Gyaandweep | Shiva Purana Rudra Samhita

ब्रह्मन् विधे महाभाग धन्यस्त्वं शिवसक्तधीः।। कथितं सुचरित्रं ते शंकरस्य परात्मनः।। १।।

brahman vidhe mahābhāga dhanyastvaṃ śivasaktadhīḥ|| kathitaṃ sucaritraṃ te śaṃkarasya parātmanaḥ|| 1||

नारद उवाच।।

निजाश्रमे गते कामे सगणे सरतौ ततः।। किमासीत्किमकार्षीस्त्वं तश्चरित्रं वदाधुना ।। २।।

nijāśrame gate kāme sagaṇe saratau tataḥ|| kimāsītkimakārṣīstvaṃ taścaritraṃ vadādhunā || 2||

ब्रह्मोवाच।।

शृणु नारद सुप्रीत्या चरित्रं शशिमौलिनः।। यस्य श्रवणमात्रेण निर्विकारो भवेन्नरः ।। ३ ।।

śṛṇu nārada suprītyā caritraṃ śaśimaulinaḥ|| yasya śravaṇamātreṇa nirvikāro bhavennaraḥ || 3 ||

निजाश्रमं गते कामे परिवारसमन्विते।। यद्बभूव तदा जातं तच्चरित्रं निबोध मे ।। ४।।

nijāśramaṃ gate kāme parivārasamanvite|| yadbabhūva tadā jātaṃ taccaritraṃ nibodha me || 4||

नष्टोभून्नारद मदो विस्मयोऽभूच्च मे हृदि ।। निरानंदस्य च मुनेऽपूर्णो निजमनोरथे।। ५।।

naṣṭobhūnnārada mado vismayo'bhūcca me hṛdi || nirānaṃdasya ca mune'pūrṇo nijamanorathe|| 5||

अशोचं बहुधा चित्ते गृह्णीयात्स कथं स्त्रियम् ।। निर्विकारी जितात्मा स शंकरो योगतत्परः।। ६।।

aśocaṃ bahudhā citte gṛhṇīyātsa kathaṃ striyam || nirvikārī jitātmā sa śaṃkaro yogatatparaḥ|| 6||

इत्थं विचार्य बहुधा तदाहं विमदो मुने ।। हरिं तं सोऽस्मरं भक्त्या शिवात्मानं स्वदेहदम् ।। ७।।

itthaṃ vicārya bahudhā tadāhaṃ vimado mune || hariṃ taṃ so'smaraṃ bhaktyā śivātmānaṃ svadehadam || 7||

अस्तवं च शुभस्तोत्रैर्दीनवाक्यसमन्वितैः।। तच्छ्रुत्वा भगवानाशु बभूवाविर्हि मे पुरा।। ८।।

astavaṃ ca śubhastotrairdīnavākyasamanvitaiḥ|| tacchrutvā bhagavānāśu babhūvāvirhi me purā|| 8||

चतुर्भुजोरविंदाक्षः शंरववार्ज गदाधरः।। लसत्पीत पटश्श्यामतनुर्भक्तप्रियो हरिः ।। ९ ।।

caturbhujoraviṃdākṣaḥ śaṃravavārja gadādharaḥ|| lasatpīta paṭaśśyāmatanurbhaktapriyo hariḥ || 9 ||

तं दृष्ट्वा तादृशमहं सुशरण्यं मुहुर्मुहुः ।। अस्तवं च पुनः प्रेम्णा बाष्पगद्गदया गिरा ।। 2.2.10.१०।।

taṃ dṛṣṭvā tādṛśamahaṃ suśaraṇyaṃ muhurmuhuḥ || astavaṃ ca punaḥ premṇā bāṣpagadgadayā girā || 2.2.10.10||

हरिराकर्ण्य तत्स्तोत्रं सुप्रसन्न उवाच माम् ।। दुःखहा निजभक्तानां ब्रह्माणं शरणं गतम् ।। ११ ।।

harirākarṇya tatstotraṃ suprasanna uvāca mām || duḥkhahā nijabhaktānāṃ brahmāṇaṃ śaraṇaṃ gatam || 11 ||

हरिरुवाच ।।

विधे ब्रह्मन् महाप्राज्ञ धन्यस्त्वं लोककारक ।। किमर्थं स्मरणं मेऽद्य कृतं च क्रियते नुतिः ।। १२।।

vidhe brahman mahāprājña dhanyastvaṃ lokakāraka || kimarthaṃ smaraṇaṃ me'dya kṛtaṃ ca kriyate nutiḥ || 12||

किं जातं ते महद्दुःखं मदग्रे तद्वदाधुना ।। शमयिष्यामि तत्सर्वं नात्र कार्य्या विचारणा ।। १३ ।।

kiṃ jātaṃ te mahadduḥkhaṃ madagre tadvadādhunā || śamayiṣyāmi tatsarvaṃ nātra kāryyā vicāraṇā || 13 ||

ब्रह्मोवाच ।।

इति विष्णोर्वचश्श्रुत्वा किंचिदुच्छवसिताननः ।। अवोच वचनं विष्णुं प्रणम्य सुकृतांजलिः ।। १४ ।।

iti viṣṇorvacaśśrutvā kiṃciducchavasitānanaḥ || avoca vacanaṃ viṣṇuṃ praṇamya sukṛtāṃjaliḥ || 14 ||

ब्रह्मोवाच ।।

देवदेव रमानाथ मद्वार्तां शृणु मानद ।। श्रुत्वा च करुणां कृत्वा हर दुःखं कमावह ।। १५।।

devadeva ramānātha madvārtāṃ śṛṇu mānada || śrutvā ca karuṇāṃ kṛtvā hara duḥkhaṃ kamāvaha || 15||

रुद्रसंमोहनार्थं हि कामं प्रेषितवानहम् ।। परिवारयुतं विष्णो समारमधुबांधवम् ।। १६।।

rudrasaṃmohanārthaṃ hi kāmaṃ preṣitavānaham || parivārayutaṃ viṣṇo samāramadhubāṃdhavam || 16||

चक्रुस्ते विविधोपायान् निष्फला अभवंश्च ते ।। अभवत्तस्य संमोहो योगिनस्समदर्शिनः ।। १७।।

cakruste vividhopāyān niṣphalā abhavaṃśca te || abhavattasya saṃmoho yoginassamadarśinaḥ || 17||

इत्याकर्ण्य वचो मे स हरिर्मां प्राह विस्मितः ।। विज्ञाताखिलदज्ञानी शिवतत्त्वविशारदः ।। १८ ।।

ityākarṇya vaco me sa harirmāṃ prāha vismitaḥ || vijñātākhiladajñānī śivatattvaviśāradaḥ || 18 ||

विष्णुरुवाच ।।

कस्माद्धेतोरिति मतिस्तव जाता पितामह ।। सर्वं विचार्य सुधिया ब्रह्मन् सत्यं हि तद्वद ।। १९ ।।

kasmāddhetoriti matistava jātā pitāmaha || sarvaṃ vicārya sudhiyā brahman satyaṃ hi tadvada || 19 ||

ब्रह्मोवाच ।।

शृणु तात चरित्रं तत् तव माया विमोहिनी ।। तदधीनं जगत्सर्वं सुखदुःखादितत्परम् ।। 2.2.10.२०।।

śṛṇu tāta caritraṃ tat tava māyā vimohinī || tadadhīnaṃ jagatsarvaṃ sukhaduḥkhāditatparam || 2.2.10.20||

ययैव प्रेषितश्चाहं पापं कर्तुं समुद्यतः ।। आसं तच्छृणु देवेश वदामि तव शासनात् ।। २१।।

yayaiva preṣitaścāhaṃ pāpaṃ kartuṃ samudyataḥ || āsaṃ tacchṛṇu deveśa vadāmi tava śāsanāt || 21||

सृष्टिप्रारंभसमये दश पुत्रा हि जज्ञिरे ।। दक्षाद्यास्तनया चैका वाग्भवाप्यतिसुन्दरी ।। २२ ।।

sṛṣṭiprāraṃbhasamaye daśa putrā hi jajñire || dakṣādyāstanayā caikā vāgbhavāpyatisundarī || 22 ||

धर्मो वक्षःस्थलात्कामो मनसोन्योपि देहतः ।। जातास्तत्र सुतां दृष्ट्वा मम मोहो भवद्धरे ।। २३।।

dharmo vakṣaḥsthalātkāmo manasonyopi dehataḥ || jātāstatra sutāṃ dṛṣṭvā mama moho bhavaddhare || 23||

कुदृष्ट्या तां समद्राक्ष तव मायाविमोहितः ।। तत्क्षणाद्धर आगत्य मामनिन्दत्सुतानपि ।। २४।।

kudṛṣṭyā tāṃ samadrākṣa tava māyāvimohitaḥ || tatkṣaṇāddhara āgatya māmanindatsutānapi || 24||

धिक्कारं कृतवान् सर्वान्निजं मत्वा परप्रभुम् ।। ज्ञानिनं योगिनं नाथाभोगिनं विजितेन्द्रियम्।। २५।।

dhikkāraṃ kṛtavān sarvānnijaṃ matvā paraprabhum || jñāninaṃ yoginaṃ nāthābhoginaṃ vijitendriyam|| 25||

पुत्रो भूत्वा मम हरेऽनिन्दन्मां च समक्षतः ।। इति दुःखं महन्मे हि तदुक्तं तव सन्निधौ ।। २६।।

putro bhūtvā mama hare'nindanmāṃ ca samakṣataḥ || iti duḥkhaṃ mahanme hi taduktaṃ tava sannidhau || 26||

गृह्णीयाद्यदि पत्नीं स स्यां सुखी नष्टदुःखधी ।। एतदर्थं समायातुश्शरणं तव केशव ।। २७ ।।

gṛhṇīyādyadi patnīṃ sa syāṃ sukhī naṣṭaduḥkhadhī || etadarthaṃ samāyātuśśaraṇaṃ tava keśava || 27 ||

ब्रह्मोवाच ।।

इत्याकर्ण्य वचो मे हि ब्रह्मणो मधुसूदनः ।। विहस्य मां द्रुतं प्राह हर्षयन्भवकारकम् ।। २८ ।।

ityākarṇya vaco me hi brahmaṇo madhusūdanaḥ || vihasya māṃ drutaṃ prāha harṣayanbhavakārakam || 28 ||

विष्णुरुवाच ।।

विधे शृणु हि मद्वाक्यं सर्वं भ्रमनिवारणम् ।। सर्वं वेदागमादीनां संमतं परमार्थतः ।। २९ ।।

vidhe śṛṇu hi madvākyaṃ sarvaṃ bhramanivāraṇam || sarvaṃ vedāgamādīnāṃ saṃmataṃ paramārthataḥ || 29 ||

महामूढमतिश्चाद्य संजातोसि कथं विधे ।। वेदवक्तापि निखिललोककर्त्ता हि दुर्मतिः ।। 2.2.10.३० ।।

mahāmūḍhamatiścādya saṃjātosi kathaṃ vidhe || vedavaktāpi nikhilalokakarttā hi durmatiḥ || 2.2.10.30 ||

जडतां त्यज मन्दात्मन् कुरु त्वं नेदृशीं मतिम् ।। किं ब्रुवंत्यखिला वेदाः स्तुत्या तत्स्मर सद्धिया ।। ३१ ।।

jaḍatāṃ tyaja mandātman kuru tvaṃ nedṛśīṃ matim || kiṃ bruvaṃtyakhilā vedāḥ stutyā tatsmara saddhiyā || 31 ||

रुद्रं जानासि दुर्बुद्धे स्वसुतं परमेश्वरम् ।। वेदवक्तापि विज्ञानं विस्मृतं तेखिलं विधे ।। ३२ ।।

rudraṃ jānāsi durbuddhe svasutaṃ parameśvaram || vedavaktāpi vijñānaṃ vismṛtaṃ tekhilaṃ vidhe || 32 ||

शंकरं सुरसामान्यं मत्वा द्रोहं करोषि हि ।। सुबुद्धिर्विगता तेद्याविर्भूता कुमतिस्तथा ।। ३३।।

śaṃkaraṃ surasāmānyaṃ matvā drohaṃ karoṣi hi || subuddhirvigatā tedyāvirbhūtā kumatistathā || 33||

तत्त्वसिद्धांतमाख्यातं शृणु सद्बुद्धिमावह ।। यथार्थं निगमाख्यातं निर्णीय भवकारकम् ।। ३४।।

tattvasiddhāṃtamākhyātaṃ śṛṇu sadbuddhimāvaha || yathārthaṃ nigamākhyātaṃ nirṇīya bhavakārakam || 34||

शिवस्सर्वस्वकर्ता हि भर्ता हर्ता परात्परः ।। परब्रह्म परेशश्च निर्गुणो नित्य एव च । ३५ ।।

śivassarvasvakartā hi bhartā hartā parātparaḥ || parabrahma pareśaśca nirguṇo nitya eva ca | 35 ||

अनिर्देश्यो निर्विकारी परमात्माऽद्वयोऽच्युतः ।। अनंतोंतकरः स्वामी व्यापकः परमेश्वरः ।। ३६ ।।

anirdeśyo nirvikārī paramātmā'dvayo'cyutaḥ || anaṃtoṃtakaraḥ svāmī vyāpakaḥ parameśvaraḥ || 36 ||

सृष्टिस्थितिविनाशानां कर्त्ता त्रिगुणभाग्विभुः ।। ब्रह्मविष्णुमहेशाख्यो रजस्सत्त्व तमःपरः ।। ३७ ।।

sṛṣṭisthitivināśānāṃ karttā triguṇabhāgvibhuḥ || brahmaviṣṇumaheśākhyo rajassattva tamaḥparaḥ || 37 ||

मायाभिन्नो निरीहश्च मायो मायाविशारदः ।। सगुणोपि स्वतंत्रश्च निजानंदो विकल्पकः ।। ३८ ।।

māyābhinno nirīhaśca māyo māyāviśāradaḥ || saguṇopi svataṃtraśca nijānaṃdo vikalpakaḥ || 38 ||

आत्मा रामो हि निर्द्वन्द्वो भक्ताधीनस्सुविग्रहः ।। योगी योगरतो नित्यं योगमार्गप्रदर्शकः ।। ३९ ।।

ātmā rāmo hi nirdvandvo bhaktādhīnassuvigrahaḥ || yogī yogarato nityaṃ yogamārgapradarśakaḥ || 39 ||

गर्वापहारी लोकेशस्सर्वदा दीनवत्सलः ।। एतादृशो हि यः स्वामी स्वपुत्रं मन्यसे हि तम् ।। 2.2.10.४० ।।

garvāpahārī lokeśassarvadā dīnavatsalaḥ || etādṛśo hi yaḥ svāmī svaputraṃ manyase hi tam || 2.2.10.40 ||

ईदृशं त्यज कुज्ञानं शरणं व्रज तस्य वै ।। भज सर्वात्मना शम्भुं सन्तुष्टश्शं विधास्यति ।। ४१ ।।

īdṛśaṃ tyaja kujñānaṃ śaraṇaṃ vraja tasya vai || bhaja sarvātmanā śambhuṃ santuṣṭaśśaṃ vidhāsyati || 41 ||

गृह्णीयाच्छंकरः पत्नीं विचारो हृदि चेत्तव ।। शिवामुद्दिश्य सुतपः कुरु ब्रह्मन् शिवं स्मरन् ।। ४२।।

gṛhṇīyācchaṃkaraḥ patnīṃ vicāro hṛdi cettava || śivāmuddiśya sutapaḥ kuru brahman śivaṃ smaran || 42||

कुरु ध्यानं शिवायात्स्वं काममुद्दिश्य तं हृदि ।। सा चेत्प्रसन्ना देवेशी सर्वं कार्यं विधास्यति ।। ४३।।

kuru dhyānaṃ śivāyātsvaṃ kāmamuddiśya taṃ hṛdi || sā cetprasannā deveśī sarvaṃ kāryaṃ vidhāsyati || 43||

कृत्वावतारं सगुणा यदि स्यान्मानुषी शिवा ।। कस्यचित्तनया लोके सा तत्पत्नी भवेद्ध्रुवम्।। ४४।।

kṛtvāvatāraṃ saguṇā yadi syānmānuṣī śivā || kasyacittanayā loke sā tatpatnī bhaveddhruvam|| 44||

दक्षमाज्ञापय ब्रह्मन् तपः कुर्य्यात्प्रयत्नतः ।। तामुत्पादयितुं पत्नीं शिवार्थं भक्तितत्स्वतः ।। ४५।।

dakṣamājñāpaya brahman tapaḥ kuryyātprayatnataḥ || tāmutpādayituṃ patnīṃ śivārthaṃ bhaktitatsvataḥ || 45||

भक्ताधीनौ च तौ तात सुविज्ञेयौ शिवाशिवौ ।। स्वेच्छया सगुणौ जातौ परब्रह्मस्वरूपिणौ ।। ४६।।

bhaktādhīnau ca tau tāta suvijñeyau śivāśivau || svecchayā saguṇau jātau parabrahmasvarūpiṇau || 46||

ब्रह्मोवाच ।। ।।

इत्युक्त्वा तत्क्षणं मेशश्शिवं सस्मार स्वप्रभुम् ।। कृपया तस्य संप्राप्य ज्ञानमूचे च मां ततः ।। ४७ ।।

ityuktvā tatkṣaṇaṃ meśaśśivaṃ sasmāra svaprabhum || kṛpayā tasya saṃprāpya jñānamūce ca māṃ tataḥ || 47 ||

विष्णुरुवाच ।।

विधे स्मर पुरोक्तं यद्वचनं शंकरेण च ।। प्रार्थितेन यदावाभ्यामुत्पन्नाभ्यां तदिच्छया ।। ४८ ।।

vidhe smara puroktaṃ yadvacanaṃ śaṃkareṇa ca || prārthitena yadāvābhyāmutpannābhyāṃ tadicchayā || 48 ||

विस्मृतं तव तत्सर्वं धन्या या शांभवी परा ।। तया संमोहितं सर्वं दुर्विज्ञेया शिवं विना ।। ४९ ।।

vismṛtaṃ tava tatsarvaṃ dhanyā yā śāṃbhavī parā || tayā saṃmohitaṃ sarvaṃ durvijñeyā śivaṃ vinā || 49 ||

यदा हि सगुणो जातस्स्वेच्छया निर्गुणश्शिवः ।। मामुत्पाद्य ततस्त्वां च स्वशक्त्या सुविहारकृत् ।। 2.2.10.५० ।।

yadā hi saguṇo jātassvecchayā nirguṇaśśivaḥ || māmutpādya tatastvāṃ ca svaśaktyā suvihārakṛt || 2.2.10.50 ||

उपादिदेश त्वां शम्भुस्सृष्टिकार्यं तदा प्रभुः ।। तत्पालनं च मां ब्रह्मन् सोमस्सूतिकरोऽव्ययः ।। ५१ ।।

upādideśa tvāṃ śambhussṛṣṭikāryaṃ tadā prabhuḥ || tatpālanaṃ ca māṃ brahman somassūtikaro'vyayaḥ || 51 ||

तदा वां वेश्म संप्राप्तौ सांजली नतमस्तकौ ।। भव त्वमपि सर्वेशोऽवतारी गुणरूपधृक् ।। ५२।।

tadā vāṃ veśma saṃprāptau sāṃjalī natamastakau || bhava tvamapi sarveśo'vatārī guṇarūpadhṛk || 52||

इत्युक्तः प्राह स स्वामी विहस्य करुणान्वितः ।। दिवमुद्वीक्ष्य सुप्रीत्या नानालीलाविशारदः ।। ।। ५३।।

ityuktaḥ prāha sa svāmī vihasya karuṇānvitaḥ || divamudvīkṣya suprītyā nānālīlāviśāradaḥ || || 53||

मद्रूपं परमं विष्णो ईदृशं ह्यंगतो विधेः ।। प्रकटीभविता लोके नाम्ना रुद्रः प्रकीर्तितः ।। ५४ ।।

madrūpaṃ paramaṃ viṣṇo īdṛśaṃ hyaṃgato vidheḥ || prakaṭībhavitā loke nāmnā rudraḥ prakīrtitaḥ || 54 ||

पूर्णरूपस्स मे पूज्यस्सदा वां सर्वकामकृत् ।। लयकर्त्ता गुणाध्यक्षो निर्विशेषः सुयोगकृत् ।। ५५ ।।

pūrṇarūpassa me pūjyassadā vāṃ sarvakāmakṛt || layakarttā guṇādhyakṣo nirviśeṣaḥ suyogakṛt || 55 ||

त्रिदेवा अपि मे रूपं हरः पूर्णो विशेषतः ।। उमाया अपि रूपाणि भविष्यंति त्रिधा सुताः ।। ५६।।

tridevā api me rūpaṃ haraḥ pūrṇo viśeṣataḥ || umāyā api rūpāṇi bhaviṣyaṃti tridhā sutāḥ || 56||

लक्ष्मीर्नाम हरेः पत्नी ब्रह्मपत्नी सरस्वती ।। पूर्णरूपा सती नाम रुद्रपत्नी भविष्यति।। ५७।। ।

lakṣmīrnāma hareḥ patnī brahmapatnī sarasvatī || pūrṇarūpā satī nāma rudrapatnī bhaviṣyati|| 57|| |

विष्णुरुवाच ।।

इत्युक्त्वांतर्हितो जातः कृपां कृत्वा महेश्वरः ।। अभूतां सुखिनावावां स्वस्वकार्यपरायणौ ।। ५८ ।।

ityuktvāṃtarhito jātaḥ kṛpāṃ kṛtvā maheśvaraḥ || abhūtāṃ sukhināvāvāṃ svasvakāryaparāyaṇau || 58 ||

समयं प्राप्य सस्त्रीकावावां ब्रह्मन्न शंकरः।। अवतीर्णस्स्वयं रुद्रनामा कैलाससंश्रयः।। ५९।।

samayaṃ prāpya sastrīkāvāvāṃ brahmanna śaṃkaraḥ|| avatīrṇassvayaṃ rudranāmā kailāsasaṃśrayaḥ|| 59||

अवतीर्णा शिवा स्यात्सा सतीनाम प्रजेश्वर।। तदुत्पादनहेतोर्हि यत्नोतः कार्य एव वै ।। 2.2.10.६०।।

avatīrṇā śivā syātsā satīnāma prajeśvara|| tadutpādanahetorhi yatnotaḥ kārya eva vai || 2.2.10.60||

इत्युक्त्वांतर्दधे विष्णुः कृत्वा स करुणां परम् ।। प्राप्नुवं प्रमुदं चाथ ह्यधिकं गतमत्सरः।। ।। ६१ ।।

ityuktvāṃtardadhe viṣṇuḥ kṛtvā sa karuṇāṃ param || prāpnuvaṃ pramudaṃ cātha hyadhikaṃ gatamatsaraḥ|| || 61 ||

इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसहितायां द्वितीये सतीखण्डे ब्रह्मविष्णुसंवादो नाम दशमोऽध्यायः।। १०।।

iti śrīśivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasahitāyāṃ dvitīye satīkhaṇḍe brahmaviṣṇusaṃvādo nāma daśamo'dhyāyaḥ|| 10||