कर्शन-पूर्वं पर्युपासन-कर्म ।। १३.४.०१ ।।
karśana-pūrvaṃ paryupāsana-karma || 13.4.01 ||
जन-पदं यथा-निविष्टं अभये स्थापयेत् ।। १३.४.०२ ।।
jana-padaṃ yathā-niviṣṭaṃ abhaye sthāpayet || 13.4.02 ||
उत्थितं अनुग्रह-परिहाराभ्यां निवेषयेत् । अन्यत्रापसरतः ।। १३.४.०३ ।।
utthitaṃ anugraha-parihārābhyāṃ niveṣayet | anyatrāpasarataḥ || 13.4.03 ||
संग्रामादन्यस्यां भूमौ निवेशयेत् । एकस्यां वा वासयेत् ।। १३.४.०४ ।।
saṃgrāmādanyasyāṃ bhūmau niveśayet | ekasyāṃ vā vāsayet || 13.4.04 ||
न ह्यजनो जन-पदो राज्यं अजन-पदं वा भवतिइति कौटिल्यः ।। १३.४.०५ ।।
na hyajano jana-pado rājyaṃ ajana-padaṃ vā bhavatiiti kauṭilyaḥ || 13.4.05 ||
विषमस्थस्य मुष्टिं सस्यं वा हन्याद् । वीवध-प्रसारौ च ।। १३.४.०६ ।।
viṣamasthasya muṣṭiṃ sasyaṃ vā hanyād | vīvadha-prasārau ca || 13.4.06 ||
प्रसार-वीवधच्-छेदान्मुष्टि-सस्य-वधादपि । ।। १३.४.०७अ ब ।।
prasāra-vīvadhac-chedānmuṣṭi-sasya-vadhādapi | || 13.4.07a ba ||
वमनाद्गूढ-घाताच्च जायते प्रकृति-क्षयः ।। १३.४.०७च्द् ।।
vamanādgūḍha-ghātācca jāyate prakṛti-kṣayaḥ || 13.4.07cd ||
प्रभूत-गुण-बद्ध(वद्ध)-अन्य-कुप्य-यन्त्र-शस्त्र-आवरण-विष्टिरश्मि-समग्रं मे सैन्यम् । ऋतुश्च पुरस्तात् । अपर्तुः परस्य । व्याधि-दुर्भिक्ष-निचय-रक्षा-क्षयः क्रीत-बल-निर्वेदो मित्र-बल-निर्वेदश्च इति पर्युपासीत ।। १३.४.०८ ।।
prabhūta-guṇa-baddha(vaddha)-anya-kupya-yantra-śastra-āvaraṇa-viṣṭiraśmi-samagraṃ me sainyam | ṛtuśca purastāt | apartuḥ parasya | vyādhi-durbhikṣa-nicaya-rakṣā-kṣayaḥ krīta-bala-nirvedo mitra-bala-nirvedaśca iti paryupāsīta || 13.4.08 ||
कृत्वा स्कन्ध-आवारस्य रक्षां वीवध-आसारयोः पथश्च । परिक्षिप्य दुर्गं खात-सालाभ्याम् । दूषयित्वाउदकम् । अवस्राव्य परिखाः सम्पूरयित्वा वा । सुरुङ्गा-बल-कुटिकाभ्यां वप्र-प्राकारौ हारयेत् । दारं च गुडेन ।। १३.४.०९ ।।
kṛtvā skandha-āvārasya rakṣāṃ vīvadha-āsārayoḥ pathaśca | parikṣipya durgaṃ khāta-sālābhyām | dūṣayitvāudakam | avasrāvya parikhāḥ sampūrayitvā vā | suruṅgā-bala-kuṭikābhyāṃ vapra-prākārau hārayet | dāraṃ ca guḍena || 13.4.09 ||
निम्नं वा पांसु-मालयाआच्छादयेत् ।। १३.४.१० ।।
nimnaṃ vā pāṃsu-mālayāācchādayet || 13.4.10 ||
बहुल-आरक्षं यन्त्रैर्घातयेत् ।। १३.४.११ ।।
bahula-ārakṣaṃ yantrairghātayet || 13.4.11 ||
निष्किरादुपनिष्कृष्याश्वैश्च प्रहरेयुः ।। १३.४.१२ ।।
niṣkirādupaniṣkṛṣyāśvaiśca prahareyuḥ || 13.4.12 ||
विक्रम-अन्तरेषु च नियोग-विकल्प-समुच्चयैश्चौपायानां सिद्धिं लिप्सेत ।। १३.४.१३ ।।
vikrama-antareṣu ca niyoga-vikalpa-samuccayaiścaupāyānāṃ siddhiṃ lipseta || 13.4.13 ||
दुर्ग-वासिनः श्येन-काक-नप्तृ-भास-शुक-सारिक-उलूक-कपोतान्ग्राहयित्वा पुच्छेष्वग्नि-योग-युक्तान्पर-दुर्गे विसृजेत् ।। १३.४.१४ ।।
durga-vāsinaḥ śyena-kāka-naptṛ-bhāsa-śuka-sārika-ulūka-kapotāngrāhayitvā puccheṣvagni-yoga-yuktānpara-durge visṛjet || 13.4.14 ||
अपकृष्ट-स्कन्ध-आवारादुच्छ्रित-ध्वज-धन्व-आरक्षो वा मानुषेणाग्निना पर-दुर्गं आदीपयेत् ।। १३.४.१५ ।।
apakṛṣṭa-skandha-āvārāducchrita-dhvaja-dhanva-ārakṣo vā mānuṣeṇāgninā para-durgaṃ ādīpayet || 13.4.15 ||
गूढ-पुर्षाश्चान्तर्-दुर्ग-पालका नकुल-वानर-बिडाल-शुनां पुच्छेष्वग्नि-योगं आधाय काण्ड-निचय-रक्षा-विधान-वेश्मसु विसृजेयुः ।। १३.४.१६ ।।
gūḍha-purṣāścāntar-durga-pālakā nakula-vānara-biḍāla-śunāṃ puccheṣvagni-yogaṃ ādhāya kāṇḍa-nicaya-rakṣā-vidhāna-veśmasu visṛjeyuḥ || 13.4.16 ||
शुष्क-मत्स्यानां उदरेष्वग्निं आधाय वल्लूरे वा वायस-उपहारेण वयोभिर्हारयेयुः ।। १३.४.१७ ।।
śuṣka-matsyānāṃ udareṣvagniṃ ādhāya vallūre vā vāyasa-upahāreṇa vayobhirhārayeyuḥ || 13.4.17 ||
सरल-देव-दारु-पूति-तृण-गुग्गुलु-श्री-वेष्टकसर्जरसलाक्षागुलिकाः खर-उष्ट्र-अजावीनां लेण्डं चाग्नि-धारणं ।। १३.४.१८ ।।
sarala-deva-dāru-pūti-tṛṇa-guggulu-śrī-veṣṭakasarjarasalākṣāgulikāḥ khara-uṣṭra-ajāvīnāṃ leṇḍaṃ cāgni-dhāraṇaṃ || 13.4.18 ||
प्रियाल-चूर्णं अवल्गु-जमषी-मधु-उच्छिष्टं अश्व-खर-उष्ट्र-गो-लेण्डं इत्येष क्षेप्योअग्नि-योगः ।। १३.४.१९ ।।
priyāla-cūrṇaṃ avalgu-jamaṣī-madhu-ucchiṣṭaṃ aśva-khara-uṣṭra-go-leṇḍaṃ ityeṣa kṣepyoagni-yogaḥ || 13.4.19 ||
सर्व-लोह-चूर्णं अग्नि-वर्णं वा कुम्भी-सीस-त्रपु-चूर्णं वा पारिभद्रक-पलाश-पुष्प-केश-मषी-तैल-मधु-उच्छिष्टक-श्री-वेष्टक-युक्तोअग्नि-योगो विश्वास-घाती वा ।। १३.४.२० ।।
sarva-loha-cūrṇaṃ agni-varṇaṃ vā kumbhī-sīsa-trapu-cūrṇaṃ vā pāribhadraka-palāśa-puṣpa-keśa-maṣī-taila-madhu-ucchiṣṭaka-śrī-veṣṭaka-yuktoagni-yogo viśvāsa-ghātī vā || 13.4.20 ||
तेनावलिप्तः शण-त्रपुस-वल्क-वेष्टितो बाण इत्यग्नि-योगः ।। १३.४.२१ ।।
tenāvaliptaḥ śaṇa-trapusa-valka-veṣṭito bāṇa ityagni-yogaḥ || 13.4.21 ||
न त्वेव विद्यमाने पराक्रमेअग्निं अवसृजेत् ।। १३.४.२२ ।।
na tveva vidyamāne parākrameagniṃ avasṛjet || 13.4.22 ||
अविश्वास्यो ह्यग्निर्दैव-पीडनं च । अप्रतिसंख्यात-प्राणि-धान्य-पशु-हिरण्य-कुप्य-द्रव्य-क्षय-करः ।। १३.४.२३ ।।
aviśvāsyo hyagnirdaiva-pīḍanaṃ ca | apratisaṃkhyāta-prāṇi-dhānya-paśu-hiraṇya-kupya-dravya-kṣaya-karaḥ || 13.4.23 ||
क्षीण-निचयं चावाप्तं अपि राज्यं क्षयायएव भवति (इति पर्युपासन-कर्म) ।। १३.४.२४ ।।
kṣīṇa-nicayaṃ cāvāptaṃ api rājyaṃ kṣayāyaeva bhavati (iti paryupāsana-karma) || 13.4.24 ||
सर्व-आरम्भ-उपकरण-विष्टि-सम्पन्नोअस्मि । व्याधितः पर उपधा-विरुद्ध-प्रकृतिरकृत-दुर्ग-कर्म-निचयो वा । निरासारः सासारो वा पुरा मित्रैः संधत्ते इत्यवमर्द-कालः ।। १३.४.२५ ।।
sarva-ārambha-upakaraṇa-viṣṭi-sampannoasmi | vyādhitaḥ para upadhā-viruddha-prakṛtirakṛta-durga-karma-nicayo vā | nirāsāraḥ sāsāro vā purā mitraiḥ saṃdhatte ityavamarda-kālaḥ || 13.4.25 ||
स्वयं अग्नौ जाते समुत्थापिते वा प्रहवणे प्रेक्षा-अनीक-दर्शन-सङ्ग-सौरिक-कलहेषु नित्य-युद्ध-श्रान्त-बले बहुल-युद्ध-प्रतिविद्ध-प्रेत-पुरुषे जागरण-क्लान्त-सुप्त-जने दुर्दिने नदी-वेगे वा नीहार-सम्प्लवे वाअवमृद्नीयात् ।। १३.४.२६ ।।
svayaṃ agnau jāte samutthāpite vā prahavaṇe prekṣā-anīka-darśana-saṅga-saurika-kalaheṣu nitya-yuddha-śrānta-bale bahula-yuddha-pratividdha-preta-puruṣe jāgaraṇa-klānta-supta-jane durdine nadī-vege vā nīhāra-samplave vāavamṛdnīyāt || 13.4.26 ||
स्कन्ध-आवारं उत्सृज्य वा वन-गूढः शत्रुं निष्क्रान्तं घातयेत् ।। १३.४.२७ ।।
skandha-āvāraṃ utsṛjya vā vana-gūḍhaḥ śatruṃ niṣkrāntaṃ ghātayet || 13.4.27 ||
मित्र-आसार-मुख्य-व्यञ्जनो वा सम्रुद्धेन मैत्रीं कृत्वा दूतं अभित्यक्तं प्रेषयेत् "इदं ते छिद्रम् । इमे दूष्याः" "सम्रोद्धुर्वा छिद्रम् । अयं ते कृत्य-पक्षः" इति ।। १३.४.२८ ।।
mitra-āsāra-mukhya-vyañjano vā samruddhena maitrīṃ kṛtvā dūtaṃ abhityaktaṃ preṣayet "idaṃ te chidram | ime dūṣyāḥ" "samroddhurvā chidram | ayaṃ te kṛtya-pakṣaḥ" iti || 13.4.28 ||
तं प्रतिदूतं आदाय निर्गच्छन्तं विजिगीषुर्गृहीत्वा दोषं अभिविख्याप्य प्रवास्य अपगच्छेत् ।। १३.४.२९ ।।
taṃ pratidūtaṃ ādāya nirgacchantaṃ vijigīṣurgṛhītvā doṣaṃ abhivikhyāpya pravāsya apagacchet || 13.4.29 ||
ततो मित्र-आसार-व्यञ्जनो वा सम्रुद्धं ब्रूयात्"मां त्रातुं उपनिर्गच्छ । मया वा सह सम्रोद्धारं जहि" इति ।। १३.४.३० ।।
tato mitra-āsāra-vyañjano vā samruddhaṃ brūyāt"māṃ trātuṃ upanirgaccha | mayā vā saha samroddhāraṃ jahi" iti || 13.4.30 ||
प्रतिपन्नं उभयतः-सम्पीडनेन घातयेत् । जीव-ग्राहेण वा राज्य-विनिमयं कारयेत् ।। १३.४.३१ ।।
pratipannaṃ ubhayataḥ-sampīḍanena ghātayet | jīva-grāheṇa vā rājya-vinimayaṃ kārayet || 13.4.31 ||
नगरं वाअस्य प्रमृद्नीयात् ।। १३.४.३२ ।।
nagaraṃ vāasya pramṛdnīyāt || 13.4.32 ||
सार-बलं वाअस्य वमयित्वाअभिहन्यात् ।। १३.४.३३ ।।
sāra-balaṃ vāasya vamayitvāabhihanyāt || 13.4.33 ||
तेन दण्ड-उपनत-आटविका व्याख्याताः ।। १३.४.३४ ।।
tena daṇḍa-upanata-āṭavikā vyākhyātāḥ || 13.4.34 ||
दण्ड-उपनत-आटविकयोरन्यतरो वा सम्रुद्धस्य प्रेषयेत् "अयं सम्रोद्धा व्याधितः । पार्ष्णि-ग्राहेणाभियुक्तः । छिद्रं अन्यदुत्थितम् । अन्यस्यां भूमावपयातु-कामः" इति ।। १३.४.३५ ।।
daṇḍa-upanata-āṭavikayoranyataro vā samruddhasya preṣayet "ayaṃ samroddhā vyādhitaḥ | pārṣṇi-grāheṇābhiyuktaḥ | chidraṃ anyadutthitam | anyasyāṃ bhūmāvapayātu-kāmaḥ" iti || 13.4.35 ||
प्रतिपन्ने सम्रोद्धा स्कन्ध-आवारं आदीप्यापयायात् ।। १३.४.३६ ।।
pratipanne samroddhā skandha-āvāraṃ ādīpyāpayāyāt || 13.4.36 ||
ततः पूर्ववदाचरेत् ।। १३.४.३७ ।।
tataḥ pūrvavadācaret || 13.4.37 ||
पण्य-सम्पातं वा कृत्वा पण्येनएनं रस-विद्धेनातिसंदध्यात् ।। १३.४.३८ ।।
paṇya-sampātaṃ vā kṛtvā paṇyenaenaṃ rasa-viddhenātisaṃdadhyāt || 13.4.38 ||
आसार-व्यञ्जनो वा सम्रुद्धस्य दूतं प्रेषयेत् "मया बाह्यं अभिहतं उपनिर्गच्छाभिहन्तुम्" इति ।। १३.४.३९ ।।
āsāra-vyañjano vā samruddhasya dūtaṃ preṣayet "mayā bāhyaṃ abhihataṃ upanirgacchābhihantum" iti || 13.4.39 ||
प्रतिपन्नं पूर्ववदाचरेत् ।। १३.४.४० ।।
pratipannaṃ pūrvavadācaret || 13.4.40 ||
मित्रं बन्धुं वाअपदिश्य योग-पुरुषाः शासन-मुद्रा-हस्ताः प्रविश्य दुर्गं ग्राहयेयुः ।। १३.४.४१ ।।
mitraṃ bandhuṃ vāapadiśya yoga-puruṣāḥ śāsana-mudrā-hastāḥ praviśya durgaṃ grāhayeyuḥ || 13.4.41 ||
आसार-व्यञ्ज्ञनो वा सम्रुद्धस्य प्रेषयेत् "अमुष्मिन्देशे काले च स्कन्ध-आवारं अभिहनिष्यामि । युष्माभिरपि योद्धव्यम्" इति ।। १३.४.४२ ।।
āsāra-vyañjñano vā samruddhasya preṣayet "amuṣmindeśe kāle ca skandha-āvāraṃ abhihaniṣyāmi | yuṣmābhirapi yoddhavyam" iti || 13.4.42 ||
प्रतिपन्नं यथा-उक्तं अभ्याघात-संकुलं दर्शयित्वा रात्रौ दुर्गान्निष्क्रान्तं घातयेत् ।। १३.४.४३ ।।
pratipannaṃ yathā-uktaṃ abhyāghāta-saṃkulaṃ darśayitvā rātrau durgānniṣkrāntaṃ ghātayet || 13.4.43 ||
यद्वा मित्रं आवाहयेदाटव्विकं वा । तं उत्साहयेत्"विक्रम्य सम्रुद्धे भूमिं अस्य प्रतिपद्यस्व" इति ।। १३.४.४४ ।।
yadvā mitraṃ āvāhayedāṭavvikaṃ vā | taṃ utsāhayet"vikramya samruddhe bhūmiṃ asya pratipadyasva" iti || 13.4.44 ||
विक्रान्तं प्रकृतिभिर्दूष्य-मुख्य-उपग्रहेण वा घातयेत् । स्वयं वा रसेन "मित्र-घातकोअयम्" इत्यवाप्त-अर्थः ।। १३.४.४५ ।।
vikrāntaṃ prakṛtibhirdūṣya-mukhya-upagraheṇa vā ghātayet | svayaṃ vā rasena "mitra-ghātakoayam" ityavāpta-arthaḥ || 13.4.45 ||
विक्रमितु-कामं वा मित्र-व्यञ्जनः परस्याभिशंसेत् ।। १३.४.४६ ।।
vikramitu-kāmaṃ vā mitra-vyañjanaḥ parasyābhiśaṃset || 13.4.46 ||
आप्त-भाव-उपगतः प्रवीर-पुरुषानस्यौपघातयेत् ।। १३.४.४७ ।।
āpta-bhāva-upagataḥ pravīra-puruṣānasyaupaghātayet || 13.4.47 ||
संधिं वा कृत्वा जन-पदं एनं निवेशयेत् ।। १३.४.४८ ।।
saṃdhiṃ vā kṛtvā jana-padaṃ enaṃ niveśayet || 13.4.48 ||
निविष्टं अस्य जन-पदं अविज्ञातो हन्यात् ।। १३.४.४९ ।।
niviṣṭaṃ asya jana-padaṃ avijñāto hanyāt || 13.4.49 ||
अपकारयित्वा दूष्य-आटविकेषु वा बल-एक-देशं अतिनीय दुर्गं अवस्कन्देन हारयेत् ।। १३.४.५० ।।
apakārayitvā dūṣya-āṭavikeṣu vā bala-eka-deśaṃ atinīya durgaṃ avaskandena hārayet || 13.4.50 ||
दूष्य-अमित्र-आटविक-द्वेष्य-प्रत्यपसृताश्च कृत-अर्थ-मान-संज्ञा-चिह्नाः पर-दुर्गं अवस्कन्देयुः ।। १३.४.५१ ।।
dūṣya-amitra-āṭavika-dveṣya-pratyapasṛtāśca kṛta-artha-māna-saṃjñā-cihnāḥ para-durgaṃ avaskandeyuḥ || 13.4.51 ||
पर-दुर्गं अवस्कन्द्य स्कन्ध-आवारं वा पतित-परान्-मुख-अभिपन्नं उक्त-केश-शस्त्र-भय-विरूपेभ्यश्चाभयं अयुध्यमानेभ्यश्च दद्युः ।। १३.४.५२ ।।
para-durgaṃ avaskandya skandha-āvāraṃ vā patita-parān-mukha-abhipannaṃ ukta-keśa-śastra-bhaya-virūpebhyaścābhayaṃ ayudhyamānebhyaśca dadyuḥ || 13.4.52 ||
पर-दुर्गं अवाप्य विशुद्ध-शत्रु-पक्षं कृत-उपांशु-दण्ड-प्रतीकारं अन्तर्-बहिश्च प्रविशेत् ।। १३.४.५३ ।।
para-durgaṃ avāpya viśuddha-śatru-pakṣaṃ kṛta-upāṃśu-daṇḍa-pratīkāraṃ antar-bahiśca praviśet || 13.4.53 ||
एवं विजिगीषुरमित्र-भूमिं लब्ध्वा मध्यमं लिप्सेत । तत्-सिद्धावुदासीनं ।। १३.४.५४ ।।
evaṃ vijigīṣuramitra-bhūmiṃ labdhvā madhyamaṃ lipseta | tat-siddhāvudāsīnaṃ || 13.4.54 ||
एष प्रथमो मार्गः पृथिवीं जेतुं ।। १३.४.५५ ।।
eṣa prathamo mārgaḥ pṛthivīṃ jetuṃ || 13.4.55 ||
मध्यम-उदासीनयोरभावे गुण-अतिशयेनारि-प्रकृतीः साधयेत् । तत उत्तराः प्रकृतीः ।। १३.४.५६ ।।
madhyama-udāsīnayorabhāve guṇa-atiśayenāri-prakṛtīḥ sādhayet | tata uttarāḥ prakṛtīḥ || 13.4.56 ||
एष द्वितीयो मार्गः ।। १३.४.५७ ।।
eṣa dvitīyo mārgaḥ || 13.4.57 ||
मण्डलस्याभावे शत्रुणा मित्रं मित्रेण वा शत्रुं उभयतः-सम्पीडनेन साधयेत् ।। १३.४.५८ ।।
maṇḍalasyābhāve śatruṇā mitraṃ mitreṇa vā śatruṃ ubhayataḥ-sampīḍanena sādhayet || 13.4.58 ||
एष-तृतीयो मार्गः ।। १३.४.५९ ।।
eṣa-tṛtīyo mārgaḥ || 13.4.59 ||
शक्यं एकं वा सामन्तं साधयेत् । तेन द्वि-गुणो द्वितीयम् । त्रि-गुणस्तृतीयं ।। १३.४.६० ।।
śakyaṃ ekaṃ vā sāmantaṃ sādhayet | tena dvi-guṇo dvitīyam | tri-guṇastṛtīyaṃ || 13.4.60 ||
एष चतुर्थो मार्गः पृथिवीं जेतुं ।। १३.४.६१ ।।
eṣa caturtho mārgaḥ pṛthivīṃ jetuṃ || 13.4.61 ||
जित्वा च पृथिवीं विभक्त-वर्ण-आश्रमां स्व-धर्मेण भुञ्जीत ।। १३.४.६२ ।।
jitvā ca pṛthivīṃ vibhakta-varṇa-āśramāṃ sva-dharmeṇa bhuñjīta || 13.4.62 ||
उपजापोअपसर्पश्च वामनं पर्युपासनं । ।। १३.४.६३अ ब ।।
upajāpoapasarpaśca vāmanaṃ paryupāsanaṃ | || 13.4.63a ba ||
अवमर्दश्च पञ्चएते दुर्ग-लम्भस्य हेतवः ।। १३.४.६३च्द् ।।
avamardaśca pañcaete durga-lambhasya hetavaḥ || 13.4.63cd ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
