अक्ष-पटलं अध्यक्षः प्रान्-मुखं उदन्-मुखं वा विभक्त-उपस्थानं निबन्ध-पुस्तक-स्थानं कारयेत् ।। ०२.७.०१ ।।
akṣa-paṭalaṃ adhyakṣaḥ prān-mukhaṃ udan-mukhaṃ vā vibhakta-upasthānaṃ nibandha-pustaka-sthānaṃ kārayet || 02.7.01 ||
तत्राधिकरणानां संख्या-प्रचार-संजात-अग्रम् । कर्म-अन्तानां द्रव्य-प्रयोग-वृद्धि-क्षय-व्यय-प्रयाम-व्याजी-योग-स्थान-वेतन-विष्टि-प्रमाणम् । रत्न-सार-फल्गु-कुप्यानां अर्घ-प्रतिवर्णक-मान-प्रतिमान-उन्मान-अवमान-भाण्डम् । देश-ग्राम-जाति-कुल-संघानां धर्म-व्यवहार-चरित्र-संस्थानम् । राज-उपजीविनां प्रग्रह-प्रदेश-भोग-परिहार-भक्त-वेतन-लाभम् । राज्ञश्च पत्नी-पुत्राणां रत्न-भूमि-लाभं निर्देश-उत्पातिक-प्रतीकार-लाभम् । मित्र-अमित्राणां च संधि-विग्रह-प्रदान-आदानं निबन्ध-पुस्तकस्थं कारयेत् ।। ०२.७.०२ ।।
tatrādhikaraṇānāṃ saṃkhyā-pracāra-saṃjāta-agram | karma-antānāṃ dravya-prayoga-vṛddhi-kṣaya-vyaya-prayāma-vyājī-yoga-sthāna-vetana-viṣṭi-pramāṇam | ratna-sāra-phalgu-kupyānāṃ argha-prativarṇaka-māna-pratimāna-unmāna-avamāna-bhāṇḍam | deśa-grāma-jāti-kula-saṃghānāṃ dharma-vyavahāra-caritra-saṃsthānam | rāja-upajīvināṃ pragraha-pradeśa-bhoga-parihāra-bhakta-vetana-lābham | rājñaśca patnī-putrāṇāṃ ratna-bhūmi-lābhaṃ nirdeśa-utpātika-pratīkāra-lābham | mitra-amitrāṇāṃ ca saṃdhi-vigraha-pradāna-ādānaṃ nibandha-pustakasthaṃ kārayet || 02.7.02 ||
ततः सर्व-अधिकरणानां करणीयं सिद्धं शेषं आय-व्ययौ नीवीं उपस्थानं प्रचारं चरित्रं संस्थानं च निबन्धेन प्रयच्छेत् ।। ०२.७.०३ ।।
tataḥ sarva-adhikaraṇānāṃ karaṇīyaṃ siddhaṃ śeṣaṃ āya-vyayau nīvīṃ upasthānaṃ pracāraṃ caritraṃ saṃsthānaṃ ca nibandhena prayacchet || 02.7.03 ||
उत्तम-मध्यम-अवरेषु च कर्मसु तज्-जातिकं अध्यक्षं कुर्यात् । सामुदयिकेष्ववक्लृप्तिकम्(अवक्ल्प्तिकम्) यं उपहत्य राजा नानुतप्येत ।। ०२.७.०४ ।।
uttama-madhyama-avareṣu ca karmasu taj-jātikaṃ adhyakṣaṃ kuryāt | sāmudayikeṣvavaklṛptikam(avaklptikam) yaṃ upahatya rājā nānutapyeta || 02.7.04 ||
सहग्राहिणः प्रतिभुवः कर्म-उपजीविनः पुत्रा भ्रातरो भार्या दुहितरो भृत्याश्चास्य कर्मच्-छेदं वहेयुः ।। ०२.७.०५ ।।
sahagrāhiṇaḥ pratibhuvaḥ karma-upajīvinaḥ putrā bhrātaro bhāryā duhitaro bhṛtyāścāsya karmac-chedaṃ vaheyuḥ || 02.7.05 ||
त्रि-शतं चतुः-पञ्चाशत् चाहोरात्राणां कर्म-संवत्सरः ।। ०२.७.०६ ।।
tri-śataṃ catuḥ-pañcāśat cāhorātrāṇāṃ karma-saṃvatsaraḥ || 02.7.06 ||
तं आषाढी-पर्यवसानं ऊनं पूर्णं वा दद्यात् ।। ०२.७.०७ ।।
taṃ āṣāḍhī-paryavasānaṃ ūnaṃ pūrṇaṃ vā dadyāt || 02.7.07 ||
करण-अधिष्ठितं अधिमासकं कुर्यात् ।। ०२.७.०८ ।।
karaṇa-adhiṣṭhitaṃ adhimāsakaṃ kuryāt || 02.7.08 ||
अपसर्प-अधिष्ठितंच प्रचारं ।। ०२.७.०९ ।।
apasarpa-adhiṣṭhitaṃca pracāraṃ || 02.7.09 ||
प्रचार-चरित्र-संस्थानान्यनुपलभमानो हि प्रकृतः समुदयं अज्ञानेन परिहापयति । उत्थान-क्लेश-असहत्वादालस्येन । शब्दादिष्विन्द्रिय-अर्थेषु प्रसक्तः प्रमादेन । संक्रोश-अधर्म-अनर्थ-भीरु-भायेन । कार्य-अर्थिष्वनुग्रह-बुद्धिः कामेन । हिंसा-बुद्धिः कोपेन । विद्या-द्रव्य-वल्लभ-अपाश्रयाद्दर्पेण । तुला-मान-तर्क-गणित-अन्तर-उपधानात् लोभेन ।। ०२.७.१० ।।
pracāra-caritra-saṃsthānānyanupalabhamāno hi prakṛtaḥ samudayaṃ ajñānena parihāpayati | utthāna-kleśa-asahatvādālasyena | śabdādiṣvindriya-artheṣu prasaktaḥ pramādena | saṃkrośa-adharma-anartha-bhīru-bhāyena | kārya-arthiṣvanugraha-buddhiḥ kāmena | hiṃsā-buddhiḥ kopena | vidyā-dravya-vallabha-apāśrayāddarpeṇa | tulā-māna-tarka-gaṇita-antara-upadhānāt lobhena || 02.7.10 ||
तेषां आनुपूर्व्या यावानर्थ-उपघातस्तावानेक-उत्तरो दण्डः इति मानवाः ।। ०२.७.११ ।।
teṣāṃ ānupūrvyā yāvānartha-upaghātastāvāneka-uttaro daṇḍaḥ iti mānavāḥ || 02.7.11 ||
सर्वत्राष्ट-गुणः इति पाराशराः ।। ०२.७.१२ ।।
sarvatrāṣṭa-guṇaḥ iti pārāśarāḥ || 02.7.12 ||
दश-गुणः इति बार्हस्पत्याः ।। ०२.७.१३ ।।
daśa-guṇaḥ iti bārhaspatyāḥ || 02.7.13 ||
विंशति-गुणः इत्यौशनसाः ।। ०२.७.१४ ।।
viṃśati-guṇaḥ ityauśanasāḥ || 02.7.14 ||
यथा-अपराधं इति कौटिल्यः ।। ०२.७.१५ ।।
yathā-aparādhaṃ iti kauṭilyaḥ || 02.7.15 ||
गाणनिक्यानि आषाढीं आगच्छेयुः ।। ०२.७.१६ ।।
gāṇanikyāni āṣāḍhīṃ āgaccheyuḥ || 02.7.16 ||
आगतानां समुद्र-पुस्तक-भाण्ड-नीवीकानां एकत्र-असम्भाषा-अवरोधं कारयेत् ।। ०२.७.१७ ।।
āgatānāṃ samudra-pustaka-bhāṇḍa-nīvīkānāṃ ekatra-asambhāṣā-avarodhaṃ kārayet || 02.7.17 ||
आय-व्यय-नीवीनां अग्राणि श्रुत्वा नीवीं अवहारयेत् ।। ०२.७.१८ ।।
āya-vyaya-nīvīnāṃ agrāṇi śrutvā nīvīṃ avahārayet || 02.7.18 ||
यच्चाग्रादायस्यान्तर-पर्णे नीव्यां वर्धेत व्ययस्य वा यत्परिहापयेत् । तदष्ट-गुणं अध्यक्षं दापयेत् ।। ०२.७.१९ ।।
yaccāgrādāyasyāntara-parṇe nīvyāṃ vardheta vyayasya vā yatparihāpayet | tadaṣṭa-guṇaṃ adhyakṣaṃ dāpayet || 02.7.19 ||
विपर्यये तं एव प्रति स्यात् ।। ०२.७.२० ।।
viparyaye taṃ eva prati syāt || 02.7.20 ||
यथा-कालं अनागतानां अपुस्तक-भाण्ड-नीवीकानां वा देय-दश-बन्धो दण्डः ।। ०२.७.२१ ।।
yathā-kālaṃ anāgatānāṃ apustaka-bhāṇḍa-nīvīkānāṃ vā deya-daśa-bandho daṇḍaḥ || 02.7.21 ||
कार्मिके चौपस्थिते कारणिकस्याप्रतिबध्नतः पूर्वः साहस-दण्डः ।। ०२.७.२२ ।।
kārmike caupasthite kāraṇikasyāpratibadhnataḥ pūrvaḥ sāhasa-daṇḍaḥ || 02.7.22 ||
विपर्यये कार्मिकस्य द्वि-गुणः ।। ०२.७.२३ ।।
viparyaye kārmikasya dvi-guṇaḥ || 02.7.23 ||
प्रचार-समं महा-मात्राः समग्राः श्रावयेयुरविषम-मन्त्राः ।। ०२.७.२४ ।।
pracāra-samaṃ mahā-mātrāḥ samagrāḥ śrāvayeyuraviṣama-mantrāḥ || 02.7.24 ||
पृथग्-भूतो मिथ्या-वादी चएषां उत्तमं दण्डं दद्यात् ।। ०२.७.२५ ।।
pṛthag-bhūto mithyā-vādī caeṣāṃ uttamaṃ daṇḍaṃ dadyāt || 02.7.25 ||
अकृत-अहो-रूप-हरं मासं आकाङ्क्षेत ।। ०२.७.२६ ।।
akṛta-aho-rūpa-haraṃ māsaṃ ākāṅkṣeta || 02.7.26 ||
मासादूर्ध्वं मास-द्विशत-उत्तरं दण्डं दद्यात् ।। ०२.७.२७ ।।
māsādūrdhvaṃ māsa-dviśata-uttaraṃ daṇḍaṃ dadyāt || 02.7.27 ||
अल्प-शेष-लेख्य-नीवीकं पञ्च-रात्रं आकाङ्क्षेत ।। ०२.७.२८ ।।
alpa-śeṣa-lekhya-nīvīkaṃ pañca-rātraṃ ākāṅkṣeta || 02.7.28 ||
ततः परं कोश-पूर्वं अहो-रूप-हरं धर्म-व्यवहार-चरित्र-संस्थान-संकलन-निर्वर्तन-अनुमान-चार-प्रयोगैरवेक्षेत ।। ०२.७.२९ ।।
tataḥ paraṃ kośa-pūrvaṃ aho-rūpa-haraṃ dharma-vyavahāra-caritra-saṃsthāna-saṃkalana-nirvartana-anumāna-cāra-prayogairavekṣeta || 02.7.29 ||
दिवस-पञ्च-रात्र-पक्ष-मास-चातुर्मास्य-संवत्सरैश्च प्रतिसमानयेत् ।। ०२.७.३० ।।
divasa-pañca-rātra-pakṣa-māsa-cāturmāsya-saṃvatsaraiśca pratisamānayet || 02.7.30 ||
व्युष्ट-देश-काल-मुख-उत्पत्ति-अनुवृत्ति-प्रमाण-दायक-दापक-निबन्धक-प्रतिग्राहकैश्चायं समानयेत् ।। ०२.७.३१ ।।
vyuṣṭa-deśa-kāla-mukha-utpatti-anuvṛtti-pramāṇa-dāyaka-dāpaka-nibandhaka-pratigrāhakaiścāyaṃ samānayet || 02.7.31 ||
व्युष्ट-देश-काल-मुख-लाभ-कारण-देय-योग-प्रमाण-आज्ञापक-उद्धारक-विधातृक-प्रतिग्राहकैश्च व्ययं समानयेत् ।। ०२.७.३२ ।।
vyuṣṭa-deśa-kāla-mukha-lābha-kāraṇa-deya-yoga-pramāṇa-ājñāpaka-uddhāraka-vidhātṛka-pratigrāhakaiśca vyayaṃ samānayet || 02.7.32 ||
व्युष्ट-देश-काल-मुख-अनुवर्तन-रूप-लक्षण-प्रमाण-निक्षेप-भाजन-गोपायकैश्च नीवीं समानयेत् ।। ०२.७.३३ ।।
vyuṣṭa-deśa-kāla-mukha-anuvartana-rūpa-lakṣaṇa-pramāṇa-nikṣepa-bhājana-gopāyakaiśca nīvīṃ samānayet || 02.7.33 ||
राज-अर्थे कारणिकस्याप्रतिबध्नतः प्रतिषेधयतो वाआज्ञां निबन्धादाय-व्ययं अन्यथा नीवीं अवलिखतो द्वि-गुणः ।। ०२.७.३४ ।।
rāja-arthe kāraṇikasyāpratibadhnataḥ pratiṣedhayato vāājñāṃ nibandhādāya-vyayaṃ anyathā nīvīṃ avalikhato dvi-guṇaḥ || 02.7.34 ||
क्रम-अवहीनं उत्क्रमं अविज्ञातं पुनर्-उक्तं वा वस्तुकं अवलिखतो द्वादश-पणो दण्डः ।। ०२.७.३५ ।।
krama-avahīnaṃ utkramaṃ avijñātaṃ punar-uktaṃ vā vastukaṃ avalikhato dvādaśa-paṇo daṇḍaḥ || 02.7.35 ||
नीवीं अवलिखतो द्वि-गुणः ।। ०२.७.३६ ।।
nīvīṃ avalikhato dvi-guṇaḥ || 02.7.36 ||
भक्षयतोअष्ट-गुणः ।। ०२.७.३७ ।।
bhakṣayatoaṣṭa-guṇaḥ || 02.7.37 ||
नाशयतः पञ्च-बन्धः प्रतिदानं च ।। ०२.७.३८ ।।
nāśayataḥ pañca-bandhaḥ pratidānaṃ ca || 02.7.38 ||
मिथ्या-वादे स्तेय-दण्डः ।। ०२.७.३९ ।।
mithyā-vāde steya-daṇḍaḥ || 02.7.39 ||
पश्चात्-प्रतिज्ञाते द्वि-गुणः । प्रस्मृत-उत्पन्ने च ।। ०२.७.४० ।।
paścāt-pratijñāte dvi-guṇaḥ | prasmṛta-utpanne ca || 02.7.40 ||
अपराधं सहेताल्पं तुष्येदल्पेअपि चौदये ।। ०२.७.४१अ ब ।।
aparādhaṃ sahetālpaṃ tuṣyedalpeapi caudaye || 02.7.41a ba ||
महा-उपकारं चाध्यक्षं प्रग्रहेणाभिपूजयेत् ।। ०२.७.४१च्द् ।।
mahā-upakāraṃ cādhyakṣaṃ pragraheṇābhipūjayet || 02.7.41cd ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
