श्रीमद्वाल्मीकीयरामायणे सुन्दरकाण्डे अष्टपञ्चाशः सर्गः ॥५-५८॥
śrīmadvālmīkīyarāmāyaṇe sundarakāṇḍe aṣṭapañcāśaḥ sargaḥ ||5-58||
ततस्तस्य गिरेः शृङ्गे महेन्द्रस्य महाबलाः। हनुमत्प्रमुखाः प्रीतिं हरयो जग्मुरुत्तमाम्॥ १॥
tatastasya gireḥ śṛṅge mahendrasya mahābalāḥ| hanumatpramukhāḥ prītiṃ harayo jagmuruttamām|| 1||
प्रीतिमत्सूपविष्टेषु वानरेषु महात्मसु। तं ततः प्रतिसंहृष्टः प्रीतियुक्तं महाकपिम्॥ २॥
prītimatsūpaviṣṭeṣu vānareṣu mahātmasu| taṃ tataḥ pratisaṃhṛṣṭaḥ prītiyuktaṃ mahākapim|| 2||
जाम्बवान् कार्यवृत्तान्तमपृच्छदनिलात्मजम्। कथं दृष्टा त्वया देवी कथं वा तत्र वर्तते॥ ३॥
jāmbavān kāryavṛttāntamapṛcchadanilātmajam| kathaṃ dṛṣṭā tvayā devī kathaṃ vā tatra vartate|| 3||
तस्यां चापि कथं वृत्तः क्रूरकर्मा दशाननः। तत्त्वतः सर्वमेतन्नः प्रब्रूहि त्वं महाकपे॥ ४॥
tasyāṃ cāpi kathaṃ vṛttaḥ krūrakarmā daśānanaḥ| tattvataḥ sarvametannaḥ prabrūhi tvaṃ mahākape|| 4||
सम्मार्गिता कथं देवी किं च सा प्रत्यभाषत। श्रुतार्थाश्चिन्तयिष्यामो भूयः कार्यविनिश्चयम्॥ ५॥
sammārgitā kathaṃ devī kiṃ ca sā pratyabhāṣata| śrutārthāścintayiṣyāmo bhūyaḥ kāryaviniścayam|| 5||
यश्चार्थस्तत्र वक्तव्यो गतैरस्माभिरात्मवान्। रक्षितव्यं च यत्तत्र तद् भवान् व्याकरोतु नः॥ ६॥
yaścārthastatra vaktavyo gatairasmābhirātmavān| rakṣitavyaṃ ca yattatra tad bhavān vyākarotu naḥ|| 6||
स नियुक्तस्ततस्तेन सम्प्रहृष्टतनूरुहः। नमस्यन् शिरसा देव्यै सीतायै प्रत्यभाषत॥ ७॥
sa niyuktastatastena samprahṛṣṭatanūruhaḥ| namasyan śirasā devyai sītāyai pratyabhāṣata|| 7||
प्रत्यक्षमेव भवतां महेन्द्राग्रात् खमाप्लुतः। उदधेर्दक्षिणं पारं काङ्क्षमाणः समाहितः॥ ८॥
pratyakṣameva bhavatāṃ mahendrāgrāt khamāplutaḥ| udadherdakṣiṇaṃ pāraṃ kāṅkṣamāṇaḥ samāhitaḥ|| 8||
गच्छतश्च हि मे घोरं विघ्नरूपमिवाभवत्। काञ्चनं शिखरं दिव्यं पश्यामि सुमनोहरम्॥ ९॥
gacchataśca hi me ghoraṃ vighnarūpamivābhavat| kāñcanaṃ śikharaṃ divyaṃ paśyāmi sumanoharam|| 9||
स्थितं पन्थानमावृत्य मेने विघ्नं च तं नगम्। उपसंगम्य तं दिव्यं काञ्चनं नगमुत्तमम्॥ १०॥
sthitaṃ panthānamāvṛtya mene vighnaṃ ca taṃ nagam| upasaṃgamya taṃ divyaṃ kāñcanaṃ nagamuttamam|| 10||
कृता मे मनसा बुद्धिर्भेत्तव्योऽयं मयेति च। प्रहतस्य मया तस्य लाङ्गूलेन महागिरेः॥ ११॥
kṛtā me manasā buddhirbhettavyo'yaṃ mayeti ca| prahatasya mayā tasya lāṅgūlena mahāgireḥ|| 11||
शिखरं सूर्यसंकाशं व्यशीर्यत सहस्रधा। व्यवसायं च तं बुद्ध्वा स होवाच महागिरिः॥ १२॥
śikharaṃ sūryasaṃkāśaṃ vyaśīryata sahasradhā| vyavasāyaṃ ca taṃ buddhvā sa hovāca mahāgiriḥ|| 12||
पुत्रेति मधुरां वाणीं मनः प्रह्लादयन्निव। पितृव्यं चापि मां विद्धि सखायं मातरिश्वनः॥ १३॥
putreti madhurāṃ vāṇīṃ manaḥ prahlādayanniva| pitṛvyaṃ cāpi māṃ viddhi sakhāyaṃ mātariśvanaḥ|| 13||
मैनाकमिति विख्यातं निवसन्तं महोदधौ। पक्षवन्तः पुरा पुत्र बभूवुः पर्वतोत्तमाः॥ १४॥
mainākamiti vikhyātaṃ nivasantaṃ mahodadhau| pakṣavantaḥ purā putra babhūvuḥ parvatottamāḥ|| 14||
छन्दतः पृथिवीं चेरुर्बाधमानाः समन्ततः। श्रुत्वा नगानां चरितं महेन्द्रः पाकशासनः॥ १५॥
chandataḥ pṛthivīṃ cerurbādhamānāḥ samantataḥ| śrutvā nagānāṃ caritaṃ mahendraḥ pākaśāsanaḥ|| 15||
वज्रेण भगवान् पक्षौ चिच्छेदैषां सहस्रशः। अहं तु मोचितस्तस्मात् तव पित्रा महात्मना॥ १६॥
vajreṇa bhagavān pakṣau cicchedaiṣāṃ sahasraśaḥ| ahaṃ tu mocitastasmāt tava pitrā mahātmanā|| 16||
मारुतेन तदा वत्स प्रक्षिप्तो वरुणालये। राघवस्य मया साह्ये वर्तितव्यमरिंदम॥ १७॥
mārutena tadā vatsa prakṣipto varuṇālaye| rāghavasya mayā sāhye vartitavyamariṃdama|| 17||
रामो धर्मभृतां श्रेष्ठो महेन्द्रसमविक्रमः। एतच्छ्रुत्वा मया तस्य मैनाकस्य महात्मनः॥ १८॥
rāmo dharmabhṛtāṃ śreṣṭho mahendrasamavikramaḥ| etacchrutvā mayā tasya mainākasya mahātmanaḥ|| 18||
कार्यमावेद्य च गिरेरुद्धतं वै मनो मम। तेन चाहमनुज्ञातो मैनाकेन महात्मना॥ १९॥
kāryamāvedya ca gireruddhataṃ vai mano mama| tena cāhamanujñāto mainākena mahātmanā|| 19||
स चाप्यन्तर्हितः शैलो मानुषेण वपुष्मता। शरीरेण महाशैलः शैलेन च महोदधौ॥ २०॥
sa cāpyantarhitaḥ śailo mānuṣeṇa vapuṣmatā| śarīreṇa mahāśailaḥ śailena ca mahodadhau|| 20||
उत्तमं जवमास्थाय शेषमध्वानमास्थितः। ततोऽहं सुचिरं कालं जवेनाभ्यगमं पथि॥ २१॥
uttamaṃ javamāsthāya śeṣamadhvānamāsthitaḥ| tato'haṃ suciraṃ kālaṃ javenābhyagamaṃ pathi|| 21||
ततः पश्याम्यहं देवीं सुरसां नागमातरम्। समुद्रमध्ये सा देवी वचनं चेदमब्रवीत्॥ २२॥
tataḥ paśyāmyahaṃ devīṃ surasāṃ nāgamātaram| samudramadhye sā devī vacanaṃ cedamabravīt|| 22||
मम भक्ष्यः प्रदिष्टस्त्वममरैर्हरिसत्तम। ततस्त्वां भक्षयिष्यामि विहितस्त्वं हि मे सुरैः॥ २३॥
mama bhakṣyaḥ pradiṣṭastvamamarairharisattama| tatastvāṃ bhakṣayiṣyāmi vihitastvaṃ hi me suraiḥ|| 23||
एवमुक्तः सुरसया प्राञ्जलिः प्रणतः स्थितः। विवर्णवदनो भूत्वा वाक्यं चेदमुदीरयम्॥ २४॥
evamuktaḥ surasayā prāñjaliḥ praṇataḥ sthitaḥ| vivarṇavadano bhūtvā vākyaṃ cedamudīrayam|| 24||
रामो दाशरथिः श्रीमान् प्रविष्टो दण्डकावनम्। लक्ष्मणेन सह भ्रात्रा सीतया च परंतपः॥ २५॥
rāmo dāśarathiḥ śrīmān praviṣṭo daṇḍakāvanam| lakṣmaṇena saha bhrātrā sītayā ca paraṃtapaḥ|| 25||
तस्य सीता हृता भार्या रावणेन दुरात्मना। तस्याः सकाशं दूतोऽहं गमिष्ये रामशासनात्॥ २६॥
tasya sītā hṛtā bhāryā rāvaṇena durātmanā| tasyāḥ sakāśaṃ dūto'haṃ gamiṣye rāmaśāsanāt|| 26||
कर्तुमर्हसि रामस्य साहाय्यं विषये सती। अथवा मैथिलीं दृष्ट्वा रामं चाक्लिष्टकारिणम्॥ २७॥
kartumarhasi rāmasya sāhāyyaṃ viṣaye satī| athavā maithilīṃ dṛṣṭvā rāmaṃ cākliṣṭakāriṇam|| 27||
आगमिष्यामि ते वक्त्रं सत्यं प्रतिशृणोमि ते। एवमुक्ता मया सा तु सुरसा कामरूपिणी॥ २८॥
āgamiṣyāmi te vaktraṃ satyaṃ pratiśṛṇomi te| evamuktā mayā sā tu surasā kāmarūpiṇī|| 28||
अब्रवीन्नातिवर्तेत कश्चिदेष वरो मम। एवमुक्तः सुरसया दशयोजनमायतः॥ २९॥
abravīnnātivarteta kaścideṣa varo mama| evamuktaḥ surasayā daśayojanamāyataḥ|| 29||
ततोऽर्धगुणविस्तारो बभूवाहं क्षणेन तु। मत्प्रमाणाधिकं चैव व्यादितं तु मुखं तया॥ ३०॥
tato'rdhaguṇavistāro babhūvāhaṃ kṣaṇena tu| matpramāṇādhikaṃ caiva vyāditaṃ tu mukhaṃ tayā|| 30||
तद् दृष्ट्वा व्यादितं त्वास्यं ह्रस्वं ह्यकरवं पुनः। तस्मिन् मुहूर्ते च पुनर्बभूवाङ्गुष्ठसम्मितः॥ ३१॥
tad dṛṣṭvā vyāditaṃ tvāsyaṃ hrasvaṃ hyakaravaṃ punaḥ| tasmin muhūrte ca punarbabhūvāṅguṣṭhasammitaḥ|| 31||
अभिपत्याशु तद्वक्त्रं निर्गतोऽहं ततः क्षणात् । अब्रवीत् सुरसा देवी स्वेन रूपेण मां पुनः॥ ३२॥
abhipatyāśu tadvaktraṃ nirgato'haṃ tataḥ kṣaṇāt | abravīt surasā devī svena rūpeṇa māṃ punaḥ|| 32||
अर्थसिद्धौ हरिश्रेष्ठ गच्छ सौम्य यथासुखम्। समानय च वैदेहीं राघवेण महात्मना॥ ३३॥
arthasiddhau hariśreṣṭha gaccha saumya yathāsukham| samānaya ca vaidehīṃ rāghaveṇa mahātmanā|| 33||
सुखी भव महाबाहो प्रीतास्मि तव वानर। ततोऽहं साधुसाध्वीति सर्वभूतैः प्रशंसितः॥ ३४॥
sukhī bhava mahābāho prītāsmi tava vānara| tato'haṃ sādhusādhvīti sarvabhūtaiḥ praśaṃsitaḥ|| 34||
ततोऽन्तरिक्षं विपुलं प्लुतोऽहं गरुडो यथा। छाया मे निगृहीता च न च पश्यामि किंचन॥ ३५॥
tato'ntarikṣaṃ vipulaṃ pluto'haṃ garuḍo yathā| chāyā me nigṛhītā ca na ca paśyāmi kiṃcana|| 35||
सोऽहं विगतवेगस्तु दिशो दश विलोकयन्। न किंचित् तत्र पश्यामि येन मे विहता गतिः॥ ३६॥
so'haṃ vigatavegastu diśo daśa vilokayan| na kiṃcit tatra paśyāmi yena me vihatā gatiḥ|| 36||
अथ मे बुद्धिरुत्पन्ना किंनाम गमने मम। ईदृशो विघ्न उत्पन्नो रूपमत्र न दृश्यते॥ ३७॥
atha me buddhirutpannā kiṃnāma gamane mama| īdṛśo vighna utpanno rūpamatra na dṛśyate|| 37||
अधोभागे तु मे दृष्टिः शोचतः पतिता तदा। तत्राद्राक्षमहं भीमां राक्षसीं सलिलेशयाम्॥ ३८॥
adhobhāge tu me dṛṣṭiḥ śocataḥ patitā tadā| tatrādrākṣamahaṃ bhīmāṃ rākṣasīṃ salileśayām|| 38||
प्रहस्य च महानादमुक्तोऽहं भीमया तया। अवस्थितमसम्भ्रान्तमिदं वाक्यमशोभनम्॥ ३९॥
prahasya ca mahānādamukto'haṃ bhīmayā tayā| avasthitamasambhrāntamidaṃ vākyamaśobhanam|| 39||
क्वासि गन्ता महाकाय क्षुधिताया ममेप्सितः। भक्षः प्रीणय मे देहं चिरमाहारवर्जितम्॥ ४०॥
kvāsi gantā mahākāya kṣudhitāyā mamepsitaḥ| bhakṣaḥ prīṇaya me dehaṃ ciramāhāravarjitam|| 40||
बाढमित्येव तां वाणीं प्रत्यगृह्णामहं ततः। आस्यप्रमाणादधिकं तस्याः कायमपूरयम्॥ ४१॥
bāḍhamityeva tāṃ vāṇīṃ pratyagṛhṇāmahaṃ tataḥ| āsyapramāṇādadhikaṃ tasyāḥ kāyamapūrayam|| 41||
तस्याश्चास्यं महद् भीमं वर्धते मम भक्षणे। न तु मां सा नु बुबुधे मम वा विकृतं कृतम्॥ ४२॥
tasyāścāsyaṃ mahad bhīmaṃ vardhate mama bhakṣaṇe| na tu māṃ sā nu bubudhe mama vā vikṛtaṃ kṛtam|| 42||
ततोऽहं विपुलं रूपं संक्षिप्य निमिषान्तरात्। तस्या हृदयमादाय प्रपतामि नभःस्थलम्॥ ४३॥
tato'haṃ vipulaṃ rūpaṃ saṃkṣipya nimiṣāntarāt| tasyā hṛdayamādāya prapatāmi nabhaḥsthalam|| 43||
सा विसृष्टभुजा भीमा पपात लवणाम्भसि। मया पर्वतसंकाशा निकृत्तहृदया सती॥ ४४॥
sā visṛṣṭabhujā bhīmā papāta lavaṇāmbhasi| mayā parvatasaṃkāśā nikṛttahṛdayā satī|| 44||
शृणोमि खगतानां च वाचः सौम्या महात्मनाम्। राक्षसी सिंहिका भीमा क्षिप्रं हनुमता हता॥ ४५॥
śṛṇomi khagatānāṃ ca vācaḥ saumyā mahātmanām| rākṣasī siṃhikā bhīmā kṣipraṃ hanumatā hatā|| 45||
तां हत्वा पुनरेवाहं कृत्यमात्ययिकं स्मरन्। गत्वा च महदध्वानं पश्यामि नगमण्डितम्॥ ४६॥
tāṃ hatvā punarevāhaṃ kṛtyamātyayikaṃ smaran| gatvā ca mahadadhvānaṃ paśyāmi nagamaṇḍitam|| 46||
दक्षिणं तीरमुदधेर्लङ्का यत्र गता पुरी। अस्तं दिनकरे याते रक्षसां निलयं पुरीम्॥ ४७॥
dakṣiṇaṃ tīramudadherlaṅkā yatra gatā purī| astaṃ dinakare yāte rakṣasāṃ nilayaṃ purīm|| 47||
प्रविष्टोऽहमविज्ञातो रक्षोभिर्भीमविक्रमैः। तत्र प्रविशतश्चापि कल्पान्तघनसप्रभा॥ ४८॥
praviṣṭo'hamavijñāto rakṣobhirbhīmavikramaiḥ| tatra praviśataścāpi kalpāntaghanasaprabhā|| 48||
अट्टहासं विमुञ्चन्ती नारी काप्युत्थिता पुरः। जिघांसन्तीं ततस्तां तु ज्वलदग्निशिरोरुहाम्॥ ४९॥
aṭṭahāsaṃ vimuñcantī nārī kāpyutthitā puraḥ| jighāṃsantīṃ tatastāṃ tu jvaladagniśiroruhām|| 49||
सव्यमुष्टिप्रहारेण पराजित्य सुभैरवाम्। प्रदोषकाले प्रविशं भीतयाहं तयोदितः॥ ५०॥
savyamuṣṭiprahāreṇa parājitya subhairavām| pradoṣakāle praviśaṃ bhītayāhaṃ tayoditaḥ|| 50||
अहं लङ्कापुरी वीर निर्जिता विक्रमेण ते। यस्मात् तस्माद् विजेतासि सर्वरक्षांस्यशेषतः॥ ५१॥
ahaṃ laṅkāpurī vīra nirjitā vikrameṇa te| yasmāt tasmād vijetāsi sarvarakṣāṃsyaśeṣataḥ|| 51||
तत्राहं सर्वरात्रं तु विचरञ्जनकात्मजाम्। रावणान्तःपुरगतो न चापश्यं सुमध्यमाम्॥ ५२॥
tatrāhaṃ sarvarātraṃ tu vicarañjanakātmajām| rāvaṇāntaḥpuragato na cāpaśyaṃ sumadhyamām|| 52||
ततः सीतामपश्यंस्तु रावणस्य निवेशने। शोकसागरमासाद्य न पारमुपलक्षये॥ ५३॥
tataḥ sītāmapaśyaṃstu rāvaṇasya niveśane| śokasāgaramāsādya na pāramupalakṣaye|| 53||
शोचता च मया दृष्टं प्राकारेणाभिसंवृतम्। काञ्चनेन विकृष्टेन गृहोपवनमुत्तमम्॥ ५४॥
śocatā ca mayā dṛṣṭaṃ prākāreṇābhisaṃvṛtam| kāñcanena vikṛṣṭena gṛhopavanamuttamam|| 54||
सप्राकारमवप्लुत्य पश्यामि बहुपादपम्। अशोकवनिकामध्ये शिंशपापादपो महान्॥ ५५॥
saprākāramavaplutya paśyāmi bahupādapam| aśokavanikāmadhye śiṃśapāpādapo mahān|| 55||
तमारुह्य च पश्यामि काञ्चनं कदलीवनम्। अदूराच्छिंशपावृक्षात् पश्यामि वरवर्णिनीम्॥ ५६॥
tamāruhya ca paśyāmi kāñcanaṃ kadalīvanam| adūrācchiṃśapāvṛkṣāt paśyāmi varavarṇinīm|| 56||
श्यामां कमलपत्राक्षीमुपवासकृशाननाम्। तदेकवासःसंवीतां रजोध्वस्तशिरोरुहाम्॥ ५७॥
śyāmāṃ kamalapatrākṣīmupavāsakṛśānanām| tadekavāsaḥsaṃvītāṃ rajodhvastaśiroruhām|| 57||
शोकसंतापदीनाङ्गीं सीतां भर्तृहिते स्थिताम्। राक्षसीभिर्विरूपाभिः क्रूराभिरभिसंवृताम्॥ ५८॥
śokasaṃtāpadīnāṅgīṃ sītāṃ bhartṛhite sthitām| rākṣasībhirvirūpābhiḥ krūrābhirabhisaṃvṛtām|| 58||
मांसशोणितभक्ष्याभिर्व्याघ्रीभिर्हरिणीं यथा। सा मया राक्षसीमध्ये तर्ज्यमाना मुहुर्मुहुः॥ ५९॥
māṃsaśoṇitabhakṣyābhirvyāghrībhirhariṇīṃ yathā| sā mayā rākṣasīmadhye tarjyamānā muhurmuhuḥ|| 59||
एकवेणीधरा दीना भर्तृचिन्तापरायणा। भूमिशय्या विवर्णाङ्गी पद्मिनीव हिमागमे॥ ६०॥
ekaveṇīdharā dīnā bhartṛcintāparāyaṇā| bhūmiśayyā vivarṇāṅgī padminīva himāgame|| 60||
रावणाद् विनिवृत्तार्था मर्तव्ये कृतनिश्चया। कथंचिन्मृगशावाक्षी तूर्णमासादिता मया॥ ६१॥
rāvaṇād vinivṛttārthā martavye kṛtaniścayā| kathaṃcinmṛgaśāvākṣī tūrṇamāsāditā mayā|| 61||
तां दृष्ट्वा तादृशीं नारीं रामपत्नीं यशस्विनीम्। तत्रैव शिंशपावृक्षे पश्यन्नहमवस्थितः॥ ६२॥
tāṃ dṛṣṭvā tādṛśīṃ nārīṃ rāmapatnīṃ yaśasvinīm| tatraiva śiṃśapāvṛkṣe paśyannahamavasthitaḥ|| 62||
ततो हलहलाशब्दं काञ्चीनूपुरमिश्रितम्। शृणोम्यधिकगम्भीरं रावणस्य निवेशने॥ ६३॥
tato halahalāśabdaṃ kāñcīnūpuramiśritam| śṛṇomyadhikagambhīraṃ rāvaṇasya niveśane|| 63||
ततोऽहं परमोद्विग्नः स्वरूपं प्रत्यसंहरम्। अहं च शिंशपावृक्षे पक्षीव गहने स्थितः॥ ६४॥
tato'haṃ paramodvignaḥ svarūpaṃ pratyasaṃharam| ahaṃ ca śiṃśapāvṛkṣe pakṣīva gahane sthitaḥ|| 64||
ततो रावणदाराश्च रावणश्च महाबलः। तं देशमनुसम्प्राप्तो यत्र सीताभवत् स्थिता॥ ६५॥
tato rāvaṇadārāśca rāvaṇaśca mahābalaḥ| taṃ deśamanusamprāpto yatra sītābhavat sthitā|| 65||
तं दृष्ट्वाथ वरारोहा सीता रक्षोगणेश्वरम्। संकुच्योरू स्तनौ पीनौ बाहुभ्यां परिरभ्य च॥ ६६॥
taṃ dṛṣṭvātha varārohā sītā rakṣogaṇeśvaram| saṃkucyorū stanau pīnau bāhubhyāṃ parirabhya ca|| 66||
वित्रस्तां परमोद्विग्नां वीक्ष्यमाणामितस्ततः। त्राणं कंचिदपश्यन्तीं वेपमानां तपस्विनीम्॥ ६७॥
vitrastāṃ paramodvignāṃ vīkṣyamāṇāmitastataḥ| trāṇaṃ kaṃcidapaśyantīṃ vepamānāṃ tapasvinīm|| 67||
तामुवाच दशग्रीवः सीतां परमदुःखिताम्। अवाक्शिराः प्रपतितो बहुमन्यस्व मामिति॥ ६८॥
tāmuvāca daśagrīvaḥ sītāṃ paramaduḥkhitām| avākśirāḥ prapatito bahumanyasva māmiti|| 68||
यदि चेत्त्वं तु मां दर्पान्नाभिनन्दसि गर्विते। द्विमासानन्तरं सीते पास्यामि रुधिरं तव॥ ६९॥
yadi cettvaṃ tu māṃ darpānnābhinandasi garvite| dvimāsānantaraṃ sīte pāsyāmi rudhiraṃ tava|| 69||
एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य रावणस्य दुरात्मनः। उवाच परमक्रुद्धा सीता वचनमुत्तमम्॥ ७०॥
etacchrutvā vacastasya rāvaṇasya durātmanaḥ| uvāca paramakruddhā sītā vacanamuttamam|| 70||
राक्षसाधम रामस्य भार्याममिततेजसः। इक्ष्वाकुवंशनाथस्य स्नुषां दशरथस्य च॥ ७१॥
rākṣasādhama rāmasya bhāryāmamitatejasaḥ| ikṣvākuvaṃśanāthasya snuṣāṃ daśarathasya ca|| 71||
अवाच्यं वदतो जिह्वा कथं न पतिता तव। किंस्विद्वीर्य तवानार्य यो मां भर्तुरसंनिधौ॥ ७२॥
avācyaṃ vadato jihvā kathaṃ na patitā tava| kiṃsvidvīrya tavānārya yo māṃ bharturasaṃnidhau|| 72||
अपहृत्यागतः पाप तेनादृष्टो महात्मना। न त्वं रामस्य सदृशो दास्येऽप्यस्य न युज्यसे॥ ७३॥
apahṛtyāgataḥ pāpa tenādṛṣṭo mahātmanā| na tvaṃ rāmasya sadṛśo dāsye'pyasya na yujyase|| 73||
अजेयः सत्यवाक् शूरो रणश्लाघी च राघवः। जानक्या परुषं वाक्यमेवमुक्तो दशाननः॥ ७४॥
ajeyaḥ satyavāk śūro raṇaślāghī ca rāghavaḥ| jānakyā paruṣaṃ vākyamevamukto daśānanaḥ|| 74||
जज्वाल सहसा कोपाच्चितास्थ इव पावकः। विवृत्य नयने क्रूरे मुष्टिमुद्यम्य दक्षिणम्॥ ७५॥
jajvāla sahasā kopāccitāstha iva pāvakaḥ| vivṛtya nayane krūre muṣṭimudyamya dakṣiṇam|| 75||
मैथिलीं हन्तुमारब्धः स्त्रीभिर्हाहाकृतं तदा। स्त्रीणां मध्यात् समुत्पत्य तस्य भार्या दुरात्मनः॥ ७६॥
maithilīṃ hantumārabdhaḥ strībhirhāhākṛtaṃ tadā| strīṇāṃ madhyāt samutpatya tasya bhāryā durātmanaḥ|| 76||
वरा मन्दोदरी नाम तया स प्रतिषेधितः। उक्तश्च मधुरां वाणीं तया स मदनार्दितः॥ ७७॥
varā mandodarī nāma tayā sa pratiṣedhitaḥ| uktaśca madhurāṃ vāṇīṃ tayā sa madanārditaḥ|| 77||
सीतया तव किं कार्यं महेन्द्रसमविक्रम। मया सह रमस्वाद्य मद्विशिष्टा न जानकी॥ ७८॥
sītayā tava kiṃ kāryaṃ mahendrasamavikrama| mayā saha ramasvādya madviśiṣṭā na jānakī|| 78||
देवगन्धर्वकन्याभिर्यक्षकन्याभिरेव च। सार्धं प्रभो रमस्वेति सीतया किं करिष्यसि॥ ७९॥
devagandharvakanyābhiryakṣakanyābhireva ca| sārdhaṃ prabho ramasveti sītayā kiṃ kariṣyasi|| 79||
ततस्ताभिः समेताभिर्नारीभिः स महाबलः। उत्थाप्य सहसा नीतो भवनं स्वं निशाचरः॥ ८०॥
tatastābhiḥ sametābhirnārībhiḥ sa mahābalaḥ| utthāpya sahasā nīto bhavanaṃ svaṃ niśācaraḥ|| 80||
याते तस्मिन् दशग्रीवे राक्षस्यो विकृताननाः। सीतां निर्भर्त्सयामासुर्वाक्यैः क्रूरैः सुदारुणैः॥ ८१॥
yāte tasmin daśagrīve rākṣasyo vikṛtānanāḥ| sītāṃ nirbhartsayāmāsurvākyaiḥ krūraiḥ sudāruṇaiḥ|| 81||
तृणवद् भाषितं तासां गणयामास जानकी। गर्जितं च तथा तासां सीतां प्राप्य निरर्थकम्॥ ८२॥
tṛṇavad bhāṣitaṃ tāsāṃ gaṇayāmāsa jānakī| garjitaṃ ca tathā tāsāṃ sītāṃ prāpya nirarthakam|| 82||
वृथा गर्जितनिश्चेष्टा राक्षस्यः पिशिताशनाः। रावणाय शशंसुस्ताः सीताव्यवसितं महत्॥ ८३॥
vṛthā garjitaniśceṣṭā rākṣasyaḥ piśitāśanāḥ| rāvaṇāya śaśaṃsustāḥ sītāvyavasitaṃ mahat|| 83||
ततस्ताः सहिताः सर्वा विहताशा निरुद्यमाः। परिक्लिश्य समस्तास्ता निद्रावशमुपागताः॥ ८४॥
tatastāḥ sahitāḥ sarvā vihatāśā nirudyamāḥ| parikliśya samastāstā nidrāvaśamupāgatāḥ|| 84||
तासु चैव प्रसुप्तासु सीता भर्तृहिते रता। विलप्य करुणं दीना प्रशुशोच सुदुःखिता॥ ८५॥
tāsu caiva prasuptāsu sītā bhartṛhite ratā| vilapya karuṇaṃ dīnā praśuśoca suduḥkhitā|| 85||
तासां मध्यात् समुत्थाय त्रिजटा वाक्यमब्रवीत्। आत्मानं खादत क्षिप्रं न सीतामसितेक्षणाम्॥ ८६॥
tāsāṃ madhyāt samutthāya trijaṭā vākyamabravīt| ātmānaṃ khādata kṣipraṃ na sītāmasitekṣaṇām|| 86||
जनकस्यात्मजां साध्वीं स्नुषां दशरथस्य च। स्वप्नो ह्यद्य मया दृष्टो दारुणो रोमहर्षणः॥ ८७॥
janakasyātmajāṃ sādhvīṃ snuṣāṃ daśarathasya ca| svapno hyadya mayā dṛṣṭo dāruṇo romaharṣaṇaḥ|| 87||
रक्षसां च विनाशाय भर्तुरस्या जयाय च। अलमस्मान् परित्रातुं राघवाद् राक्षसीगणम्॥ ८८॥
rakṣasāṃ ca vināśāya bharturasyā jayāya ca| alamasmān paritrātuṃ rāghavād rākṣasīgaṇam|| 88||
अभियाचाम वैदेहीमेतद्धि मम रोचते। यदि ह्येवंविधः स्वप्नो दुःखितायाः प्रदृश्यते॥ ८९॥
abhiyācāma vaidehīmetaddhi mama rocate| yadi hyevaṃvidhaḥ svapno duḥkhitāyāḥ pradṛśyate|| 89||
सा दुःखैर्विविधैर्मुक्ता सुखमाप्नोत्यनुत्तमम्। प्रणिपातप्रसन्ना हि मैथिली जनकात्मजा॥ ९०॥
sā duḥkhairvividhairmuktā sukhamāpnotyanuttamam| praṇipātaprasannā hi maithilī janakātmajā|| 90||
अलमेषा परित्रातुं राक्षस्यो महतो भयात्। ततः सा ह्रीमती बाला भर्तुर्विजयहर्षिता॥ ९१॥
alameṣā paritrātuṃ rākṣasyo mahato bhayāt| tataḥ sā hrīmatī bālā bharturvijayaharṣitā|| 91||
अवोचद् यदि तत् तथ्यं भवेयं शरणं हि वः। तां चाहं तादृशीं दृष्ट्वा सीताया दारुणां दशाम्॥ ९२॥
avocad yadi tat tathyaṃ bhaveyaṃ śaraṇaṃ hi vaḥ| tāṃ cāhaṃ tādṛśīṃ dṛṣṭvā sītāyā dāruṇāṃ daśām|| 92||
चिन्तयामास विश्रान्तो न च मे निर्वृतं मनः। सम्भाषणार्थे च मया जानक्याश्चिन्तितो विधिः॥ ९३॥
cintayāmāsa viśrānto na ca me nirvṛtaṃ manaḥ| sambhāṣaṇārthe ca mayā jānakyāścintito vidhiḥ|| 93||
इक्ष्वाकुकुलवंशस्तु स्तुतो मम पुरस्कृतः। श्रुत्वा तु गदितां वाचं राजर्षिगणभूषिताम्॥ ९४॥
ikṣvākukulavaṃśastu stuto mama puraskṛtaḥ| śrutvā tu gaditāṃ vācaṃ rājarṣigaṇabhūṣitām|| 94||
प्रत्यभाषत मां देवी बाष्पैः पिहितलोचना। कस्त्वं केन कथं चेह प्राप्तो वानरपुङ्गव॥ ९५॥
pratyabhāṣata māṃ devī bāṣpaiḥ pihitalocanā| kastvaṃ kena kathaṃ ceha prāpto vānarapuṅgava|| 95||
का च रामेण ते प्रीतिस्तन्मे शंसितुमर्हसि। तस्यास्तद् वचनं श्रुत्वा अहमप्यब्रुवं वचः॥ ९६॥
kā ca rāmeṇa te prītistanme śaṃsitumarhasi| tasyāstad vacanaṃ śrutvā ahamapyabruvaṃ vacaḥ|| 96||
देवि रामस्य भर्तुस्ते सहायो भीमविक्रमः। सुग्रीवो नाम विक्रान्तो वानरेन्द्रो महाबलः॥ ९७॥
devi rāmasya bhartuste sahāyo bhīmavikramaḥ| sugrīvo nāma vikrānto vānarendro mahābalaḥ|| 97||
तस्य मां विद्धि भृत्यं त्वं हनूमन्तमिहागतम्। भर्त्रा सम्प्रहितस्तुभ्यं रामेणाक्लिष्टकर्मणा॥ ९८॥
tasya māṃ viddhi bhṛtyaṃ tvaṃ hanūmantamihāgatam| bhartrā samprahitastubhyaṃ rāmeṇākliṣṭakarmaṇā|| 98||
इदं तु पुरुषव्याघ्रः श्रीमान् दाशरथिः स्वयम्। अङ्गुलीयमभिज्ञानमदात् तुभ्यं यशस्विनि॥ ९९॥
idaṃ tu puruṣavyāghraḥ śrīmān dāśarathiḥ svayam| aṅgulīyamabhijñānamadāt tubhyaṃ yaśasvini|| 99||
तदिच्छामि त्वयाज्ञप्तं देवि किं करवाण्यहम्। रामलक्ष्मणयोः पार्श्वं नयामि त्वां किमुत्तरम्॥ १००॥
tadicchāmi tvayājñaptaṃ devi kiṃ karavāṇyaham| rāmalakṣmaṇayoḥ pārśvaṃ nayāmi tvāṃ kimuttaram|| 100||
एतच्छ्रुत्वा विदित्वा च सीता जनकनन्दिनी। आह रावणमुत्पाट्य राघवो मां नयत्विति॥ १०१॥
etacchrutvā viditvā ca sītā janakanandinī| āha rāvaṇamutpāṭya rāghavo māṃ nayatviti|| 101||
प्रणम्य शिरसा देवीमहमार्यामनिन्दिताम्। राघवस्य मनोह्लादमभिज्ञानमयाचिषम्॥ १०२॥
praṇamya śirasā devīmahamāryāmaninditām| rāghavasya manohlādamabhijñānamayāciṣam|| 102||
अथ मामब्रवीत् सीता गृह्यतामयमुत्तमः। मणिर्येन महाबाहू रामस्त्वां बहु मन्यते॥ १०३॥
atha māmabravīt sītā gṛhyatāmayamuttamaḥ| maṇiryena mahābāhū rāmastvāṃ bahu manyate|| 103||
इत्युक्त्वा तु वरारोहा मणिप्रवरमुत्तमम्। प्रायच्छत् परमोद्विग्ना वाचा मां संदिदेश ह॥ १०४॥
ityuktvā tu varārohā maṇipravaramuttamam| prāyacchat paramodvignā vācā māṃ saṃdideśa ha|| 104||
ततस्तस्यै प्रणम्याहं राजपुत्र्यै समाहितः। प्रदक्षिणं परिक्राममिहाभ्युद्गतमानसः॥ १०५॥
tatastasyai praṇamyāhaṃ rājaputryai samāhitaḥ| pradakṣiṇaṃ parikrāmamihābhyuda्gatamānasaḥ|| 105||
उत्तरं पुनरेवाह निश्चित्य मनसा तदा। हनूमन् मम वृत्तान्तं वक्तुमर्हसि राघवे॥ १०६॥
uttaraṃ punarevāha niścitya manasā tadā| hanūman mama vṛttāntaṃ vaktumarhasi rāghave|| 106||
यथा श्रुत्वैव नचिरात् तावुभौ रामलक्ष्मणौ। सुग्रीवसहितौ वीरावुपेयातां तथा कुरु॥ १०७॥
yathā śrutvaiva nacirāt tāvubhau rāmalakṣmaṇau| sugrīvasahitau vīrāvupeyātāṃ tathā kuru|| 107||
यदन्यथा भवेदेतद् द्वौ मासौ जीवितं मम। न मां द्रक्ष्यति काकुत्स्थो म्रिये साहमनाथवत्॥ १०८॥
yadanyathā bhavedetad dvau māsau jīvitaṃ mama| na māṃ drakṣyati kākutstho mriye sāhamanāthavat|| 108||
तच्छ्रुत्वा करुणं वाक्यं क्रोधो मामभ्यवर्तत। उत्तरं च मया दृष्टं कार्यशेषमनन्तरम्॥ १०९॥
tacchrutvā karuṇaṃ vākyaṃ krodho māmabhyavartata| uttaraṃ ca mayā dṛṣṭaṃ kāryaśeṣamanantaram|| 109||
ततोऽवर्धत मे कायस्तदा पर्वतसंनिभः। युद्धाकाङ्क्षी वनं तस्य विनाशयितुमारभे॥ ११०॥
tato'vardhata me kāyastadā parvatasaṃnibhaḥ| yuddhākāṅkṣī vanaṃ tasya vināśayitumārabhe|| 110||
तद् भग्नं वनखण्डं तु भ्रान्तत्रस्तमृगद्विजम्। प्रतिबुद्ध्य निरीक्षन्ते राक्षस्यो विकृताननाः॥ १११॥
tad bhagnaṃ vanakhaṇḍaṃ tu bhrāntatrastamṛgadvijam| pratibuddhya nirīkṣante rākṣasyo vikṛtānanāḥ|| 111||
मां च दृष्ट्वा वने तस्मिन् समागम्य ततस्ततः। ताः समभ्यागताः क्षिप्रं रावणायाचचक्षिरे॥ ११२॥
māṃ ca dṛṣṭvā vane tasmin samāgamya tatastataḥ| tāḥ samabhyāgatāḥ kṣipraṃ rāvaṇāyācacakṣire|| 112||
राजन् वनमिदं दुर्गं तव भग्नं दुरात्मना। वानरेण ह्यविज्ञाय तव वीर्यं महाबल॥ ११३॥
rājan vanamidaṃ durgaṃ tava bhagnaṃ durātmanā| vānareṇa hyavijñāya tava vīryaṃ mahābala|| 113||
तस्य दुर्बुद्धिता राजंस्तव विप्रियकारिणः। वधमाज्ञापय क्षिप्रं यथासौ न पुनर्व्रजेत्॥ ११४॥
tasya durbuddhitā rājaṃstava vipriyakāriṇaḥ| vadhamājñāpaya kṣipraṃ yathāsau na punarvrajet|| 114||
तच्छ्रुत्वा राक्षसेन्द्रेण विसृष्टा बहुदुर्जयाः। राक्षसाः किंकरा नाम रावणस्य मनोऽनुगाः॥ ११५॥
tacchrutvā rākṣasendreṇa visṛṣṭā bahudurjayāḥ| rākṣasāḥ kiṃkarā nāma rāvaṇasya mano'nugāḥ|| 115||
तेषामशीतिसाहस्रं शूलमुद्गरपाणिनाम्। मया तस्मिन् वनोद्देशे परिघेण निषूदितम्॥ ११६॥
teṣāmaśītisāhasraṃ śūlamuda्garapāṇinām| mayā tasmin vanoddeśe parigheṇa niṣūditam|| 116||
तेषां तु हतशिष्टा ये ते गता लघुविक्रमाः। निहतं च मया सैन्यं रावणायाचचक्षिरे॥ ११७॥
teṣāṃ tu hataśiṣṭā ye te gatā laghuvikramāḥ| nihataṃ ca mayā sainyaṃ rāvaṇāyācacakṣire|| 117||
ततो मे बुद्धिरुत्पन्ना चैत्यप्रासादमुत्तमम्। तत्रस्थान् राक्षसान् हत्वा शतं स्तम्भेन वै पुनः॥ ११८॥
tato me buddhirutpannā caityaprāsādamuttamam| tatrasthān rākṣasān hatvā śataṃ stambhena vai punaḥ|| 118||
ललामभूतो लङ्काया मया विध्वंसितो रुषा। ततः प्रहस्तस्य सुतं जम्बुमालिनमादिशत्॥ ११९॥
lalāmabhūto laṅkāyā mayā vidhvaṃsito ruṣā| tataḥ prahastasya sutaṃ jambumālinamādiśat|| 119||
राक्षसैर्बहुभिः सार्धं घोररूपैर्भयानकैः। तमहं बलसम्पन्नं राक्षसं रणकोविदम्॥ १२०॥
rākṣasairbahubhiḥ sārdhaṃ ghorarūpairbhayānakaiḥ| tamahaṃ balasampannaṃ rākṣasaṃ raṇakovidam|| 120||
परिघेणातिघोरेण सूदयामि सहानुगम्। तच्छ्रुत्वा राक्षसेन्द्रस्तु मन्त्रिपुत्रान् महाबलान्॥ १२१॥
parigheṇātighoreṇa sūdayāmi sahānugam| tacchrutvā rākṣasendrastu mantriputrān mahābalān|| 121||
पदातिबलसम्पन्नान् प्रेषयामास रावणः। परिघेणैव तान् सर्वान् नयामि यमसादनम्॥ १२२॥
padātibalasampannān preṣayāmāsa rāvaṇaḥ| parigheṇaiva tān sarvān nayāmi yamasādanam|| 122||
मन्त्रिपुत्रान् हतान् श्रुत्वा समरे लघुविक्रमान्। पञ्च सेनाग्रगान् शूरान् प्रेषयामास रावणः॥ १२३॥
mantriputrān hatān śrutvā samare laghuvikramān| pañca senāgragān śūrān preṣayāmāsa rāvaṇaḥ|| 123||
तानहं सहसैन्यान् वै सर्वानेवाभ्यसूदयम्। ततः पुनर्दशग्रीवः पुत्रमक्षं महाबलम्॥ १२४॥
tānahaṃ sahasainyān vai sarvānevābhyasūdayam| tataḥ punardaśagrīvaḥ putramakṣaṃ mahābalam|| 124||
बहुभी राक्षसैः सार्धं प्रेषयामास संयुगे। तं तु मन्दोदरीपुत्रं कुमारं रणपण्डितम्॥ १२५॥
bahubhī rākṣasaiḥ sārdhaṃ preṣayāmāsa saṃyuge| taṃ tu mandodarīputraṃ kumāraṃ raṇapaṇḍitam|| 125||
सहसा खं समुद्यन्तं पादयोश्च गृहीतवान्। तमासीनं शतगुणं भ्रामयित्वा व्यपेषयम्॥ १२६॥
sahasā khaṃ samudyantaṃ pādayośca gṛhītavān| tamāsīnaṃ śataguṇaṃ bhrāmayitvā vyapeṣayam|| 126||
तमक्षमागतं भग्नं निशम्य स दशाननः। ततश्चेन्द्रजितं नाम द्वितीयं रावणः सुतम्॥ १२७॥
tamakṣamāgataṃ bhagnaṃ niśamya sa daśānanaḥ| tataścendrajitaṃ nāma dvitīyaṃ rāvaṇaḥ sutam|| 127||
व्यादिदेश सुसंक्रुद्धो बलिनं युद्धदुर्मदम्। तच्चाप्यहं बलं सर्वं तं च राक्षसपुङ्गवम्॥ १२८॥
vyādideśa susaṃkruddho balinaṃ yuddhadurmadam| taccāpyahaṃ balaṃ sarvaṃ taṃ ca rākṣasapuṅgavam|| 128||
नष्टौजसं रणे कृत्वा परं हर्षमुपागतः। महतापि महाबाहुः प्रत्ययेन महाबलः॥ १२९॥
naṣṭaujasaṃ raṇe kṛtvā paraṃ harṣamupāgataḥ| mahatāpi mahābāhuḥ pratyayena mahābalaḥ|| 129||
प्रहितो रावणेनैष सह वीरैर्मदोद्धतैः। सोऽविषह्यं हि मां बुद्ध्वा स्वसैन्यं चावमर्दितम्॥ १३०॥
prahito rāvaṇenaiṣa saha vīrairmadoddhataiḥ| so'viṣahyaṃ hi māṃ buddhvā svasainyaṃ cāvamarditam|| 130||
ब्रह्मणोऽस्त्रेण स तु मां प्रबद्ध्वा चातिवेगिनः। रज्जुभिश्चापि बध्नन्ति ततो मां तत्र राक्षसाः॥ १३१॥
brahmaṇo'streṇa sa tu māṃ prabaddhvā cātiveginaḥ| rajjubhiścāpi badhnanti tato māṃ tatra rākṣasāḥ|| 131||
रावणस्य समीपं च गृहीत्वा मामुपागमन्। दृष्ट्वा सम्भाषितश्चाहं रावणेन दुरात्मना॥ १३२॥
rāvaṇasya samīpaṃ ca gṛhītvā māmupāgaman| dṛṣṭvā sambhāṣitaścāhaṃ rāvaṇena durātmanā|| 132||
पृष्टश्च लङ्कागमनं राक्षसानां च तं वधम्। तत्सर्वं च रणे तत्र सीतार्थमुपजल्पितम्॥ १३३॥
pṛṣṭaśca laṅkāgamanaṃ rākṣasānāṃ ca taṃ vadham| tatsarvaṃ ca raṇe tatra sītārthamupajalpitam|| 133||
तस्यास्तु दर्शनाकाङ्क्षी प्राप्तस्त्वद्भवनं विभो। मारुतस्यौरसः पुत्रो वानरो हनुमानहम्॥ १३४॥
tasyāstu darśanākāṅkṣī prāptastvadbhavanaṃ vibho| mārutasyaurasaḥ putro vānaro hanumānaham|| 134||
रामदूतं च मां विद्धि सुग्रीवसचिवं कपिम्। सोऽहं दौत्येन रामस्य त्वत्सकाशमिहागतः॥ १३५॥
rāmadūtaṃ ca māṃ viddhi sugrīvasacivaṃ kapim| so'haṃ dautyena rāmasya tvatsakāśamihāgataḥ|| 135||
शृणु चापि समादेशं यदहं प्रब्रवीमि ते। राक्षसेश हरीशस्त्वां वाक्यमाह समाहितम्॥ १३६॥
śṛṇu cāpi samādeśaṃ yadahaṃ prabravīmi te| rākṣaseśa harīśastvāṃ vākyamāha samāhitam|| 136||
सुग्रीवश्च महाभागः स त्वां कौशलमब्रवीत्। धर्मार्थकामसहितं हितं पथ्यमुवाच ह॥ १३७॥
sugrīvaśca mahābhāgaḥ sa tvāṃ kauśalamabravīt| dharmārthakāmasahitaṃ hitaṃ pathyamuvāca ha|| 137||
वसतो ऋष्यमूके मे पर्वते विपुलद्रुमे। राघवो रणविक्रान्तो मित्रत्वं समुपागतः॥ १३८॥
vasato ṛṣyamūke me parvate vipuladrume| rāghavo raṇavikrānto mitratvaṃ samupāgataḥ|| 138||
तेन मे कथितं राजन् भार्या मे रक्षसा हृता। तत्र साहाय्यहेतोर्मे समयं कर्तुमर्हसि॥ १३९॥
tena me kathitaṃ rājan bhāryā me rakṣasā hṛtā| tatra sāhāyyahetorme samayaṃ kartumarhasi|| 139||
वालिना हृतराज्येन सुग्रीवेण सह प्रभुः। चक्रेऽग्निसाक्षिकं सख्यं राघवः सहलक्ष्मणः॥ १४०॥
vālinā hṛtarājyena sugrīveṇa saha prabhuḥ| cakre'gnisākṣikaṃ sakhyaṃ rāghavaḥ sahalakṣmaṇaḥ|| 140||
तेन वालिनमाहत्य शरेणैकेन संयुगे। वानराणां महाराजः कृतः सम्प्लवतां प्रभुः॥ १४१॥
tena vālinamāhatya śareṇaikena saṃyuge| vānarāṇāṃ mahārājaḥ kṛtaḥ samplavatāṃ prabhuḥ|| 141||
तस्य साहाय्यमस्माभिः कार्यं सर्वात्मना त्विह। तेन प्रस्थापितस्तुभ्यं समीपमिह धर्मतः॥ १४२॥
tasya sāhāyyamasmābhiḥ kāryaṃ sarvātmanā tviha| tena prasthāpitastubhyaṃ samīpamiha dharmataḥ|| 142||
क्षिप्रमानीयतां सीता दीयतां राघवस्य च। यावन्न हरयो वीरा विधमन्ति बलं तव॥ १४३॥
kṣipramānīyatāṃ sītā dīyatāṃ rāghavasya ca| yāvanna harayo vīrā vidhamanti balaṃ tava|| 143||
वानराणां प्रभावोऽयं न केन विदितः पुरा। देवतानां सकाशं च ये गच्छन्ति निमन्त्रिताः॥ १४४॥
vānarāṇāṃ prabhāvo'yaṃ na kena viditaḥ purā| devatānāṃ sakāśaṃ ca ye gacchanti nimantritāḥ|| 144||
इति वानरराजस्त्वामाहेत्यभिहितो मया। मामैक्षत ततो रुष्टश्चक्षुषा प्रदहन्निव॥ १४५॥
iti vānararājastvāmāhetyabhihito mayā| māmaikṣata tato ruṣṭaścakṣuṣā pradahanniva|| 145||
तेन वध्योऽहमाज्ञप्तो रक्षसा रौद्रकर्मणा। मत्प्रभावमविज्ञाय रावणेन दुरात्मना॥ १४६॥
tena vadhyo'hamājñapto rakṣasā raudrakarmaṇā| matprabhāvamavijñāya rāvaṇena durātmanā|| 146||
ततो विभीषणो नाम तस्य भ्राता महामतिः। तेन राक्षसराजश्च याचितो मम कारणात्॥ १४७॥
tato vibhīṣaṇo nāma tasya bhrātā mahāmatiḥ| tena rākṣasarājaśca yācito mama kāraṇāt|| 147||
नैवं राक्षसशार्दूल त्यज्यतामेष निश्चयः। राजशास्त्रव्यपेतो हि मार्गः संलक्ष्यते त्वया॥ १४८॥
naivaṃ rākṣasaśārdūla tyajyatāmeṣa niścayaḥ| rājaśāstravyapeto hi mārgaḥ saṃlakṣyate tvayā|| 148||
दूतवध्या न दृष्टा हि राजशास्त्रेषु राक्षस। दूतेन वेदितव्यं च यथाभिहितवादिना॥ १४९॥
dūtavadhyā na dṛṣṭā hi rājaśāstreṣu rākṣasa| dūtena veditavyaṃ ca yathābhihitavādinā|| 149||
सुमहत्यपराधेऽपि दूतस्यातुलविक्रम। विरूपकरणं दृष्टं न वधोऽस्ति हि शास्त्रतः॥ १५०॥
sumahatyaparādhe'pi dūtasyātulavikrama| virūpakaraṇaṃ dṛṣṭaṃ na vadho'sti hi śāstrataḥ|| 150||
विभीषणेनैवमुक्तो रावणः संदिदेश तान्। राक्षसानेतदेवाद्य लाङ्गूलं दह्यतामिति॥ १५१॥
vibhīṣaṇenaivamukto rāvaṇaḥ saṃdideśa tān| rākṣasānetadevādya lāṅgūlaṃ dahyatāmiti|| 151||
ततस्तस्य वचः श्रुत्वा मम पुच्छं समन्ततः। वेष्टितं शणवल्कैश्च पट्टैः कार्पासकैस्तथा॥ १५२॥
tatastasya vacaḥ śrutvā mama pucchaṃ samantataḥ| veṣṭitaṃ śaṇavalkaiśca paṭṭaiḥ kārpāsakaistathā|| 152||
राक्षसाः सिद्धसंनाहास्ततस्ते चण्डविक्रमाः। तदादीप्यन्त मे पुच्छं हनन्तः काष्ठमुष्टिभिः॥ १५३॥
rākṣasāḥ siddhasaṃnāhāstataste caṇḍavikramāḥ| tadādīpyanta me pucchaṃ hanantaḥ kāṣṭhamuṣṭibhiḥ|| 153||
बद्धस्य बहुभिः पाशैर्यन्त्रितस्य च राक्षसैः। न मे पीडाभवत् काचिद् दिदृक्षोर्नगरीं दिवा॥ १५४॥
baddhasya bahubhiḥ pāśairyantritasya ca rākṣasaiḥ| na me pīḍābhavat kācid didṛkṣornagarīṃ divā|| 154||
ततस्ते राक्षसाः शूरा बद्धं मामग्निसंवृतम्। अघोषयन् राजमार्गे नगरद्वारमागताः॥ १५५॥
tataste rākṣasāḥ śūrā baddhaṃ māmagnisaṃvṛtam| aghoṣayan rājamārge nagaradvāramāgatāḥ|| 155||
ततोऽहं सुमहद्रूपं संक्षिप्य पुनरात्मनः। विमोचयित्वा तं बन्धं प्रकृतिस्थः स्थितः पुनः॥ १५६॥
tato'haṃ sumahadrūpaṃ saṃkṣipya punarātmanaḥ| vimocayitvā taṃ bandhaṃ prakṛtisthaḥ sthitaḥ punaḥ|| 156||
आयसं परिघं गृह्य तानि रक्षांस्यसूदयम्। ततस्तन्नगरद्वारं वेगेन प्लुतवानहम्॥ १५७॥
āyasaṃ parighaṃ gṛhya tāni rakṣāṃsyasūdayam| tatastannagaradvāraṃ vegena plutavānaham|| 157||
पुच्छेन च प्रदीप्तेन तां पुरीं साट्टगोपुराम्। दहाम्यहमसम्भ्रान्तो युगान्ताग्निरिव प्रजाः॥ १५८॥
pucchena ca pradīptena tāṃ purīṃ sāṭṭagopurām| dahāmyahamasambhrānto yugāntāgniriva prajāḥ|| 158||
विनष्टा जानकी व्यक्तं न ह्यदग्धः प्रदृश्यते। लङ्कायाः कश्चिदुद्देशः सर्वा भस्मीकृता पुरी॥ १५९॥
vinaṣṭā jānakī vyaktaṃ na hyadagdhaḥ pradṛśyate| laṅkāyāḥ kaściduddeśaḥ sarvā bhasmīkṛtā purī|| 159||
दहता च मया लङ्कां दग्धा सीता न संशयः। रामस्य च महत्कार्यं मयेदं विफलीकृतम्॥ १६०॥
dahatā ca mayā laṅkāṃ dagdhā sītā na saṃśayaḥ| rāmasya ca mahatkāryaṃ mayedaṃ viphalīkṛtam|| 160||
इति शोकसमाविष्टश्चिन्तामहमुपागतः। ततोऽहं वाचमश्रौषं चारणानां शुभाक्षराम्॥ १६१॥
iti śokasamāviṣṭaścintāmahamupāgataḥ| tato'haṃ vācamaśrauṣaṃ cāraṇānāṃ śubhākṣarām|| 161||
जानकी न च दग्धेति विस्मयोदन्तभाषिणाम्। ततो मे बुद्धिरुत्पन्ना श्रुत्वा तामद्भुतां गिरम्॥ १६२॥
jānakī na ca dagdheti vismayodantabhāṣiṇām| tato me buddhirutpannā śrutvā tāmadbhutāṃ giram|| 162||
अदग्धा जानकीत्येव निमित्तैश्चोपलक्षितम्। दीप्यमाने तु लाङ्गूले न मां दहति पावकः॥ १६३॥
adagdhā jānakītyeva nimittaiścopalakṣitam| dīpyamāne tu lāṅgūle na māṃ dahati pāvakaḥ|| 163||
हृदयं च प्रहृष्टं मे वाताः सुरभिगन्धिनः। तैर्निमित्तैश्च दृष्टार्थैः कारणैश्च महागुणैः॥ १६४॥
hṛdayaṃ ca prahṛṣṭaṃ me vātāḥ surabhigandhinaḥ| tairnimittaiśca dṛṣṭārthaiḥ kāraṇaiśca mahāguṇaiḥ|| 164||
ऋषिवाक्यैश्च दृष्टार्थैरभवं हृष्टमानसः। पुनर्दृष्टा च वैदेही विसृष्टश्च तया पुनः॥ १६५॥
ṛṣivākyaiśca dṛṣṭārthairabhavaṃ hṛṣṭamānasaḥ| punardṛṣṭā ca vaidehī visṛṣṭaśca tayā punaḥ|| 165||
ततः पर्वतमासाद्य तत्रारिष्टमहं पुनः। प्रतिप्लवनमारेभे युष्मद्दर्शनकाङ्क्षया॥ १६६॥
tataḥ parvatamāsādya tatrāriṣṭamahaṃ punaḥ| pratiplavanamārebhe yuṣmaddarśanakāṅkṣayā|| 166||
ततः श्वसनचन्द्रार्कसिद्धगन्धर्वसेवितम्। पन्थानमहमाक्रम्य भवतो दृष्टवानिह॥ १६७॥
tataḥ śvasanacandrārkasiddhagandharvasevitam| panthānamahamākramya bhavato dṛṣṭavāniha|| 167||
राघवस्य प्रसादेन भवतां चैव तेजसा। सुग्रीवस्य च कार्यार्थं मया सर्वमनुष्ठितम्॥ १६८॥
rāghavasya prasādena bhavatāṃ caiva tejasā| sugrīvasya ca kāryārthaṃ mayā sarvamanuṣṭhitam|| 168||
एतत् सर्वं मया तत्र यथावदुपपादितम्। तत्र यन्न कृतं शेषं तत् सर्वं क्रियतामिति॥ १६९॥
etat sarvaṃ mayā tatra yathāvadupapāditam| tatra yanna kṛtaṃ śeṣaṃ tat sarvaṃ kriyatāmiti|| 169||
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये सुन्दरकाण्डे अष्टपञ्चाशः सर्गः ॥ ५.५८ ॥
ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe vālmīkīye ādikāvye sundarakāṇḍe aṣṭapañcāśaḥ sargaḥ || 5.58 ||
AnonymousUser
300 Mudras
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Anushtanam
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
5 Days
Save Shloka
Post Shloka
Copy Shloka
Shloka Link
