।। नारद उवाच।।
ब्रह्मन्विधे महाभाग किं जातं तदनंतरम्।। कथय त्वं प्रसादेन तां कथां पापनाशिनीम् ।। १ ।।
brahmanvidhe mahābhāga kiṃ jātaṃ tadanaṃtaram|| kathaya tvaṃ prasādena tāṃ kathāṃ pāpanāśinīm || 1 ||
।। ब्रह्मोवाच ।।
श्रूयतां सा कथा तात यज्जातं तदनंतरम् ।। तव स्नेहात्प्रवक्ष्यामि शिवलीलां मुदावहाम् ।। २ ।।
śrūyatāṃ sā kathā tāta yajjātaṃ tadanaṃtaram || tava snehātpravakṣyāmi śivalīlāṃ mudāvahām || 2 ||
धैर्यस्य व्यसनं दृष्ट्वा महायोगी महेश्वरः ।। विचिंतितं मनस्येवं विस्मितोऽतिततः परम् ।। ३ ।।
dhairyasya vyasanaṃ dṛṣṭvā mahāyogī maheśvaraḥ || viciṃtitaṃ manasyevaṃ vismito'titataḥ param || 3 ||
।। शिव उवाच ।।
किमु विघ्नाः समुत्पन्नाः कुर्वतस्तप उत्तमम् ।। केन मे विकृतं चित्तं कृतमत्र कुकर्मिणा ।। ४ ।।
kimu vighnāḥ samutpannāḥ kurvatastapa uttamam || kena me vikṛtaṃ cittaṃ kṛtamatra kukarmiṇā || 4 ||
कुवर्णनं मया प्रीत्या परस्त्र्युपरि वै कृतम् ।। जातो धर्मविरोधोऽत्र श्रुतिसीमा विलंघिता ।। ५ ।।
kuvarṇanaṃ mayā prītyā parastryupari vai kṛtam || jāto dharmavirodho'tra śrutisīmā vilaṃghitā || 5 ||
।। ब्रह्मोवाच ।।
विचिंत्येत्थं महायोगी परमेशस्सतां गतिः ।। दिशो विलोकयामास परितश्शंकितस्तदा ।। ६ ।।
viciṃtyetthaṃ mahāyogī parameśassatāṃ gatiḥ || diśo vilokayāmāsa paritaśśaṃkitastadā || 6 ||
वामभागे स्थितं कामं ददर्शाकृष्टबाणकम् ।। स्वशरं क्षेप्तुकामं हि गर्वितं मूढचेतसम् ।। ७ ।।
vāmabhāge sthitaṃ kāmaṃ dadarśākṛṣṭabāṇakam || svaśaraṃ kṣeptukāmaṃ hi garvitaṃ mūḍhacetasam || 7 ||
तं दृष्ट्वा तादृशं कामं गिरीशस्य परात्मनः ।। संजातः क्रोधसंमर्दस्तत्क्षणादपि नारद। ।। ८ ।।
taṃ dṛṣṭvā tādṛśaṃ kāmaṃ girīśasya parātmanaḥ || saṃjātaḥ krodhasaṃmardastatkṣaṇādapi nārada| || 8 ||
कामः स्थितोऽन्तरिक्षे स धृत्वा तत्सशरं धनुः ।। चिक्षेपास्त्रं दुर्निवारममोघं शंकरे मुने ।। ९ ।।
kāmaḥ sthito'ntarikṣe sa dhṛtvā tatsaśaraṃ dhanuḥ || cikṣepāstraṃ durnivāramamoghaṃ śaṃkare mune || 9 ||
बभूवामोघमस्त्रं तु मोघं तत्परमात्मनि ।। समशाम्यत्ततस्तस्मिन्संकुद्धे परमेश्वरे ।। 2.3.19.१० ।।
babhūvāmoghamastraṃ tu moghaṃ tatparamātmani || samaśāmyattatastasminsaṃkuddhe parameśvare || 2.3.19.10 ||
मोघीभूते शिवे स्वेस्त्रे भयमापाशु मन्मथः ।। चकंपे च पुरः स्थित्वा दृष्ट्वा मृत्युंजयं प्रभुम् ।। ११ ।।
moghībhūte śive svestre bhayamāpāśu manmathaḥ || cakaṃpe ca puraḥ sthitvā dṛṣṭvā mṛtyuṃjayaṃ prabhum || 11 ||
सस्मार त्रिदशान्सर्वान्शक्रादीन्भयविह्वलः ।। स स्मरो मुनिशार्दूल स्वप्रयासे निरर्थके ।। १२ ।।
sasmāra tridaśānsarvānśakrādīnbhayavihvalaḥ || sa smaro muniśārdūla svaprayāse nirarthake || 12 ||
कामेन सुस्मृता देवाश्शक्राद्यास्ते मुनीश्वर ।। आययुः सकलास्ते हि शंभुं नत्वा च तुष्टुवुः ।। १३ ।।
kāmena susmṛtā devāśśakrādyāste munīśvara || āyayuḥ sakalāste hi śaṃbhuṃ natvā ca tuṣṭuvuḥ || 13 ||
स्तुतिं कुर्वत्सु देवेषु कुद्धस्याति हरस्य हि ।। तृतीयात्तस्य नेत्राद्वै निस्ससार ततो महान् ।। १४ ।।
stutiṃ kurvatsu deveṣu kuddhasyāti harasya hi || tṛtīyāttasya netrādvai nissasāra tato mahān || 14 ||
ललाट मध्यगात्तस्मात्सवह्निर्द्रुतसम्भवः ।। जज्वालोर्द्ध्वशिखो दीप्तः प्रलयाग्निसमप्रभः ।। १५ ।।
lalāṭa madhyagāttasmātsavahnirdrutasambhavaḥ || jajvālorddhvaśikho dīptaḥ pralayāgnisamaprabhaḥ || 15 ||
उत्पत्य गगने तूर्णं निष्पत्य धरणी तले ।। भ्रामंभ्रामं स्वपरितः पपात मेदनीं परि ।। १६
utpatya gagane tūrṇaṃ niṣpatya dharaṇī tale || bhrāmaṃbhrāmaṃ svaparitaḥ papāta medanīṃ pari || 16
भस्मसात्कृतवान्साधो मदनं तावदेव हि ।। यावच्च मरुतां वाचः क्षम्यतां क्षम्यतामिति ।। १७ ।।
bhasmasātkṛtavānsādho madanaṃ tāvadeva hi || yāvacca marutāṃ vācaḥ kṣamyatāṃ kṣamyatāmiti || 17 ||
हते तस्मिन्स्मरे वीरे देव दुःखमुपागताः ।। रुरुदुर्विह्वलाश्चातिक्रोशतः किमभूदिति ।। १८ ।। ।।
hate tasminsmare vīre deva duḥkhamupāgatāḥ || rurudurvihvalāścātikrośataḥ kimabhūditi || 18 || ||
श्वेतांगा विकृतात्मा च गिरिराजसुता तदा ।। जगाम मंदिरं स्वं च समादाय सखीजनम् ।। १९ ।।
śvetāṃgā vikṛtātmā ca girirājasutā tadā || jagāma maṃdiraṃ svaṃ ca samādāya sakhījanam || 19 ||
क्षणमात्रं रतिस्तत्र विसंज्ञा साभवत्तदा ।। भर्तृमृत्युजदुःखेन पतिता सा मृता इव ।। 2.3.19.२०।।
kṣaṇamātraṃ ratistatra visaṃjñā sābhavattadā || bhartṛmṛtyujaduḥkhena patitā sā mṛtā iva || 2.3.19.20||
जातायां चैव संज्ञायां रतिरत्यंतविह्वला।। विललाप तदा तत्रोच्चरंती विविधं वचः ।। २१ ।।
jātāyāṃ caiva saṃjñāyāṃ ratiratyaṃtavihvalā|| vilalāpa tadā tatroccaraṃtī vividhaṃ vacaḥ || 21 ||
।। रतिरुवाच ।।
किं करोमि क्व गच्छामि किं कृतं दैवतैरिह ।। मत्स्वामिनं समाहूय नाशयामासुरुद्धतम् ।। २२ ।।
kiṃ karomi kva gacchāmi kiṃ kṛtaṃ daivatairiha || matsvāminaṃ samāhūya nāśayāmāsuruddhatam || 22 ||
हा हा नाथ स्मर स्वामिन्प्राणप्रिय सुखप्रद ।। इदं तु किमभूदत्र हा हा प्रिय प्रियेति च ।। २३ ।।
hā hā nātha smara svāminprāṇapriya sukhaprada || idaṃ tu kimabhūdatra hā hā priya priyeti ca || 23 ||
।। ब्रह्मोवाच ।।।
इत्थं विलपती सा तु वदंती बहुधा वचः ।। हस्तौ पादौ तदास्फाल्य केशानत्रोटयत्तदा ।। २४।।
itthaṃ vilapatī sā tu vadaṃtī bahudhā vacaḥ || hastau pādau tadāsphālya keśānatroṭayattadā || 24||
तद्विलापं तदा श्रुत्वा तत्र सर्वे वनेचराः ।। अभवन्दुःखितास्सर्वे स्थावरा अपि नारद ।। २५।।
tadvilāpaṃ tadā śrutvā tatra sarve vanecarāḥ || abhavanduḥkhitāssarve sthāvarā api nārada || 25||
एतस्मिन्नंतरे तत्र देवाश्शक्रादयोऽखिलाः ।। रतिमूचुस्समाश्वास्य संस्मरंतो महेश्वरम् ।। २६।।
etasminnaṃtare tatra devāśśakrādayo'khilāḥ || ratimūcussamāśvāsya saṃsmaraṃto maheśvaram || 26||
।। देवा ऊचुः ।।
किंचिद्भस्म गृहीत्वा तु रक्ष यत्नाद्भयं त्यज।। जीवयिष्यति स स्वामी लप्स्यसे त्वं पुनः प्रियम् ।। २७ ।।
kiṃcidbhasma gṛhītvā tu rakṣa yatnādbhayaṃ tyaja|| jīvayiṣyati sa svāmī lapsyase tvaṃ punaḥ priyam || 27 ||
सुखदाता न कोप्यस्ति दुःखदाता न कश्चन ।। सर्वोऽपि स्वकृतं भुंक्ते देवाञ्शोचसि वै वृथा ।। २८ ।। ।
sukhadātā na kopyasti duḥkhadātā na kaścana || sarvo'pi svakṛtaṃ bhuṃkte devāñśocasi vai vṛthā || 28 || |
।। ब्रह्मोवाच ।।
इत्याश्वास्य रतिं देवास्सर्वे शिवमुपागताः ।। सुप्रसाद्य शिवं भक्त्या वचनं चेदमब्रुवन् ।। २९।।
ityāśvāsya ratiṃ devāssarve śivamupāgatāḥ || suprasādya śivaṃ bhaktyā vacanaṃ cedamabruvan || 29||
।। देवा ऊचुः ।।
भगवञ्छ्रूयतोमेतद्वचनं नश्शुभं प्रभो।। कृपां कृत्वा महेशान शरणागतवत्सल ।। 2.3.19.३०।।
bhagavañchrūyatometadvacanaṃ naśśubhaṃ prabho|| kṛpāṃ kṛtvā maheśāna śaraṇāgatavatsala || 2.3.19.30||
सुविचारय सुप्रीत्या कृति कामस्य शंकर ।। कामेनैतत्कृतं यत्र न स्वार्थं तन्महेश्वर ।। ३१।।
suvicāraya suprītyā kṛti kāmasya śaṃkara || kāmenaitatkṛtaṃ yatra na svārthaṃ tanmaheśvara || 31||
दुष्टेन पीडितैर्देवैस्तारकेणाऽखिलैर्विभो ।। कर्म तत्कारितं नाथ नान्यथा विद्धि शंकर ।। ३२।।
duṣṭena pīḍitairdevaistārakeṇā'khilairvibho || karma tatkāritaṃ nātha nānyathā viddhi śaṃkara || 32||
रतिरेकाकिनी देव विलापं दुःखिता सती ।। करोति गिरिश त्वं च तामाश्वासय सर्वदा ।। ३३।।
ratirekākinī deva vilāpaṃ duḥkhitā satī || karoti giriśa tvaṃ ca tāmāśvāsaya sarvadā || 33||
संहारं कर्तुकामोऽसि क्रोधेनानेन शंकर ।। दैवतैस्सह सर्वेषां हतवांस्तं यदि स्मरम्।। ३४।।
saṃhāraṃ kartukāmo'si krodhenānena śaṃkara || daivataissaha sarveṣāṃ hatavāṃstaṃ yadi smaram|| 34||
दुःखं तस्या रतेर्दृष्ट्वा नष्टप्रायाश्च देवताः।। तस्मात्त्वया च कर्त्तव्यं रत्याशोकापनोदनम् ।। ३५ ।।
duḥkhaṃ tasyā raterdṛṣṭvā naṣṭaprāyāśca devatāḥ|| tasmāttvayā ca karttavyaṃ ratyāśokāpanodanam || 35 ||
।। ब्रह्मोवाच ।।
इत्याकर्ण्य वचस्तेषां प्रसन्नो भगवाञ्छिवः ।। देवानां सकलानां च वचनं चेदमब्रवीत् ।। ३६ ।।
ityākarṇya vacasteṣāṃ prasanno bhagavāñchivaḥ || devānāṃ sakalānāṃ ca vacanaṃ cedamabravīt || 36 ||
।। शिव उवाच ।। ।।
देवाश्च ऋषयस्सर्वे मद्वचश्शृणुतादरात् ।। मत्कोपेन च यज्जातं तत्तथा नान्यथा भवत् ।। ३७ ।।
devāśca ṛṣayassarve madvacaśśṛṇutādarāt || matkopena ca yajjātaṃ tattathā nānyathā bhavat || 37 ||
अनंगस्तावदेव स्यात्कामो रतिपतिः प्रभुः ।। यावच्चावतरेत्कृष्णो धरण्यां रुक्मिणीपतिः ।। ३८ ।।
anaṃgastāvadeva syātkāmo ratipatiḥ prabhuḥ || yāvaccāvataretkṛṣṇo dharaṇyāṃ rukmiṇīpatiḥ || 38 ||
द्वारकायां यदा स्थित्वा पुत्रानुत्पादयिष्यति।। तदा कृष्णस्तु रुक्मिण्यां काममुत्पादयिष्यति ।। ३९।।
dvārakāyāṃ yadā sthitvā putrānutpādayiṣyati|| tadā kṛṣṇastu rukmiṇyāṃ kāmamutpādayiṣyati || 39||
प्रद्युम्ननाम तस्यैव भविष्यति न संशयः ।। जातमात्रं तु तं पुत्रं शंबरस्संहरिष्यति ।। 2.3.19.४० ।।
pradyumnanāma tasyaiva bhaviṣyati na saṃśayaḥ || jātamātraṃ tu taṃ putraṃ śaṃbarassaṃhariṣyati || 2.3.19.40 ||
हृत्वा प्रास्य समुद्रं तं शंबरो दानवोत्तमः ।। मृतं ज्ञात्वा वृथा मूढो नगरं स्वं गमिष्यति ।। ४१।।
hṛtvā prāsya samudraṃ taṃ śaṃbaro dānavottamaḥ || mṛtaṃ jñātvā vṛthā mūḍho nagaraṃ svaṃ gamiṣyati || 41||
तावच्च नगरं तस्य रते स्थेयं यथासुखम् ।। तत्रैव स्वपतेः प्राप्तिः प्रद्युम्नस्य भविष्यति ।। ४२ ।।
tāvacca nagaraṃ tasya rate stheyaṃ yathāsukham || tatraiva svapateḥ prāptiḥ pradyumnasya bhaviṣyati || 42 ||
तत्र कामो मिलित्वा तं हत्वा शम्बरमाहवे ।। भविष्यति सुखी देवाः प्रद्युम्नाख्यस्स्वकामिनीम् ।। ४३ ।।
tatra kāmo militvā taṃ hatvā śambaramāhave || bhaviṣyati sukhī devāḥ pradyumnākhyassvakāminīm || 43 ||
तदीयं चैव यद्द्रव्यं नीत्वा स नगरं पुनः ।। गमिष्यति तया सार्द्धं देवास्सत्यं वचो मम ।। ४४ ।।
tadīyaṃ caiva yaddravyaṃ nītvā sa nagaraṃ punaḥ || gamiṣyati tayā sārddhaṃ devāssatyaṃ vaco mama || 44 ||
ब्रह्मोवाच ।।
इति श्रुत्वा वचश्शंभोर्देवा ऊचुः प्रणम्य तम् ।। किंचिदुच्छ्वसिताश्चित्ते करौ बद्ध्वा नतांगकाः ।। ४५ ।।
iti śrutvā vacaśśaṃbhordevā ūcuḥ praṇamya tam || kiṃciducchvasitāścitte karau baddhvā natāṃgakāḥ || 45 ||
देवा ऊचुः ।।
देवदेव महादेव करुणासागर प्रभो ।। शीघ्रं जीवय कामं त्वं रक्ष प्राणान् रतेर्हर ।। ४६।।
devadeva mahādeva karuṇāsāgara prabho || śīghraṃ jīvaya kāmaṃ tvaṃ rakṣa prāṇān raterhara || 46||
ब्रह्मोवाच।।
इत्याकर्ण्यामरवचः प्रसन्नः परमेश्वरः।। पुनर्बभाषे करुणासागरस्सकलेश्वरः ।। ४७ ।।
ityākarṇyāmaravacaḥ prasannaḥ parameśvaraḥ|| punarbabhāṣe karuṇāsāgarassakaleśvaraḥ || 47 ||
शिव उवाच ।।
हे देवास्सुप्रसन्नोऽस्मि जीवयिष्यामि चांतरे ।। कामः स मद्गणो भूत्वा विहरिष्यति नित्यशः ।। ४८ ।।
he devāssuprasanno'smi jīvayiṣyāmi cāṃtare || kāmaḥ sa madgaṇo bhūtvā vihariṣyati nityaśaḥ || 48 ||
नाख्येयमिदमाख्यानं कस्यचित्पुरतस्सुराः ।। गच्छत स्वस्थलं दुखं नाशयिष्यामि सर्वतः ।। ४९ ।।
nākhyeyamidamākhyānaṃ kasyacitpuratassurāḥ || gacchata svasthalaṃ dukhaṃ nāśayiṣyāmi sarvataḥ || 49 ||
ब्रह्मोवाच ।।
इत्युक्त्वांतर्दधे रुद्रो देवानां स्तुवतां तदा।। सर्वे देवास्सुप्रस्सन्ना बभूवुर्गतविस्मयाः ।। 2.3.19.५० ।।
ityuktvāṃtardadhe rudro devānāṃ stuvatāṃ tadā|| sarve devāssuprassannā babhūvurgatavismayāḥ || 2.3.19.50 ||
ततस्तां च समाश्वास्य रुद्रस्य वचने स्थिताः।। उक्त्वा वचस्तदीयं च स्वं स्वं धाम ययुर्मुने ।। ५१।।
tatastāṃ ca samāśvāsya rudrasya vacane sthitāḥ|| uktvā vacastadīyaṃ ca svaṃ svaṃ dhāma yayurmune || 51||
कामपत्नी समादिष्टं नगरं सा गता तदा ।। प्रतीक्षमाणा तं कालं रुद्रादिष्टं मुनीश्वर ।। ५२ ।। ।।
kāmapatnī samādiṣṭaṃ nagaraṃ sā gatā tadā || pratīkṣamāṇā taṃ kālaṃ rudrādiṣṭaṃ munīśvara || 52 || ||
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां तृतीये पार्वतीखण्डे कामनाशवर्णनं नामैकोनविंशोऽध्यायः ।। १९ ।।
iti śrīśivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasaṃhitāyāṃ tṛtīye pārvatīkhaṇḍe kāmanāśavarṇanaṃ nāmaikonaviṃśo'dhyāyaḥ || 19 ||
ॐ श्री परमात्मने नमः