Gyaandweep | Shiva Purana Rudra Samhita

दक्ष उवाच ।।

देवदेव हरे विष्णो दीनबंधो कृपानिधे ।। मम रक्षा विधातव्या भवता साध्वरस्य च ।। १ ।।

devadeva hare viṣṇo dīnabaṃdho kṛpānidhe || mama rakṣā vidhātavyā bhavatā sādhvarasya ca || 1 ||

रक्षकस्त्वं मखस्यैव मखकर्मा मखात्मकः ।। कृपा विधेया यज्ञस्य भंगो भवतु न प्रभो।। २।।

rakṣakastvaṃ makhasyaiva makhakarmā makhātmakaḥ || kṛpā vidheyā yajñasya bhaṃgo bhavatu na prabho|| 2||

।। ब्रह्मोवाच ।।

इत्थं बहुविधां दक्षः कृत्वा विज्ञप्तिमादरात् ।। पपात पादयोस्तस्य भयव्याकुलमानसः ।। ३।।

itthaṃ bahuvidhāṃ dakṣaḥ kṛtvā vijñaptimādarāt || papāta pādayostasya bhayavyākulamānasaḥ || 3||

उत्थाप्य तं ततो विष्णुर्दक्षं विक्लिन्नमानसम् ।। श्रुत्वा च तस्य तद्वाक्यं कुमतेरस्मरच्छिवम् ।। ४ ।।

utthāpya taṃ tato viṣṇurdakṣaṃ viklinnamānasam || śrutvā ca tasya tadvākyaṃ kumaterasmaracchivam || 4 ||

स्मृत्वा शिवं महेशानं स्वप्रभुं परमेश्वरम् ।। अवदच्छिवतत्त्वज्ञो दक्षं सबोधयन्हरिः ।। ५ ।।

smṛtvā śivaṃ maheśānaṃ svaprabhuṃ parameśvaram || avadacchivatattvajño dakṣaṃ sabodhayanhariḥ || 5 ||

हरिरुवाच ।।

शृणु दक्ष प्रवक्ष्यामि तत्त्वतः शृणु मे वचः ।। सर्वथा ते हितकरं महामंत्रसुखप्रदम् ।। ६ ।।

śṛṇu dakṣa pravakṣyāmi tattvataḥ śṛṇu me vacaḥ || sarvathā te hitakaraṃ mahāmaṃtrasukhapradam || 6 ||

अवज्ञा हि कृता दक्ष त्वया तत्त्वमजानता ।। सकलाधीश्वरस्यैव शंकरस्य परात्मनः ।। ७।।

avajñā hi kṛtā dakṣa tvayā tattvamajānatā || sakalādhīśvarasyaiva śaṃkarasya parātmanaḥ || 7||

ईश्वरावज्ञया सर्वं कार्यं भवति सर्वथा ।। विफलं केवलं नैव विपत्तिश्च पदेपदे ।। ८ ।।

īśvarāvajñayā sarvaṃ kāryaṃ bhavati sarvathā || viphalaṃ kevalaṃ naiva vipattiśca padepade || 8 ||

अपूज्या यत्र पूज्यंते पूजनीयो न पूज्यते ।। त्रीणि तत्र भविष्यंति दारिद्र्यं मरणं भयम् ।। ९ ।।

apūjyā yatra pūjyaṃte pūjanīyo na pūjyate || trīṇi tatra bhaviṣyaṃti dāridryaṃ maraṇaṃ bhayam || 9 ||

तस्मात्सर्वप्रयत्नेन माननीयो वृषध्वजः ।। अमानितान्महेशाच्च महद्भयमुपस्थितम् ।। 2.2.35.१० ।।

tasmātsarvaprayatnena mānanīyo vṛṣadhvajaḥ || amānitānmaheśācca mahadbhayamupasthitam || 2.2.35.10 ||

अद्यापि न वयं सर्वे प्रभवः प्रभवामहे ।। भवतो दुर्नयेनैव मया सत्यमुदीर्य्यते ।। ११ ।।

adyāpi na vayaṃ sarve prabhavaḥ prabhavāmahe || bhavato durnayenaiva mayā satyamudīryyate || 11 ||

ब्रह्मोवाच ।।

विष्णोस्तद्वचनं श्रुत्वा दक्षश्चिंतापरोऽभवत् ।। विवर्णवदनो भूत्वा तूष्णीमासीद्भुवि स्थितः ।। १२।।

viṣṇostadvacanaṃ śrutvā dakṣaściṃtāparo'bhavat || vivarṇavadano bhūtvā tūṣṇīmāsīdbhuvi sthitaḥ || 12||

एतस्मिन्नंतरे वीरभद्रः सैन्यसमन्वितः ।। अगच्छदध्वरं रुद्रप्रेरितो गणनायकः ।। १३।।

etasminnaṃtare vīrabhadraḥ sainyasamanvitaḥ || agacchadadhvaraṃ rudraprerito gaṇanāyakaḥ || 13||

पृष्ठे केचित्समायाता गगने केचिदागताः।। दिशश्च विदिशः सर्वे समावृत्य तथापरे।। ।। १४।।

pṛṣṭhe kecitsamāyātā gagane kecidāgatāḥ|| diśaśca vidiśaḥ sarve samāvṛtya tathāpare|| || 14||

शर्वाज्ञया गणाः शूरा निर्भया रुद्रविक्रमाः ।। असंख्याः सिंहनादान्वै कुर्वंतो वीरसत्तमाः ।। १५।।

śarvājñayā gaṇāḥ śūrā nirbhayā rudravikramāḥ || asaṃkhyāḥ siṃhanādānvai kurvaṃto vīrasattamāḥ || 15||

तेन नादेन महता नादितं भुवनत्रयम् ।। रजसा चावृतं व्योम तमसा चावृता दिशः ।। १६।।

tena nādena mahatā nāditaṃ bhuvanatrayam || rajasā cāvṛtaṃ vyoma tamasā cāvṛtā diśaḥ || 16||

सप्तद्वीपान्विता पृथ्वी चचालाति भयाकुला ।। सशैलकानना तत्र चुक्षुभुस्सकलाब्धयः ।। १७।।

saptadvīpānvitā pṛthvī cacālāti bhayākulā || saśailakānanā tatra cukṣubhussakalābdhayaḥ || 17||

एवंभूतं च तत्सैन्यं लोकक्षयकरं महत् ।। दृष्ट्वा च विस्मितास्सर्वे बभूवुरमरादयः ।। १८ ।।

evaṃbhūtaṃ ca tatsainyaṃ lokakṣayakaraṃ mahat || dṛṣṭvā ca vismitāssarve babhūvuramarādayaḥ || 18 ||

सैन्योद्योगमथालोक्य दक्षश्चासृङ्मुखाकुलः ।। दंडवत्पतितो विष्णुं सकलत्रोऽभ्यभाषत।। १९।।

sainyodyogamathālokya dakṣaścāsṛṅmukhākulaḥ || daṃḍavatpatito viṣṇuṃ sakalatro'bhyabhāṣata|| 19||

दक्ष उवाच ।।

भवद्बलेनैव मया यज्ञः प्रारंभितो महान् ।। सत्कर्मसिद्धये विष्णो प्रमाणं त्वं महाप्रभो ।। 2.2.35.२० ।।

bhavadbalenaiva mayā yajñaḥ prāraṃbhito mahān || satkarmasiddhaye viṣṇo pramāṇaṃ tvaṃ mahāprabho || 2.2.35.20 ||

विष्णो त्वं कर्मणां साक्षी यज्ञानां प्रतिपालकः ।। धर्मस्य वेदगर्भस्य ब्रह्मणस्त्वं महाप्रभो ।। २१।।

viṣṇo tvaṃ karmaṇāṃ sākṣī yajñānāṃ pratipālakaḥ || dharmasya vedagarbhasya brahmaṇastvaṃ mahāprabho || 21||

तस्माद्रक्षा विधातव्या यज्ञस्यास्य मम प्रभो ।। त्वदन्यः यस्समर्थोस्ति यतस्त्वं सकलप्रभुः ।। २२।। ।

tasmādrakṣā vidhātavyā yajñasyāsya mama prabho || tvadanyaḥ yassamarthosti yatastvaṃ sakalaprabhuḥ || 22|| |

ब्रह्मोवाच ।।

दक्षस्य वचनं श्रुत्वा विष्णुर्दीनतरं तदा ।। अवोचद्बोधयंस्तं वै शिवतत्त्वपराङ्मुखम् ।। २३।।

dakṣasya vacanaṃ śrutvā viṣṇurdīnataraṃ tadā || avocadbodhayaṃstaṃ vai śivatattvaparāṅmukham || 23||

विष्णुरुवाच ।।

मया रक्षा विधातव्या तव यज्ञस्य दक्ष वै ।। ख्यातो मम पणः सत्यो धर्मस्य परिपालनम् ।। २४।।

mayā rakṣā vidhātavyā tava yajñasya dakṣa vai || khyāto mama paṇaḥ satyo dharmasya paripālanam || 24||

तत्सत्यं तु त्वयोक्तं हि किं तत्तस्य व्यतिक्रमः ।। शृणु त्वं वच्म्यहं दक्ष क्रूरबुद्धिं त्यजाऽधुना ।। २५।।

tatsatyaṃ tu tvayoktaṃ hi kiṃ tattasya vyatikramaḥ || śṛṇu tvaṃ vacmyahaṃ dakṣa krūrabuddhiṃ tyajā'dhunā || 25||

नैमिषे निमिषक्षेत्रे यज्जातं वृत्तमद्भुतम् ।। तत्किं न स्मर्यते दक्ष विस्मृतं किं कुबुद्धिना ।। २६।।

naimiṣe nimiṣakṣetre yajjātaṃ vṛttamadbhutam || tatkiṃ na smaryate dakṣa vismṛtaṃ kiṃ kubuddhinā || 26||

रुद्रकोपाच्च को ह्यत्र समर्थो रक्षणे तव ।। न यस्याभिमतं दक्ष यस्त्वां रक्षति दुर्मतिः।। २७।।

rudrakopācca ko hyatra samartho rakṣaṇe tava || na yasyābhimataṃ dakṣa yastvāṃ rakṣati durmatiḥ|| 27||

किं कर्म किमकर्मेति तत्र पश्यसि दुर्मते ।। समर्थं केवलं कर्म न भविष्यति सर्वदा ।। २८ ।।

kiṃ karma kimakarmeti tatra paśyasi durmate || samarthaṃ kevalaṃ karma na bhaviṣyati sarvadā || 28 ||

स्वकर्मविद्धि तद्येन समर्थत्वेन जायते ।। न त्वन्यः कर्मणो दाता शं भवेदीश्वरं विना ।। २९।।

svakarmaviddhi tadyena samarthatvena jāyate || na tvanyaḥ karmaṇo dātā śaṃ bhavedīśvaraṃ vinā || 29||

ईश्वरस्य च यो भक्त्या शांतस्तद्गतमानसः ।। कर्मणो हि फलं तस्य प्रयच्छति तदा शिवः ।। 2.2.35.३० ।।

īśvarasya ca yo bhaktyā śāṃtastadgatamānasaḥ || karmaṇo hi phalaṃ tasya prayacchati tadā śivaḥ || 2.2.35.30 ||

केवलं ज्ञानमाश्रित्य निरीश्वरपरा नराः ।। निरयं ते च गच्छंति कल्पकोटिशतानि च ।। ३१ ।।

kevalaṃ jñānamāśritya nirīśvaraparā narāḥ || nirayaṃ te ca gacchaṃti kalpakoṭiśatāni ca || 31 ||

पुनः कर्ममयैः पाशैर्वद्धा जन्मनि जन्मनि ।। निरयेषु प्रपच्यंते केवलं कर्मरूपिणः ।। ३२ ।।

punaḥ karmamayaiḥ pāśairvaddhā janmani janmani || nirayeṣu prapacyaṃte kevalaṃ karmarūpiṇaḥ || 32 ||

अयं रुद्रगणाधीशो वीरभद्रोऽरि मर्दनः ।। रुद्रकोपाग्निसंभूतः समायातोध्वरांगणे ।। ३३।।

ayaṃ rudragaṇādhīśo vīrabhadro'ri mardanaḥ || rudrakopāgnisaṃbhūtaḥ samāyātodhvarāṃgaṇe || 33||

अयमस्मद्विनाशार्थमागतोस्ति न संशयः ।। अशक्यमस्य नास्त्येव किमप्यस्तु तु वस्तुतः ।। ३४ ।।

ayamasmadvināśārthamāgatosti na saṃśayaḥ || aśakyamasya nāstyeva kimapyastu tu vastutaḥ || 34 ||

प्रज्वाल्यास्मानयं सर्वान् ध्रुवमेव महाप्रभुः ।। ततः प्रशांतहृदयो भविष्यति न संशयः ।। ३५ ।।

prajvālyāsmānayaṃ sarvān dhruvameva mahāprabhuḥ || tataḥ praśāṃtahṛdayo bhaviṣyati na saṃśayaḥ || 35 ||

श्रीमहादेवशपथं समुल्लंघ्य भ्रमान्मया ।। यतः स्थितं ततः प्राप्यं मया दुःखं त्वया सह ।। ३६ ।।

śrīmahādevaśapathaṃ samullaṃghya bhramānmayā || yataḥ sthitaṃ tataḥ prāpyaṃ mayā duḥkhaṃ tvayā saha || 36 ||

शक्तिर्मम तु नास्त्येव दक्षाद्यैतन्निवारणे ।। शपथोल्लंघनादेव शिवद्रोही यतोस्म्यहम् ।। ३७ ।।

śaktirmama tu nāstyeva dakṣādyaitannivāraṇe || śapathollaṃghanādeva śivadrohī yatosmyaham || 37 ||

कालत्रयेपि न यतो महेशद्रोहिणां सुखम् ।। ततोऽवश्यं मया प्राप्तं दुःखमद्य त्वया सह ।। ३८ ।।

kālatrayepi na yato maheśadrohiṇāṃ sukham || tato'vaśyaṃ mayā prāptaṃ duḥkhamadya tvayā saha || 38 ||

सुदर्शनाभिधं चक्रमेतस्मिन्न लगिष्यति ।। शैवचक्रमिदं यस्मादशैवलयकारणम्।। ३९।।

sudarśanābhidhaṃ cakrametasminna lagiṣyati || śaivacakramidaṃ yasmādaśaivalayakāraṇam|| 39||

विनापि वीरभद्रेण नामैतच्चक्रमैश्वरम् ।। हत्वा गमिष्यत्यधुना सत्वरं हरसन्निधौ ।। 2.2.35.४० ।।

vināpi vīrabhadreṇa nāmaitaccakramaiśvaram || hatvā gamiṣyatyadhunā satvaraṃ harasannidhau || 2.2.35.40 ||

शैवं शपथमुल्लंघ्य स्थितं मां चक्रमीदृशम् ।। असंहत्यैव सहसा कृपयैव स्थिरं परम् ।। ४१।।

śaivaṃ śapathamullaṃghya sthitaṃ māṃ cakramīdṛśam || asaṃhatyaiva sahasā kṛpayaiva sthiraṃ param || 41||

अतः परमिदं चक्रमपि न स्थास्यति ध्रुवम्गमिष्यत्यधुना शीघ्रं ज्वालामालासमाकुलम् ।। ४२।।

ataḥ paramidaṃ cakramapi na sthāsyati dhruvamgamiṣyatyadhunā śīghraṃ jvālāmālāsamākulam || 42||

वीरभद्रः पूजितोपि शीघ्रमस्माभिरादरात् ।। महाक्रोधसमाक्रांतो नास्मान्संरक्षयिष्यति ।। ४३ ।।

vīrabhadraḥ pūjitopi śīghramasmābhirādarāt || mahākrodhasamākrāṃto nāsmānsaṃrakṣayiṣyati || 43 ||

अकांडप्रलयोऽस्माकमागतोद्य हि हा हहा ।। हा हा बत तवेदानीं नाशोस्माकमुपस्थितः ।। ४४।।

akāṃḍapralayo'smākamāgatodya hi hā hahā || hā hā bata tavedānīṃ nāśosmākamupasthitaḥ || 44||

शरण्योऽस्माकमधुना नास्त्येव हि जगत्त्रये ।। शंकरद्रोहिणो लोके कश्शरण्यो भविष्यति ।। ४५।।

śaraṇyo'smākamadhunā nāstyeva hi jagattraye || śaṃkaradrohiṇo loke kaśśaraṇyo bhaviṣyati || 45||

तनुनाशेपि संप्राप्यास्तैश्चापि यमयातनाः ।। तानैव शक्यते सोढुं बहुदुःखप्रदायिनीः ।। ४६ ।।

tanunāśepi saṃprāpyāstaiścāpi yamayātanāḥ || tānaiva śakyate soḍhuṃ bahuduḥkhapradāyinīḥ || 46 ||

शिवद्रोहिणमालोक्य दष्टदंतो यमः स्वयम् ।। तप्ततैलकटाहेषु पातयत्येव नान्यथा ।। ४७ ।।

śivadrohiṇamālokya daṣṭadaṃto yamaḥ svayam || taptatailakaṭāheṣu pātayatyeva nānyathā || 47 ||

गन्तुमेवाहमुद्युक्तं सर्वथा शपथोत्तरम् ।। तथापि न गतश्शीघ्रं दुष्टसंसर्गपापतः ।। ४८।।

gantumevāhamudyuktaṃ sarvathā śapathottaram || tathāpi na gataśśīghraṃ duṣṭasaṃsargapāpataḥ || 48||

यदद्य क्रियतेस्माभिः पलायनमितस्तदा ।। शार्वो ना कर्षकश्शस्त्रैरस्मानाकर्षयिष्यति ।। ४९।।

yadadya kriyatesmābhiḥ palāyanamitastadā || śārvo nā karṣakaśśastrairasmānākarṣayiṣyati || 49||

स्वर्गे वा भुवि पाताले यत्र कुत्रापि वा यतः ।। श्रीवीरभद्रशस्त्राणां गमनं न हि दुर्ल भम् ।। 2.2.35.५० ।।

svarge vā bhuvi pātāle yatra kutrāpi vā yataḥ || śrīvīrabhadraśastrāṇāṃ gamanaṃ na hi durla bham || 2.2.35.50 ||

यावतश्च गणास्संति श्रीरुद्रस्य त्रिशूलिनः ।। तावतामपि सर्वेषां शक्तिरेतादृशी धुवम् ।। ५१ ।।

yāvataśca gaṇāssaṃti śrīrudrasya triśūlinaḥ || tāvatāmapi sarveṣāṃ śaktiretādṛśī dhuvam || 51 ||

श्रीकालभैरवः काश्यां नखाग्रेणैव लीलया ।। पुरा शिरश्च चिच्छेद पंचमं ब्रह्मणो ध्रुवम् ।। ५२।।

śrīkālabhairavaḥ kāśyāṃ nakhāgreṇaiva līlayā || purā śiraśca ciccheda paṃcamaṃ brahmaṇo dhruvam || 52||

एतदुक्त्वा स्थितो विष्णुरतित्रस्तमुखाम्बुजः ।। वीरभद्रोपि संप्राप तदैवाऽध्वरमंडपम् ।। ५३ ।।

etaduktvā sthito viṣṇuratitrastamukhāmbujaḥ || vīrabhadropi saṃprāpa tadaivā'dhvaramaṃḍapam || 53 ||

एवं ब्रुवति गोविन्द आगतं सैन्यसागरम् ।। वीरभद्रेण सहितं ददृशुश्च सुरादया ।। ५४ ।।

evaṃ bruvati govinda āgataṃ sainyasāgaram || vīrabhadreṇa sahitaṃ dadṛśuśca surādayā || 54 ||

इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां द्वितीये सतीखंडे सत्युपाख्याने विष्णुवाक्यवर्णनं नाम पंचत्रिंशोऽध्यायः ।। ३५ ।।

iti śrīśivamahāpurāṇe dvitīyāyāṃ rudrasaṃhitāyāṃ dvitīye satīkhaṃḍe satyupākhyāne viṣṇuvākyavarṇanaṃ nāma paṃcatriṃśo'dhyāyaḥ || 35 ||