सूत उवाच ।।
श्रूयतामृषयः सर्वे शिवज्ञानं यथा श्रुतम्।।कथयामि महागुह्यं पर मुक्तिस्वरूपकम् ।। १ ।।
śrūyatāmṛṣayaḥ sarve śivajñānaṃ yathā śrutam||kathayāmi mahāguhyaṃ para muktisvarūpakam || 1 ||
कनारदकुमाराणां व्यासस्य कपिलस्य च ।। एतेषां च समाजे तैर्निश्चित्य समुदाहृतम्।।२।।
kanāradakumārāṇāṃ vyāsasya kapilasya ca || eteṣāṃ ca samāje tairniścitya samudāhṛtam||2||
इति ज्ञानं सदा ज्ञेयं सर्वं शिवमयं जगत् ।। शिवः सर्वमयो ज्ञेयस्सर्वज्ञेन विपश्चिता ।। ३।।
iti jñānaṃ sadā jñeyaṃ sarvaṃ śivamayaṃ jagat || śivaḥ sarvamayo jñeyassarvajñena vipaścitā || 3||
आब्रह्मतृणपर्यन्तं यत्किंचिद्दृश्यते जगत् ।। तत्सर्वं शिव एवास्ति स देवः शिव उच्यते।।४।।
ābrahmatṛṇaparyantaṃ yatkiṃciddṛśyate jagat || tatsarvaṃ śiva evāsti sa devaḥ śiva ucyate||4||
यदेच्छा तस्य जायेत तदा च क्रियते त्विदम् ।। सर्वं स एव जानाति तं न जानाति कश्चन ।। ५।।
yadecchā tasya jāyeta tadā ca kriyate tvidam || sarvaṃ sa eva jānāti taṃ na jānāti kaścana || 5||
रचयित्वा स्वयं तच्च प्रविश्य दूरतः स्थितः।।न तत्र च प्रविष्टोसौ निर्लिप्तश्चित्स्वरूपवान् ।। ६।।
racayitvā svayaṃ tacca praviśya dūrataḥ sthitaḥ||na tatra ca praviṣṭosau nirliptaścitsvarūpavān || 6||
यथा च ज्योतिषश्चैव जलादौ प्रतिबिंबता ।। वस्तुतो न प्रवेशो वै तथैव च शिवः स्वयम्।।७।।
yathā ca jyotiṣaścaiva jalādau pratibiṃbatā || vastuto na praveśo vai tathaiva ca śivaḥ svayam||7||
वस्तुतस्तु स्वयं सर्वं क्रमो हि भासते शुभः।।अज्ञानं च मतेर्भेदो नास्त्यन्यच्च द्वयम्पुनः।।८।।
vastutastu svayaṃ sarvaṃ kramo hi bhāsate śubhaḥ||ajñānaṃ ca materbhedo nāstyanyacca dvayampunaḥ||8||
दर्शनेषु च सर्वेषु मतिभेदः प्रदर्श्यते।।परं वेदान्तिनो नित्यमद्वैतं प्रतिचक्षते।।९।।
darśaneṣu ca sarveṣu matibhedaḥ pradarśyate||paraṃ vedāntino nityamadvaitaṃ praticakṣate||9||
स्वस्याप्यंशस्य जीवांशो ह्यविद्यामोहितो वशः।।अन्योऽहमिति जानाति तया मुक्तो भवेच्छिवः।।4.43.१०।।
svasyāpyaṃśasya jīvāṃśo hyavidyāmohito vaśaḥ||anyo'hamiti jānāti tayā mukto bhavecchivaḥ||4.43.10||
सर्वं व्याप्य शिवः साक्षाद् व्यापकः सर्वजन्तुषु।।चेतनाचेतनेशोपि सर्वत्र शंकरस्स्वयम् ।। ११।।
sarvaṃ vyāpya śivaḥ sākṣād vyāpakaḥ sarvajantuṣu||cetanācetaneśopi sarvatra śaṃkarassvayam || 11||
उपायं यः करोत्यस्य दर्शनार्थं विचक्षणः।।वेदान्तमार्गमाश्रित्य तद्दर्शनफलं लभेत्।।१२।।
upāyaṃ yaḥ karotyasya darśanārthaṃ vicakṣaṇaḥ||vedāntamārgamāśritya taddarśanaphalaṃ labhet||12||
यथाग्निर्व्यापकश्चैव काष्ठेकाष्ठे च तिष्ठति।।यो वै मंथति तत्काष्ठं स वै पश्यत्यसंशयम्।।१३।।
yathāgnirvyāpakaścaiva kāṣṭhekāṣṭhe ca tiṣṭhati||yo vai maṃthati tatkāṣṭhaṃ sa vai paśyatyasaṃśayam||13||
भक्त्यादिसाधनानीह यः करोति विचक्षणः।।स वै पश्यत्यवश्यं हि तं शिवं नात्र संशयः ।। १४।।
bhaktyādisādhanānīha yaḥ karoti vicakṣaṇaḥ||sa vai paśyatyavaśyaṃ hi taṃ śivaṃ nātra saṃśayaḥ || 14||
शिवःशिवःशिवश्चैव नान्यदस्तीति किंचन।।भ्रान्त्या नानास्वरूपो हि भासते शङ्करस्सदा ।। १५।।
śivaḥśivaḥśivaścaiva nānyadastīti kiṃcana||bhrāntyā nānāsvarūpo hi bhāsate śaṅkarassadā || 15||
यथा समुद्रो मृच्चैव सुवर्णमथवा पुनः ।। उपाधितो हि नानात्वं लभते शंकरस्तथा ।। १६ ।।
yathā samudro mṛccaiva suvarṇamathavā punaḥ || upādhito hi nānātvaṃ labhate śaṃkarastathā || 16 ||
कार्यकारणयोर्भेदो वस्तुतो न प्रवर्तते ।। केवलं भ्रान्तिबुद्ध्यैव तदाभावे स नश्यति ।। १७ ।।
kāryakāraṇayorbhedo vastuto na pravartate || kevalaṃ bhrāntibuddhyaiva tadābhāve sa naśyati || 17 ||
तदा बीजात्प्ररोहश्च नानात्वं हि प्रकाशयेत् ।। अन्ते च बीजमेव स्यात्तत्प्ररोहश्च नश्यति ।। १८ ।।
tadā bījātprarohaśca nānātvaṃ hi prakāśayet || ante ca bījameva syāttatprarohaśca naśyati || 18 ||
ज्ञानी च बीजमेव स्यात्प्ररोहो विकृतीर्मता ।। तन्निवृत्तौ पुनर्ज्ञानी नात्र कार्या विचारणा ।। १९ ।।
jñānī ca bījameva syātpraroho vikṛtīrmatā || tannivṛttau punarjñānī nātra kāryā vicāraṇā || 19 ||
सर्वं शिवः शिवं सर्वं नास्ति भेदश्च कश्चन ।। कथं च विविधं पश्यत्येकत्वं च कथं पुनः ।। 4.43.२० ।।
sarvaṃ śivaḥ śivaṃ sarvaṃ nāsti bhedaśca kaścana || kathaṃ ca vividhaṃ paśyatyekatvaṃ ca kathaṃ punaḥ || 4.43.20 ||
यथैकं चैव सूर्याख्यं ज्योतिर्नानाविधं जनैः ।। जलादौ च विशेषेण दृश्यते तत्तथैव सः ।। २१ ।।
yathaikaṃ caiva sūryākhyaṃ jyotirnānāvidhaṃ janaiḥ || jalādau ca viśeṣeṇa dṛśyate tattathaiva saḥ || 21 ||
सर्वत्र व्यापकश्चैव स्पर्शत्वं न विबध्यते ।। तथैव व्यापको देवो बध्यते न क्वचित्स वै ।। २२ ।।
sarvatra vyāpakaścaiva sparśatvaṃ na vibadhyate || tathaiva vyāpako devo badhyate na kvacitsa vai || 22 ||
साहंकारस्तथा जीवस्तन्मुक्तः शंकरः स्वयम् ।। जीवस्तुच्छः कर्मभोगो निर्लिप्तः शंकरो महान् ।। २३ ।।
sāhaṃkārastathā jīvastanmuktaḥ śaṃkaraḥ svayam || jīvastucchaḥ karmabhogo nirliptaḥ śaṃkaro mahān || 23 ||
यथैकं च सुवर्णादि मिलितं रजतादिना ।। ।४अल्पमूल्यं प्रजायेत तथा जीवोऽप्यहंयुतः ।। २४ ।।
yathaikaṃ ca suvarṇādi militaṃ rajatādinā || |4alpamūlyaṃ prajāyeta tathā jīvo'pyahaṃyutaḥ || 24 ||
यथैव हि सुर्वणादि क्षारादेः शोधितं शुभम्।।पूर्ववन्मूल्यतां याति तथा जीवोऽपि संस्कृतेः ।। २५।।
yathaiva hi survaṇādi kṣārādeḥ śodhitaṃ śubham||pūrvavanmūlyatāṃ yāti tathā jīvo'pi saṃskṛteḥ || 25||
प्रथमं सद्गुरुं प्राप्य भक्तिभाव समन्वितः ।। शिवबुद्ध्या करोत्युच्चैः पूजनं स्मरणादिकम् ।। २६ ।।
prathamaṃ sadguruṃ prāpya bhaktibhāva samanvitaḥ || śivabuddhyā karotyuccaiḥ pūjanaṃ smaraṇādikam || 26 ||
तद्बुध्या देहतो याति सर्वपापादिको मलः ।। तदाऽज्ञानं च नश्येत ज्ञानवाञ्जायते यदा ।। २७ ।।
tadbudhyā dehato yāti sarvapāpādiko malaḥ || tadā'jñānaṃ ca naśyeta jñānavāñjāyate yadā || 27 ||
तदाहंकारनिर्मुक्तो जीवो निर्मलबुद्धिमान् ।। शङ्करस्य प्रसादेन प्रयाति शङ्करताम्पुनः ।। २८।।
tadāhaṃkāranirmukto jīvo nirmalabuddhimān || śaṅkarasya prasādena prayāti śaṅkaratāmpunaḥ || 28||
यथाऽऽदर्शस्वरूपे च स्वीयरूपं प्रदृश्यते ।। तथा सर्वत्रगं शम्भु पश्यतीति सुनिश्चितम् ।। २९।।
yathā''darśasvarūpe ca svīyarūpaṃ pradṛśyate || tathā sarvatragaṃ śambhu paśyatīti suniścitam || 29||
जीवन्मुक्तस्य एवासौ देहः शीर्ण शिवे मिलेत् ।। प्रारब्धवशगो देहस्तद्भिन्नो ज्ञानवान् मतः ।। 4.43.३० ।।
jīvanmuktasya evāsau dehaḥ śīrṇa śive milet || prārabdhavaśago dehastadbhinno jñānavān mataḥ || 4.43.30 ||
शुभं लब्ध्वा न हृष्येत कुप्येल्लब्ध्वाऽशुभं न हि ।। द्वंद्वेषु समता यस्य ज्ञानवानुच्यते हि सः ।। ३१ ।।
śubhaṃ labdhvā na hṛṣyeta kupyellabdhvā'śubhaṃ na hi || dvaṃdveṣu samatā yasya jñānavānucyate hi saḥ || 31 ||
आत्मयोगेन तत्त्वानामथवा च विवेकतः ।। यथा शरीरतो यायाच्छरीरं मुक्तिमिच्छतः ।। ३२ ।।
ātmayogena tattvānāmathavā ca vivekataḥ || yathā śarīrato yāyāccharīraṃ muktimicchataḥ || 32 ||
सदाशिवो विलीयेत मुक्तो विरहमेव च ।। ज्ञानमूलन्तथाध्यात्म्यं तस्य भक्तिश्शिवस्य च ।। ३३ ।।
sadāśivo vilīyeta mukto virahameva ca || jñānamūlantathādhyātmyaṃ tasya bhaktiśśivasya ca || 33 ||
भक्तेश्च प्रेम संप्रोक्तं प्रेम्णश्च श्रवणन्तथा ।। श्रवणाच्चापि सत्संगस्सत्संगाच्च गुरुर्बुधः ।। ३४।।
bhakteśca prema saṃproktaṃ premṇaśca śravaṇantathā || śravaṇāccāpi satsaṃgassatsaṃgācca gururbudhaḥ || 34||
सम्पन्ने च तथा ज्ञाने मुक्तो भवति निश्चितम् ।। इति चेज्ज्ञानवान्यो वै शंभुमेव सदा भजेत् ।। ३५।।
sampanne ca tathā jñāne mukto bhavati niścitam || iti cejjñānavānyo vai śaṃbhumeva sadā bhajet || 35||
अनन्यया च भक्त्या वै युक्तः शम्भुं भजेत्पुनः ।। अन्ते च मुक्तिमायाति नात्र कार्या विचारणा ।। ३६।।
ananyayā ca bhaktyā vai yuktaḥ śambhuṃ bhajetpunaḥ || ante ca muktimāyāti nātra kāryā vicāraṇā || 36||
अतोऽधिको न देवोऽस्ति मुक्तिप्राप्त्यै च शंकरात्।।शरणं प्राप्य यश्चैव संसाराद्विनिवर्तते ।। ३७ ।।
ato'dhiko na devo'sti muktiprāptyai ca śaṃkarāt||śaraṇaṃ prāpya yaścaiva saṃsārādvinivartate || 37 ||
इति मे विविधं वाक्यमृषीणां च समागतैः ।। निश्चित्य कथितं विप्रा धिया धार्यं प्रयत्नतः ।। ३८ ।।
iti me vividhaṃ vākyamṛṣīṇāṃ ca samāgataiḥ || niścitya kathitaṃ viprā dhiyā dhāryaṃ prayatnataḥ || 38 ||
प्रथमं विष्णवे दत्तं शंभुना लिंगसन्मुखे ।। विष्णुना ब्रह्मणे दत्तं ब्रह्मणा सनकादिषु ।। ३९ ।।
prathamaṃ viṣṇave dattaṃ śaṃbhunā liṃgasanmukhe || viṣṇunā brahmaṇe dattaṃ brahmaṇā sanakādiṣu || 39 ||
नारदाय ततः प्रोक्तं तज्ज्ञानं सनकादिभिः ।। व्यासाय नारदेनोक्तं तेन मह्यं कृपालुना ।। 4.43.४० ।।
nāradāya tataḥ proktaṃ tajjñānaṃ sanakādibhiḥ || vyāsāya nāradenoktaṃ tena mahyaṃ kṛpālunā || 4.43.40 ||
मया चैव भवद्भ्यश्च भवद्भिर्लोकहेतवे ।। स्थापनीयं प्रयत्नेन शिवप्राप्तिकरं च तत् ।। ४१ ।।
mayā caiva bhavadbhyaśca bhavadbhirlokahetave || sthāpanīyaṃ prayatnena śivaprāptikaraṃ ca tat || 41 ||
इति वश्च समाख्यातं यत्पृष्टोऽहं मुनीश्वराः ।। गोपनीयं प्रयत्नेन किमन्यच्छ्रोतुमिच्छथ ।। ४२ ।।
iti vaśca samākhyātaṃ yatpṛṣṭo'haṃ munīśvarāḥ || gopanīyaṃ prayatnena kimanyacchrotumicchatha || 42 ||
व्यास उवाच ।।
एतच्छुत्वा तु ऋषय आनन्दं परमं गताः ।। हर्षगद्गदया वाचा नत्वा ते तुष्टुवुर्मुहुः ।। ४३।।
etacchutvā tu ṛṣaya ānandaṃ paramaṃ gatāḥ || harṣagadgadayā vācā natvā te tuṣṭuvurmuhuḥ || 43||
ऋषय ऊचुः
व्यासशिष्य नमस्तेऽस्तु धन्यस्त्वं शैवसत्तमः ।। श्रावितं नः परं वस्तु शैवं ज्ञानमनुत्तमम् ।। ४४।।
vyāsaśiṣya namaste'stu dhanyastvaṃ śaivasattamaḥ || śrāvitaṃ naḥ paraṃ vastu śaivaṃ jñānamanuttamam || 44||
अस्माकं चेतसो भ्रान्तिर्गता हि कृपया तव ।। सन्तुष्टाश्शिवसज्ज्ञानं प्राप्य त्वत्तो विमुक्तिदम् ।। ४५।।
asmākaṃ cetaso bhrāntirgatā hi kṛpayā tava || santuṣṭāśśivasajjñānaṃ prāpya tvatto vimuktidam || 45||
सूत उवाच ।।
नास्तिकाय न वक्तव्यमश्रद्धाय शठाय च।।अभक्ताय महेशस्य न चाशुश्रुषवे द्विजाः।।४६।।
nāstikāya na vaktavyamaśraddhāya śaṭhāya ca||abhaktāya maheśasya na cāśuśruṣave dvijāḥ||46||
इतिहासपुराणानि वेदाच्छास्त्राणि चासकृत् ।। विचार्य्योद्धृत्य तत्सारं मह्यं व्यासेन भाषितम् ।। ४७ ।।
itihāsapurāṇāni vedācchāstrāṇi cāsakṛt || vicāryyoddhṛtya tatsāraṃ mahyaṃ vyāsena bhāṣitam || 47 ||
एतच्छ्रुत्वा ह्येकवारं भवेत्पापं हि भस्मसात् ।। अभक्तो भक्तिमाप्नोति भक्तस्य भक्तिवर्द्धनम्।।४८।।
etacchrutvā hyekavāraṃ bhavetpāpaṃ hi bhasmasāt || abhakto bhaktimāpnoti bhaktasya bhaktivarddhanam||48||
पुनश्श्रुते च सद्भक्तिर्मुक्तिस्स्याच्च श्रुते पुनः।।तस्मात्पुनःपुनश्श्राव्यं भुक्तिमुक्तिफलेप्सुभिः।।४९।।
punaśśrute ca sadbhaktirmuktissyācca śrute punaḥ||tasmātpunaḥpunaśśrāvyaṃ bhuktimuktiphalepsubhiḥ||49||
आवृत्तयः पंच कार्याः समुद्दिश्य फलं परम्।।तत्प्राप्नोति न सन्देहो व्यासस्य वचनं त्विदम्।।4.43.५०।।
āvṛttayaḥ paṃca kāryāḥ samuddiśya phalaṃ param||tatprāpnoti na sandeho vyāsasya vacanaṃ tvidam||4.43.50||
न दुर्लभं हि तस्यैव येनेदं श्रुतमुत्तमम् ।। पंचकृत्वस्तदावृत्त्या लभ्यते शिवदर्शनम्।।५१।।
na durlabhaṃ hi tasyaiva yenedaṃ śrutamuttamam || paṃcakṛtvastadāvṛttyā labhyate śivadarśanam||51||
पुरातनाश्च राजानो विप्रा वैश्याश्च सत्तमाः ।। इदं श्रुत्वा पंचकृत्वो धिया सिद्धिं परां गताः ।। ५२ ।।
purātanāśca rājāno viprā vaiśyāśca sattamāḥ || idaṃ śrutvā paṃcakṛtvo dhiyā siddhiṃ parāṃ gatāḥ || 52 ||
श्रोष्यत्यद्यापि यश्चेदं मानवो भक्तितत्परः ।। विज्ञानं शिवसंज्ञं वै भुक्तिं मुक्तिं लभेच्च सः ।। ५३ ।।
śroṣyatyadyāpi yaścedaṃ mānavo bhaktitatparaḥ || vijñānaṃ śivasaṃjñaṃ vai bhuktiṃ muktiṃ labhecca saḥ || 53 ||
व्यास उवाच ।।
इति तद्वचनं श्रुत्वा परमानन्दमागताः ।। समानर्चुश्च ते भूतं नानावस्तुभिरादरात ।। ५४।।
iti tadvacanaṃ śrutvā paramānandamāgatāḥ || samānarcuśca te bhūtaṃ nānāvastubhirādarāta || 54||
नमस्कारैः स्तवैश्चैव स्वस्तिवाचनपूर्वकम्।।आशीर्भिर्वर्द्धयामासुः संतुष्टाश्छिन्नसंशयाः ।। ५५ ।।
namaskāraiḥ stavaiścaiva svastivācanapūrvakam||āśīrbhirvarddhayāmāsuḥ saṃtuṣṭāśchinnasaṃśayāḥ || 55 ||
परस्परं च संतुष्टाः सूतस्ते च सुबुद्धयः ।। शंभुं देवं परं मत्वा नमंति स्म भजंति च ।। ५६ ।।
parasparaṃ ca saṃtuṣṭāḥ sūtaste ca subuddhayaḥ || śaṃbhuṃ devaṃ paraṃ matvā namaṃti sma bhajaṃti ca || 56 ||
एतच्छिवसुविज्ञानं शिवस्यातिप्रियं महत् ।। भुक्तिमुक्तिप्रदं दिव्यं शिवभक्तिविवर्द्धनम् ।। ५७।।
etacchivasuvijñānaṃ śivasyātipriyaṃ mahat || bhuktimuktipradaṃ divyaṃ śivabhaktivivarddhanam || 57||
इयं हि संहिता पुण्या कोटिरुद्राह्वया परा।।चतुर्थी शिव पुराणस्य कथिता मे मुदावहा ।। ५८।।
iyaṃ hi saṃhitā puṇyā koṭirudrāhvayā parā||caturthī śiva purāṇasya kathitā me mudāvahā || 58||
एतां यः शृणुयाद्भक्त्या श्रावयेद्वा समाहितः ।। स भुक्त्वेहाखिलान्भोगानंते परगतिं लभेत् ।। ।। ५९ ।।
etāṃ yaḥ śṛṇuyādbhaktyā śrāvayedvā samāhitaḥ || sa bhuktvehākhilānbhogānaṃte paragatiṃ labhet || || 59 ||
इति श्रीशिवमहापुराणे चतुर्विंशतिसाहस्र्यां वैयासिक्यां संहितायां तदन्तर्गतायां चतुर्थ्यां कोटिरुद्रसंहितायां ज्ञाननिरूपणं नाम त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः ।। ४३ ।।
iti śrīśivamahāpurāṇe caturviṃśatisāhasryāṃ vaiyāsikyāṃ saṃhitāyāṃ tadantargatāyāṃ caturthyāṃ koṭirudrasaṃhitāyāṃ jñānanirūpaṇaṃ nāma tricatvāriṃśo'dhyāyaḥ || 43 ||
।। समाप्तेयं शिवमहापुराणान्तर्गतकोटिरुद्रसंहिता चतुर्थी ।। ।। ।। ।।
|| samāpteyaṃ śivamahāpurāṇāntargatakoṭirudrasaṃhitā caturthī || || || ||
इति चतुर्थों कोटिरुद्रसंहिता ॥४॥
iti caturthoṃ koṭirudrasaṃhitā ||4||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
