūpaparikalpanam| mahatsattvamidaṃ jñeyaṃ kapirūpaṃ vyavasthitam|| 14||
प्रयत्नं महदास्थाय क्रियतामस्य निग्रहः। कामं लोकास्त्रयः सेन्द्राः ससुरासुरमानवाः॥ १५॥
prayatnaṃ mahadāsthāya kriyatāmasya nigrahaḥ| kāmaṃ lokāstrayaḥ sendrāḥ sasurāsuramānavāḥ|| 15||
भवतामग्रतः स्थातुं न पर्याप्ता रणाजिरे। तथापि तु नयज्ञेन जयमाकाङ्क्षता रणे॥ १६॥
bhavatāmagrataḥ sthātuṃ na paryāptā raṇājire| tathāpi tu nayajñena jayamākāṅkṣatā raṇe|| 16||
आत्मा रक्ष्यः प्रयत्नेन युद्धसिद्धिर्हि चञ्चला। ते स्वामिवचनं सर्वे प्रतिगृह्य महौजसः॥ १७॥
ātmā rakṣyaḥ prayatnena yuddhasiddhirhi cañcalā| te svāmivacanaṃ sarve pratigṛhya mahaujasaḥ|| 17||
समुत्पेतुर्महावेगा हुताशसमतेजसः। रथैश्च मत्तैर्नागैश्च वाजिभिश्च महाजवैः॥ १८॥
samutpeturmahāvegā hutāśasamatejasaḥ| rathaiśca mattairnāgaiśca vājibhiśca mahājavaiḥ|| 18||
शस्त्रैश्च विविधैस्तीक्ष्णैः सर्वैश्चोपहिता बलैः। ततस्तु ददृशुर्वीरा दीप्यमानं महाकपिम्॥ १९॥
śastraiśca vividhaistīkṣṇaiḥ sarvaiścopahitā balaiḥ| tatastu dadṛśurvīrā dīpyamānaṃ mahākapim|| 19||
रश्मिमन्तमिवोद्यन्तं स्वतेजोरश्मिमालिनम्। तोरणस्थं महावेगं महासत्त्वं महाबलम्॥ २०॥
raśmimantamivodyantaṃ svatejoraśmimālinam| toraṇasthaṃ mahāvegaṃ mahāsattvaṃ mahābalam|| 20||
महामतिं महोत्साहं महाकायं महाभुजम्। तं समीक्ष्यैव ते सर्वे दिक्षु सर्वास्ववस्थिताः॥ २१॥
mahāmatiṃ mahotsāhaṃ mahākāyaṃ mahābhujam| taṃ samīkṣyaiva te sarve dikṣu sarvāsvavasthitāḥ|| 21||
तैस्तैः प्रहरणैर्भीमैरभिपेतुस्ततस्ततः। तस्य पञ्चायसास्तीक्ष्णाः सिताः पीतमुखाः शराः। शिरस्युत्पलपत्राभा दुर्धरेण निपातिताः॥ २२॥
taistaiḥ praharaṇairbhīmairabhipetustatastataḥ| tasya pañcāyasāstīkṣṇāḥ sitāḥ pītamukhāḥ śarāḥ| śirasyutpalapatrābhā durdhareṇa nipātitāḥ|| 22||
स तैः पञ्चभिराविद्धः शरैः शिरसि वानरः। उत्पपात नदन् व्योम्नि दिशो दश विनादयन्॥ २३॥
sa taiḥ pañcabhirāviddhaḥ śaraiḥ śirasi vānaraḥ| utpapāta nadan vyomni diśo daśa vinādayan|| 23||
ततस्तु दुर्धरो वीरः सरथः सज्जकार्मुकः। किरन् शरशतैर्नैकैरभिपेदे महाबलः॥ २४॥
tatastu durdharo vīraḥ sarathaḥ sajjakārmukaḥ| kiran śaraśatairnaikairabhipede mahābalaḥ|| 24||
स कपिर्वारयामास तं व्योम्नि शरवर्षिणम्। वृष्टिमन्तं पयोदान्ते पयोदमिव मारुतः॥ २५॥
sa kapirvārayāmāsa taṃ vyomni śaravarṣiṇam| vṛṣṭimantaṃ payodānte payodamiva mārutaḥ|| 25||
अर्द्यमानस्ततस्तेन दुर्धरेणानिलात्मजः। चकार निनदं भूयो व्यवर्धत च वीर्यवान्॥ २६॥
ardyamānastatastena durdhareṇānilātmajaḥ| cakāra ninadaṃ bhūyo vyavardhata ca vīryavān|| 26||
स दूरं सहसोत्पत्य दुर्धरस्य रथे हरिः। निपपात महावेगो विद्युद्राशिर्गिराविव॥ २७॥
sa dūraṃ sahasotpatya durdharasya rathe hariḥ| nipapāta mahāvego vidyudrāśirgirāviva|| 27||
ततः स मथिताष्टाश्वं रथं भग्नाक्षकूबरम्। विहाय न्यपतद् भूमौ दुर्धरस्त्यक्तजीवितः॥ २८॥
tataḥ sa mathitāṣṭāśvaṃ rathaṃ bhagnākṣakūbaram| vihāya nyapatad bhūmau durdharastyaktajīvitaḥ|| 28||
तं विरूपाक्षयूपाक्षौ दृष्ट्वा निपतितं भुवि। तौ जातरोषौ दुर्धर्षावुत्पेततुररिंदमौ॥ २९॥
taṃ virūpākṣayūpākṣau dṛṣṭvā nipatitaṃ bhuvi| tau jātaroṣau durdharṣāvutpetaturariṃdamau|| 29||
स ताभ्यां सहसोत्प्लुत्य विष्ठितो विमलेऽम्बरे। मुद्गराभ्यां महाबाहुर्वक्षस्यभिहतः कपिः॥ ३०॥
sa tābhyāṃ sahasotplutya viṣṭhito vimale'mbare| muda्garābhyāṃ mahābāhurvakṣasyabhihataḥ kapiḥ|| 30||
तयोर्वेगवतोर्वेगं निहत्य स महाबलः। निपपात पुनर्भूमौ सुपर्ण इव वेगितः॥ ३१॥
tayorvegavatorvegaṃ nihatya sa mahābalaḥ| nipapāta punarbhūmau suparṇa iva vegitaḥ|| 31||
स सालवृक्षमासाद्य समुत्पाट्य च वानरः। तावुभौ राक्षसौ वीरौ जघान पवनात्मजः॥ ३२॥
sa sālavṛkṣamāsādya samutpāṭya ca vānaraḥ| tāvubhau rākṣasau vīrau jaghāna pavanātmajaḥ|| 32||
ततस्तांस्त्रीन् हतान् ज्ञात्वा वानरेण तरस्विना। अभिपेदे महावेगः प्रहस्य प्रघसो बली॥ ३३॥
tatastāṃstrīn hatān jñātvā vānareṇa tarasvinā| abhipede mahāvegaḥ prahasya praghaso balī|| 33||
भासकर्णश्च संक्रुद्धः शूलमादाय वीर्यवान्। एकतः कपिशार्दूलं यशस्विनमवस्थितौ॥ ३४॥
bhāsakarṇaśca saṃkruddhaḥ śūlamādāya vīryavān| ekataḥ kapiśārdūlaṃ yaśasvinamavasthitau|| 34||
पट्टिशेन शिताग्रेण प्रघसः प्रत्यपोथयत्। भासकर्णश्च शूलेन राक्षसः कपिकुञ्जरम्॥ ३५॥
paṭṭiśena śitāgreṇa praghasaḥ pratyapothayat| bhāsakarṇaśca śūlena rākṣasaḥ kapikuñjaram|| 35||
स ताभ्यां विक्षतैर्गात्रैरसृग्दिग्धतनूरुहः। अभवद् वानरः क्रुद्धो बालसूर्यसमप्रभः॥ ३६॥
sa tābhyāṃ vikṣatairgātrairasṛgdigdhatanūruhaḥ| abhavad vānaraḥ kruddho bālasūryasamaprabhaḥ|| 36||
समुत्पाट्य गिरेः शृङ्गं समृगव्यालपादपम्। जघान हनुमान् वीरो राक्षसौ कपिकुञ्जरः। गिरिशृङ्गसुनिष्पिष्टौ तिलशस्तौ बभूवतुः॥ ३७॥
samutpāṭya gireḥ śṛṅgaṃ samṛgavyālapādapam| jaghāna hanumān vīro rākṣasau kapikuñjaraḥ| giriśṛṅgasuniṣpiṣṭau tilaśastau babhūvatuḥ|| 37||
ततस्तेष्ववसन्नेषु सेनापतिषु पञ्चसु। बलं तदवशेषं तु नाशयामास वानरः॥ ३८॥
tatasteṣvavasanneṣu senāpatiṣu pañcasu| balaṃ tadavaśeṣaṃ tu nāśayāmāsa vānaraḥ|| 38||
अश्वैरश्वान् गजैर्नागान् योधैर्योधान् रथै रथान्। स कपिर्नाशयामास सहस्राक्ष इवासुरान्॥ ३९॥
aśvairaśvān gajairnāgān yodhairyodhān rathai rathān| sa kapirnāśayāmāsa sahasrākṣa ivāsurān|| 39||
हयैर्नागैस्तुरंगैश्च भग्नाक्षैश्च महारथैः। हतैश्च राक्षसैर्भूमी रुद्धमार्गा समन्ततः॥ ४०॥
hayairnāgaisturaṃgaiśca bhagnākṣaiśca mahārathaiḥ| hataiśca rākṣasairbhūmī ruddhamārgā samantataḥ|| 40||
ततः कपिस्तान् ध्वजिनीपतीन् रणे निहत्य वीरान् सबलान् सवाहनान्। तथैव वीरः परिगृह्य तोरणं कृतक्षणः काल इव प्रजाक्षये॥ ४१॥
tataḥ kapistān dhvajinīpatīn raṇe nihatya vīrān sabalān savāhanān| tathaiva vīraḥ parigṛhya toraṇaṃ kṛtakṣaṇaḥ kāla iva prajākṣaye|| 41||
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे षट्चत्वारिंशः सर्गः ॥ ५.४६ ॥
ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe vālmīkīye ādikāvye sundarakāṇḍe ṣaṭcatvāriṃśaḥ sargaḥ || 5.46 ||
AnonymousUser
300 Mudras
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Anushtanam
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
5 Days
Save Shloka
Post Shloka
Copy Shloka
Shloka Link
