तस्य तद्वचनं श्रुत्वा रामस्याक्लिष्टकर्मणः । अवाक्छिरास्तथाभूत्वा वाक्यमेतदुवाच ह ।। ७.७६.१ ।।
tasya tadvacanaṃ śrutvā rāmasyākliṣṭakarmaṇaḥ | avākchirāstathābhūtvā vākyametaduvāca ha || 7.76.1 ||
शूद्रयोन्यां प्रसूतो ऽस्मि शम्बूको नाम नामतः । देवत्वं पार्थये राम सशरीरो महायशः ।। ७.७६.२ ।।
śūdrayonyāṃ prasūto 'smi śambūko nāma nāmataḥ | devatvaṃ pārthaye rāma saśarīro mahāyaśaḥ || 7.76.2 ||
न मिथ्या ऽहं वदे राम देवलोकजिगीषया । शूद्रं मां विद्धि काकुत्स्थ तप उग्रं समास्थितम् ।। ७.७६.३ ।।
na mithyā 'haṃ vade rāma devalokajigīṣayā | śūdraṃ māṃ viddhi kākutstha tapa ugraṃ samāsthitam || 7.76.3 ||
भाषतस्तस्य शूद्रस्य खड्गं सुरुचिरप्रभम् । निष्कृष्य कोशाद्विमलं शिरश्चिच्छेद राघवः ।। ७.७६.४ ।।
bhāṣatastasya śūdrasya khaḍgaṃ suruciraprabham | niṣkṛṣya kośādvimalaṃ śiraściccheda rāghavaḥ || 7.76.4 ||
तस्मिञ्छूद्रे हते देवाः सेन्द्राः साग्निपुरोगमाः । साधु साध्विति काकुत्स्थं प्रशशंसुर्मुहुर्मुहुः ।। ७.७६.५ ।।
tasmiñchūdre hate devāḥ sendrāḥ sāgnipurogamāḥ | sādhu sādhviti kākutsthaṃ praśaśaṃsurmuhurmuhuḥ || 7.76.5 ||
पुष्पवृष्टिर्महत्यासीद्दिव्यानां सुसुगन्धिनाम् । पुष्पाणां वायुमुक्तानां सर्वतः प्रपपात ह ।। ७.७६.६ ।।
puṣpavṛṣṭirmahatyāsīddivyānāṃ susugandhinām | puṣpāṇāṃ vāyumuktānāṃ sarvataḥ prapapāta ha || 7.76.6 ||
सुप्रीताश्चाब्रुवन्रामं देवाः सत्यपराक्रमम् । सुरकार्यमिदं सौम्य सुकृतं ते महामते ।। ७.७६.७ ।।
suprītāścābruvanrāmaṃ devāḥ satyaparākramam | surakāryamidaṃ saumya sukṛtaṃ te mahāmate || 7.76.7 ||
गृहाण च वरं सौम्य यत्त्वमिच्छस्यरिन्दम । स्वर्गभाङ्नहि शूद्रो ऽयं त्वत्कृते रघुनन्दन ।। ७.७६.८ ।।
gṛhāṇa ca varaṃ saumya yattvamicchasyarindama | svargabhāṅnahi śūdro 'yaṃ tvatkṛte raghunandana || 7.76.8 ||
देवानां भाषितं श्रुत्वा राघवः सुसमाहितः । उवाच प्राञ्जलिर्वाक्यं सहस्राक्षं पुरन्दरम् ।। ७.७६.९ ।।
devānāṃ bhāṣitaṃ śrutvā rāghavaḥ susamāhitaḥ | uvāca prāñjalirvākyaṃ sahasrākṣaṃ purandaram || 7.76.9 ||
यदि देवाः प्रसन्ना मे द्विजपुत्रः स जीवतु । दिशन्तु वरमेतं मे इप्सितं परमं मम ।। ७.७६.१० ।।
yadi devāḥ prasannā me dvijaputraḥ sa jīvatu | diśantu varametaṃ me ipsitaṃ paramaṃ mama || 7.76.10 ||
ममापचाराद्यातो ऽसौ ब्राह्मणस्यैकपुत्रकः । अप्राप्तकालः कालेन नीतो वैवस्वतक्षयम् ।। ७.७६.११ ।।
mamāpacārādyāto 'sau brāhmaṇasyaikaputrakaḥ | aprāptakālaḥ kālena nīto vaivasvatakṣayam || 7.76.11 ||
तं जीवयथ भद्रं वो नानृतं कर्तुमर्हथ । द्विजस्य संश्रुतो ऽर्थो मे जीवयिष्यामि ते सुतम् ।। ७.७६.१२ ।।
taṃ jīvayatha bhadraṃ vo nānṛtaṃ kartumarhatha | dvijasya saṃśruto 'rtho me jīvayiṣyāmi te sutam || 7.76.12 ||
राघवस्य तु तद्वाक्यं श्रुत्वा विबुधसत्तमाः । प्रत्युचू राघवं प्रीता देवाः प्रीतिसमन्वितम् ।। ७.७६.१३ ।।
rāghavasya tu tadvākyaṃ śrutvā vibudhasattamāḥ | pratyucū rāghavaṃ prītā devāḥ prītisamanvitam || 7.76.13 ||
निर्वृतो भव काकुत्स्थ सो ऽस्मिन्नहनि बालकः । जीवितं प्राप्तवान्भूयः समेतश्चापि बन्धुभिः ।। ७.७६.१४ ।।
nirvṛto bhava kākutstha so 'sminnahani bālakaḥ | jīvitaṃ prāptavānbhūyaḥ sametaścāpi bandhubhiḥ || 7.76.14 ||
यस्मिन्मुहूर्ते काकुत्स्थ शूद्रो ऽयं विनिपातितः । तस्मिन्मुहूर्ते बालो ऽसौ जीवेन समयुज्यत ।। ७.७६.१५ ।।
yasminmuhūrte kākutstha śūdro 'yaṃ vinipātitaḥ | tasminmuhūrte bālo 'sau jīvena samayujyata || 7.76.15 ||
स्वस्ति प्राप्नुहि भद्रं ते साधु याम नरर्षभ । अगस्त्यस्याश्रमपदं द्रष्टुमिच्छाम राघव ।। ७.७६.१६ ।।
svasti prāpnuhi bhadraṃ te sādhu yāma nararṣabha | agastyasyāśramapadaṃ draṣṭumicchāma rāghava || 7.76.16 ||
तस्य दीक्षा समाप्ता हि ब्रह्मर्षेः सुमहाद्युतेः । द्वादशं हि गतं वर्षं जलशय्यां समासतः ।। ७.७६.१७ ।।
tasya dīkṣā samāptā hi brahmarṣeḥ sumahādyuteḥ | dvādaśaṃ hi gataṃ varṣaṃ jalaśayyāṃ samāsataḥ || 7.76.17 ||
काकुत्स्थ तद्गमिष्यामो मुनिं समभिनन्दितुम् । त्वं चाप्यागच्छ भद्रं ते द्रष्टुं तमृषिसत्तमम् ।। ७.७६.१८ ।।
kākutstha tadgamiṣyāmo muniṃ samabhinanditum | tvaṃ cāpyāgaccha bhadraṃ te draṣṭuṃ tamṛṣisattamam || 7.76.18 ||
स तथेति प्रतिज्ञाय देवानां रघुनन्दनः । आरुरोह विमानं तं पुष्पकं हेमभूषितम् ।। ७.७६.१९ ।।
sa tatheti pratijñāya devānāṃ raghunandanaḥ | āruroha vimānaṃ taṃ puṣpakaṃ hemabhūṣitam || 7.76.19 ||
ततो देवाः प्रयातास्ते विमानैर्बहुविस्तरैः । रामो ऽप्यनुजगामाशु कुम्भयोनेस्तपोवनम् ।। ७.७६.२० ।।
tato devāḥ prayātāste vimānairbahuvistaraiḥ | rāmo 'pyanujagāmāśu kumbhayonestapovanam || 7.76.20 ||
दृष्ट्वा तु देवान्सम्प्राप्तानगस्त्यस्तपसां निधिः । अर्चयामास धर्मात्मा सर्वांस्तानविशेषतः ।। ७.७६.२१ ।।
dṛṣṭvā tu devānsamprāptānagastyastapasāṃ nidhiḥ | arcayāmāsa dharmātmā sarvāṃstānaviśeṣataḥ || 7.76.21 ||
प्रतिगृह्य ततः पूजां सम्पूज्य च महामुनिम् । जग्मुस्ते त्रिदशा हृष्टा नाकपृष्ठं सहानुगैः ।। ७.७६.२२ ।।
pratigṛhya tataḥ pūjāṃ sampūjya ca mahāmunim | jagmuste tridaśā hṛṣṭā nākapṛṣṭhaṃ sahānugaiḥ || 7.76.22 ||
गतेषु तेषु काकुत्स्थः पुष्पकादवरुह्य च । ततो ऽभिवादयामास ह्यगस्त्यमृषिसत्तमम् ।। ७.७६.२३ ।।
gateṣu teṣu kākutsthaḥ puṣpakādavaruhya ca | tato 'bhivādayāmāsa hyagastyamṛṣisattamam || 7.76.23 ||
सो ऽभिवाद्य महात्मानं ज्वलन्तमिव तेजसा । आतिथ्यं परमं प्राप्य निषसाद नराधिपः ।। ७.७६.२४ ।।
so 'bhivādya mahātmānaṃ jvalantamiva tejasā | ātithyaṃ paramaṃ prāpya niṣasāda narādhipaḥ || 7.76.24 ||
तमुवाच महातेजाः कुम्भयोनिर्महातपाः । स्वागतं ते नरश्रेष्ठ दिष्ट्या प्राप्तो ऽसि राघव ।। ७.७६.२५ ।।
tamuvāca mahātejāḥ kumbhayonirmahātapāḥ | svāgataṃ te naraśreṣṭha diṣṭyā prāpto 'si rāghava || 7.76.25 ||
त्वं मे बहुमतो राम गुणैर्बहुभिरुत्तमैः । अतिथिः पूजनीयश्च मम नित्यं हृदि स्थितः ।। ७.७६.२६ ।।
tvaṃ me bahumato rāma guṇairbahubhiruttamaiḥ | atithiḥ pūjanīyaśca mama nityaṃ hṛdi sthitaḥ || 7.76.26 ||
सुरा हि कथयन्ति त्वामागतं शूद्रघातिनम् । ब्राह्मणस्य तु धर्मेण त्वया जीवापितः सुतः ।। ७.७६.२७ ।।
surā hi kathayanti tvāmāgataṃ śūdraghātinam | brāhmaṇasya tu dharmeṇa tvayā jīvāpitaḥ sutaḥ || 7.76.27 ||
उष्यतां चेह रजनी सकाशे मम राघव । प्रभाते पुष्पकेण त्वं गन्ता ऽसि पुरमेव हि ।। ७.७६.२८ ।।
uṣyatāṃ ceha rajanī sakāśe mama rāghava | prabhāte puṣpakeṇa tvaṃ gantā 'si purameva hi || 7.76.28 ||
त्वं हि नारायणः श्रीमांस्त्वयि सर्वं प्रतिष्ठितम् । त्वं प्रभुः सर्वदेवानां पुरुषस्त्वं सनातनः ।। ७.७६.२९ ।।
tvaṃ hi nārāyaṇaḥ śrīmāṃstvayi sarvaṃ pratiṣṭhitam | tvaṃ prabhuḥ sarvadevānāṃ puruṣastvaṃ sanātanaḥ || 7.76.29 ||
इदं चाभरणं सौम्य निर्मितं विश्वकर्मणा । दिव्यं दिव्येन वपुषा दीप्यमानं स्वतेजसा । प्रतिगृह्णीष्व काकुत्स्थ मत्प्रियं कुरु राघव ।। ७.७६.३० ।।
idaṃ cābharaṇaṃ saumya nirmitaṃ viśvakarmaṇā | divyaṃ divyena vapuṣā dīpyamānaṃ svatejasā | pratigṛhṇīṣva kākutstha matpriyaṃ kuru rāghava || 7.76.30 ||
दत्तस्य हि पुनर्दाने सुमहत्फलमुच्यते । भरणे हि भवान् शक्तः सेन्द्राणां मरुतामपि ।। ७.७६.३१ ।।
dattasya hi punardāne sumahatphalamucyate | bharaṇe hi bhavān śaktaḥ sendrāṇāṃ marutāmapi || 7.76.31 ||
त्वं हि शक्तस्तारयितुं सेन्द्रानपि दिवौकसः । तस्मात्प्रदास्ये विधिवत्तत्प्रतीच्छ नराधिप ।। ७.७६.३२ ।।
tvaṃ hi śaktastārayituṃ sendrānapi divaukasaḥ | tasmātpradāsye vidhivattatpratīccha narādhipa || 7.76.32 ||
दिव्यमाभरणं चित्रं प्रदीप्तमिव भास्करम् ।। ७.७६.३३ ।।
divyamābharaṇaṃ citraṃ pradīptamiva bhāskaram || 7.76.33 ||
अथोवाच महात्मानमिक्ष्वाकूणां महारथः । रामो मतिमतां श्रेष्ठः क्षत्रधर्ममनुस्मरन् ।। ७.७६.३४ ।।
athovāca mahātmānamikṣvākūṇāṃ mahārathaḥ | rāmo matimatāṃ śreṣṭhaḥ kṣatradharmamanusmaran || 7.76.34 ||
प्रतिग्रहो ऽयं भगवन्ब्राह्मणस्याविगर्हितः । गृह्णीयां क्षत्रियो ऽहं वै कथं ब्राह्मणपुङ्गव ।। ७.७६.३५ ।।
pratigraho 'yaṃ bhagavanbrāhmaṇasyāvigarhitaḥ | gṛhṇīyāṃ kṣatriyo 'haṃ vai kathaṃ brāhmaṇapuṅgava || 7.76.35 ||
ब्राह्मणेन विशेषेण दत्तं तद्वक्तुमर्हसि । एवमुक्तस्तु रामेण प्रत्युवाच महानृषिः ।। ७.७६.३६ ।।
brāhmaṇena viśeṣeṇa dattaṃ tadvaktumarhasi | evamuktastu rāmeṇa pratyuvāca mahānṛṣiḥ || 7.76.36 ||
आसन्कृतयुगे राम ब्रह्मभूते पुरायुगे । अपार्थिवाः प्रजाः सर्वाः सुराणां तु शतक्रतुः ।। ७.७६.३७ ।।
āsankṛtayuge rāma brahmabhūte purāyuge | apārthivāḥ prajāḥ sarvāḥ surāṇāṃ tu śatakratuḥ || 7.76.37 ||
ताः प्रजा देवदेवेशं राजार्थं समुपाद्रवन् । सुराणां स्थापितो राजा त्वया देव शतक्रतुः ।। ७.७६.३८ ।।
tāḥ prajā devadeveśaṃ rājārthaṃ samupādravan | surāṇāṃ sthāpito rājā tvayā deva śatakratuḥ || 7.76.38 ||
प्रयच्छ नो हि लोकेश पार्थिवं नरपुङ्गवम् । यस्मै पूजां प्रयुञ्जाना धूतपापाश्चरेमहि । न वसामो विना राज्ञा एष नो निश्चयः परः ।। ७.७६.३९ ।।
prayaccha no hi lokeśa pārthivaṃ narapuṅgavam | yasmai pūjāṃ prayuñjānā dhūtapāpāścaremahi | na vasāmo vinā rājñā eṣa no niścayaḥ paraḥ || 7.76.39 ||
प्रजानां वचनं श्रुत्वा निश्चयित्वा ऽर्थमुत्तमम् ।। ७.७६.४० ।।
prajānāṃ vacanaṃ śrutvā niścayitvā 'rthamuttamam || 7.76.40 ||
ततो ब्रह्मा सुरश्रेष्ठो लोकपालान्सवासवान् । समाहूयाब्रवीत्सर्वांस्तेजोभागान्प्रयच्छत ।। ७.७६.४१ ।।
tato brahmā suraśreṣṭho lokapālānsavāsavān | samāhūyābravītsarvāṃstejobhāgānprayacchata || 7.76.41 ||
ततो ददुर्लोकपालाः सर्वे भागान्स्वतेजसः । अक्षुपच्च ततो ब्रह्मा यतो जातः क्षुपो नृपः ।। ७.७६.४२ ।।
tato dadurlokapālāḥ sarve bhāgānsvatejasaḥ | akṣupacca tato brahmā yato jātaḥ kṣupo nṛpaḥ || 7.76.42 ||
तं ब्रह्मा लोकपालानां सहांशैः समयोजयत् । ततो ददौ नृपं तासां प्रजानामीश्वरं क्षुपम् ।। ७.७६.४३ ।।
taṃ brahmā lokapālānāṃ sahāṃśaiḥ samayojayat | tato dadau nṛpaṃ tāsāṃ prajānāmīśvaraṃ kṣupam || 7.76.43 ||
तत्रैन्द्रेण च भागेन महीमाज्ञापयन्नृपः । वारुणेन तु भागेन वपुः पुष्यति पार्थिवः ।। ७.७६.४४ ।।
tatraindreṇa ca bhāgena mahīmājñāpayannṛpaḥ | vāruṇena tu bhāgena vapuḥ puṣyati pārthivaḥ || 7.76.44 ||
कौबेरेण तु भागेन वित्तमासां ददौ तदा । यस्तु याम्यो ऽभवद्भागस्तेन शास्ति स्म स प्रजाः ।। ७.७६.४५ ।।
kaubereṇa tu bhāgena vittamāsāṃ dadau tadā | yastu yāmyo 'bhavadbhāgastena śāsti sma sa prajāḥ || 7.76.45 ||
तत्रैन्द्रेण नरश्रेष्ठ भागेन रघुनन्दन । प्रतिगृह्णीष्व भद्रं ते तारणार्थं मम प्रभो ।। ७.७६.४६ ।।
tatraindreṇa naraśreṣṭha bhāgena raghunandana | pratigṛhṇīṣva bhadraṃ te tāraṇārthaṃ mama prabho || 7.76.46 ||
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा ऋषेः परमधार्मिकम् । तद्रामः प्रतिजग्राह मुनेराभरणं वरम् ।। ७.७६.४७ ।।
tasya tadvacanaṃ śrutvā ṛṣeḥ paramadhārmikam | tadrāmaḥ pratijagrāha munerābharaṇaṃ varam || 7.76.47 ||
प्रतिगृह्य ततो रामस्तदाभरणमुत्तमम् । आगमं तस्य दीप्तस्य प्रष्टुमेवोपचक्रमे ।। ७.७६.४८ ।।
pratigṛhya tato rāmastadābharaṇamuttamam | āgamaṃ tasya dīptasya praṣṭumevopacakrame || 7.76.48 ||
अत्यद्भुतमिदं दिव्यं वपुषा युक्तमुत्तमम् । कथं वा भगवता प्राप्तं कुतो वा केन वा हृतम् ।। ७.७६.४९ ।।
atyadbhutamidaṃ divyaṃ vapuṣā yuktamuttamam | kathaṃ vā bhagavatā prāptaṃ kuto vā kena vā hṛtam || 7.76.49 ||
कुतूहलितया ब्रह्मन्पृच्छामि त्वां महायशः । आश्चर्याणां बहूनां हि निधिः परमको भवान् ।। ७.७६.५० ।।
kutūhalitayā brahmanpṛcchāmi tvāṃ mahāyaśaḥ | āścaryāṇāṃ bahūnāṃ hi nidhiḥ paramako bhavān || 7.76.50 ||
एवं ब्रुवति काकुत्स्थे मुनिर्वाक्यमथाब्रवीत् । शृणु राम यथावृत्तं पुरा त्रेतायुगे युगे ।। ७.७६.५१ ।।
evaṃ bruvati kākutsthe munirvākyamathābravīt | śṛṇu rāma yathāvṛttaṃ purā tretāyuge yuge || 7.76.51 ||
रमणीयप्रदेशे ऽस्मिन् वने यद्दृष्टवानहम् । आश्चर्यं मे महाबाहो दानमाश्रित्य केवलम् ।। ७.७६.५२ ।।
ramaṇīyapradeśe 'smin vane yaddṛṣṭavānaham | āścaryaṃ me mahābāho dānamāśritya kevalam || 7.76.52 ||
इत्यार्षे श्रीमद्रामायणे वाल्मीकीये आदिकाव्ये श्रीमदुत्तरकाण्डे षट्सप्ततितमः सर्गः ।। ७६ ।।
ityārṣe śrīmadrāmāyaṇe vālmīkīye ādikāvye śrīmaduttarakāṇḍe ṣaṭsaptatitamaḥ sargaḥ || 76 ||