Artha Shastra

Sasto Adhikarana - Adhyaya 1

The Elements of Sovereignty

ॐ श्री परमात्मने नमः

This overlay will guide you through the buttons:

संस्कृत्म
A English
स्वाम्य्-अमात्य-जन-पद-दुर्ग-कोश-दण्ड-मित्राणि प्रकृतयः ।। ०६.१.०१ ।।
svāmy-amātya-jana-pada-durga-kośa-daṇḍa-mitrāṇi prakṛtayaḥ || 06.1.01 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   1

तत्र स्वामि-सम्पत् ।। ०६.१.०२ ।।
tatra svāmi-sampat || 06.1.02 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   2

महा-कुलीनो दैव-बुद्धि-सत्त्व-सम्पन्नो वृद्ध-दर्शी धार्मिकः सत्य-वागविसंवादकः कृतज्ञः स्थूल-लक्षो महा-उत्साहोअदीर्घ-सूत्रः शक्य-सामन्तो दृढ-बुद्धिरक्षुद्र-परिषत्को विनय-काम इत्याभिगामिका गुणाः ।। ०६.१.०३ ।।
mahā-kulīno daiva-buddhi-sattva-sampanno vṛddha-darśī dhārmikaḥ satya-vāgavisaṃvādakaḥ kṛtajñaḥ sthūla-lakṣo mahā-utsāhoadīrgha-sūtraḥ śakya-sāmanto dṛḍha-buddhirakṣudra-pariṣatko vinaya-kāma ityābhigāmikā guṇāḥ || 06.1.03 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   3

शुश्रूषा-श्रवण-ग्रहण-धारण-विज्ञान-ऊह-अपोह-तत्त्व-अभिनिवेशाः प्रज्ञा-गुणाः ।। ०६.१.०४ ।।
śuśrūṣā-śravaṇa-grahaṇa-dhāraṇa-vijñāna-ūha-apoha-tattva-abhiniveśāḥ prajñā-guṇāḥ || 06.1.04 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   4

शौर्यं अमर्षः शीघ्रता दाक्ष्यं चौत्साह-गुणाः ।। ०६.१.०५ ।।
śauryaṃ amarṣaḥ śīghratā dākṣyaṃ cautsāha-guṇāḥ || 06.1.05 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   5

वाग्मी प्रगल्भः स्मृति-मति-बलवानुदग्रः स्व्-अवग्रहः कृत-शिल्पोअव्यसनो दण्ड-नाय्युपकार-अपकारयोर्दृष्ट-प्रतीकारी ह्रीमानापत्-प्रकृत्योर्विनियोक्ता दीर्घ-दूर-दर्शी देश-काल-पुरुष-कार-कार्य-प्रधानः संधि-विक्रम-त्याग-सम्यम-पण-परच्-छिद्र-विभागी संवृतोअदीन-अभिहास्य-जिह्म-भ्रुकुटी-क्षणः काम-क्रोध-लोभ-स्तम्भ-चापल-उपताप-पैशुन्य-हीनः शक्लः स्मित-उदग्र-अभिभाषी वृद्ध-उपदेश-आचार इत्यात्म-सम्पत् ।। ०६.१.०६ ।।
vāgmī pragalbhaḥ smṛti-mati-balavānudagraḥ sv-avagrahaḥ kṛta-śilpoavyasano daṇḍa-nāyyupakāra-apakārayordṛṣṭa-pratīkārī hrīmānāpat-prakṛtyorviniyoktā dīrgha-dūra-darśī deśa-kāla-puruṣa-kāra-kārya-pradhānaḥ saṃdhi-vikrama-tyāga-samyama-paṇa-parac-chidra-vibhāgī saṃvṛtoadīna-abhihāsya-jihma-bhrukuṭī-kṣaṇaḥ kāma-krodha-lobha-stambha-cāpala-upatāpa-paiśunya-hīnaḥ śaklaḥ smita-udagra-abhibhāṣī vṛddha-upadeśa-ācāra ityātma-sampat || 06.1.06 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   6

अमात्य-सम्पदुक्ता पुरस्तात् ।। ०६.१.०७ ।।
amātya-sampaduktā purastāt || 06.1.07 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   7

मध्ये चान्ते च स्थानवानात्म-धारणः पर-धारणश्चऽपदि स्व-आरक्षः स्व-आजीवः शत्रु-द्वेषी शक्य-सामन्तः पङ्क-पाषाण-उषर-विषम-कण्टक-श्रेणी-व्याल-मृग-अटवी-हीनः कान्तः सीता-खनि-द्रव्य-हस्ति-वनवान्गव्यः पौरुषेयो गुप्त-गोचरः पशुमानदेव-मातृको वारि-स्थल-पथाभ्यां उपेतः सार-चित्र-बहु-पण्यो दण्ड-कर-सहः कर्म-शील-कर्षकोअबालिश-स्वाम्य्-अवर-वर्ण-प्रायो भक्त-शुचि-मनुष्य इति जन-पद-सम्पत् ।। ०६.१.०८ ।।
madhye cānte ca sthānavānātma-dhāraṇaḥ para-dhāraṇaśca'padi sva-ārakṣaḥ sva-ājīvaḥ śatru-dveṣī śakya-sāmantaḥ paṅka-pāṣāṇa-uṣara-viṣama-kaṇṭaka-śreṇī-vyāla-mṛga-aṭavī-hīnaḥ kāntaḥ sītā-khani-dravya-hasti-vanavāngavyaḥ pauruṣeyo gupta-gocaraḥ paśumānadeva-mātṛko vāri-sthala-pathābhyāṃ upetaḥ sāra-citra-bahu-paṇyo daṇḍa-kara-sahaḥ karma-śīla-karṣakoabāliśa-svāmy-avara-varṇa-prāyo bhakta-śuci-manuṣya iti jana-pada-sampat || 06.1.08 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   8

दुर्ग-सम्पदुक्ता पुरस्तात् ।। ०६.१.०९ ।।
durga-sampaduktā purastāt || 06.1.09 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   9

धर्म-अधिगतः पूर्वैः स्वयं वा हेम-रूप्य-प्रायश्चित्र-स्थूल-रत्न-हिरण्यो दीर्घां अप्यापदं अनायतिं सहेतैति कोश-सम्पत् ।। ०६.१.१० ।।
dharma-adhigataḥ pūrvaiḥ svayaṃ vā hema-rūpya-prāyaścitra-sthūla-ratna-hiraṇyo dīrghāṃ apyāpadaṃ anāyatiṃ sahetaiti kośa-sampat || 06.1.10 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   10

पितृ-पैतामहो नित्यो वश्यस्तुष्ट-भृत-पुत्र-दारः प्रवासेष्वविसंवादितः सर्वत्राप्रतिहतो दुःख-सहो बहु-युद्धः सर्व-युद्ध-प्रहरण-विद्या-विशारदः सह-वृद्धि-क्षयिकत्वादद्वैध्यः क्षत्र-प्राय इति दण्ड-सम्पत् ।। ०६.१.११ ।।
pitṛ-paitāmaho nityo vaśyastuṣṭa-bhṛta-putra-dāraḥ pravāseṣvavisaṃvāditaḥ sarvatrāpratihato duḥkha-saho bahu-yuddhaḥ sarva-yuddha-praharaṇa-vidyā-viśāradaḥ saha-vṛddhi-kṣayikatvādadvaidhyaḥ kṣatra-prāya iti daṇḍa-sampat || 06.1.11 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   11

पितृ-पैतामहं नित्यं वश्यं अद्वैध्यं महल्-लघु-समुत्थं इति मित्र-सम्पत् ।। ०६.१.१२ ।।
pitṛ-paitāmahaṃ nityaṃ vaśyaṃ advaidhyaṃ mahal-laghu-samutthaṃ iti mitra-sampat || 06.1.12 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   12

अराज-बीजी लुब्धः क्षुद्र-परिषत्को विरक्त-प्रकृतिरन्याय-वृत्तिरयुक्तो व्यसनी निरुत्साहो दैव-प्रमाणो यत्-किंचन-कार्य-गतिरननुबन्धः क्लीबो नित्य-अपकारी चैत्यमित्र-सम्पत् ।। ०६.१.१३ ।।
arāja-bījī lubdhaḥ kṣudra-pariṣatko virakta-prakṛtiranyāya-vṛttirayukto vyasanī nirutsāho daiva-pramāṇo yat-kiṃcana-kārya-gatirananubandhaḥ klībo nitya-apakārī caityamitra-sampat || 06.1.13 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   13

एवं-भूतो हि शत्रुः सुखः समुच्छेत्तुं भवति ।। ०६.१.१४ ।।
evaṃ-bhūto hi śatruḥ sukhaḥ samucchettuṃ bhavati || 06.1.14 ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   14

अरि-वर्जाः प्रकृतयः सप्तएताः स्व-गुण-उदयाः । ।। ०६.१.१५अ ब ।।
ari-varjāḥ prakṛtayaḥ saptaetāḥ sva-guṇa-udayāḥ | || 06.1.15a ba ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   15

उक्ताः प्रत्यङ्ग-भूतास्ताः प्रकृता राज-सम्पदः ।। ०६.१.१५च्द् ।।
uktāḥ pratyaṅga-bhūtāstāḥ prakṛtā rāja-sampadaḥ || 06.1.15cd ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   16

सम्पादयत्यसम्पन्नाः प्रकृतीरात्मवान्नृपः । ।। ०६.१.१६अ ब ।।
sampādayatyasampannāḥ prakṛtīrātmavānnṛpaḥ | || 06.1.16a ba ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   17

विवृद्धाश्चानुरक्ताश्च प्रकृतीर्हन्त्यनात्मवान् ।। ०६.१.१६च्द् ।।
vivṛddhāścānuraktāśca prakṛtīrhantyanātmavān || 06.1.16cd ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   18

ततः स दुष्ट-प्रकृतिश्चातुरन्तोअप्यनात्मवान् । ।। ०६.१.१७अ ब ।।
tataḥ sa duṣṭa-prakṛtiścāturantoapyanātmavān | || 06.1.17a ba ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   19

हन्यते वा प्रकृतिभिर्याति वा द्विषतां वशं ।। ०६.१.१७च्द् ।।
hanyate vā prakṛtibhiryāti vā dviṣatāṃ vaśaṃ || 06.1.17cd ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   20

आत्मवांस्त्वल्प-देशोअपि युक्तः प्रकृति-सम्पदा । ।। ०६.१.१८अ ब ।।
ātmavāṃstvalpa-deśoapi yuktaḥ prakṛti-sampadā | || 06.1.18a ba ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   21

नयज्ञः पृथिवीं कृत्स्नां जयत्येव न हीयते ।। ०६.१.१८च्द् ।।
nayajñaḥ pṛthivīṃ kṛtsnāṃ jayatyeva na hīyate || 06.1.18cd ||

Samhita : 

Adhyaya:   Sasto-Adhikarana

Shloka :   22

ॐ श्री परमात्मने नमः

Add to Playlist

Practice Later

No Playlist Found

Create a Verse Post


namo namaḥ!

भाषा चुने (Choose Language)

Gyaandweep Gyaandweep

namo namaḥ!

Sign Up to practice more than 60 Vedic Scriptures and 100 of chants, one verse at a time.

Login to track your learning and teaching progress.


Sign In