मेनोवाच ।।
निरीक्षिष्यामि प्रथमं मुने तं गिरिजापतिम् ।। कीदृशं शिवरूपं हि यदर्थे तप उत्तमम्।। १।।
nirīkṣiṣyāmi prathamaṃ mune taṃ girijāpatim || kīdṛśaṃ śivarūpaṃ hi yadarthe tapa uttamam|| 1||
ब्रह्मोवाच ।।
इत्यज्ञानपरा सा च दर्शनार्थं शिवस्य च ।। त्वया मुने समं सद्यश्चन्द्रशालां समागता ।। २ ।।
ityajñānaparā sā ca darśanārthaṃ śivasya ca || tvayā mune samaṃ sadyaścandraśālāṃ samāgatā || 2 ||
शिवोऽपि च तदा तस्यां ज्ञात्वाहंकारमात्मनः ।। प्राह विष्णुं च मान्तात लीलाकृत्वाद्भुताम्प्रभुः ।। ३ ।।
śivo'pi ca tadā tasyāṃ jñātvāhaṃkāramātmanaḥ || prāha viṣṇuṃ ca māntāta līlākṛtvādbhutāmprabhuḥ || 3 ||
शिव उवाच ।।
मदाज्ञया युवान्तातौ सदेवौ च पृथक्पृथक् ।। गच्छतं हि गिरिद्वारं वयं पश्चाद्व्रजेमहि ।। ४ ।।
madājñayā yuvāntātau sadevau ca pṛthakpṛthak || gacchataṃ hi giridvāraṃ vayaṃ paścādvrajemahi || 4 ||
ब्रह्मोवाच ।।
इत्याकर्ण्य हरिस्सर्वानाहूयोवाच तन्मयाः ।। सुरास्सर्वे तथैवाशु गमनं चक्रुरुत्सुकाः ।। ५ ।।
ityākarṇya harissarvānāhūyovāca tanmayāḥ || surāssarve tathaivāśu gamanaṃ cakrurutsukāḥ || 5 ||
स्थितां शिरोगृहे मेनां मुने विश्वेश्वर त्वया ।। तथैव दर्शयामास हृद्विभ्रंशो यथा भवेत् ।। ६।।
sthitāṃ śirogṛhe menāṃ mune viśveśvara tvayā || tathaiva darśayāmāsa hṛdvibhraṃśo yathā bhavet || 6||
एतस्मिन्समये मेना सेनां च परमां शुभाम् ।। निरीक्षन्ती मुने दृष्ट्वा सामान्यं हर्षिताऽभवत् ।। ७ ।।
etasminsamaye menā senāṃ ca paramāṃ śubhām || nirīkṣantī mune dṛṣṭvā sāmānyaṃ harṣitā'bhavat || 7 ||
प्रथमं चैव गन्धर्वास्सुन्दरास्सुभगास्तदा ।। आयाताश्शुभवस्त्राढ्या नानालंकारभूषिताः ।। ८।।
prathamaṃ caiva gandharvāssundarāssubhagāstadā || āyātāśśubhavastrāḍhyā nānālaṃkārabhūṣitāḥ || 8||
नानावाहनसंयुक्ता नानावाद्यपरा यणा ।। पताकाभिर्विचित्राभिरप्सरोगणसंयुताः ।। ९।।
nānāvāhanasaṃyuktā nānāvādyaparā yaṇā || patākābhirvicitrābhirapsarogaṇasaṃyutāḥ || 9||
अथ दृष्ट्वा वसुं तत्र तत्पतिं परमप्रभुम् ।। मेना प्रहर्षिता ह्यासीच्छिवोयमिति चाब्रवीत् ।। 2.3.43.१०।।
atha dṛṣṭvā vasuṃ tatra tatpatiṃ paramaprabhum || menā praharṣitā hyāsīcchivoyamiti cābravīt || 2.3.43.10||
शिवस्य गणका एते न शिवोयं शिवापतिः ।। इत्येवं त्वं ततस्तां वै अवोच ऋषिसत्तम ।। ११।।
śivasya gaṇakā ete na śivoyaṃ śivāpatiḥ || ityevaṃ tvaṃ tatastāṃ vai avoca ṛṣisattama || 11||
एवं श्रुत्वा तदा मेना विचारे तत्पराऽभवत् ।। इतश्चाभ्यधिको यो वै स च कीदृग्भविष्यति ।। १२।।
evaṃ śrutvā tadā menā vicāre tatparā'bhavat || itaścābhyadhiko yo vai sa ca kīdṛgbhaviṣyati || 12||
एतस्मिन्नन्तरे यक्षा मणिग्रीवादयश्च ये ।। तेषां सेना तया दृष्टा शोभादिद्विगुणीकृता ।। १३।।
etasminnantare yakṣā maṇigrīvādayaśca ye || teṣāṃ senā tayā dṛṣṭā śobhādidviguṇīkṛtā || 13||
तत्पतिं च मणिग्रीवं दृष्ट्वा शोभान्वितं हि सा ।। अयं रुद्रश्शिवास्वामी मेना प्राहेति हर्षिता ।। १४।।
tatpatiṃ ca maṇigrīvaṃ dṛṣṭvā śobhānvitaṃ hi sā || ayaṃ rudraśśivāsvāmī menā prāheti harṣitā || 14||
नायं रुद्रश्शिवास्वामी सेवकोयं शिवस्य वै ।। इत्यवोचोगपत्न्यै त्वं तावद्वह्निस्स आगतः ।। १५।।
nāyaṃ rudraśśivāsvāmī sevakoyaṃ śivasya vai || ityavocogapatnyai tvaṃ tāvadvahnissa āgataḥ || 15||
ततोऽपि द्विगुणां शोभां दृष्ट्वा तस्य च साब्रवीत् ।। रुद्रोऽयं गिरिजास्वामी तदा नेति त्वमब्रवीः ।। १६ ।।
tato'pi dviguṇāṃ śobhāṃ dṛṣṭvā tasya ca sābravīt || rudro'yaṃ girijāsvāmī tadā neti tvamabravīḥ || 16 ||
तावद्यमस्समायातस्ततोऽपि द्विगुणप्रभः।। तं दृष्ट्वा प्राह सा मेना रुद्रोऽयमिति हर्षिता ।। १७ ।।
tāvadyamassamāyātastato'pi dviguṇaprabhaḥ|| taṃ dṛṣṭvā prāha sā menā rudro'yamiti harṣitā || 17 ||
नेति त्वमब्रवीस्तां वै तावन्निर्ऋतिरागतः ।। बिभ्राणो द्विगुणां शोभां शुभः पुण्यजनप्रभुः ।। १८ ।।
neti tvamabravīstāṃ vai tāvannirṛtirāgataḥ || bibhrāṇo dviguṇāṃ śobhāṃ śubhaḥ puṇyajanaprabhuḥ || 18 ||
तं दृष्ट्वा प्राह सा मेना रुद्रोऽयमिति हर्षिता ।। नेति त्वमब्रवीस्तां वै तावद्वरुण आगतः ।। १९।। ।
taṃ dṛṣṭvā prāha sā menā rudro'yamiti harṣitā || neti tvamabravīstāṃ vai tāvadvaruṇa āgataḥ || 19|| |
ततोऽपि द्विगुणां शोभां दृष्ट्वा तस्य च साब्रवीत् ।। रुद्रोऽयं गिरिजास्वामी तद्वा नेति त्वमब्रवीः।। 2.3.43.२० ।।
tato'pi dviguṇāṃ śobhāṃ dṛṣṭvā tasya ca sābravīt || rudro'yaṃ girijāsvāmī tadvā neti tvamabravīḥ|| 2.3.43.20 ||
तावद्वायुस्समायातस्ततोऽपि द्विगुणप्रभः ।। तं दृष्ट्वा प्राह सा मेना रुद्रोयमिति हर्षिता ।। २१ ।।
tāvadvāyussamāyātastato'pi dviguṇaprabhaḥ || taṃ dṛṣṭvā prāha sā menā rudroyamiti harṣitā || 21 ||
नेति त्वमब्रवीस्तां वै तावद्धनद आगतः ।। ततोऽपि द्विगुणां शोभां बिभ्राणो गुह्यकाधिपः ।। २२।।
neti tvamabravīstāṃ vai tāvaddhanada āgataḥ || tato'pi dviguṇāṃ śobhāṃ bibhrāṇo guhyakādhipaḥ || 22||
तं दृष्ट्वा प्राह सा मेना रुद्रोऽयमिति हर्षिता ।। नेति त्वमब्रवीस्तां वै तावदीशान आगतः।। २३।।
taṃ dṛṣṭvā prāha sā menā rudro'yamiti harṣitā || neti tvamabravīstāṃ vai tāvadīśāna āgataḥ|| 23||
ततोऽपि द्विगुणां शोभां दृष्ट्वा तस्य च साब्रवीत् ।। रुद्रोऽयं गिरिजास्वामी तदा नेति त्वमब्रवीः।। २४।।
tato'pi dviguṇāṃ śobhāṃ dṛṣṭvā tasya ca sābravīt || rudro'yaṃ girijāsvāmī tadā neti tvamabravīḥ|| 24||
तावदिन्द्रस्समायातस्ततोऽपि द्विगुणप्रभः ।। सर्वामरवरो नानादिव्यभस्त्रिदिवेश्वरः ।। २५ ।।
tāvadindrassamāyātastato'pi dviguṇaprabhaḥ || sarvāmaravaro nānādivyabhastridiveśvaraḥ || 25 ||
तं दृष्ट्वा शंकरस्सोऽयमिति सा प्राह मेनका ।। शक्रस्सुरपतिश्चायं नेति त्वं तदाब्रवीः ।। २६।।
taṃ dṛṣṭvā śaṃkarasso'yamiti sā prāha menakā || śakrassurapatiścāyaṃ neti tvaṃ tadābravīḥ || 26||
तावच्चन्द्रस्समायातश्शोभा तद्द्विगुणा दधत ।। दृष्ट्वा तं प्राह रुद्रोऽयं तां तु नेति त्वमब्रवीः ।। २७ ।।
tāvaccandrassamāyātaśśobhā taddviguṇā dadhata || dṛṣṭvā taṃ prāha rudro'yaṃ tāṃ tu neti tvamabravīḥ || 27 ||
तावत्सूर्यस्समायातश्शोभा तद्द्विगुणा दधत् ।। दृष्ट्वा तं प्राह सा सोयन्तांतु नेति त्वमब्रवीः ।। २८।।
tāvatsūryassamāyātaśśobhā taddviguṇā dadhat || dṛṣṭvā taṃ prāha sā soyantāṃtu neti tvamabravīḥ || 28||
तावत्समागतास्तत्र भृग्वाद्याश्च मुनीश्वराः ।। तेजसो राशयस्सर्वे स्वशिष्यगणसंयुताः ।। २९।।
tāvatsamāgatāstatra bhṛgvādyāśca munīśvarāḥ || tejaso rāśayassarve svaśiṣyagaṇasaṃyutāḥ || 29||
तन्मध्ये चैव वागीशं दृष्ट्वा सा प्राह मेनका ।। रुद्रोऽयं गिरिजास्वामी तदा नेति त्वमब्रवीः ।। 2.3.43.३० ।।
tanmadhye caiva vāgīśaṃ dṛṣṭvā sā prāha menakā || rudro'yaṃ girijāsvāmī tadā neti tvamabravīḥ || 2.3.43.30 ||
तावद्ब्रह्मा समायातस्तेजसां गशिरुत्तमः ।। सर्षिवर्य्यसुतस्साक्षाद्धर्मपुंज इव स्तुतः ।। ३ १ ।।
tāvadbrahmā samāyātastejasāṃ gaśiruttamaḥ || sarṣivaryyasutassākṣāddharmapuṃja iva stutaḥ || 3 1 ||
दृष्ट्वा सा तं तदा मेना महाहर्षवती मुने ।। सोऽयं शिवापतिः प्राह तां तु नेति त्वमब्रवीः ।। ३२।।
dṛṣṭvā sā taṃ tadā menā mahāharṣavatī mune || so'yaṃ śivāpatiḥ prāha tāṃ tu neti tvamabravīḥ || 32||
एतस्मिन्नन्तरे तत्र विष्णुर्देवस्समागतः।। सर्वशोभान्वितः श्रीमान्मेघश्यामश्चतुर्भुजः ।। ३३।।
etasminnantare tatra viṣṇurdevassamāgataḥ|| sarvaśobhānvitaḥ śrīmānmeghaśyāmaścaturbhujaḥ || 33||
कोटिकन्दर्प्यलावण्यः पीताम्बरधरस्स्वराट्।। राजीवलोचनश्शान्तः पक्षीन्द्रवरवाहनः।। ।। ३४।।
koṭikandarpyalāvaṇyaḥ pītāmbaradharassvarāṭ|| rājīvalocanaśśāntaḥ pakṣīndravaravāhanaḥ|| || 34||
शंखादिलक्षणैर्युक्तो मुकुटादिविभूषितः।। श्रीवत्सवक्षा लक्ष्मीशो ह्यप्रमेय प्रभान्वितः।। ३५।।
śaṃkhādilakṣaṇairyukto mukuṭādivibhūṣitaḥ|| śrīvatsavakṣā lakṣmīśo hyaprameya prabhānvitaḥ|| 35||
तं दृष्ट्वा चकिताक्ष्यासीन्महाहर्षेण साब्रवीत्।। सोऽयं शिवापतिः साक्षाच्छिवो वै नात्र संशयः ।। ३६।।
taṃ dṛṣṭvā cakitākṣyāsīnmahāharṣeṇa sābravīt|| so'yaṃ śivāpatiḥ sākṣācchivo vai nātra saṃśayaḥ || 36||
अथ त्वं मेनकावाक्यमाकर्ण्योवाच ऊतिकृत्।। नायं शिवापतिरयं किन्त्वयं केशवो हरिः ।। ३७।।
atha tvaṃ menakāvākyamākarṇyovāca ūtikṛt|| nāyaṃ śivāpatirayaṃ kintvayaṃ keśavo hariḥ || 37||
शंकरोखिलकार्य्यस्य ह्यधिकारी च तत्प्रियः ।। अतोऽधिको वरो ज्ञेयस्स शिवः पार्वतीपतिः ।। ३८।।
śaṃkarokhilakāryyasya hyadhikārī ca tatpriyaḥ || ato'dhiko varo jñeyassa śivaḥ pārvatīpatiḥ || 38||
तच्छोभां वर्णितुं मेने मया नैव हि शक्यते ।। स एवाखिलब्रह्माण्डपतिस्सर्वेश्वरः स्वराट् ।। ३९ ।।
tacchobhāṃ varṇituṃ mene mayā naiva hi śakyate || sa evākhilabrahmāṇḍapatissarveśvaraḥ svarāṭ || 39 ||
।। ब्रह्मोवाच ।।
इत्याकर्ण्य वचस्तस्य मेना मेने च तां शुभाम् ।। महाधनां भाग्यवती कुलत्रयसुखावहाम् ।। 2.3.43.४०।।
ityākarṇya vacastasya menā mene ca tāṃ śubhām || mahādhanāṃ bhāgyavatī kulatrayasukhāvahām || 2.3.43.40||
उवाच च प्रसन्नास्या प्रीतियुक्तेन चेतसा ।। स्वभाग्यमधिकं चापि वर्णयन्ती मुहुर्मुहुः।। ४१।।
uvāca ca prasannāsyā prītiyuktena cetasā || svabhāgyamadhikaṃ cāpi varṇayantī muhurmuhuḥ|| 41||
धन्याहं सर्वथा जाता पार्वत्या जन्मनाधुना ।। धन्यो गिरीश्वरोप्यद्य सर्वं धन्यतमं मम ।। ४२ ।।
dhanyāhaṃ sarvathā jātā pārvatyā janmanādhunā || dhanyo girīśvaropyadya sarvaṃ dhanyatamaṃ mama || 42 ||
मेनोवाच ।।
येये दृष्ट्वा मया देवा नायकास्सुप्रभान्विताः ।। एतेषां यः पतिस्सोऽत्र पतिरस्या भविष्यति ।। ४३ ।।
yeye dṛṣṭvā mayā devā nāyakāssuprabhānvitāḥ || eteṣāṃ yaḥ patisso'tra patirasyā bhaviṣyati || 43 ||
अस्याः किं वर्ण्यते भाग्यमपि वर्षशतैरपि ।। वर्णितुं शक्यते नैव तत्प्रभुप्राप्तिदर्शनात ।। ४४।।
asyāḥ kiṃ varṇyate bhāgyamapi varṣaśatairapi || varṇituṃ śakyate naiva tatprabhuprāptidarśanāta || 44||
ब्रह्मोवाच ।।
इत्यवादीच्च सा मेना प्रेमनिर्भरमानसा ।। तावत्समागतो रुद्रोऽद्भुतोतिकारकः प्रभुः ।। ४५।।
ityavādīcca sā menā premanirbharamānasā || tāvatsamāgato rudro'dbhutotikārakaḥ prabhuḥ || 45||
अद्भुतात्मागणास्तात मेनागर्वापहारकाः ।। आत्मानं दर्शयन् मायानिर्लिप्तं निर्विकारकम् ४४६।।
adbhutātmāgaṇāstāta menāgarvāpahārakāḥ || ātmānaṃ darśayan māyānirliptaṃ nirvikārakam 446||
तमागतमभिप्रेत्य नारद त्वं मुने तदा ।। मेनामवोचः सुप्रीत्या दर्शयंस्तं शिवापतिम् ।। ४७।।
tamāgatamabhipretya nārada tvaṃ mune tadā || menāmavocaḥ suprītyā darśayaṃstaṃ śivāpatim || 47||
अयं स शंकरस्साक्षाद्दृश्यतां सुन्दरि त्वया ।। यदर्थे शिवया तप्तं तपोऽति विपिने महत् ।। ४८ ।।
ayaṃ sa śaṃkarassākṣāddṛśyatāṃ sundari tvayā || yadarthe śivayā taptaṃ tapo'ti vipine mahat || 48 ||
।। नारद उवाच ।।
इत्युक्त्वा हर्षिता मेना तं ददर्श मुदा प्रभुम् ।। अद्भुताकृतिमीशानमद्भुतानुगमद्भुतम् ।। ४९ ।।
ityuktvā harṣitā menā taṃ dadarśa mudā prabhum || adbhutākṛtimīśānamadbhutānugamadbhutam || 49 ||
।। ब्रह्मोवाच ।।
तावदेव समायाता रुद्रसेना महाद्भुता ।। भूतप्रेतादिसंयुक्ता नानागणसमन्विता ।। 2.3.43.५० ।।
tāvadeva samāyātā rudrasenā mahādbhutā || bhūtapretādisaṃyuktā nānāgaṇasamanvitā || 2.3.43.50 ||
वात्यारूपधराः केचित्पताकामर्मरस्वना ।। वक्रतुंडास्तत्र केचिद्विरूपाश्चापरे तथा ।। ५१ ।।
vātyārūpadharāḥ kecitpatākāmarmarasvanā || vakratuṃḍāstatra kecidvirūpāścāpare tathā || 51 ||
करालाः श्मश्रुलाः केचित्केचित्खञ्जा ह्यलोचनाः ।। दण्डपाशधराः केचित्केचिन्मुद्गरपाणयः ।। ५२ ।।
karālāḥ śmaśrulāḥ kecitkecitkhañjā hyalocanāḥ || daṇḍapāśadharāḥ kecitkecinmudgarapāṇayaḥ || 52 ||
विरुद्धवाहनाः केचिच्छृंगनादविवादिनः ।। डमरोर्वादिनः केचित्केचिद्गोमुखवादिनः ।। ५३ ।।
viruddhavāhanāḥ kecicchṛṃganādavivādinaḥ || ḍamarorvādinaḥ kecitkecidgomukhavādinaḥ || 53 ||
अमुखा विमुखाः केचित्केचिद्बहुमुखा गणाः ।। अकरा विकराः केचित्केचिद्बहुकरा गणाः ।। ५४।।
amukhā vimukhāḥ kecitkecidbahumukhā gaṇāḥ || akarā vikarāḥ kecitkecidbahukarā gaṇāḥ || 54||
अनेत्रा बहुनेत्राश्च विशिराः कुशिरास्तथा ।। अकर्णा बहुकर्णाश्च नानावेषधरा गणाः ।। ५५ ।।
anetrā bahunetrāśca viśirāḥ kuśirāstathā || akarṇā bahukarṇāśca nānāveṣadharā gaṇāḥ || 55 ||
इत्यादिविकृताकारा अनेके प्रबला गणाः ।। असंख्यातास्तथा तात महावीरा भयंकराः ।। ५६ ।।
ityādivikṛtākārā aneke prabalā gaṇāḥ || asaṃkhyātāstathā tāta mahāvīrā bhayaṃkarāḥ || 56 ||
अंगुल्या दर्शयँस्त्वं तां मुने रुद्रगणाँस्ततः ।। हरस्य सेवकान्पश्य हरं चापि वरानने ।। ५७ ।।
aṃgulyā darśayaँstvaṃ tāṃ mune rudragaṇāँstataḥ || harasya sevakānpaśya haraṃ cāpi varānane || 57 ||
असंख्यातान् गणान् दृष्ट्वा भूतप्रेतादिकान् मुने ।। तत्क्षणादभवत्सा वै मेनका त्राससंकुला ।। ५८ ।।
asaṃkhyātān gaṇān dṛṣṭvā bhūtapretādikān mune || tatkṣaṇādabhavatsā vai menakā trāsasaṃkulā || 58 ||
तन्मध्ये शंकरं चैव निर्गुणं गुणवत्तरम् ।। वृषभस्थं पञ्चवक्त्रं त्रिनेत्रं भूतिभूषितम् ।। ५९ ।।
tanmadhye śaṃkaraṃ caiva nirguṇaṃ guṇavattaram || vṛṣabhasthaṃ pañcavaktraṃ trinetraṃ bhūtibhūṣitam || 59 ||
कपर्दिनं चन्द्रमौलिं दशहस्तं कपालि नम् ।। व्याघ्रचर्मोत्तरीयञ्च पिनाकवरपाणिनम् ।। 2.3.43.६० ।।
kapardinaṃ candramauliṃ daśahastaṃ kapāli nam || vyāghracarmottarīyañca pinākavarapāṇinam || 2.3.43.60 ||
शूलयुक्तं विरूपाक्षं विकृताकारमाकुलम् ।। गजचर्म वसानं हि वीक्ष्य त्रेसे शिवाप्रसूः ।। ६१ ।।
śūlayuktaṃ virūpākṣaṃ vikṛtākāramākulam || gajacarma vasānaṃ hi vīkṣya trese śivāprasūḥ || 61 ||
चकितां कम्पसंयुक्तां विह्वलां विभ्रमद्धियम् ।। शिवोऽयमिति चांगुल्या दर्शयँस्तां त्वमब्रवीः ।। ६२ ।। ।
cakitāṃ kampasaṃyuktāṃ vihvalāṃ vibhramaddhiyam || śivo'yamiti cāṃgulyā darśayaँstāṃ tvamabravīḥ || 62 || |
त्वदीयं तद्वचः श्रुत्वा वाताहतलता इव ।। सा पपात द्रुतम्भूमौ मेना दुःखभरा सती ।। ६३ ।।
tvadīyaṃ tadvacaḥ śrutvā vātāhatalatā iva || sā papāta drutambhūmau menā duḥkhabharā satī || 63 ||
किमिदं विकृतं दृष्ट्वा वञ्चिताहं दुराग्रहे ।। इत्युक्त्वा मूर्च्छिता तत्र मेनका साऽभवत्क्षणात् ।। ६४ ।।
kimidaṃ vikṛtaṃ dṛṣṭvā vañcitāhaṃ durāgrahe || ityuktvā mūrcchitā tatra menakā sā'bhavatkṣaṇāt || 64 ||
अथ प्रयत्नैर्विविधैस्सखीभिरुपसेविता ।। लेभे संज्ञां शनै मेना गिरीश्वरप्रिया तदा ।। ६५ ।।
atha prayatnairvividhaissakhībhirupasevitā || lebhe saṃjñāṃ śanai menā girīśvarapriyā tadā || 65 ||
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां तृतीये पार्वतीखण्डे शिवाद्भुतलीलावर्णनं नाम त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः ।। ४३ ।।
iti śrīśivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasaṃhitāyāṃ tṛtīye pārvatīkhaṇḍe śivādbhutalīlāvarṇanaṃ nāma tricatvāriṃśo'dhyāyaḥ || 43 ||
ॐ श्री परमात्मने नमः
AnonymousUser
150
5 Days
Learn
Teach
Discuss
Panchanga
Dashboard
Verses & Playlist
Flashcards
Saved Chants
Saved Discussions
Logout
Copy Shloka
Shloka Link
