Gyaandweep | Shiva Purana Rudra Samhita

।। ब्रह्मोवाच ।।

एकदा तु मुने तेन यज्ञः प्रारंभितो महान् ।। तत्राहूतास्तदा सर्वे दीक्षितेन सुरर्षयः ।। १ ।।

ekadā tu mune tena yajñaḥ prāraṃbhito mahān || tatrāhūtāstadā sarve dīkṣitena surarṣayaḥ || 1 ||

महर्षयोऽखिलास्तत्र निर्जराश्च समागताः ।। यद्यज्ञकरणार्थं हि शिवमायाविमोहितः ।। २ ।।

maharṣayo'khilāstatra nirjarāśca samāgatāḥ || yadyajñakaraṇārthaṃ hi śivamāyāvimohitaḥ || 2 ||

अगस्त्यः कश्यपोत्रिश्च वामदेवस्तथा भृगुः ।। दधीचिर्भगवान् व्यासो भारद्वाजोऽथ गौतमः ।। ३ ।।

agastyaḥ kaśyapotriśca vāmadevastathā bhṛguḥ || dadhīcirbhagavān vyāso bhāradvājo'tha gautamaḥ || 3 ||

पैलः पराशरो गर्गो भार्गवः ककुपस्सितः ।। सुमंतुत्रिककंकाश्च वैशंपायन एव च ।। ४ ।।

pailaḥ parāśaro gargo bhārgavaḥ kakupassitaḥ || sumaṃtutrikakaṃkāśca vaiśaṃpāyana eva ca || 4 ||

एते चान्ये च बहवो मुनयो हर्षिता ययु ।। मम पुत्रस्य दक्षस्य सदारास्ससुता मखम् ।। ५ ।।

ete cānye ca bahavo munayo harṣitā yayu || mama putrasya dakṣasya sadārāssasutā makham || 5 ||

तथा सर्वे सुरगणा लोकपाला महोदयाः ।। तथोपनिर्जरास्सर्वे स्वापकारबलान्विताः ।। ६ ।।

tathā sarve suragaṇā lokapālā mahodayāḥ || tathopanirjarāssarve svāpakārabalānvitāḥ || 6 ||

सत्यलोकात्समानीतो नुतोहं विश्वकारकः।। ससुतस्स परीवारो मूर्तवेदापिसंयुतः ।। ७ ।।

satyalokātsamānīto nutohaṃ viśvakārakaḥ|| sasutassa parīvāro mūrtavedāpisaṃyutaḥ || 7 ||

वैकुंठाच्च तथा विष्णुस्संप्रार्थ्य विविधादरात् ।। सपार्षदपरीवारस्समानीतो मखं प्रति ।। ८।।

vaikuṃṭhācca tathā viṣṇussaṃprārthya vividhādarāt || sapārṣadaparīvārassamānīto makhaṃ prati || 8||

एवमन्ये समायाता दक्षयज्ञं विमोहिताः ।। सत्कृतास्तेन दक्षेन सर्वे ते हि दुरात्मना ।। ९ ।।

evamanye samāyātā dakṣayajñaṃ vimohitāḥ || satkṛtāstena dakṣena sarve te hi durātmanā || 9 ||

भवनानि महार्हाणि सुप्रभाणि महांति च ।। त्वष्ट्रा कृतानि दिव्यानि तेभ्यो दत्तानि तेन वै ।। 2.2.27.१० ।।

bhavanāni mahārhāṇi suprabhāṇi mahāṃti ca || tvaṣṭrā kṛtāni divyāni tebhyo dattāni tena vai || 2.2.27.10 ||

तेषु सर्वेषु धिष्ण्येषु यथायोग्यं च संस्थिताः ।। सन्मानिता अराजंस्ते सकला विष्णुना मया ।। ११ ।।

teṣu sarveṣu dhiṣṇyeṣu yathāyogyaṃ ca saṃsthitāḥ || sanmānitā arājaṃste sakalā viṣṇunā mayā || 11 ||

वर्त्तमाने महायज्ञे तीर्थे कनखले तदा ।। ऋत्विजश्च कृतास्तेन भृग्वाद्याश्च तपोधनाः ।। १२ ।।

varttamāne mahāyajñe tīrthe kanakhale tadā || ṛtvijaśca kṛtāstena bhṛgvādyāśca tapodhanāḥ || 12 ||

अधिष्ठाता स्वयं विष्णुस्सह सर्वमरुद्गणैः ।। अहं तत्राऽभवं ब्रह्मा त्रयीविधिनिदर्शकः ।। १३ ।।

adhiṣṭhātā svayaṃ viṣṇussaha sarvamarudgaṇaiḥ || ahaṃ tatrā'bhavaṃ brahmā trayīvidhinidarśakaḥ || 13 ||

तथैव सर्वदिक्पाला द्वारपालाश्च रक्षकाः ।। सायुधास्सपरीवाराः कुतूहलकरास्सदा ।। १४ ।।

tathaiva sarvadikpālā dvārapālāśca rakṣakāḥ || sāyudhāssaparīvārāḥ kutūhalakarāssadā || 14 ||

उपतस्थे स्वयं यज्ञस्सुरूपस्तस्य चाध्वरे।। सर्वे महामुनिश्रेष्ठाः स्वयं वेदधराऽभवन् ।। १५।।

upatasthe svayaṃ yajñassurūpastasya cādhvare|| sarve mahāmuniśreṣṭhāḥ svayaṃ vedadharā'bhavan || 15||

तनूनपादपि निजं चक्रे रूपं सहस्रशः ।। हविषा ग्रहणायाशु तस्मिन् यज्ञे महोत्सवे ।। १६ ।।

tanūnapādapi nijaṃ cakre rūpaṃ sahasraśaḥ || haviṣā grahaṇāyāśu tasmin yajñe mahotsave || 16 ||

अष्टाशीतिसहस्राणि जुह्वति सह ऋत्विजः ।। उद्गातारश्चतुषष्टि सहस्राणि सुरर्षयः ।। १७।।

aṣṭāśītisahasrāṇi juhvati saha ṛtvijaḥ || udgātāraścatuṣaṣṭi sahasrāṇi surarṣayaḥ || 17||

अध्वर्यवोथ होतारस्तावन्तो नारदादयः ।। सप्तर्षयस्समा गाथाः कुर्वंति स्म पृथक्पृथक् ।। १८।।

adhvaryavotha hotārastāvanto nāradādayaḥ || saptarṣayassamā gāthāḥ kurvaṃti sma pṛthakpṛthak || 18||

गंधर्वविद्याधरसिद्धसंघानादित्यसंघान् सगणान् सयज्ञान् ।। संख्यावरान्नागचरान् समस्तान् वव्रे स दक्षो हि महाध्वरे स्वे ।। १९ ।।

gaṃdharvavidyādharasiddhasaṃghānādityasaṃghān sagaṇān sayajñān || saṃkhyāvarānnāgacarān samastān vavre sa dakṣo hi mahādhvare sve || 19 ||

द्विजर्षिराजर्षिसुरर्षिसंघा नृपास्समित्राः सचिवास्स सैन्याः ।। वसुप्रमुख्या गणदेवताश्च सर्वे वृतास्तेन मखोपवेत्त्राः ।। 2.2.27.२० ।।

dvijarṣirājarṣisurarṣisaṃghā nṛpāssamitrāḥ sacivāssa sainyāḥ || vasupramukhyā gaṇadevatāśca sarve vṛtāstena makhopavettrāḥ || 2.2.27.20 ||

दीक्षायुक्तस्तदा दक्षः कृतकौतुकमंगलः ।। भार्यया सहितो रेजे कृतस्वस्त्ययनो भृशम् ।। २१ ।।

dīkṣāyuktastadā dakṣaḥ kṛtakautukamaṃgalaḥ || bhāryayā sahito reje kṛtasvastyayano bhṛśam || 21 ||

तस्मिन् यज्ञे वृतश्शंभुर्न दक्षेण दुरात्मना ।। कपालीति विनिश्चित्य तस्य यज्ञार्हता न हि ।। २२ ।।

tasmin yajñe vṛtaśśaṃbhurna dakṣeṇa durātmanā || kapālīti viniścitya tasya yajñārhatā na hi || 22 ||

कपालिभार्येति सती दयिता स्वसुतापि च ।। नाहूता यज्ञविषये दक्षेणागुणदर्शिना ।। २३ ।।

kapālibhāryeti satī dayitā svasutāpi ca || nāhūtā yajñaviṣaye dakṣeṇāguṇadarśinā || 23 ||

एवं प्रवर्तमाने हि दक्षयज्ञे महोत्सवे ।। स्वकार्यलग्नास्तत्रासन् सर्वे तेऽध्वरसंमताः ।। २४ ।।

evaṃ pravartamāne hi dakṣayajñe mahotsave || svakāryalagnāstatrāsan sarve te'dhvarasaṃmatāḥ || 24 ||

एतस्मिन्नंतरेऽदृष्ट्वा तत्र वै शंकरं प्रभुम् ।। प्रोद्विग्नमानसश्शैवो दधीचो वाक्यमब्रवीत् ।। २५ ।।

etasminnaṃtare'dṛṣṭvā tatra vai śaṃkaraṃ prabhum || prodvignamānasaśśaivo dadhīco vākyamabravīt || 25 ||

दधीच उवाच ।। ।।

सर्वे शृणुत मद्वाक्यं देवर्षिप्रमुखा मुदा ।। कस्मान्नैवागतश्शंभुरस्मिन् यज्ञे महोत्सवे ।। २६।।

sarve śṛṇuta madvākyaṃ devarṣipramukhā mudā || kasmānnaivāgataśśaṃbhurasmin yajñe mahotsave || 26||

एते सुरेशा मुनयो महत्तरास्सलोकपालाश्च समागता हि ।। तथापि यज्ञस्तु न शोभते भृशं पिनाकिना तेन महात्मना विना ।। २७।।

ete sureśā munayo mahattarāssalokapālāśca samāgatā hi || tathāpi yajñastu na śobhate bhṛśaṃ pinākinā tena mahātmanā vinā || 27||

येनैव सर्वाण्यपि मंगलानि भवंति शंसन्ति महाविपश्चितः ।। सोऽसौ न दृष्टोऽत्र पुमान् पुराणो वृषध्वजो नीलगलः परेशः ।। २८ ।।

yenaiva sarvāṇyapi maṃgalāni bhavaṃti śaṃsanti mahāvipaścitaḥ || so'sau na dṛṣṭo'tra pumān purāṇo vṛṣadhvajo nīlagalaḥ pareśaḥ || 28 ||

अमंगलान्येव च मंगलानि भवंति येनाधिगतानि दक्षः ।। त्रिपंचकेनाप्यथ मंगलानि भवंति सद्यः परतः पुराणि ।। २९।।

amaṃgalānyeva ca maṃgalāni bhavaṃti yenādhigatāni dakṣaḥ || tripaṃcakenāpyatha maṃgalāni bhavaṃti sadyaḥ parataḥ purāṇi || 29||

तस्मात्त्वयैव कर्तव्यमाह्वानं परमेशितुः ।। त्वरितं ब्रह्मणा वापि विष्णुना प्रभुविष्णुना।। 2.2.27.३०।।

tasmāttvayaiva kartavyamāhvānaṃ parameśituḥ || tvaritaṃ brahmaṇā vāpi viṣṇunā prabhuviṣṇunā|| 2.2.27.30||

इन्द्रेण लोकपालैश्च द्विजैस्सिद्धैस्सहाधुना ।। सर्वथाऽऽनयनीयोसौ शंकरो यज्ञपूर्त्तये ।। ३१।।

indreṇa lokapālaiśca dvijaissiddhaissahādhunā || sarvathā''nayanīyosau śaṃkaro yajñapūrttaye || 31||

सर्वैर्भवद्भिर्गंतव्यं यत्र देवो महेश्वरः।। दाक्षायण्या समं शम्भुमानयध्वं त्वरान्विताः ।। ३२ ।।

sarvairbhavadbhirgaṃtavyaṃ yatra devo maheśvaraḥ|| dākṣāyaṇyā samaṃ śambhumānayadhvaṃ tvarānvitāḥ || 32 ||

तेन सर्वं पवित्रं स्याच्छम्भुना परमात्मना ।। अत्रागतेन देवेशास्सांबेन परमात्मना ।। ३३।।

tena sarvaṃ pavitraṃ syācchambhunā paramātmanā || atrāgatena deveśāssāṃbena paramātmanā || 33||

यस्य स्मृत्या च नामोक्त्या समग्रं सुकृतं भवेत् ।। तस्मात्सर्वप्रयत्नेन ह्यानेतव्यो वृषध्वजः ।। ३४।।

yasya smṛtyā ca nāmoktyā samagraṃ sukṛtaṃ bhavet || tasmātsarvaprayatnena hyānetavyo vṛṣadhvajaḥ || 34||

समागते शंकरेऽत्र पावनो हि भवेन्मखः ।। भविष्यत्यन्यथाऽपूर्णः सत्यमेतद्ब्रवीम्यहम् ।। ३५ ।।

samāgate śaṃkare'tra pāvano hi bhavenmakhaḥ || bhaviṣyatyanyathā'pūrṇaḥ satyametadbravīmyaham || 35 ||

ब्रह्मोवाच ।।

तस्य तद्वचनं श्रुत्वा दक्षो रोषसमन्वितः।। उवाच त्वरितं मूढः प्रहसन्निव दुष्टधीः ।। ३६।।

tasya tadvacanaṃ śrutvā dakṣo roṣasamanvitaḥ|| uvāca tvaritaṃ mūḍhaḥ prahasanniva duṣṭadhīḥ || 36||

मूलं विष्णुर्देवतानां यत्र धर्मस्सनातनः।। समानीतो मया सम्यक् किमूनं यज्ञकर्मणि ।। ३७।।

mūlaṃ viṣṇurdevatānāṃ yatra dharmassanātanaḥ|| samānīto mayā samyak kimūnaṃ yajñakarmaṇi || 37||

यस्मिन्वेदाश्च यज्ञाश्च कर्माणि विविधानि च ।। प्रतिष्ठितानि सर्वाणि सोऽसौ विष्णुरिहागतः।। ३८।।

yasminvedāśca yajñāśca karmāṇi vividhāni ca || pratiṣṭhitāni sarvāṇi so'sau viṣṇurihāgataḥ|| 38||

सत्यलोकात्समायातो ब्रह्मा लोकपितामहः ।। वेदैस्सोपनिषद्भिश्च विविधैरागमैस्सह ।। ३९ ।।

satyalokātsamāyāto brahmā lokapitāmahaḥ || vedaissopaniṣadbhiśca vividhairāgamaissaha || 39 ||

तथा सुरगणैस्साकमागतस्सुरराट् स्वयम्।। तथा यूयं समायाता ऋषयो वीतकल्मषाः ।। 2.2.27.४०।।

tathā suragaṇaissākamāgatassurarāṭ svayam|| tathā yūyaṃ samāyātā ṛṣayo vītakalmaṣāḥ || 2.2.27.40||

येये यज्ञोचिताश्शांताः पात्रभूतास्समागताः ।। वेदवेदार्थतत्त्वज्ञास्सर्वे यूयं दृढव्रताः ।। ।। ४१ ।।

yeye yajñocitāśśāṃtāḥ pātrabhūtāssamāgatāḥ || vedavedārthatattvajñāssarve yūyaṃ dṛḍhavratāḥ || || 41 ||

अत्रैव च किमस्माकं रुद्रेणापि प्रयोजनम् ।। कन्या दत्ता मया विप्र ब्रह्मणा नोदितेन हि ।। ४२ ।।

atraiva ca kimasmākaṃ rudreṇāpi prayojanam || kanyā dattā mayā vipra brahmaṇā noditena hi || 42 ||

हरोऽकुलीनोसौ विप्र पितृमातृविवर्जितः ।। भूतप्रेतपिशाचानां पतिरेको दुरत्ययः ।। ४३।।

haro'kulīnosau vipra pitṛmātṛvivarjitaḥ || bhūtapretapiśācānāṃ patireko duratyayaḥ || 43||

आत्मसंभावितो मूढ स्तब्धो मौनी समत्सरः ।। कर्मण्यस्मिन्न योग्योसौ नानीतो हि मयाऽधुना ।। ४४।।

ātmasaṃbhāvito mūḍha stabdho maunī samatsaraḥ || karmaṇyasminna yogyosau nānīto hi mayā'dhunā || 44||

तस्मात्त्वमीदृशं वाक्यं पुनर्वाच्यं न हि क्वचित् ।। सर्वेर्भवद्भिः कर्तव्यो यज्ञो मे सफलो महान् ।। ४५।।

tasmāttvamīdṛśaṃ vākyaṃ punarvācyaṃ na hi kvacit || sarverbhavadbhiḥ kartavyo yajño me saphalo mahān || 45||

ब्रह्मोवाच।।

एतच्छ्रुत्वा वचस्तस्य दधीचो वाक्यमब्रवीत्।। सर्वेषां शृण्वतां देवमुनीनां सारसं युतम् ।। ४६ ।।

etacchrutvā vacastasya dadhīco vākyamabravīt|| sarveṣāṃ śṛṇvatāṃ devamunīnāṃ sārasaṃ yutam || 46 ||

दधीच उवाच ।।

अयज्ञोयं महाजातो विना तेन शिवेन हि ।। विनाशोपि विशेषेण ह्यत्र ते हि भविष्यति ।। ४७।।

ayajñoyaṃ mahājāto vinā tena śivena hi || vināśopi viśeṣeṇa hyatra te hi bhaviṣyati || 47||

एवमुक्त्वा दधीचोसावेक एव विनिर्गतः ।। यज्ञवाटाच्च दक्षस्य त्वरितः स्वाश्रमं ययौ।। ४८।।

evamuktvā dadhīcosāveka eva vinirgataḥ || yajñavāṭācca dakṣasya tvaritaḥ svāśramaṃ yayau|| 48||

ततोन्ये शांकरा ये च मुख्याश्शिवमतानुगाः ।। निर्ययुस्स्वाश्रमान् सद्यश्शापं दत्त्वा तथैव च ।। ४९।।

tatonye śāṃkarā ye ca mukhyāśśivamatānugāḥ || niryayussvāśramān sadyaśśāpaṃ dattvā tathaiva ca || 49||

मुनौ विनिर्गते तस्मिन् मखादन्येषु दुष्टधीः ।। शिवद्रोही मुनीन् दक्षः प्रहसन्निदमब्रवीत् ।। 2.2.27.५० ।।

munau vinirgate tasmin makhādanyeṣu duṣṭadhīḥ || śivadrohī munīn dakṣaḥ prahasannidamabravīt || 2.2.27.50 ||

गतः शिवप्रियो विप्रो दधीचो नाम नामतः ।। अन्ये तथाविधा ये च गतास्ते मम चाध्वरात् ।। ५१ ।।

gataḥ śivapriyo vipro dadhīco nāma nāmataḥ || anye tathāvidhā ye ca gatāste mama cādhvarāt || 51 ||

एतच्छुभतरं जातं संमतं मे हि सर्वथा ।। सत्यं ब्रवीमि देवेश सुराश्च मुनयस्तथा ।। ५२ ।।

etacchubhataraṃ jātaṃ saṃmataṃ me hi sarvathā || satyaṃ bravīmi deveśa surāśca munayastathā || 52 ||

विनष्टचित्ता मंदाश्च मिथ्यावादरताः खलाः ।। वेदबाह्या दुराचारास्त्याज्यास्ते मखकर्मणि।। ५३।।

vinaṣṭacittā maṃdāśca mithyāvādaratāḥ khalāḥ || vedabāhyā durācārāstyājyāste makhakarmaṇi|| 53||

वेदवादरता यूयं सर्वे विष्णुपुरोगमाः ।। यज्ञं मे सफलं विप्रास्सुराः कुर्वंतु माऽचिरम् ।। ५४ ।।

vedavādaratā yūyaṃ sarve viṣṇupurogamāḥ || yajñaṃ me saphalaṃ viprāssurāḥ kurvaṃtu mā'ciram || 54 ||

ब्रह्मोवाच ।।

इत्याकर्ण्य वचस्तस्य शिवमायाविमोहिताः ।। यन्मखे देवयजनं चक्रुस्सर्वे सुरर्षयः ।। ५५ ।।

ityākarṇya vacastasya śivamāyāvimohitāḥ || yanmakhe devayajanaṃ cakrussarve surarṣayaḥ || 55 ||

इति तन्मखशापो हि वर्णितो मे मुनीश्वर ।। यज्ञविध्वंसयोगोपि प्रोच्यते शृणु सादरम् ।। ५६ ।।

iti tanmakhaśāpo hi varṇito me munīśvara || yajñavidhvaṃsayogopi procyate śṛṇu sādaram || 56 ||