संहित-प्रयाणे मित्र-हिरण्य-भूमि-लाभानां उत्तर-उत्तरो लाभः श्रेयान् ।। ०७.९.०१ ।।
saṃhita-prayāṇe mitra-hiraṇya-bhūmi-lābhānāṃ uttara-uttaro lābhaḥ śreyān || 07.9.01 ||
मित्र-हिरण्ये हि भूमि-लाभाद्भवतः । मित्रं हिरण्य-लाभात् ।। ०७.९.०२ ।।
mitra-hiraṇye hi bhūmi-lābhādbhavataḥ | mitraṃ hiraṇya-lābhāt || 07.9.02 ||
यो वा लाभः सिद्धः शेषयोरन्यतरं साधयति ।। ०७.९.०३ ।।
yo vā lābhaḥ siddhaḥ śeṣayoranyataraṃ sādhayati || 07.9.03 ||
त्वं चाहं च मित्रं लभावहे इत्येवं-आदिध्सम-संधिः ।। ०७.९.०४ ।।
tvaṃ cāhaṃ ca mitraṃ labhāvahe ityevaṃ-ādidhsama-saṃdhiḥ || 07.9.04 ||
त्वं मित्रम् इत्येवं-आदिर्विषम-संधिः ।। ०७.९.०५ ।।
tvaṃ mitram ityevaṃ-ādirviṣama-saṃdhiḥ || 07.9.05 ||
तयोर्विशेष-लाभादतिसंधिः ।। ०७.९.०६ ।।
tayorviśeṣa-lābhādatisaṃdhiḥ || 07.9.06 ||
सम-संधौ तु यः सम्पन्नं मित्रं मित्र-कृच्छ्रे वा मित्रं अवाप्नोति सोअतिसंधत्ते ।। ०७.९.०७ ।।
sama-saṃdhau tu yaḥ sampannaṃ mitraṃ mitra-kṛcchre vā mitraṃ avāpnoti soatisaṃdhatte || 07.9.07 ||
आपद्द्हि सौहृद-स्थैर्यं उत्पादयति ।। ०७.९.०८ ।।
āpaddhi sauhṛda-sthairyaṃ utpādayati || 07.9.08 ||
मित्र-कृच्छ्रेअपि नित्यं अवश्यं अनित्यं वश्यं वाइति "नित्यं अवश्यं श्रेयः । तद्द्हि अनुपकुर्वदपि नापकरोति" इत्याचार्याः ।। ०७.९.०९ ।।
mitra-kṛcchreapi nityaṃ avaśyaṃ anityaṃ vaśyaṃ vāiti "nityaṃ avaśyaṃ śreyaḥ | taddhi anupakurvadapi nāpakaroti" ityācāryāḥ || 07.9.09 ||
नैति कौटिल्यः ।। ०७.९.१० ।।
naiti kauṭilyaḥ || 07.9.10 ||
वश्यं अनित्यं श्रेयः ।। ०७.९.११ ।।
vaśyaṃ anityaṃ śreyaḥ || 07.9.11 ||
यावदुपकरोति तावन्मित्रं भवति । उपकार-लक्षणं मित्रं इति ।। ०७.९.१२ ।।
yāvadupakaroti tāvanmitraṃ bhavati | upakāra-lakṣaṇaṃ mitraṃ iti || 07.9.12 ||
वश्ययोरपि महा-भोगं अनित्यं अल्प-भोगं वा नित्यं इति महा-भोगं अनित्यं श्रेयः । महा-भोगं अनित्यं अल्प-कालेन महद्-उपकुर्वन्महान्ति व्यय-स्थानानि प्रतिकरोति" इत्याचार्याः ।। ०७.९.१३ ।।
vaśyayorapi mahā-bhogaṃ anityaṃ alpa-bhogaṃ vā nityaṃ iti mahā-bhogaṃ anityaṃ śreyaḥ | mahā-bhogaṃ anityaṃ alpa-kālena mahad-upakurvanmahānti vyaya-sthānāni pratikaroti" ityācāryāḥ || 07.9.13 ||
नैति कौटिल्यः ।। ०७.९.१४ ।।
naiti kauṭilyaḥ || 07.9.14 ||
नित्यं अल्प-भोगं श्रेयः ।। ०७.९.१५ ।।
nityaṃ alpa-bhogaṃ śreyaḥ || 07.9.15 ||
महा-भोगं अनित्यं उपकार-भयादपक्रामति । उपकृत्य वा प्रत्यादातुं ईहते ।। ०७.९.१६ ।।
mahā-bhogaṃ anityaṃ upakāra-bhayādapakrāmati | upakṛtya vā pratyādātuṃ īhate || 07.9.16 ||
नित्यं अल्प-भोगं सातत्यादल्पं उपकुर्वन्महता कालेन महदुपकरोति ।। ०७.९.१७ ।।
nityaṃ alpa-bhogaṃ sātatyādalpaṃ upakurvanmahatā kālena mahadupakaroti || 07.9.17 ||
गुरु-समुत्थं महन्मित्रं लघु-समुत्थं अल्पं वाइति "गुरु-समुत्थं महन्मित्रं प्रताप-करं भवति । यदा चौत्तिष्ठते तदा कार्यं साधयति" इत्याचार्याः ।। ०७.९.१८ ।।
guru-samutthaṃ mahanmitraṃ laghu-samutthaṃ alpaṃ vāiti "guru-samutthaṃ mahanmitraṃ pratāpa-karaṃ bhavati | yadā cauttiṣṭhate tadā kāryaṃ sādhayati" ityācāryāḥ || 07.9.18 ||
नैति कौटिल्यः ।। ०७.९.१९ ।।
naiti kauṭilyaḥ || 07.9.19 ||
लघु-समुत्थं अल्पं श्रेयः ।। ०७.९.२० ।।
laghu-samutthaṃ alpaṃ śreyaḥ || 07.9.20 ||
लगु-समुत्थं अल्पं मित्रं कार्य-कालं नातिपातयति दौर्बल्याच्च यथा-इष्ट-भोग्यं भवति । नैतरत्प्रकृष्ट-भौमं ।। ०७.९.२१ ।।
lagu-samutthaṃ alpaṃ mitraṃ kārya-kālaṃ nātipātayati daurbalyācca yathā-iṣṭa-bhogyaṃ bhavati | naitaratprakṛṣṭa-bhaumaṃ || 07.9.21 ||
विक्षिप्त-सैन्यं अवश्य-सैन्यं वाइति "विक्षिप्तं सैन्यं शक्यं प्रतिसंहर्तुं वश्यत्वाद्" इत्याचार्याः ।। ०७.९.२२ ।।
vikṣipta-sainyaṃ avaśya-sainyaṃ vāiti "vikṣiptaṃ sainyaṃ śakyaṃ pratisaṃhartuṃ vaśyatvād" ityācāryāḥ || 07.9.22 ||
नैति कौटिल्यः ।। ०७.९.२३ ।।
naiti kauṭilyaḥ || 07.9.23 ||
अवश्य-सैन्यं श्रेयः ।। ०७.९.२४ ।।
avaśya-sainyaṃ śreyaḥ || 07.9.24 ||
अवश्यं हि शक्यं साम-आदिभिर्वश्यं कर्तुम् । नैतरत्कार्य-व्यासक्तं प्रतिसंहर्तुं ।। ०७.९.२५ ।।
avaśyaṃ hi śakyaṃ sāma-ādibhirvaśyaṃ kartum | naitaratkārya-vyāsaktaṃ pratisaṃhartuṃ || 07.9.25 ||
पुरुष-भोगं हिरण्य-भोगं वा मित्रं इति "पुरुष-भोगं मित्रं श्रेयः । प्रुष-भोगं मित्रं प्रताप-करं भवति । यदा चौत्तिष्ठते तदा कार्यं साधयति" इत्याचार्याः ।। ०७.९.२६ ।।
puruṣa-bhogaṃ hiraṇya-bhogaṃ vā mitraṃ iti "puruṣa-bhogaṃ mitraṃ śreyaḥ | pruṣa-bhogaṃ mitraṃ pratāpa-karaṃ bhavati | yadā cauttiṣṭhate tadā kāryaṃ sādhayati" ityācāryāḥ || 07.9.26 ||
नैति कौटिल्यः ।। ०७.९.२७ ।।
naiti kauṭilyaḥ || 07.9.27 ||
हिरण्य-भोगं मित्रं श्रेयः ।। ०७.९.२८ ।।
hiraṇya-bhogaṃ mitraṃ śreyaḥ || 07.9.28 ||
नित्यो हि हिरण्येन योगः कदाचिद्दण्डेन ।। ०७.९.२९ ।।
nityo hi hiraṇyena yogaḥ kadāciddaṇḍena || 07.9.29 ||
दण्डश्च हिरण्येनान्ये च कामाः प्राप्यन्त इति ।। ०७.९.३० ।।
daṇḍaśca hiraṇyenānye ca kāmāḥ prāpyanta iti || 07.9.30 ||
हिरण्य-भोगं भूमि-भोगं वा मित्रं इति "हिरण्य-भोगं गतिमत्त्वात्सर्व-व्यय-प्रतीकार-करम्" इत्याचार्याः ।। ०७.९.३१ ।।
hiraṇya-bhogaṃ bhūmi-bhogaṃ vā mitraṃ iti "hiraṇya-bhogaṃ gatimattvātsarva-vyaya-pratīkāra-karam" ityācāryāḥ || 07.9.31 ||
नैति कौटिल्यः ।। ०७.९.३२ ।।
naiti kauṭilyaḥ || 07.9.32 ||
मित्र-हिरण्ये हि भूमि-लाभाद्भवत इत्युक्तं पुरस्ताड ।। ०७.९.३३ ।।
mitra-hiraṇye hi bhūmi-lābhādbhavata ityuktaṃ purastāḍa || 07.9.33 ||
तस्माद्भूमि-भोगं मित्रं श्रेय इति ।। ०७.९.३४ ।।
tasmādbhūmi-bhogaṃ mitraṃ śreya iti || 07.9.34 ||
तुल्ये पुरुष-भोगे विक्रमः क्लेश-सहत्वं अनुरागः सर्व-बल-लाभो वा मित्र-कुलाद्विशेषः ।। ०७.९.३५ ।।
tulye puruṣa-bhoge vikramaḥ kleśa-sahatvaṃ anurāgaḥ sarva-bala-lābho vā mitra-kulādviśeṣaḥ || 07.9.35 ||
तुल्ये हिरण्य-भोगे प्रार्थित-अर्थता प्राभूत्यं अल्प-प्रयसता सातत्यं च विशेषः ।। ०७.९.३६ ।।
tulye hiraṇya-bhoge prārthita-arthatā prābhūtyaṃ alpa-prayasatā sātatyaṃ ca viśeṣaḥ || 07.9.36 ||
तत्रएतद्भवति ।। ०७.९.३७ ।।
tatraetadbhavati || 07.9.37 ||
नित्यं वश्यं लघु-उत्थानं पितृ-पैतामहं महत् । ।। ०७.९.३८अ ब ।।
nityaṃ vaśyaṃ laghu-utthānaṃ pitṛ-paitāmahaṃ mahat | || 07.9.38a ba ||
अद्वैध्यं चैति सम्पन्नं मित्रं षड्-गुणं उच्यते ।। ०७.९.३८च्द् ।।
advaidhyaṃ caiti sampannaṃ mitraṃ ṣaḍ-guṇaṃ ucyate || 07.9.38cd ||
ऋते यदर्थं प्रणयाद्रक्ष्यते यच्च रक्षति । ।। ०७.९.३९अ ब ।।
ṛte yadarthaṃ praṇayādrakṣyate yacca rakṣati | || 07.9.39a ba ||
पूर्व-उपचित-सम्बन्धं तन्मित्रं नित्यं उच्यते ।। ०७.९.३९च्द् ।।
pūrva-upacita-sambandhaṃ tanmitraṃ nityaṃ ucyate || 07.9.39cd ||
सर्व-चित्र-महा-भोगं त्रिविधं वश्यं उच्यते । ।। ०७.९.४०अ ब ।।
sarva-citra-mahā-bhogaṃ trividhaṃ vaśyaṃ ucyate | || 07.9.40a ba ||
एकतो-भोग्युभयतः सर्वतो-भोगि चापरं ।। ०७.९.४०च्द् ।।
ekato-bhogyubhayataḥ sarvato-bhogi cāparaṃ || 07.9.40cd ||
आदातृ वा दात्र्-अपि वा जीवत्यरिषु हिंसया । ।। ०७.९.४१अ ब ।।
ādātṛ vā dātr-api vā jīvatyariṣu hiṃsayā | || 07.9.41a ba ||
मित्रं नित्यं अवश्यं तद्-दुर्ग-अटव्य्-अपसारि च ।। ०७.९.४१च्द् ।।
mitraṃ nityaṃ avaśyaṃ tad-durga-aṭavy-apasāri ca || 07.9.41cd ||
अन्यतो विगृहीतं यल्लघु-व्यसनं एव वा । ।। ०७.९.४२अ ब ।।
anyato vigṛhītaṃ yallaghu-vyasanaṃ eva vā | || 07.9.42a ba ||
संधत्ते चौपकाराय तन्मित्रं वश्यं अध्रुवं ।। ०७.९.४२च्द् ।।
saṃdhatte caupakārāya tanmitraṃ vaśyaṃ adhruvaṃ || 07.9.42cd ||
एक-अर्थेनाथ सम्बद्धं उपकार्य-विकारि च । ।। ०७.९.४३अ ब ।।
eka-arthenātha sambaddhaṃ upakārya-vikāri ca | || 07.9.43a ba ||
मित्र-भावि भवत्येतन्मित्रं अद्वैध्यं आपदि ।। ०७.९.४३च्द् ।।
mitra-bhāvi bhavatyetanmitraṃ advaidhyaṃ āpadi || 07.9.43cd ||
मित्र-भावाद्ध्रुवं मित्रं शत्रु-साधारणाच्चलं । ।। ०७.९.४४अ ब ।।
mitra-bhāvāddhruvaṃ mitraṃ śatru-sādhāraṇāccalaṃ | || 07.9.44a ba ||
न कस्यचिदुदासीनं द्वयोरुभय-भावि तत् ।। ०७.९.४४च्द् ।।
na kasyacidudāsīnaṃ dvayorubhaya-bhāvi tat || 07.9.44cd ||
विजिगीषोरमित्रं यन्मित्रं अन्तर्धितां गतं । ।। ०७.९.४५अ ब ।।
vijigīṣoramitraṃ yanmitraṃ antardhitāṃ gataṃ | || 07.9.45a ba ||
उपकारेअनिविष्टं वाअशक्तं वाअनुपकारि तत् ।। ०७.९.४५च्द् ।।
upakāreaniviṣṭaṃ vāaśaktaṃ vāanupakāri tat || 07.9.45cd ||
प्रियं परस्य वा रक्ष्यं पूज्यं सम्बद्धं एव वा । ।। ०७.९.४६अ ब ।।
priyaṃ parasya vā rakṣyaṃ pūjyaṃ sambaddhaṃ eva vā | || 07.9.46a ba ||
अनुगृह्णाति यन्मित्रं शत्रु-साधारणं हि तत् ।। ०७.९.४६च्द् ।।
anugṛhṇāti yanmitraṃ śatru-sādhāraṇaṃ hi tat || 07.9.46cd ||
प्रकृष्ट-भौमं संतुष्टं बलवच्चऽलसं च यत् । ।। ०७.९.४७अ ब ।।
prakṛṣṭa-bhaumaṃ saṃtuṣṭaṃ balavacca'lasaṃ ca yat | || 07.9.47a ba ||
उदासीनं भवत्येतद्व्यसनादवमानितं ।। ०७.९.४७च्द् ।।
udāsīnaṃ bhavatyetadvyasanādavamānitaṃ || 07.9.47cd ||
अरेर्नेतुश्च यद्वृद्धिं दौर्बल्यादनुवर्तते । ।। ०७.९.४८अ ब ।।
arernetuśca yadvṛddhiṃ daurbalyādanuvartate | || 07.9.48a ba ||
उभयस्याप्यविद्विष्टं विद्यादुभय-भावि तत् ।। ०७.९.४८च्द् ।।
ubhayasyāpyavidviṣṭaṃ vidyādubhaya-bhāvi tat || 07.9.48cd ||
कारण-अकारण-ध्वस्तं कारण-अकारण-आगतं । ।। ०७.९.४९अ ब ।।
kāraṇa-akāraṇa-dhvastaṃ kāraṇa-akāraṇa-āgataṃ | || 07.9.49a ba ||
यो मित्रं समुपेक्षेत स मृत्युं उपगूहति ।। ०७.९.४९च्द् ।।
yo mitraṃ samupekṣeta sa mṛtyuṃ upagūhati || 07.9.49cd ||
क्षिप्रं अल्पो लाभश्चिरान्महानिति वा "क्षिप्रं अल्पो लाभः कार्य-देश-काल-संवादकः श्रेयान्" इत्याचार्याः ।। ०७.९.५० ।।
kṣipraṃ alpo lābhaścirānmahāniti vā "kṣipraṃ alpo lābhaḥ kārya-deśa-kāla-saṃvādakaḥ śreyān" ityācāryāḥ || 07.9.50 ||
नैति कौटिल्यः ।। ०७.९.५१ ।।
naiti kauṭilyaḥ || 07.9.51 ||
चिरादविनिपाती बीज-सधर्मा महाम्ल्लाभः श्रेयान् । विपर्यये पूर्वः ।। ०७.९.५२ ।।
cirādavinipātī bīja-sadharmā mahāmllābhaḥ śreyān | viparyaye pūrvaḥ || 07.9.52 ||
एवं दृष्ट्वा ध्रुवे लाभे लाभ-अंशे च गुण-उदयं । ।। ०७.९.५३अ ब ।।
evaṃ dṛṣṭvā dhruve lābhe lābha-aṃśe ca guṇa-udayaṃ | || 07.9.53a ba ||
स्व-अर्थ-सिद्धि-परो यायात्संहितः सामवायिकैः ।। ०७.९.५३च्द् ।।
sva-artha-siddhi-paro yāyātsaṃhitaḥ sāmavāyikaiḥ || 07.9.53cd ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
