उपनिधिरृणेन व्याख्यातः ।। ०३.१२.०१ ।।
upanidhirṛṇena vyākhyātaḥ || 03.12.01 ||
पर-चक्र-आटविकाभ्यां दुर्ग-राष्ट्र-विलोपे वा । प्रतिरोधकैर्वा ग्राम-सार्थ-व्रज-विलोपे । चक्र-युक्त-नाशे वा । ग्राम-मध्य-अग्न्य्-उदक-आबाधे ज्वाला-वेग-उपरुद्धे वा । नावि निमग्नायां मुषितायां वा स्वयं उपरूढो नौपनिधिं अभ्यावहेत् ।। ०३.१२.०२ ।।
para-cakra-āṭavikābhyāṃ durga-rāṣṭra-vilope vā | pratirodhakairvā grāma-sārtha-vraja-vilope | cakra-yukta-nāśe vā | grāma-madhya-agny-udaka-ābādhe jvālā-vega-uparuddhe vā | nāvi nimagnāyāṃ muṣitāyāṃ vā svayaṃ uparūḍho naupanidhiṃ abhyāvahet || 03.12.02 ||
उपनिधि-भोक्ता देश-काल-अनुरूपं भोग-वेतनं दद्यात् । द्वादश-पणं च दण्डं ।। ०३.१२.०३ ।।
upanidhi-bhoktā deśa-kāla-anurūpaṃ bhoga-vetanaṃ dadyāt | dvādaśa-paṇaṃ ca daṇḍaṃ || 03.12.03 ||
उपभोग-निमित्तं नष्टं विनष्टं वाअभ्यावहेत् । चतुर्-विंशति-पणश्च दण्डः । अन्यथा वा निष्पतने ।। ०३.१२.०४ ।।
upabhoga-nimittaṃ naṣṭaṃ vinaṣṭaṃ vāabhyāvahet | catur-viṃśati-paṇaśca daṇḍaḥ | anyathā vā niṣpatane || 03.12.04 ||
प्रेतं व्यसन-गतं वा नौपनिधिं अभ्यावहेत् ।। ०३.१२.०५ ।।
pretaṃ vyasana-gataṃ vā naupanidhiṃ abhyāvahet || 03.12.05 ||
आधान-विक्रय-अपव्ययनेषु चास्य चतुर्-गुण-पञ्च-बन्धो दण्डः ।। ०३.१२.०६ ।।
ādhāna-vikraya-apavyayaneṣu cāsya catur-guṇa-pañca-bandho daṇḍaḥ || 03.12.06 ||
परिवर्तने निष्पातने वा मूल्य-समः ।। ०३.१२.०७ ।।
parivartane niṣpātane vā mūlya-samaḥ || 03.12.07 ||
तेनऽधि-प्रणाश-उपभोग-विक्रय-आधान-अपहारा व्याख्याताः ।। ०३.१२.०८ ।।
tena'dhi-praṇāśa-upabhoga-vikraya-ādhāna-apahārā vyākhyātāḥ || 03.12.08 ||
नऽधिः सौपकारः सीदेत् । न चास्य मूल्यं वर्धेत । अन्यत्र निसर्गात् ।। ०३.१२.०९ ।।
na'dhiḥ saupakāraḥ sīdet | na cāsya mūlyaṃ vardheta | anyatra nisargāt || 03.12.09 ||
निरुपकारः सीदेत् । मूल्यं चास्य वर्धेत ।। ०३.१२.१० ।।
nirupakāraḥ sīdet | mūlyaṃ cāsya vardheta || 03.12.10 ||
उपस्थितस्यऽधिं अप्रयच्छतो द्वादशण्पणो दण्डः ।। ०३.१२.११ ।।
upasthitasya'dhiṃ aprayacchato dvādaśaṇpaṇo daṇḍaḥ || 03.12.11 ||
प्रयोजक-असम्निधाने वा ग्राम-वृद्धेषु स्थापयित्वा निष्क्रयं आधिं प्रतिपद्येत ।। ०३.१२.१२ ।।
prayojaka-asamnidhāne vā grāma-vṛddheṣu sthāpayitvā niṣkrayaṃ ādhiṃ pratipadyeta || 03.12.12 ||
निवृत्त-वृद्धिको वाआधिस्तत्-काल-कृत-मूल्यस्तत्रएवावतिष्ठेत । अनाश-विनाश-करण-अधिष्ठितो वा ।। ०३.१२.१३ ।।
nivṛtta-vṛddhiko vāādhistat-kāla-kṛta-mūlyastatraevāvatiṣṭheta | anāśa-vināśa-karaṇa-adhiṣṭhito vā || 03.12.13 ||
धारणिक-असम्निधाने वा विनाश-भयादुद्गत-अर्घं धर्मस्थ-अनुज्ञातो विक्रीणीत । आधि-पाल-प्रत्ययो वा ।। ०३.१२.१४ ।।
dhāraṇika-asamnidhāne vā vināśa-bhayādudgata-arghaṃ dharmastha-anujñāto vikrīṇīta | ādhi-pāla-pratyayo vā || 03.12.14 ||
स्थावरस्तु प्रयास-भोग्यः फल-भोग्यो वा प्रक्षेप-वृद्धि-मूल्य-शुद्धं आजीवं अमूल्य-क्षयेणौपनयेत् ।। ०३.१२.१५ ।।
sthāvarastu prayāsa-bhogyaḥ phala-bhogyo vā prakṣepa-vṛddhi-mūlya-śuddhaṃ ājīvaṃ amūlya-kṣayeṇaupanayet || 03.12.15 ||
अनिसृष्ट-उपभोक्ता मूल्य-शुद्धं आजीवं बन्धं च दद्यात् ।। ०३.१२.१६ ।।
anisṛṣṭa-upabhoktā mūlya-śuddhaṃ ājīvaṃ bandhaṃ ca dadyāt || 03.12.16 ||
शेषं उपनिधिना व्याख्यातं ।। ०३.१२.१७ ।।
śeṣaṃ upanidhinā vyākhyātaṃ || 03.12.17 ||
एतेनऽदेशोअन्वाधिश्च व्याख्यातौ ।। ०३.१२.१८ ।।
etena'deśoanvādhiśca vyākhyātau || 03.12.18 ||
सार्थेनान्वाधि-हस्तो वा प्रदिष्टां भूमिं अप्राप्तश्चोरैर्भग्न-उत्सृष्टो वा नान्वाधिं अभ्यावहेत् ।। ०३.१२.१९ ।।
sārthenānvādhi-hasto vā pradiṣṭāṃ bhūmiṃ aprāptaścorairbhagna-utsṛṣṭo vā nānvādhiṃ abhyāvahet || 03.12.19 ||
अन्तरे वा मृतस्य दायादोअपि नाभ्यावहेत् ।। ०३.१२.२० ।।
antare vā mṛtasya dāyādoapi nābhyāvahet || 03.12.20 ||
शेषं उपनिधिना व्यकह्यातं ।। ०३.१२.२१ ।।
śeṣaṃ upanidhinā vyakahyātaṃ || 03.12.21 ||
याचितकं अवक्रीतकं वा यथा-विधं गृह्णीयुस्तथा-विधं एवार्पयेयुः ।। ०३.१२.२२ ।।
yācitakaṃ avakrītakaṃ vā yathā-vidhaṃ gṛhṇīyustathā-vidhaṃ evārpayeyuḥ || 03.12.22 ||
भ्रेष-उपनिपाताभ्यां देश-काल-उपरोधि दत्तं नष्टं विनष्टं वा नाभ्यावहेयुः ।। ०३.१२.२३ ।।
bhreṣa-upanipātābhyāṃ deśa-kāla-uparodhi dattaṃ naṣṭaṃ vinaṣṭaṃ vā nābhyāvaheyuḥ || 03.12.23 ||
शेषं उपनिधिना व्याख्यातं ।। ०३.१२.२४ ।।
śeṣaṃ upanidhinā vyākhyātaṃ || 03.12.24 ||
वैयावृत्य-विक्रयस्तु वैयावृत्य-करा यथा-देश-कालं विक्रीणानाः पण्यं यथा-जातं मूल्यं उदयं च दद्युः ।। ०३.१२.२५ ।।
vaiyāvṛtya-vikrayastu vaiyāvṛtya-karā yathā-deśa-kālaṃ vikrīṇānāḥ paṇyaṃ yathā-jātaṃ mūlyaṃ udayaṃ ca dadyuḥ || 03.12.25 ||
देश-काल-अतिपातने वा परिहीणं सम्प्रदान-कालिकेनार्घेण मूल्यं उदयं च दद्युः ।। ०३.१२.२६ ।।
deśa-kāla-atipātane vā parihīṇaṃ sampradāna-kālikenārgheṇa mūlyaṃ udayaṃ ca dadyuḥ || 03.12.26 ||
यथा-सम्भाषितं वा विक्रीणाना नौदयं अधिगच्छेयुः । मूल्यं एव दद्युः ।। ०३.१२.२७ ।।
yathā-sambhāṣitaṃ vā vikrīṇānā naudayaṃ adhigaccheyuḥ | mūlyaṃ eva dadyuḥ || 03.12.27 ||
अर्घ-पतने वा परिहीणं यथा-परिहीणं मूल्यं ऊनं दद्युः ।। ०३.१२.२८ ।।
argha-patane vā parihīṇaṃ yathā-parihīṇaṃ mūlyaṃ ūnaṃ dadyuḥ || 03.12.28 ||
सांव्यवहारिकेषु वा प्रात्ययिकेष्वराज-वाच्येषु भ्रेष-उपनिपाताभ्यां नष्टं विनष्टं वा मूल्यं अपि न दद्युः ।। ०३.१२.२९ ।।
sāṃvyavahārikeṣu vā prātyayikeṣvarāja-vācyeṣu bhreṣa-upanipātābhyāṃ naṣṭaṃ vinaṣṭaṃ vā mūlyaṃ api na dadyuḥ || 03.12.29 ||
देश-काल-अन्तरितानां तु पण्यानां क्षय-व्यय-विशुद्धं मूल्यं उदयं च दद्युः । पण्य-समवायानां च प्रत्यंशं ।। ०३.१२.३० ।।
deśa-kāla-antaritānāṃ tu paṇyānāṃ kṣaya-vyaya-viśuddhaṃ mūlyaṃ udayaṃ ca dadyuḥ | paṇya-samavāyānāṃ ca pratyaṃśaṃ || 03.12.30 ||
शेषं उपनिधिना व्याख्यातं ।। ०३.१२.३१ ।।
śeṣaṃ upanidhinā vyākhyātaṃ || 03.12.31 ||
एतेन वैयावृत्य-विक्रयो व्याख्यातः ।। ०३.१२.३२ ।।
etena vaiyāvṛtya-vikrayo vyākhyātaḥ || 03.12.32 ||
निक्षेपश्चौपनिधिना ।। ०३.१२.३३ ।।
nikṣepaścaupanidhinā || 03.12.33 ||
तं अन्येन निक्ष्पितं अन्यस्यार्पयतो हीयेत ।। ०३.१२.३४ ।।
taṃ anyena nikṣpitaṃ anyasyārpayato hīyeta || 03.12.34 ||
निक्षेप-अपहारे पूर्व-अपदानं निक्षेप्तारश्च प्रमाणं ।। ०३.१२.३५ ।।
nikṣepa-apahāre pūrva-apadānaṃ nikṣeptāraśca pramāṇaṃ || 03.12.35 ||
अशुचयो हि कारवः ।। ०३.१२.३६ ।।
aśucayo hi kāravaḥ || 03.12.36 ||
नएषां करण-पूर्वो निक्षेप-धर्मः ।। ०३.१२.३७ ।।
naeṣāṃ karaṇa-pūrvo nikṣepa-dharmaḥ || 03.12.37 ||
करण-हीनं निक्षेपं अपव्ययमानं गूढ-भित्ति-न्यस्तान्साक्षिणो निक्षेप्ता रहसि प्रणिपातेन प्रज्ञापयेत् । वन-अन्ते वा मद्य-प्रहवण-विश्वासेन ।। ०३.१२.३८ ।।
karaṇa-hīnaṃ nikṣepaṃ apavyayamānaṃ gūḍha-bhitti-nyastānsākṣiṇo nikṣeptā rahasi praṇipātena prajñāpayet | vana-ante vā madya-prahavaṇa-viśvāsena || 03.12.38 ||
रहसि वृद्धो व्याधितो वा वैदेहकः कश्चित्कृत-लक्षणं द्रव्यं अस्य हस्ते निक्षिप्यापगच्छेत् ।। ०३.१२.३९ ।।
rahasi vṛddho vyādhito vā vaidehakaḥ kaścitkṛta-lakṣaṇaṃ dravyaṃ asya haste nikṣipyāpagacchet || 03.12.39 ||
तस्य प्रतिदेशेन पुत्रो भ्राता वाअभिगम्य निक्षेपं याचेत ।। ०३.१२.४० ।।
tasya pratideśena putro bhrātā vāabhigamya nikṣepaṃ yāceta || 03.12.40 ||
दाने शुचिः । अन्यथा निक्षेपं स्तेय-दण्डं च दद्यात् ।। ०३.१२.४१ ।।
dāne śuciḥ | anyathā nikṣepaṃ steya-daṇḍaṃ ca dadyāt || 03.12.41 ||
प्रव्रज्या-अभिमुखो वा श्रद्धेयः कश्चित्कृत-लक्षणं द्रव्यं अस्य हस्ते निक्षिप्य प्रतिष्ठेत ।। ०३.१२.४२ ।।
pravrajyā-abhimukho vā śraddheyaḥ kaścitkṛta-lakṣaṇaṃ dravyaṃ asya haste nikṣipya pratiṣṭheta || 03.12.42 ||
ततः काल-अन्तर-आगतो याचेत ।। ०३.१२.४३ ।।
tataḥ kāla-antara-āgato yāceta || 03.12.43 ||
दाने शुचिः । अन्यथा निक्षेपं स्तेय-दण्डं च दद्यात् ।। ०३.१२.४४ ।।
dāne śuciḥ | anyathā nikṣepaṃ steya-daṇḍaṃ ca dadyāt || 03.12.44 ||
कृत-लक्षणेन वा द्रव्येण प्रत्यानयेदेनं ।। ०३.१२.४५ ।।
kṛta-lakṣaṇena vā dravyeṇa pratyānayedenaṃ || 03.12.45 ||
बालिश-जातीयो वा रात्रौ राज-दायिका-क्षण-भीतः सारं अस्य हस्ते निक्षिप्यापगच्छेत् ।। ०३.१२.४६ ।।
bāliśa-jātīyo vā rātrau rāja-dāyikā-kṣaṇa-bhītaḥ sāraṃ asya haste nikṣipyāpagacchet || 03.12.46 ||
स एनं बन्धन-अगार-गतो याचेत ।। ०३.१२.४७ ।।
sa enaṃ bandhana-agāra-gato yāceta || 03.12.47 ||
दाने शुचिः । अन्यथा निक्षेपं स्तेय-दण्डं च दद्यात् ।। ०३.१२.४८ ।।
dāne śuciḥ | anyathā nikṣepaṃ steya-daṇḍaṃ ca dadyāt || 03.12.48 ||
अभिज्ञानेन चास्य गृहे जनं उभयं याचेत ।। ०३.१२.४९ ।।
abhijñānena cāsya gṛhe janaṃ ubhayaṃ yāceta || 03.12.49 ||
अन्यतर्त-आदाने यथा-उक्तं पुरस्तात् ।। ०३.१२.५० ।।
anyatarta-ādāne yathā-uktaṃ purastāt || 03.12.50 ||
द्रव्य-भोगानां आगमं चास्यानुयुञ्जीत । तस्य चार्थस्य व्यवहार-उपलिङ्गनम् । अभियोक्तुश्चार्थ-सामर्थ्यं ।। ०३.१२.५१ ।।
dravya-bhogānāṃ āgamaṃ cāsyānuyuñjīta | tasya cārthasya vyavahāra-upaliṅganam | abhiyoktuścārtha-sāmarthyaṃ || 03.12.51 ||
एतेन मिथः-समवायो व्याख्यातः ।। ०३.१२.५२ ।।
etena mithaḥ-samavāyo vyākhyātaḥ || 03.12.52 ||
तस्मात्साक्षिमदच्छन्नं कुर्यात्सम्यग्-विभाषितं । ।। ०३.१२.५३अ ब ।।
tasmātsākṣimadacchannaṃ kuryātsamyag-vibhāṣitaṃ | || 03.12.53a ba ||
स्वे परे वा जने कार्यं देश-काल-अग्र-वर्णतः ।। ०३.१२.५३च्द् ।।
sve pare vā jane kāryaṃ deśa-kāla-agra-varṇataḥ || 03.12.53cd ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
