कृत-स्व-पक्ष-पर-पक्ष-उपग्रहः कार्य-आरम्भांश्चिन्तयेत् ।। ०१.१५.०१ ।।
kṛta-sva-pakṣa-para-pakṣa-upagrahaḥ kārya-ārambhāṃścintayet || 01.15.01 ||
मन्त्र-पूर्वाः सर्व-आरम्भाः ।। ०१.१५.०२ ।।
mantra-pūrvāḥ sarva-ārambhāḥ || 01.15.02 ||
तद्-उद्देशः संवृतः कथानां अनिह्श्रावी पक्षिभिरप्यनालोक्यः स्यात् ।। ०१.१५.०३ ।।
tad-uddeśaḥ saṃvṛtaḥ kathānāṃ anihśrāvī pakṣibhirapyanālokyaḥ syāt || 01.15.03 ||
श्रूयते हि शुक-सारिकाभिर्मन्त्रो भिन्नः । श्वभिरप्यन्यैश्च तिर्यग्-योनिभिरिति ।। ०१.१५.०४ ।।
śrūyate hi śuka-sārikābhirmantro bhinnaḥ | śvabhirapyanyaiśca tiryag-yonibhiriti || 01.15.04 ||
तस्मान्मन्त्र-उद्देशं अनायुक्तो नौपगच्छेत् ।। ०१.१५.०५ ।।
tasmānmantra-uddeśaṃ anāyukto naupagacchet || 01.15.05 ||
उच्छिद्येत मन्त्र-भेदी ।। ०१.१५.०६ ।।
ucchidyeta mantra-bhedī || 01.15.06 ||
मन्त्र-भेदो हि दूत-अमात्य-स्वामिनां इङ्गित-आकाराभ्यां ।। ०१.१५.०७ ।।
mantra-bhedo hi dūta-amātya-svāmināṃ iṅgita-ākārābhyāṃ || 01.15.07 ||
इङ्गितं अन्यथा-वृत्तिः ।। ०१.१५.०८ ।।
iṅgitaṃ anyathā-vṛttiḥ || 01.15.08 ||
आकृति-ग्रहणं आकारः ।। ०१.१५.०९ ।।
ākṛti-grahaṇaṃ ākāraḥ || 01.15.09 ||
तस्य संवरणं आयुक्त-पुरुष-रक्षणं आ-कार्य-कालादिति ।। ०१.१५.१० ।।
tasya saṃvaraṇaṃ āyukta-puruṣa-rakṣaṇaṃ ā-kārya-kālāditi || 01.15.10 ||
तेषां हि प्रमाद-मद-सुप्त-प्रलापाः । काम-आदिरुत्सेकः । प्रच्छन्नोअवमतो वा मन्त्रं भिनत्ति ।। ०१.१५.११ ।।
teṣāṃ hi pramāda-mada-supta-pralāpāḥ | kāma-ādirutsekaḥ | pracchannoavamato vā mantraṃ bhinatti || 01.15.11 ||
तस्मादाद्रक्षेन्मन्त्रं ।। ०१.१५.१२ ।।
tasmādādrakṣenmantraṃ || 01.15.12 ||
मन्त्र-भेदो ह्ययोग-क्षेम-करो राज्ञस्तद्-आयुक्त-पुरुषाणां च ।। ०१.१५.१३ ।।
तस्माद्गुह्यं एको मन्त्रयेत इति भारद्वाजः ।। ०१.१५.१४ ।।
mantra-bhedo hyayoga-kṣema-karo rājñastad-āyukta-puruṣāṇāṃ ca || 01.15.13 ||
tasmādguhyaṃ eko mantrayeta iti bhāradvājaḥ || 01.15.14 ||
मन्त्रिणां अपि हि मन्त्रिणो भवन्ति । तेषां अप्यन्ये ।। ०१.१५.१५ ।।
साएषा मन्त्रि-परम्परा मन्त्रं भिनत्ति ।। ०१.१५.१६ ।।
तस्मान्नास्य परे विद्युः कर्म किंचिच्चिकीर्षितं ।। ०१.१५.१७अ ब ।।
mantriṇāṃ api hi mantriṇo bhavanti | teṣāṃ apyanye || 01.15.15 ||
sāeṣā mantri-paramparā mantraṃ bhinatti || 01.15.16 ||
tasmānnāsya pare vidyuḥ karma kiṃciccikīrṣitaṃ || 01.15.17a ba ||
आरब्धारस्तु जानीयुरारब्धं कृतं एव वा ।। ०१.१५.१७च्द् ।।
ārabdhārastu jānīyurārabdhaṃ kṛtaṃ eva vā || 01.15.17cd ||
नएकस्य मन्त्र-सिद्धिरस्ति इति विशाल-अक्षः ।। ०१.१५.१८ ।।
naekasya mantra-siddhirasti iti viśāla-akṣaḥ || 01.15.18 ||
प्रत्यक्ष-परोक्ष-अनुमेया हि राज-वृत्तिः ।। ०१.१५.१९ ।।
अनुपलब्धस्य ज्ञानं उपलब्धस्य निश्चित-बल-आधानं अर्थ-द्वैधस्य संशयच्-छेदनं एक-देश-दृष्टस्य शेष-उपलब्धिरिति मन्त्रि-साध्यं एतत् ।। ०१.१५.२० ।।
तस्माद्बुद्धि-वृद्धैः सार्धं अध्यासीत मन्त्रं ।। ०१.१५.२१ ।।
न कंचिदवमन्येत सर्वस्य शृणुयान्मतं ।। ०१.१५.२२अ ब ।।
pratyakṣa-parokṣa-anumeyā hi rāja-vṛttiḥ || 01.15.19 ||
anupalabdhasya jñānaṃ upalabdhasya niścita-bala-ādhānaṃ artha-dvaidhasya saṃśayac-chedanaṃ eka-deśa-dṛṣṭasya śeṣa-upalabdhiriti mantri-sādhyaṃ etat || 01.15.20 ||
tasmādbuddhi-vṛddhaiḥ sārdhaṃ adhyāsīta mantraṃ || 01.15.21 ||
na kaṃcidavamanyeta sarvasya śṛṇuyānmataṃ || 01.15.22a ba ||
बालस्याप्यर्थवद्-वाक्यं उपयुञ्जीत पण्डितः ।। ०१.१५.२२च्द् ।।
bālasyāpyarthavad-vākyaṃ upayuñjīta paṇḍitaḥ || 01.15.22cd ||
एतन्मन्त्र-ज्ञानम् । नएतन्मन्त्र-रक्षणम् इति पाराशराः ।। ०१.१५.२३ ।।
etanmantra-jñānam | naetanmantra-rakṣaṇam iti pārāśarāḥ || 01.15.23 ||
यदस्य कार्यं अभिप्रेतं तत्-प्रतिरूपकं मन्त्रिणः पृच्छेत् कार्यं इदं एवं आसीत् । एवं वा यदि भवेत् । तत्कथं कर्तव्यम्" इति ।। ०१.१५.२४ ।।
yadasya kāryaṃ abhipretaṃ tat-pratirūpakaṃ mantriṇaḥ pṛcchet kāryaṃ idaṃ evaṃ āsīt | evaṃ vā yadi bhavet | tatkathaṃ kartavyam" iti || 01.15.24 ||
ते यथा ब्रूयुस्तत्कुर्यात् ।। ०१.१५.२५ ।।
te yathā brūyustatkuryāt || 01.15.25 ||
एवं मन्त्र-उपलब्धिः संवृतिश्च भवति" इति ।। ०१.१५.२६ ।।
evaṃ mantra-upalabdhiḥ saṃvṛtiśca bhavati" iti || 01.15.26 ||
नैति पिशुनः ।। ०१.१५.२७ ।।
naiti piśunaḥ || 01.15.27 ||
मन्त्रिणो हि व्यवहितं अर्थं वृत्तं अवृत्तं वा पृष्टा अनादरेण ब्रुवन्ति प्रकाशयन्ति वा ।। ०१.१५.२८ ।।
स दोषः ।। ०१.१५.२९ ।।
तस्मात्कर्मसु ये येष्वभिप्रेतास्तैः सह मन्त्रयेत ।। ०१.१५.३० ।।
तैर्मन्त्रयमाणो हि मन्त्र-सिद्धिं गुप्तिं च लभते इति ।। ०१.१५.३१ ।।
mantriṇo hi vyavahitaṃ arthaṃ vṛttaṃ avṛttaṃ vā pṛṣṭā anādareṇa bruvanti prakāśayanti vā || 01.15.28 ||
sa doṣaḥ || 01.15.29 ||
tasmātkarmasu ye yeṣvabhipretāstaiḥ saha mantrayeta || 01.15.30 ||
tairmantrayamāṇo hi mantra-siddhiṃ guptiṃ ca labhate iti || 01.15.31 ||
नैति कौटिल्यः ।। ०१.१५.३२ ।।
naiti kauṭilyaḥ || 01.15.32 ||
अनवस्था ह्येषा ।। ०१.१५.३३ ।।
anavasthā hyeṣā || 01.15.33 ||
मन्त्रिभिस्त्रिभिश्चतुर्भिर्वा सह मन्त्रयेत ।। ०१.१५.३४ ।।
mantribhistribhiścaturbhirvā saha mantrayeta || 01.15.34 ||
मन्त्रयमाणो ह्येकेनार्थ-कृच्छ्रेषु निश्चयं नाधिगच्छेत् ।। ०१.१५.३५ ।।
mantrayamāṇo hyekenārtha-kṛcchreṣu niścayaṃ nādhigacchet || 01.15.35 ||
एकश्च मन्त्री यथा-इष्टं अनवग्रहश्चरति ।। ०१.१५.३६ ।।
ekaśca mantrī yathā-iṣṭaṃ anavagrahaścarati || 01.15.36 ||
द्वाभ्यां मन्त्रयमाणो द्वाभ्यां संहताभ्यां अवगृह्यते । विगृहीताभ्यां विनाश्यते ।। ०१.१५.३७ ।।
dvābhyāṃ mantrayamāṇo dvābhyāṃ saṃhatābhyāṃ avagṛhyate | vigṛhītābhyāṃ vināśyate || 01.15.37 ||
तत्त्रिषु चतुषु वा कृच्छ्रेणौपपद्यते ।। ०१.१५.३८ ।।
tattriṣu catuṣu vā kṛcchreṇaupapadyate || 01.15.38 ||
महा-दोषं उपपन्नं तु भवति ।। ०१.१५.३९ ।।
mahā-doṣaṃ upapannaṃ tu bhavati || 01.15.39 ||
ततः परेषु कृच्छ्रेणार्थ-निश्चयो गम्यते । मन्त्रो वा रक्ष्यते ।। ०१.१५.४० ।।
tataḥ pareṣu kṛcchreṇārtha-niścayo gamyate | mantro vā rakṣyate || 01.15.40 ||
देश-काल-कार्य-वशेन त्वेकेन सह द्वाभ्यां एको वा यथा-सामर्थ्यं मन्त्रयेत (अल्तेर्णतिवे विएwसप्प्रोवेद्) ।। ०१.१५.४१ ।।
deśa-kāla-kārya-vaśena tvekena saha dvābhyāṃ eko vā yathā-sāmarthyaṃ mantrayeta (alterṇative viewsapproved) || 01.15.41 ||
कर्मणां आरम्भ-उपायः पुरुष-द्रव्य-सम्पद्देश-काल-विभागो विनिपात-प्रतीकारः कार्य-सिद्धिरिति पञ्च-अङ्गो मन्त्रः ।। ०१.१५.४२ ।।
karmaṇāṃ ārambha-upāyaḥ puruṣa-dravya-sampaddeśa-kāla-vibhāgo vinipāta-pratīkāraḥ kārya-siddhiriti pañca-aṅgo mantraḥ || 01.15.42 ||
तानेकैकशः पृच्छेत्समस्तांश्च ।। ०१.१५.४३ ।।
tānekaikaśaḥ pṛcchetsamastāṃśca || 01.15.43 ||
हेतुभिश्चएषां मति-प्रविवेकान्विद्यात् ।। ०१.१५.४४ ।।
hetubhiścaeṣāṃ mati-pravivekānvidyāt || 01.15.44 ||
अवाप्त-अर्थः कालं नातिक्रामयेत् ।। ०१.१५.४५ ।।
avāpta-arthaḥ kālaṃ nātikrāmayet || 01.15.45 ||
न दीर्घ-कालं मन्त्रयेत । न तेषां पक्षीयैर्येषां अपकुर्यात् ।। ०१.१५.४६ ।।
na dīrgha-kālaṃ mantrayeta | na teṣāṃ pakṣīyairyeṣāṃ apakuryāt || 01.15.46 ||
मन्त्रि-परिषदं द्वादश-अमात्यान्कुर्वीत इति मानवाः ।। ०१.१५.४७ ।।
mantri-pariṣadaṃ dvādaśa-amātyānkurvīta iti mānavāḥ || 01.15.47 ||
षोडश इति बार्हस्पत्याः ।। ०१.१५.४८ ।।
ṣoḍaśa iti bārhaspatyāḥ || 01.15.48 ||
विंशतिम् इत्यौशनसाः ।। ०१.१५.४९ ।।
viṃśatim ityauśanasāḥ || 01.15.49 ||
यथा-सामर्थ्यं इति कौटिल्यः ।। ०१.१५.५० ।।
yathā-sāmarthyaṃ iti kauṭilyaḥ || 01.15.50 ||
ते ह्यस्य स्व-पक्षं पर-पक्षं च चिन्तयेयुः ।। ०१.१५.५१ ।।
te hyasya sva-pakṣaṃ para-pakṣaṃ ca cintayeyuḥ || 01.15.51 ||
अकृत-आरम्भं आरब्ध-अनुष्ठानं अनुष्ठित-विशेषं नियोग-सम्पदं च कर्मणां कुर्युः ।। ०१.१५.५२ ।।
akṛta-ārambhaṃ ārabdha-anuṣṭhānaṃ anuṣṭhita-viśeṣaṃ niyoga-sampadaṃ ca karmaṇāṃ kuryuḥ || 01.15.52 ||
आसन्नैः सह कर्माणि पश्येत् ।। ०१.१५.५३ ।।
āsannaiḥ saha karmāṇi paśyet || 01.15.53 ||
अनासन्नैः सह पत्त्र-सम्प्रेषणेन मन्त्रयेत ।। ०१.१५.५४ ।।
anāsannaiḥ saha pattra-sampreṣaṇena mantrayeta || 01.15.54 ||
इन्द्रस्य हि मन्त्रि-परिषद्-ऋषीणां सहस्रं ।। ०१.१५.५५ ।।
indrasya hi mantri-pariṣad-ṛṣīṇāṃ sahasraṃ || 01.15.55 ||
स तच्चक्षुः ।। ०१.१५.५६ ।।
sa taccakṣuḥ || 01.15.56 ||
तस्मादिमं द्व्य्-अक्षं सहस्र-अक्षं आहुः ।। ०१.१५.५७ ।।
tasmādimaṃ dvy-akṣaṃ sahasra-akṣaṃ āhuḥ || 01.15.57 ||
आत्ययिके कार्ये मन्त्रिणो मन्त्रि-परिषदं चऽहूय ब्रूयात् ।। ०१.१५.५८ ।।
ātyayike kārye mantriṇo mantri-pariṣadaṃ ca'hūya brūyāt || 01.15.58 ||
तत्र यद्-भूयिष्ठा ब्रूयुः कार्य-सिद्धि-करं वा तत्कुर्यात् ।। ०१.१५.५९ ।।
tatra yad-bhūyiṣṭhā brūyuḥ kārya-siddhi-karaṃ vā tatkuryāt || 01.15.59 ||
कुर्वतश्च ।। ०१.१५.६० ।।
kurvataśca || 01.15.60 ||
नास्य गुह्यं परे विद्युश्छिद्रं विद्यात्परस्य च ।। ०१.१५.६०अ ब ।।
nāsya guhyaṃ pare vidyuśchidraṃ vidyātparasya ca || 01.15.60a ba ||
गूहेत्कूर्मैवाङ्गानि यत्स्याद्विवृतं आत्मनः ।। ०१.१५.६०च्द् ।।
gūhetkūrmaivāṅgāni yatsyādvivṛtaṃ ātmanaḥ || 01.15.60cd ||
यथा ह्यश्रोत्रियः श्राद्धं न सतां भोक्तुं अर्हति ।। ०१.१५.६१अ ब ।।
yathā hyaśrotriyaḥ śrāddhaṃ na satāṃ bhoktuṃ arhati || 01.15.61a ba ||
एवं अश्रुत-शास्त्र-अर्थो न मन्त्रं श्रोतुं अर्हति ।। ०१.१५.६१च्द् ।।
evaṃ aśruta-śāstra-artho na mantraṃ śrotuṃ arhati || 01.15.61cd ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Saved Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
