मान-अध्यक्ष्यो देश-काल-मानं विद्यात् ।। ०२.२०.०१ ।।
māna-adhyakṣyo deśa-kāla-mānaṃ vidyāt || 02.20.01 ||
अष्टौ परम-अणवो रथ-चक्र-विप्रुट् ।। ०२.२०.०२ ।।
aṣṭau parama-aṇavo ratha-cakra-vipruṭ || 02.20.02 ||
ता अष्टौ लिक्षा ।। ०२.२०.०३ ।।
tā aṣṭau likṣā || 02.20.03 ||
ता अष्तौ यूका ।। ०२.२०.०४ ।।
tā aṣtau yūkā || 02.20.04 ||
ता अष्टौ यव-मध्यः ।। ०२.२०.०५ ।।
tā aṣṭau yava-madhyaḥ || 02.20.05 ||
अष्टौ यव-मध्या अङ्गुलं ।। ०२.२०.०६ ।।
aṣṭau yava-madhyā aṅgulaṃ || 02.20.06 ||
मध्यमस्य पुरुषस्य मध्यमाया अनुगुल्या मध्य-प्रकर्षो वाअङ्गुलं ।। ०२.२०.०७ ।।
madhyamasya puruṣasya madhyamāyā anugulyā madhya-prakarṣo vāaṅgulaṃ || 02.20.07 ||
चतुर्-अङ्गुलो धनुर्-ग्रहः ।। ०२.२०.०८ ।।
catur-aṅgulo dhanur-grahaḥ || 02.20.08 ||
अष्ट-अङ्गुला धनुर्-मुष्टिः ।। ०२.२०.०९ ।।
aṣṭa-aṅgulā dhanur-muṣṭiḥ || 02.20.09 ||
द्वादश-अङ्गुला वितस्तिः । छाया-पौरुषं च ।। ०२.२०.१० ।।
dvādaśa-aṅgulā vitastiḥ | chāyā-pauruṣaṃ ca || 02.20.10 ||
चतुर्-दश-अङ्गुलं शमः शलः परीरयः पदं च ।। ०२.२०.११ ।।
catur-daśa-aṅgulaṃ śamaḥ śalaḥ parīrayaḥ padaṃ ca || 02.20.11 ||
द्वि-वितस्तिररत्निः प्राजापत्यो हस्तः ।। ०२.२०.१२ ।।
dvi-vitastiraratniḥ prājāpatyo hastaḥ || 02.20.12 ||
सधनुर्-ग्रहः पौतव-विवीत-मानं ।। ०२.२०.१३ ।।
sadhanur-grahaḥ pautava-vivīta-mānaṃ || 02.20.13 ||
सधनुर्-मुष्टिः कुष्कुः कंसो वा ।। ०२.२०.१४ ।।
sadhanur-muṣṭiḥ kuṣkuḥ kaṃso vā || 02.20.14 ||
द्वि-चत्वारिंशद्-अङ्गुलस्तक्ष्णः क्राकचनिक-किष्कुः स्कन्ध-आवार-दुर्ग-राज-परिग्रह-मानं ।। ०२.२०.१५ ।।
dvi-catvāriṃśad-aṅgulastakṣṇaḥ krākacanika-kiṣkuḥ skandha-āvāra-durga-rāja-parigraha-mānaṃ || 02.20.15 ||
चतुष्-पञ्चाशद्-अङ्गुलः कूप्य-वन-हस्तः ।। ०२.२०.१६ ।।
catuṣ-pañcāśad-aṅgulaḥ kūpya-vana-hastaḥ || 02.20.16 ||
चतुर्-अशीत्य्-अङ्गुलो व्यामो रज्जु-मानं खात-पौरुषं च ।। ०२.२०.१७ ।।
catur-aśīty-aṅgulo vyāmo rajju-mānaṃ khāta-pauruṣaṃ ca || 02.20.17 ||
चतुर्-अरत्निर्दण्डो धनुर्-नालिका पौरुषं च गार्हपत्यं ।। ०२.२०.१८ ।।
catur-aratnirdaṇḍo dhanur-nālikā pauruṣaṃ ca gārhapatyaṃ || 02.20.18 ||
अष्ट-शत-अङ्गुलं धनुः पथि-प्राकार-मानं पौरुषं चाग्नि-चित्यानां ।। ०२.२०.१९ ।।
aṣṭa-śata-aṅgulaṃ dhanuḥ pathi-prākāra-mānaṃ pauruṣaṃ cāgni-cityānāṃ || 02.20.19 ||
षट्-कंसो दण्डो ब्रह्म-देय-आतिथ्य-मानं ।। ०२.२०.२० ।।
ṣaṭ-kaṃso daṇḍo brahma-deya-ātithya-mānaṃ || 02.20.20 ||
दश-दण्डो रज्जुः ।। ०२.२०.२१ ।।
daśa-daṇḍo rajjuḥ || 02.20.21 ||
द्वि-रज्जुकः परिदेशः ।। ०२.२०.२२ ।।
dvi-rajjukaḥ parideśaḥ || 02.20.22 ||
त्रि-रज्जुकं निवर्तनं एकतः ।। ०२.२०.२३ ।।
tri-rajjukaṃ nivartanaṃ ekataḥ || 02.20.23 ||
द्वि-दण्ड-अधिको बाहुः ।। ०२.२०.२४ ।।
dvi-daṇḍa-adhiko bāhuḥ || 02.20.24 ||
द्वि-धनुः-सहस्रं गो-रुतं ।। ०२.२०.२५ ।।
dvi-dhanuḥ-sahasraṃ go-rutaṃ || 02.20.25 ||
चतुर्-गो-रुतं योजनं ।। ०२.२०.२६ ।।
catur-go-rutaṃ yojanaṃ || 02.20.26 ||
इति देश-मानं ।। ०२.२०.२७ ।।
iti deśa-mānaṃ || 02.20.27 ||
काल-मानं अत ऊर्ध्वं ।। ०२.२०.२८ ।।
kāla-mānaṃ ata ūrdhvaṃ || 02.20.28 ||
तुटो लवो निमेषः काष्ठा कल्ला नालिका मुहूर्तः पूर्व-अपर-भागौ दिवसो रात्रिः पक्षो मास ऋतुरयनं संवत्सरो युगं इति कालाः ।। ०२.२०.२९ ।।
tuṭo lavo nimeṣaḥ kāṣṭhā kallā nālikā muhūrtaḥ pūrva-apara-bhāgau divaso rātriḥ pakṣo māsa ṛturayanaṃ saṃvatsaro yugaṃ iti kālāḥ || 02.20.29 ||
द्वौ तुटौ लवः ।। ०२.२०.३० ।।
dvau tuṭau lavaḥ || 02.20.30 ||
द्वौ लवौ निमेषः ।। ०२.२०.३१ ।।
dvau lavau nimeṣaḥ || 02.20.31 ||
पञ्च-निमेषाः काष्ठाः ।। ०२.२०.३२ ।।
pañca-nimeṣāḥ kāṣṭhāḥ || 02.20.32 ||
त्रिंशत्-काष्ठाः कलाः ।। ०२.२०.३३ ।।
triṃśat-kāṣṭhāḥ kalāḥ || 02.20.33 ||
चत्वारिंशत्-कलाः नालिका ।। ०२.२०.३४ ।।
catvāriṃśat-kalāḥ nālikā || 02.20.34 ||
सुवर्ण-माषकाश्चत्वारश्चतुर्-अङ्गुल-आयामाः कुम्भच्-छिद्रं आढकं अम्भसो वा नालिका ।। ०२.२०.३५ ।।
suvarṇa-māṣakāścatvāraścatur-aṅgula-āyāmāḥ kumbhac-chidraṃ āḍhakaṃ ambhaso vā nālikā || 02.20.35 ||
द्वि-नालिको मुहूर्तः ।। ०२.२०.३६ ।।
dvi-nāliko muhūrtaḥ || 02.20.36 ||
पञ्च-दश-मुहूर्तो दिवसो रात्रिश्च चैत्रे चऽश्वयुजे च मासि भवतः ।। ०२.२०.३७ ।।
pañca-daśa-muhūrto divaso rātriśca caitre ca'śvayuje ca māsi bhavataḥ || 02.20.37 ||
ततः परं त्रिभिर्मुहूर्तैरन्यतरः षण्-मासं वर्धते ह्रसते चैति ।। ०२.२०.३८ ।।
tataḥ paraṃ tribhirmuhūrtairanyataraḥ ṣaṇ-māsaṃ vardhate hrasate caiti || 02.20.38 ||
छायायां अष्ट-पौरुष्यां अष्टादश-भागश्छेदः । षट्-पौरुष्यां चतुर्-दश-भागः । त्रि-पौरुष्यां अष्ट-भागः । द्वि-पौरुष्यां षड्-भागः । पौरुष्यां चतुर्-भागः । अष्ट-अङ्गुलायां त्रयो दश-भागाः । चतुर्-अङ्गुलायां त्रयोअष्ट-भागाः । अच्छायो मध्य-अह्न इति ।। ०२.२०.३९ ।।
chāyāyāṃ aṣṭa-pauruṣyāṃ aṣṭādaśa-bhāgaśchedaḥ | ṣaṭ-pauruṣyāṃ catur-daśa-bhāgaḥ | tri-pauruṣyāṃ aṣṭa-bhāgaḥ | dvi-pauruṣyāṃ ṣaḍ-bhāgaḥ | pauruṣyāṃ catur-bhāgaḥ | aṣṭa-aṅgulāyāṃ trayo daśa-bhāgāḥ | catur-aṅgulāyāṃ trayoaṣṭa-bhāgāḥ | acchāyo madhya-ahna iti || 02.20.39 ||
परावृत्ते दिवसे शेषं एवं विद्यात् ।। ०२.२०.४० ।।
parāvṛtte divase śeṣaṃ evaṃ vidyāt || 02.20.40 ||
आषाढे मासि नष्टच्-छायो मध्य-अह्नो भवति ।। ०२.२०.४१ ।।
āṣāḍhe māsi naṣṭac-chāyo madhya-ahno bhavati || 02.20.41 ||
अतः परं श्रावण-आदीनां षण्-मासानां द्व्य्-अङ्गुल-उत्तरा माघ-आदीनां द्व्य्-अङ्गुल-अवरा छाया इति ।। ०२.२०.४२ ।।
ataḥ paraṃ śrāvaṇa-ādīnāṃ ṣaṇ-māsānāṃ dvy-aṅgula-uttarā māgha-ādīnāṃ dvy-aṅgula-avarā chāyā iti || 02.20.42 ||
पञ्चदश-अहो-रात्राः पक्षः ।। ०२.२०.४३ ।।
pañcadaśa-aho-rātrāḥ pakṣaḥ || 02.20.43 ||
सोम-आप्यायनः शुक्लः ।। ०२.२०.४४ ।।
soma-āpyāyanaḥ śuklaḥ || 02.20.44 ||
सोम-अवच्छेदनो बहुलः ।। ०२.२०.४५ ।।
soma-avacchedano bahulaḥ || 02.20.45 ||
द्वि-पक्षो मासः ।। ०२.२०.४६ ।।
dvi-pakṣo māsaḥ || 02.20.46 ||
त्रिंशद्-अहो-रात्रः कर्म-मासः ।। ०२.२०.४७ ।।
triṃśad-aho-rātraḥ karma-māsaḥ || 02.20.47 ||
सार्धः सौरः ।। ०२.२०.४८ ।।
sārdhaḥ sauraḥ || 02.20.48 ||
अर्ध-न्यूनश्चान्द्र-मासः ।। ०२.२०.४९ ।।
ardha-nyūnaścāndra-māsaḥ || 02.20.49 ||
सप्त-विंशतिर्नाक्षत्र-मासः ।। ०२.२०.५० ।।
sapta-viṃśatirnākṣatra-māsaḥ || 02.20.50 ||
द्वात्रिंशद्बल-मासः ।। ०२.२०.५१ ।।
dvātriṃśadbala-māsaḥ || 02.20.51 ||
पञ्चत्रिंशदश्व-वाहायाः ।। ०२.२०.५२ ।।
pañcatriṃśadaśva-vāhāyāḥ || 02.20.52 ||
चत्वारिंशद्द्-हस्ति-वाहायाः ।। ०२.२०.५३ ।।
catvāriṃśadd-hasti-vāhāyāḥ || 02.20.53 ||
द्वौ मासावृतुः ।। ०२.२०.५४ ।।
dvau māsāvṛtuḥ || 02.20.54 ||
श्रावणः प्रौष्ठपदश्च वर्षाः ।। ०२.२०.५५ ।।
śrāvaṇaḥ prauṣṭhapadaśca varṣāḥ || 02.20.55 ||
आश्वयुजः कार्त्तिकश्च शरत् ।। ०२.२०.५६ ।।
āśvayujaḥ kārttikaśca śarat || 02.20.56 ||
मार्ग-शीर्षः पौषश्च हेमन्तः ।। ०२.२०.५७ ।।
mārga-śīrṣaḥ pauṣaśca hemantaḥ || 02.20.57 ||
माघः फाल्गुनश्च शिशिरः ।। ०२.२०.५८ ।।
māghaḥ phālgunaśca śiśiraḥ || 02.20.58 ||
चैत्रो वैशाखश्च वसन्तः ।। ०२.२०.५९ ।।
caitro vaiśākhaśca vasantaḥ || 02.20.59 ||
ज्येष्ठामूलीय आषाढश्च ग्रीष्मः ।। ०२.२०.६० ।।
jyeṣṭhāmūlīya āṣāḍhaśca grīṣmaḥ || 02.20.60 ||
शिशिर-आद्युत्तर-अयणं ।। ०२.२०.६१ ।।
śiśira-ādyuttara-ayaṇaṃ || 02.20.61 ||
वर्ष-आदि दक्षिण-अयनं ।। ०२.२०.६२ ।।
varṣa-ādi dakṣiṇa-ayanaṃ || 02.20.62 ||
द्व्य्-अयनः संवत्सरः ।। ०२.२०.६३ ।।
dvy-ayanaḥ saṃvatsaraḥ || 02.20.63 ||
पञ्च-संवत्सरो युगं इति ।। ०२.२०.६४ ।।
pañca-saṃvatsaro yugaṃ iti || 02.20.64 ||
दिवसस्य हरत्यर्कः षष्टि-भागं ऋतौ ततः । ।। ०२.२०.६५अ ब ।।
divasasya haratyarkaḥ ṣaṣṭi-bhāgaṃ ṛtau tataḥ | || 02.20.65a ba ||
करोत्येकं अहश्-छेदं तथाएवएकं च चन्द्रमाः ।। ०२.२०.६५च्द् ।।
karotyekaṃ ahaś-chedaṃ tathāevaekaṃ ca candramāḥ || 02.20.65cd ||
एवं अर्ध-तृतीयानां अब्दानां अधिमासकं । ।। ०२.२०.६६अ ब ।।
evaṃ ardha-tṛtīyānāṃ abdānāṃ adhimāsakaṃ | || 02.20.66a ba ||
ग्रीष्मे जनयतः पूर्वं पञ्च-अब्द-अन्ते च पश्चिमं ।। ०२.२०.६६च्द् ।।
grīṣme janayataḥ pūrvaṃ pañca-abda-ante ca paścimaṃ || 02.20.66cd ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
