तासां विलपमानानां तदा राक्षसयोषिताम्। ज्येष्ठपत्नी प्रिया दीना भर्तारं समुदैक्षत॥ १॥
tāsāṃ vilapamānānāṃ tadā rākṣasayoṣitām| jyeṣṭhapatnī priyā dīnā bhartāraṃ samudaikṣata|| 1||
दशग्रीवं हतं दृष्ट्वा रामेणाचिन्त्यकर्मणा। पतिं मन्दोदरी तत्र कृपणा पर्यदेवयत्॥ २॥
daśagrīvaṃ hataṃ dṛṣṭvā rāmeṇācintyakarmaṇā| patiṃ mandodarī tatra kṛpaṇā paryadevayat|| 2||
ननु नाम महाबाहो तव वैश्रवणानुज। क्रुद्धस्य प्रमुखे स्थातुं त्रस्यत्यपि पुरंदरः॥ ३॥
nanu nāma mahābāho tava vaiśravaṇānuja| kruddhasya pramukhe sthātuṃ trasyatyapi puraṃdaraḥ|| 3||
ऋषयश्च महान्तोऽपि गन्धर्वाश्च यशस्विनः। ननु नाम तवोद्वेगाच्चारणाश्च दिशो गताः॥ ४॥
ṛṣayaśca mahānto'pi gandharvāśca yaśasvinaḥ| nanu nāma tavodvegāccāraṇāśca diśo gatāḥ|| 4||
स त्वं मानुषमात्रेण रामेण युधि निर्जितः। न व्यपत्रपसे राजन् किमिदं राक्षसेश्वर॥ ५॥
sa tvaṃ mānuṣamātreṇa rāmeṇa yudhi nirjitaḥ| na vyapatrapase rājan kimidaṃ rākṣaseśvara|| 5||
कथं त्रैलोक्यमाक्रम्य श्रिया वीर्येण चान्वितम्। अविषह्यं जघान त्वां मानुषो वनगोचरः॥ ६॥
kathaṃ trailokyamākramya śriyā vīryeṇa cānvitam| aviṣahyaṃ jaghāna tvāṃ mānuṣo vanagocaraḥ|| 6||
मानुषाणामविषये चरतः कामरूपिणः। विनाशस्तव रामेण संयुगे नोपपद्यते॥ ७॥
mānuṣāṇāmaviṣaye carataḥ kāmarūpiṇaḥ| vināśastava rāmeṇa saṃyuge nopapadyate|| 7||
न चैतत् कर्म रामस्य श्रद्दधामि चमूमुखे। सर्वतः समुपेतस्य तव तेनाभिमर्षणम्॥ ८॥
na caitat karma rāmasya śraddadhāmi camūmukhe| sarvataḥ samupetasya tava tenābhimarṣaṇam|| 8||
अथवा रामरूपेण कृतान्तः स्वयमागतः। मायां तव विनाशाय विधायाप्रतितर्किताम्॥ ९॥
athavā rāmarūpeṇa kṛtāntaḥ svayamāgataḥ| māyāṃ tava vināśāya vidhāyāpratitarkitām|| 9||
अथवा वासवेन त्वं धर्षितोऽसि महाबल। वासवस्य तु का शक्तिस्त्वां द्रष्टुमपि संयुगे॥ १०॥
athavā vāsavena tvaṃ dharṣito'si mahābala| vāsavasya tu kā śaktistvāṃ draṣṭumapi saṃyuge|| 10||
महाबलं महावीर्यं देवशत्रुं महौजसम्। व्यक्तमेष महायोगी परमात्मा सनातनः॥ ११॥
mahābalaṃ mahāvīryaṃ devaśatruṃ mahaujasam| vyaktameṣa mahāyogī paramātmā sanātanaḥ|| 11||
अनादिमध्यनिधनो महतः परमो महान्। तमसः परमो धाता शङ्खचक्रगदाधरः॥ १२॥
anādimadhyanidhano mahataḥ paramo mahān| tamasaḥ paramo dhātā śaṅkhacakragadādharaḥ|| 12||
श्रीवत्सवक्षा नित्यश्रीरजय्यः शाश्वतो ध्रुवः। मानुषं रूपमास्थाय विष्णुः सत्यपराक्रमः॥ १३॥
śrīvatsavakṣā nityaśrīrajayyaḥ śāśvato dhruvaḥ| mānuṣaṃ rūpamāsthāya viṣṇuḥ satyaparākramaḥ|| 13||
सर्वैः परिवृतो देवैर्वानरत्वमुपागतैः। सर्वलोकेश्वरः श्रीमाँल्लोकानां हितकाम्यया॥ १४॥
sarvaiḥ parivṛto devairvānaratvamupāgataiḥ| sarvalokeśvaraḥ śrīmāँllokānāṃ hitakāmyayā|| 14||
स राक्षसपरीवारं देवशत्रुं भयावहम्। इन्द्रियाणि पुरा जित्वा जितं त्रिभुवनं त्वया॥ १५॥
sa rākṣasaparīvāraṃ devaśatruṃ bhayāvaham| indriyāṇi purā jitvā jitaṃ tribhuvanaṃ tvayā|| 15||
स्मरद्भिरिव तद् वैरमिन्द्रियैरेव निर्जितः। यदैव हि जनस्थाने राक्षसैर्बहुभिर्वृतः॥ १६॥
smaradbhiriva tad vairamindriyaireva nirjitaḥ| yadaiva hi janasthāne rākṣasairbahubhirvṛtaḥ|| 16||
खरस्तु निहतो भ्राता तदा रामो न मानुषः। यदैव नगरीं लङ्कां दुष्प्रवेशां सुरैरपि॥ १७॥
kharastu nihato bhrātā tadā rāmo na mānuṣaḥ| yadaiva nagarīṃ laṅkāṃ duṣpraveśāṃ surairapi|| 17||
प्रविष्टो हनुमान् वीर्यात् तदैव व्यथिता वयम्। क्रियतामविरोधश्च राघवेणेति यन्मया॥ १८॥
praviṣṭo hanumān vīryāt tadaiva vyathitā vayam| kriyatāmavirodhaśca rāghaveṇeti yanmayā|| 18||
उच्यमानो न गृह्णासि तस्येयं व्युष्टिरागता। अकस्माच्चाभिकामोऽसि सीतां राक्षसपुङ्गव॥ १९॥
ucyamāno na gṛhṇāsi tasyeyaṃ vyuṣṭirāgatā| akasmāccābhikāmo'si sītāṃ rākṣasapuṅgava|| 19||
ऐश्वर्यस्य विनाशाय देहस्य स्वजनस्य च। अरुन्धत्या विशिष्टां तां रोहिण्याश्चापि दुर्मते॥ २०॥
aiśvaryasya vināśāya dehasya svajanasya ca| arundhatyā viśiṣṭāṃ tāṃ rohiṇyāścāpi durmate|| 20||
सीतां धर्षयता मान्यां त्वया ह्यसदृशं कृतम्। वसुधाया हि वसुधां श्रियाः श्रीं भर्तृवत्सलाम्॥ २१॥
sītāṃ dharṣayatā mānyāṃ tvayā hyasadṛśaṃ kṛtam| vasudhāyā hi vasudhāṃ śriyāḥ śrīṃ bhartṛvatsalām|| 21||
सीतां सर्वानवद्याङ्गीमरण्ये विजने शुभाम्। आनयित्वा तु तां दीनां छद्मनाऽऽत्मस्वदूषणम्॥ २२॥
sītāṃ sarvānavadyāṅgīmaraṇye vijane śubhām| ānayitvā tu tāṃ dīnāṃ chadmanā''tmasvadūṣaṇam|| 22||
अप्राप्य तं चैव कामं मैथिलीसंगमे कृतम्। पतिव्रतायास्तपसा नूनं दग्धोऽसि मे प्रभो॥ २३॥
aprāpya taṃ caiva kāmaṃ maithilīsaṃgame kṛtam| pativratāyāstapasā nūnaṃ dagdho'si me prabho|| 23||
तदैव यन्न दग्धस्त्वं धर्षयंस्तनुमध्यमाम्। देवा बिभ्यति ते सर्वे सेन्द्राः साग्निपुरोगमाः॥ २४॥
tadaiva yanna dagdhastvaṃ dharṣayaṃstanumadhyamām| devā bibhyati te sarve sendrāḥ sāgnipurogamāḥ|| 24||
अवश्यमेव लभते फलं पापस्य कर्मणः। भर्तः पर्यागते काले कर्ता नास्त्यत्र संशयः॥ २५॥
avaśyameva labhate phalaṃ pāpasya karmaṇaḥ| bhartaḥ paryāgate kāle kartā nāstyatra saṃśayaḥ|| 25||
शुभकृच्छुभमाप्नोति पापकृत् पापमश्नुते। विभीषणः सुखं प्राप्तस्त्वं प्राप्तः पापमीदृशम्॥ २६॥
śubhakṛcchubhamāpnoti pāpakṛt pāpamaśnute| vibhīṣaṇaḥ sukhaṃ prāptastvaṃ prāptaḥ pāpamīdṛśam|| 26||
सन्त्यन्याः प्रमदास्तुभ्यं रूपेणाभ्यधिकास्ततः। अनङ्गवशमापन्नस्त्वं तु मोहान्न बुद्ध्यसे॥ २७॥
santyanyāḥ pramadāstubhyaṃ rūpeṇābhyadhikāstataḥ| anaṅgavaśamāpannastvaṃ tu mohānna buddhyase|| 27||
न कुलेन न रूपेण न दाक्षिण्येन मैथिली। मयाधिका वा तुल्या वा तत् तु मोहान्न बुद्ध्यसे॥ २८॥
na kulena na rūpeṇa na dākṣiṇyena maithilī| mayādhikā vā tulyā vā tat tu mohānna buddhyase|| 28||
सर्वदा सर्वभूतानां नास्ति मृत्युरलक्षणः। तव तद्वदयं मृत्युर्मैथिलीकृतलक्षणः॥ २९॥
sarvadā sarvabhūtānāṃ nāsti mṛtyuralakṣaṇaḥ| tava tadvadayaṃ mṛtyurmaithilīkṛtalakṣaṇaḥ|| 29||
सीतानिमित्तजो मृत्युस्त्वया दूरादुपाहृतः। मैथिली सह रामेण विशोका विहरिष्यति॥ ३०॥
sītānimittajo mṛtyustvayā dūrādupāhṛtaḥ| maithilī saha rāmeṇa viśokā vihariṣyati|| 30||
अल्पपुण्या त्वहं घोरे पतिता शोकसागरे। कैलासे मन्दरे मेरौ तथा चैत्ररथे वने॥ ३१॥
alpapuṇyā tvahaṃ ghore patitā śokasāgare| kailāse mandare merau tathā caitrarathe vane|| 31||
देवोद्यानेषु सर्वेषु विहृत्य सहिता त्वया। विमानेनानुरूपेण या याम्यतुलया श्रिया॥ ३२॥
devodyāneṣu sarveṣu vihṛtya sahitā tvayā| vimānenānurūpeṇa yā yāmyatulayā śriyā|| 32||
पश्यन्ती विविधान् देशांस्तांस्तांश्चित्रस्रगम्बरा। भ्रंशिता कामभोगेभ्यः सास्मि वीर वधात् तव॥ ३३॥
paśyantī vividhān deśāṃstāṃstāṃścitrasragambarā| bhraṃśitā kāmabhogebhyaḥ sāsmi vīra vadhāt tava|| 33||
सैवान्येवास्मि संवृत्ता धिग्राज्ञां चञ्चलां श्रियम्। हा राजन् सुकुमारं ते सुभ्रु सुत्वक्समुन्नसम्॥ ३४॥
saivānyevāsmi saṃvṛttā dhigrājñāṃ cañcalāṃ śriyam| hā rājan sukumāraṃ te subhru sutvaksamunnasam|| 34||
कान्तिश्रीद्युतिभिस्तुल्यमिन्दुपद्मदिवाकरैः। किरीटकूटोज्ज्वलितं ताम्रास्यं दीप्तकुण्डलम्॥ ३५॥
kāntiśrīdyutibhistulyamindupadmadivākaraiḥ| kirīṭakūṭojjvalitaṃ tāmrāsyaṃ dīptakuṇḍalam|| 35||
मदव्याकुललोलाक्षं भूत्वा यत्पानभूमिषु। विविधस्रग्धरं चारु वल्गुस्मितकथं शुभम्॥ ३६॥
madavyākulalolākṣaṃ bhūtvā yatpānabhūmiṣu| vividhasragdharaṃ cāru valgusmitakathaṃ śubham|| 36||
तदेवाद्य तवैवं हि वक्त्रं न भ्राजते प्रभो। रामसायकनिर्भिन्नं रक्तं रुधिरविस्रवैः॥ ३७॥
tadevādya tavaivaṃ hi vaktraṃ na bhrājate prabho| rāmasāyakanirbhinnaṃ raktaṃ rudhiravisravaiḥ|| 37||
विशीर्णमेदोमस्तिष्कं रूक्षं स्यन्दनरेणुभिः। हा पश्चिमा मे सम्प्राप्ता दशा वैधव्यदायिनी॥ ३८॥
viśīrṇamedomastiṣkaṃ rūkṣaṃ syandanareṇubhiḥ| hā paścimā me samprāptā daśā vaidhavyadāyinī|| 38||
या मयाऽऽसीन्न सम्बुद्धा कदाचिदपि मन्दया। पिता दानवराजो मे भर्ता मे राक्षसेश्वरः॥ ३९॥
yā mayā''sīnna sambuddhā kadācidapi mandayā| pitā dānavarājo me bhartā me rākṣaseśvaraḥ|| 39||
पुत्रो मे शक्रनिर्जेता इत्यहं गर्विता भृशम्। दृप्तारिमथनाः क्रूराः प्रख्यातबलपौरुषाः॥ ४०॥
putro me śakranirjetā ityahaṃ garvitā bhṛśam| dṛptārimathanāḥ krūrāḥ prakhyātabalapauruṣāḥ|| 40||
अकुतश्चिद्भया नाथा ममेत्यासीन्मतिर्ध्रुवा। तेषामेवंप्रभावाणां युष्माकं राक्षसर्षभाः॥ ४१॥
akutaścidbhayā nāthā mametyāsīnmatirdhruvā| teṣāmevaṃprabhāvāṇāṃ yuṣmākaṃ rākṣasarṣabhāḥ|| 41||
कथं भयमसम्बुद्धं मानुषादिदमागतम्। स्निग्धेन्द्रनीलनीलं तु प्रांशुशैलोपमं महत्॥ ४२॥
kathaṃ bhayamasambuddhaṃ mānuṣādidamāgatam| snigdhendranīlanīlaṃ tu prāṃśuśailopamaṃ mahat|| 42||
केयूराङ्गदवैदूर्यमुक्ताहारस्रगुज्ज्वलम्। कान्तं विहारेष्वधिकं दीप्तं संग्रामभूमिषु॥ ४३॥
keyūrāṅgadavaidūryamuktāhārasragujjvalam| kāntaṃ vihāreṣvadhikaṃ dīptaṃ saṃgrāmabhūmiṣu|| 43||
भात्याभरणभाभिर्यद् विद्युद्भिरिव तोयदः। तदेवाद्य शरीरं ते तीक्ष्णैर्नैकशरैश्चितम्॥ ४४॥
bhātyābharaṇabhābhiryad vidyudbhiriva toyadaḥ| tadevādya śarīraṃ te tīkṣṇairnaikaśaraiścitam|| 44||
पुनर्दुर्लभसंस्पर्शं परिष्वक्तुं न शक्यते। श्वाविधः शललैर्यद्वद् बाणैर्लग्नैर्निरन्तरम्॥ ४५॥
punardurlabhasaṃsparśaṃ pariṣvaktuṃ na śakyate| śvāvidhaḥ śalalairyadvad bāṇairlagnairnirantaram|| 45||
स्वर्पितैर्मर्मसु भृशं संछिन्नस्नायुबन्धनम्। क्षितौ निपतितं राजन् श्यामं वै रुधिरच्छवि॥ ४६॥
svarpitairmarmasu bhṛśaṃ saṃchinnasnāyubandhanam| kṣitau nipatitaṃ rājan śyāmaṃ vai rudhiracchavi|| 46||
वज्रप्रहाराभिहतो विकीर्ण इव पर्वतः। हा स्वप्नः सत्यमेवेदं त्वं रामेण कथं हतः॥ ४७॥
vajraprahārābhihato vikīrṇa iva parvataḥ| hā svapnaḥ satyamevedaṃ tvaṃ rāmeṇa kathaṃ hataḥ|| 47||
त्वं मृत्योरपि मृत्युः स्याः कथं मृत्युवशं गतः। त्रैलोक्यवसुभोक्तारं त्रैलोक्योद्वेगदं महत्॥ ४८॥
tvaṃ mṛtyorapi mṛtyuḥ syāḥ kathaṃ mṛtyuvaśaṃ gataḥ| trailokyavasubhoktāraṃ trailokyodvegadaṃ mahat|| 48||
जेतारं लोकपालानां क्षेप्तारं शंकरस्य च। दृप्तानां निग्रहीतारमाविष्कृतपराक्रमम्॥ ४९॥
jetāraṃ lokapālānāṃ kṣeptāraṃ śaṃkarasya ca| dṛptānāṃ nigrahītāramāviṣkṛtaparākramam|| 49||
लोकक्षोभयितारं च साधुभूतविदारणम्। ओजसा दृप्तवाक्यानां वक्तारं रिपुसंनिधौ॥ ५०॥
lokakṣobhayitāraṃ ca sādhubhūtavidāraṇam| ojasā dṛptavākyānāṃ vaktāraṃ ripusaṃnidhau|| 50||
स्वयूथभृत्यगोप्तारं हन्तारं भीमकर्मणाम्। हन्तारं दानवेन्द्राणां यक्षाणां च सहस्रशः॥ ५१॥
svayūthabhṛtyagoptāraṃ hantāraṃ bhīmakarmaṇām| hantāraṃ dānavendrāṇāṃ yakṣāṇāṃ ca sahasraśaḥ|| 51||
निवातकवचानां तु निग्रहीतारमाहवे। नैकयज्ञविलोप्तारं त्रातारं स्वजनस्य च॥ ५२॥
nivātakavacānāṃ tu nigrahītāramāhave| naikayajñaviloptāraṃ trātāraṃ svajanasya ca|| 52||
धर्मव्यवस्थाभेत्तारं मायास्रष्टारमाहवे। देवासुरनृकन्यानामाहर्तारं ततस्ततः॥ ५३॥
dharmavyavasthābhettāraṃ māyāsraṣṭāramāhave| devāsuranṛkanyānāmāhartāraṃ tatastataḥ|| 53||
शत्रुस्त्रीशोकदातारं नेतारं स्वजनस्य च। लङ्काद्वीपस्य गोप्तारं कर्तारं भीमकर्मणाम्॥ ५४॥
śatrustrīśokadātāraṃ netāraṃ svajanasya ca| laṅkādvīpasya goptāraṃ kartāraṃ bhīmakarmaṇām|| 54||
अस्माकं कामभोगानां दातारं रथिनां वरम्। एवंप्रभावं भर्तारं दृष्ट्वा रामेण पातितम्॥ ५५॥
asmākaṃ kāmabhogānāṃ dātāraṃ rathināṃ varam| evaṃprabhāvaṃ bhartāraṃ dṛṣṭvā rāmeṇa pātitam|| 55||
स्थिरास्मि या देहमिमं धारयामि हतप्रिया। शयनेषु महार्हेषु शयित्वा राक्षसेश्वर॥ ५६॥
sthirāsmi yā dehamimaṃ dhārayāmi hatapriyā| śayaneṣu mahārheṣu śayitvā rākṣaseśvara|| 56||
इह कस्मात् प्रसुप्तोऽसि धरण्यां रेणुगुण्ठितः। यदा मे तनयः शस्तो लक्ष्मणेनेन्द्रजिद् युधि॥ ५७॥
iha kasmāt prasupto'si dharaṇyāṃ reṇuguṇṭhitaḥ| yadā me tanayaḥ śasto lakṣmaṇenendrajid yudhi|| 57||
तदा त्वभिहता तीव्रमद्य त्वस्मिन् निपातिता। साहं बन्धुजनैर्हीना हीना नाथेन च त्वया॥ ५८॥
tadā tvabhihatā tīvramadya tvasmin nipātitā| sāhaṃ bandhujanairhīnā hīnā nāthena ca tvayā|| 58||
विहीना कामभोगैश्च शोचिष्ये शाश्वतीः समाः। प्रपन्नो दीर्घमध्वानं राजन्नद्य सुदुर्गमम्॥ ५९॥
vihīnā kāmabhogaiśca śociṣye śāśvatīḥ samāḥ| prapanno dīrghamadhvānaṃ rājannadya sudurgamam|| 59||
नय मामपि दुःखार्तां न वर्तिष्ये त्वया विना। कस्मात् त्वं मां विहायेह कृपणां गन्तुमिच्छसि॥ ६०॥
naya māmapi duḥkhārtāṃ na vartiṣye tvayā vinā| kasmāt tvaṃ māṃ vihāyeha kṛpaṇāṃ gantumicchasi|| 60||
दीनां विलपतीं मन्दां किं च मां नाभिभाषसे। दृष्ट्वा न खल्वभिक्रुद्धो मामिहानवगुण्ठिताम्॥ ६१॥
dīnāṃ vilapatīṃ mandāṃ kiṃ ca māṃ nābhibhāṣase| dṛṣṭvā na khalvabhikruddho māmihānavaguṇṭhitām|| 61||
निर्गतां नगरद्वारात् पद्भ्यामेवागतां प्रभो। पश्येष्टदार दारांस्ते भ्रष्टलज्जावगुण्ठनान्॥ ६२॥
nirgatāṃ nagaradvārāt pada्bhyāmevāgatāṃ prabho| paśyeṣṭadāra dārāṃste bhraṣṭalajjāvaguṇṭhanān|| 62||
बहिर्निष्पतितान् सर्वान् कथं दृष्ट्वा न कुप्यसि। अयं क्रीडासहायस्तेऽनाथो लालप्यते जनः॥ ६३॥
bahirniṣpatitān sarvān kathaṃ dṛṣṭvā na kupyasi| ayaṃ krīḍāsahāyaste'nātho lālapyate janaḥ|| 63||
न चैनमाश्वासयसि किं वा न बहुमन्यसे। यास्त्वया विधवा राजन् कृता नैकाः कुलस्त्रियः॥ ६४॥
na cainamāśvāsayasi kiṃ vā na bahumanyase| yāstvayā vidhavā rājan kṛtā naikāḥ kulastriyaḥ|| 64||
पतिव्रता धर्मरता गुरुशुश्रूषणे रताः। ताभिः शोकाभितप्ताभिः शप्तः परवशं गतः॥ ६५॥
pativratā dharmaratā guruśuśrūṣaṇe ratāḥ| tābhiḥ śokābhitaptābhiḥ śaptaḥ paravaśaṃ gataḥ|| 65||
त्वया विप्रकृताभिश्च तदा शप्तस्तदागतम्। प्रवादः सत्यमेवायं त्वां प्रति प्रायशो नृप॥ ६६॥
tvayā viprakṛtābhiśca tadā śaptastadāgatam| pravādaḥ satyamevāyaṃ tvāṃ prati prāyaśo nṛpa|| 66||
पतिव्रतानां नाकस्मात् पतन्त्यश्रूणि भूतले। कथं च नाम ते राजँल्लोकानाक्रम्य तेजसा॥ ६७॥
pativratānāṃ nākasmāt patantyaśrūṇi bhūtale| kathaṃ ca nāma te rājaँllokānākramya tejasā|| 67||
नारीचौर्यमिदं क्षुद्रं कृतं शौण्डीर्यमानिना। अपनीयाश्रमाद् रामं यन्मृगच्छद्मना त्वया॥ ६८॥
nārīcauryamidaṃ kṣudraṃ kṛtaṃ śauṇḍīryamāninā| apanīyāśramād rāmaṃ yanmṛgacchadmanā tvayā|| 68||
आनीता रामपत्नी सा अपनीय च लक्ष्मणम्। कातर्यं च न ते युद्धे कदाचित् संस्मराम्यहम्॥ ६९॥
ānītā rāmapatnī sā apanīya ca lakṣmaṇam| kātaryaṃ ca na te yuddhe kadācit saṃsmarāmyaham|| 69||
तत् तु भाग्यविपर्यासान्नूनं ते पक्वलक्षणम्। अतीतानागतार्थज्ञो वर्तमानविचक्षणः॥ ७०॥
tat tu bhāgyaviparyāsānnūnaṃ te pakvalakṣaṇam| atītānāgatārthajño vartamānavicakṣaṇaḥ|| 70||
मैथिलीमाहृतां दृष्ट्वा ध्यात्वा निःश्वस्य चायतम्। सत्यवाक् स महाबाहो देवरो मे यदब्रवीत्॥ ७१॥
maithilīmāhṛtāṃ dṛṣṭvā dhyātvā niḥśvasya cāyatam| satyavāk sa mahābāho devaro me yadabravīt|| 71||
अयं राक्षसमुख्यानां विनाशः प्रत्युपस्थितः। कामक्रोधसमुत्थेन व्यसनेन प्रसङ्गिना॥ ७२॥
ayaṃ rākṣasamukhyānāṃ vināśaḥ pratyupasthitaḥ| kāmakrodhasamutthena vyasanena prasaṅginā|| 72||
निवृत्तस्त्वत्कृतेनार्थः सोऽयं मूलहरो महान्। त्वया कृतमिदं सर्वमनाथं राक्षसं कुलम्॥ ७३॥
nivṛttastvatkṛtenārthaḥ so'yaṃ mūlaharo mahān| tvayā kṛtamidaṃ sarvamanāthaṃ rākṣasaṃ kulam|| 73||
नहि त्वं शोचितव्यो मे प्रख्यातबलपौरुषः। स्त्रीस्वभावात् तु मे बुद्धिः कारुण्ये परिवर्तते॥ ७४॥
nahi tvaṃ śocitavyo me prakhyātabalapauruṣaḥ| strīsvabhāvāt tu me buddhiḥ kāruṇye parivartate|| 74||
सुकृतं दुष्कृतं च त्वं गृहीत्वा स्वां गतिं गतः। आत्मानमनुशोचामि त्वद्विनाशेन दुःखिताम्॥ ७५॥
sukṛtaṃ duṣkṛtaṃ ca tvaṃ gṛhītvā svāṃ gatiṃ gataḥ| ātmānamanuśocāmi tvadvināśena duḥkhitām|| 75||
सुहृदां हितकामानां न श्रुतं वचनं त्वया। भ्रातॄणां चैव कात्स्र्न्येन हितमुक्तं दशानन॥ ७६॥
suhṛdāṃ hitakāmānāṃ na śrutaṃ vacanaṃ tvayā| bhrātṝṇāṃ caiva kātsrnyena hitamuktaṃ daśānana|| 76||
हेत्वर्थयुक्तं विधिवच्छ्रेयस्करमदारुणम्। विभीषणेनाभिहितं न कृतं हेतुमत् त्वया॥ ७७॥
hetvarthayuktaṃ vidhivacchreyaskaramadāruṇam| vibhīṣaṇenābhihitaṃ na kṛtaṃ hetumat tvayā|| 77||
मारीचकुम्भकर्णाभ्यां वाक्यं मम पितुस्तथा। न कृतं वीर्यमत्तेन तस्येदं फलमीदृशम्॥ ७८॥
mārīcakumbhakarṇābhyāṃ vākyaṃ mama pitustathā| na kṛtaṃ vīryamattena tasyedaṃ phalamīdṛśam|| 78||
नीलजीमूतसंकाश पीताम्बर शुभाङ्गद। स्वगात्राणि विनिक्षिप्य किं शेषे रुधिरावृतः॥ ७९॥
nīlajīmūtasaṃkāśa pītāmbara śubhāṅgada| svagātrāṇi vinikṣipya kiṃ śeṣe rudhirāvṛtaḥ|| 79||
प्रसुप्त इव शोकार्तां किं मां न प्रतिभाषसे। महावीर्यस्य दक्षस्य संयुगेष्वपलायिनः॥ ८०॥
prasupta iva śokārtāṃ kiṃ māṃ na pratibhāṣase| mahāvīryasya dakṣasya saṃyugeṣvapalāyinaḥ|| 80||
यातुधानस्य दौहित्रीं किं मां न प्रतिभाषसे। उत्तिष्ठोत्तिष्ठ किं शेषे नवे परिभवे कृते॥ ८१॥
yātudhānasya dauhitrīṃ kiṃ māṃ na pratibhāṣase| uttiṣṭhottiṣṭha kiṃ śeṣe nave paribhave kṛte|| 81||
अद्य वै निर्भया लङ्कां प्रविष्टाः सूर्यरश्मयः। येन सूदयसे शत्रून् समरे सूर्यवर्चसा॥ ८२॥
adya vai nirbhayā laṅkāṃ praviṣṭāḥ sūryaraśmayaḥ| yena sūdayase śatrūn samare sūryavarcasā|| 82||
वज्रं वज्रधरस्येव सोऽयं ते सततार्चितः। रणे बहुप्रहरणो हेमजालपरिष्कृतः॥ ८३॥
vajraṃ vajradharasyeva so'yaṃ te satatārcitaḥ| raṇe bahupraharaṇo hemajālapariṣkṛtaḥ|| 83||
परिघो व्यवकीर्णस्ते बाणैश्छिन्नः सहस्रधा। प्रियामिवोपसंगृह्य किं शेषे रणमेदिनीम्॥ ८४॥
parigho vyavakīrṇaste bāṇaiśchinnaḥ sahasradhā| priyāmivopasaṃgṛhya kiṃ śeṣe raṇamedinīm|| 84||
अप्रियामिव कस्माच्च मां नेच्छस्यभिभाषितुम्। धिगस्तु हृदयं यस्या ममेदं न सहस्रधा॥ ८५॥
apriyāmiva kasmācca māṃ necchasyabhibhāṣitum| dhigastu hṛdayaṃ yasyā mamedaṃ na sahasradhā|| 85||
त्वयि पञ्चत्वमापन्ने फलते शोकपीडितम्। इत्येवं विलपन्ती सा बाष्पपर्याकुलेक्षणा॥ ८६॥
tvayi pañcatvamāpanne phalate śokapīḍitam| ityevaṃ vilapantī sā bāṣpaparyākulekṣaṇā|| 86||
स्नेहोपस्कन्नहृदया तदा मोहमुपागमत्। कश्मलाभिहता सन्ना बभौ सा रावणोरसि॥ ८७॥
snehopaskannahṛdayā tadā mohamupāgamat| kaśmalābhihatā sannā babhau sā rāvaṇorasi|| 87||
संध्यानुरक्ते जलदे दीप्ता विद्युदिवोज्ज्वला। तथागतां समुत्थाप्य सपत्न्यस्तां भृशातुराः॥ ८८॥
saṃdhyānurakte jalade dīptā vidyudivojjvalā| tathāgatāṃ samutthāpya sapatnyastāṃ bhṛśāturāḥ|| 88||
पर्यवस्थापयामासू रुदत्यो रुदतीं भृशम्। किं ते न विदिता देवि लोकानां स्थितिरध्रुवा॥ ८९॥
paryavasthāpayāmāsū rudatyo rudatīṃ bhṛśam| kiṃ te na viditā devi lokānāṃ sthitiradhruvā|| 89||
दशाविभागपर्याये राज्ञां वै चञ्चलाः श्रियः। इत्येवमुच्यमाना सा सशब्दं प्ररुरोद ह॥ ९०॥
daśāvibhāgaparyāye rājñāṃ vai cañcalāḥ śriyaḥ| ityevamucyamānā sā saśabdaṃ praruroda ha|| 90||
स्नपयन्ती तदास्रेण स्तनौ वक्त्रं सुनिर्मलम्। एतस्मिन्नन्तरे रामो विभीषणमुवाच ह॥ ९१॥
snapayantī tadāsreṇa stanau vaktraṃ sunirmalam| etasminnantare rāmo vibhīṣaṇamuvāca ha|| 91||
संस्कारः क्रियतां भ्रातुः स्त्रीगणः परिसान्त्व्यताम्। तमुवाच ततो धीमान् विभीषण इदं वचः॥ ९२॥
saṃskāraḥ kriyatāṃ bhrātuḥ strīgaṇaḥ parisāntvyatām| tamuvāca tato dhīmān vibhīṣaṇa idaṃ vacaḥ|| 92||
विमृश्य बुद्ध्या प्रश्रितं धर्मार्थसहितं हितम्। त्यक्तधर्मव्रतं क्रूरं नृशंसमनृतं तथा॥ ९३॥
vimṛśya buddhyā praśritaṃ dharmārthasahitaṃ hitam| tyaktadharmavrataṃ krūraṃ nṛśaṃsamanṛtaṃ tathā|| 93||
नाहमर्हामि संस्कर्तुं परदाराभिमर्शनम्। भ्रातृरूपो हि मे शत्रुरेष सर्वाहिते रतः॥ ९४॥
nāhamarhāmi saṃskartuṃ paradārābhimarśanam| bhrātṛrūpo hi me śatrureṣa sarvāhite rataḥ|| 94||
रावणो नार्हते पूजां पूज्योऽपि गुरुगौरवात्। नृशंस इति मां राम वक्ष्यन्ति मनुजा भुवि॥ ९५॥
rāvaṇo nārhate pūjāṃ pūjyo'pi gurugauravāt| nṛśaṃsa iti māṃ rāma vakṣyanti manujā bhuvi|| 95||
श्रुत्वा तस्यागुणान् सर्वे वक्ष्यन्ति सुकृतं पुनः। तच्छ्रुत्वा परमप्रीतो रामो धर्मभृतां वरः॥ ९६॥
śrutvā tasyāguṇān sarve vakṣyanti sukṛtaṃ punaḥ| tacchrutvā paramaprīto rāmo dharmabhṛtāṃ varaḥ|| 96||
विभीषणमुवाचेदं वाक्यज्ञं वाक्यकोविदः। तवापि मे प्रियं कार्यं त्वत्प्रभावान्मया जितम्॥ ९७॥
vibhīṣaṇamuvācedaṃ vākyajñaṃ vākyakovidaḥ| tavāpi me priyaṃ kāryaṃ tvatprabhāvānmayā jitam|| 97||
अवश्यं तु क्षमं वाच्यो मया त्वं राक्षसेश्वर। अधर्मानृतसंयुक्तः कामं त्वेष निशाचरः॥ ९८॥
avaśyaṃ tu kṣamaṃ vācyo mayā tvaṃ rākṣaseśvara| adharmānṛtasaṃyuktaḥ kāmaṃ tveṣa niśācaraḥ|| 98||
तेजस्वी बलवाञ्छूरः संग्रामेषु च नित्यशः। शतक्रतुमुखैर्देवैः श्रूयते न पराजितः॥ ९९॥
tejasvī balavāñchūraḥ saṃgrāmeṣu ca nityaśaḥ| śatakratumukhairdevaiḥ śrūyate na parājitaḥ|| 99||
महात्मा बलसम्पन्नो रावणो लोकरावणः। मरणान्तानि वैराणि निर्वृत्तं नः प्रयोजनम्॥ १००॥
mahātmā balasampanno rāvaṇo lokarāvaṇaḥ| maraṇāntāni vairāṇi nirvṛttaṃ naḥ prayojanam|| 100||
क्रियतामस्य संस्कारो ममाप्येष यथा तव। त्वत्सकाशान्महाबाहो संस्कारं विधिपूर्वकम्॥ १०१॥
kriyatāmasya saṃskāro mamāpyeṣa yathā tava| tvatsakāśānmahābāho saṃskāraṃ vidhipūrvakam|| 101||
क्षिप्रमर्हति धर्मेण त्वं यशोभाग् भविष्यसि। राघवस्य वचः श्रुत्वा त्वरमाणो विभीषणः॥ १०२॥
kṣipramarhati dharmeṇa tvaṃ yaśobhāg bhaviṣyasi| rāghavasya vacaḥ śrutvā tvaramāṇo vibhīṣaṇaḥ|| 102||
संस्कारयितुमारेभे भ्रातरं रावणं हतम्। स प्रविश्य पुरीं लङ्कां राक्षसेन्द्रो विभीषणः॥ १०३॥
saṃskārayitumārebhe bhrātaraṃ rāvaṇaṃ hatam| sa praviśya purīṃ laṅkāṃ rākṣasendro vibhīṣaṇaḥ|| 103||
रावणस्याग्निहोत्रं तु निर्यापयति सत्वरम्। शकटान् दारुरूपाणि अग्नीन् वै याजकांस्तथा॥ १०४॥
rāvaṇasyāgnihotraṃ tu niryāpayati satvaram| śakaṭān dārurūpāṇi agnīn vai yājakāṃstathā|| 104||
तथा चन्दनकाष्ठानि काष्ठानि विविधानि च। अगरूणि सुगन्धीनि गन्धांश्च सुरभींस्तथा॥ १०५॥
tathā candanakāṣṭhāni kāṣṭhāni vividhāni ca| agarūṇi sugandhīni gandhāṃśca surabhīṃstathā|| 105||
मणिमुक्ताप्रवालानि निर्यापयति राक्षसः। आजगाम मुहूर्तेन राक्षसैः परिवारितः॥ १०६॥
maṇimuktāpravālāni niryāpayati rākṣasaḥ| ājagāma muhūrtena rākṣasaiḥ parivāritaḥ|| 106||
ततो माल्यवता सार्धं क्रियामेव चकार सः। सौवर्णीं शिबिकां दिव्यामारोप्य क्षौमवाससम्॥ १०७॥
tato mālyavatā sārdhaṃ kriyāmeva cakāra saḥ| sauvarṇīṃ śibikāṃ divyāmāropya kṣaumavāsasam|| 107||
रावणं राक्षसाधीशमश्रुवर्णमुखा द्विजाः। तूर्यघोषैश्च विविधैः स्तुवद्भिश्चाभिनन्दितम्॥ १०८॥
rāvaṇaṃ rākṣasādhīśamaśruvarṇamukhā dvijāḥ| tūryaghoṣaiśca vividhaiḥ stuvadbhiścābhinanditam|| 108||
पताकाभिश्च चित्राभिः सुमनोभिश्च चित्रिताम्। उत्क्षिप्य शिबिकां तां तु विभीषणपुरोगमाः॥ १०९॥
patākābhiśca citrābhiḥ sumanobhiśca citritām| utkṣipya śibikāṃ tāṃ tu vibhīṣaṇapurogamāḥ|| 109||
दक्षिणाभिमुखाः सर्वे गृह्य काष्ठानि भेजिरे। अग्नयो दीप्यमानास्ते तदाध्वर्युसमीरिताः॥ ११०॥
dakṣiṇābhimukhāḥ sarve gṛhya kāṣṭhāni bhejire| agnayo dīpyamānāste tadādhvaryusamīritāḥ|| 110||
शरणाभिगताः सर्वे पुरस्तात् तस्य ते ययुः। अन्तःपुराणि सर्वाणि रुदमानानि सत्वरम्॥ १११॥
śaraṇābhigatāḥ sarve purastāt tasya te yayuḥ| antaḥpurāṇi sarvāṇi rudamānāni satvaram|| 111||
पृष्ठतोऽनुययुस्तानि प्लवमानानि सर्वतः। रावणं प्रयते देशे स्थाप्य ते भृशदुःखिताः॥ ११२॥
pṛṣṭhato'nuyayustāni plavamānāni sarvataḥ| rāvaṇaṃ prayate deśe sthāpya te bhṛśaduḥkhitāḥ|| 112||
चितां चन्दनकाष्ठैश्च पद्मकोशीरचन्दनैः। ब्राह्म्या संवर्तयामासू राङ्कवास्तरणावृताम्॥ ११३॥
citāṃ candanakāṣṭhaiśca padmakośīracandanaiḥ| brāhmyā saṃvartayāmāsū rāṅkavāstaraṇāvṛtām|| 113||
प्रचक्रू राक्षसेन्द्रस्य पितृमेधमनुत्तमम्। वेदिं च दक्षिणाप्राचीं यथास्थानं च पावकम्॥ ११४॥
pracakrū rākṣasendrasya pitṛmedhamanuttamam| vediṃ ca dakṣiṇāprācīṃ yathāsthānaṃ ca pāvakam|| 114||
पृषदाज्येन सम्पूर्णं स्रुवं स्कन्धे प्रचिक्षिपुः। पादयोः शकटं प्रापुरूर्वोश्चोलूखलं तदा॥ ११५॥
pṛṣadājyena sampūrṇaṃ sruvaṃ skandhe pracikṣipuḥ| pādayoḥ śakaṭaṃ prāpurūrvoścolūkhalaṃ tadā|| 115||
दारुपात्राणि सर्वाणि अरणिं चोत्तरारणिम्। दत्त्वा तु मुसलं चान्यं यथास्थानं विचक्रमुः॥ ११६॥
dārupātrāṇi sarvāṇi araṇiṃ cottarāraṇim| dattvā tu musalaṃ cānyaṃ yathāsthānaṃ vicakramuḥ|| 116||
शास्त्रदृष्टेन विधिना महर्षिविहितेन च। तत्र मेध्यं पशुं हत्वा राक्षसेन्द्रस्य राक्षसाः॥ ११७॥
śāstradṛṣṭena vidhinā maharṣivihitena ca| tatra medhyaṃ paśuṃ hatvā rākṣasendrasya rākṣasāḥ|| 117||
परिस्तरणिकां राज्ञो घृताक्तां समवेशयन्। गन्धैर्माल्यैरलंकृत्य रावणं दीनमानसाः॥ ११८॥
paristaraṇikāṃ rājño ghṛtāktāṃ samaveśayan| gandhairmālyairalaṃkṛtya rāvaṇaṃ dīnamānasāḥ|| 118||
विभीषणसहायास्ते वस्त्रैश्च विविधैरपि। लाजैरवकिरन्ति स्म बाष्पपूर्णमुखास्तथा॥ ११९॥
vibhīṣaṇasahāyāste vastraiśca vividhairapi| lājairavakiranti sma bāṣpapūrṇamukhāstathā|| 119||
स ददौ पावकं तस्य विधियुक्तं विभीषणः। स्नात्वा चैवार्द्रवस्त्रेण तिलान् दर्भविमिश्रितान्॥ १२०॥
sa dadau pāvakaṃ tasya vidhiyuktaṃ vibhīṣaṇaḥ| snātvā caivārdravastreṇa tilān darbhavimiśritān|| 120||
उदकेन च सम्मिश्रान् प्रदाय विधिपूर्वकम्। ताः स्त्रियोऽनुनयामास सान्त्वयित्वा पुनः पुनः॥ १२१॥
udakena ca sammiśrān pradāya vidhipūrvakam| tāḥ striyo'nunayāmāsa sāntvayitvā punaḥ punaḥ|| 121||
गम्यतामिति ताः सर्वा विविशुर्नगरं ततः। प्रविष्टासु पुरीं स्त्रीषु राक्षसेन्द्रो विभीषणः। रामपार्श्वमुपागम्य समतिष्ठद् विनीतवत्॥ १२२॥
gamyatāmiti tāḥ sarvā viviśurnagaraṃ tataḥ| praviṣṭāsu purīṃ strīṣu rākṣasendro vibhīṣaṇaḥ| rāmapārśvamupāgamya samatiṣṭhad vinītavat|| 122||
रामोऽपि सह सैन्येन ससुग्रीवः सलक्ष्मणः। हर्षं लेभे रिपुं हत्वा वृत्रं वज्रधरो यथा॥ १२३॥
rāmo'pi saha sainyena sasugrīvaḥ salakṣmaṇaḥ| harṣaṃ lebhe ripuṃ hatvā vṛtraṃ vajradharo yathā|| 123||
ततो विमुक्त्वा सशरं शरासनं महेन्द्रदत्तं कवचं स तन्महत्। विमुच्य रोषं रिपुनिग्रहात् ततो रामः स सौम्यत्वमुपागतोऽरिहा॥ १२४॥
tato vimuktvā saśaraṃ śarāsanaṃ mahendradattaṃ kavacaṃ sa tanmahat| vimucya roṣaṃ ripunigrahāt tato rāmaḥ sa saumyatvamupāgato'rihā|| 124||